Memoires 1964-1966

[p. 11]

New York

4 januari 1965

Wat heeft Bungkarno nu weer gedaan. Altijd val ik in New York meteen met mijn neus in de politieke boter. Indonesië wil zich terugtrekken uit de uno. De voorzitter van de Algemene Vergadering, Alex Quaison-Sackey van Ghana, zou reeds mondeling op de hoogte zijn gebracht. In oktober had Bungkarno bij de top van niet-gebonden landen in Caïro al soortgelijke geluiden laten horen. Hij heeft in wezen gelijk als hij zegt dat er aan de uno vele bezwaren kleven. Maar de toekenning van een zetel aan de Federatie van Maleisië gebruiken als argument om het lidmaatschap van Indonesië op te zeggen is een zeer riskante onderneming. Secretaris-generaal U Thant heeft reeds een dringend beroep op de regering in Jakarta gedaan om op haar besluit terug te komen. De New York Times schrijft in een hoofdartikel: ‘No nation on earth has so baffled its friends, as well as its foes... Indonesia is its own worst enemy.’

In Washington worden de gebruikelijke hysterische conclusies getrokken. Er zou zich een Peking-Jakarta-as hebben gevormd, waarbij ook Noord-Vietnam, Noord-Korea en mogelijk Cambodja zich zullen aansluiten. Nu Peking een atoombom tot ontploffing heeft gebracht is het succes de Aziatische nationalisten misschien in de bol geslagen. Zorgelijke ontwikkeling. Welke krachten in Jakarta hebben het land eigenlijk in dit nieuwe avontuur gestort?

Vloog naar Boston om een lezing te geven voor de Woman's Club in Lowell, Massachusetts.

5 januari 1965

Grootmama Poslavsky is vandaag 89 geworden.

Lunchte met Santo. Hij is inmiddels met Marguerita getrouwd. ‘Het gebeurde gestroomlijnd en duurde nog geen vijf minuten’, zei hij. Hashram Zainoeddhin was zijn getuige geweest. Hij vertelde dat dr. Subandrio laatst in een gesprek met Indonesische studenten in New York ‘extremistische taal’ gebruikte, zich keihard opstelde en ‘cocksure of himself’ was. Hij had de indruk dat Indonesië vanaf het begin de optie open had ge-

[p. 12]

houden om uit de uno treden, om ‘vrij’ te zijn de kwestie Maleisië op te lossen. Bungkarno's filosofie van Nefos (New Emergency Forces) tegenover Oldefos was een positie, die uitgedragen werd door een aantal Indonesische diplomatieke missies in alle werelddelen en waarbij men reacties had gepeild, vooral van de groep van niet-gebonden landen. Generaal Ashari, zijn zwager, was ook op een dergelijke missie gezonden. Ik probeerde ambassadeur L. Palar te bereiken, de permanente vertegenwoordiger van Indonesië, maar Mrs. Muhadi zei dat hij reeds aan het pakken was om met American Airlines richting Jakarta te vertrekken.

De Daily Telegraph heeft een levensgrote maar afschuwelijke foto van Bungkarno op de voorpagina, met de kop ‘sukarno's successor may be communist’. Deze Britse krant drukt zonder blikken of blozen af dat derde vice-premier Chaerul Saleh een communist is - wat complete nonsens is - en dat hij wel eens Sukarno's opvolger zou kunnen worden. Schandalig, zo'n artikel, maar het staat er wel.

Boven een hoofdartikel van de New York Herald Tribune staat: ‘sukarno, un's thankless child’. De publiciteit inzake Indonesië wordt helemaal op Bungkarno geconcentreerd en is werkelijk rampzalig.

6 januari 1965

Jonathan Raymond schrijft dat hij met zijn broer, een antropoloog, meegaat naar Yucatan in Mexico om wetenschappelijk onderzoek te verrichten. Hij blijft een paar maanden weg. Wijs besluit. Ik kan hem schrijven via zijn ouders in Guilford, Connecticut.

Alex Quaison-Sackey, de president van de General Assembly, zendt een vriendelijk briefje. Ik had hem materiaal gezonden. Ik stuur H.W. Sandberg een artikel over de Maleisië-affaire, zonder de illusie dat Het Parool het zal plaatsen.

7 januari 1965

Ieder briefje van Frits blijft voor mij een reflectie van diens innerlijke beschaving.

De United Press meldt vanuit Indonesië dat president Sukarno de Murba-partij buiten de wet heeft gesteld. Dit zou zijn gebeurd om de pki tegemoet te komen. Maar wat een ernstigere affaire is: Peking heeft zich vierkant geschaard achter de Indonesische beslissing uit de uno te treden en zelf de kwestie Maleisië op te lossen. Peking heeft gemakkelijk praten: zij zijn al een outcast. Nu komt Indonesië nog meer in het vaarwater van

[p. 13]

de Chinese Volksrepubliek terecht. De internationale politieke repercussies zullen schadelijk zijn, maar vooral binnenlandspolitiek kan de verscherping van de tegenstellingen rampzalige gevolgen hebben.

Tot op vandaag zijn er 136 Amerikaanse militairen in Vietnam gesneuveld, worden er 11 vermist en raakten 1022 soldaten gewond. Volgens opgaven knokken er in Saigon 16.000 Amerikanen.

8 januari 1965

Gistermiddag woonde ik een persontmoeting bij van James Greenfield, Assistant Secretary of State for Public Affairs. Vietnam en Congo waren de twee voornaamste gevarenzones. De vs bemoeit zich met Congo ‘because we are a major power, and we cannot escape our responsability. But, we do not try to elbow our way into it either, nor deeper.’ Hij benadrukte met enige klem dat Washington Moise Tshombe steunde omdat die ‘de wettige regering van Congo vertegenwoordigde’. Ik kon niet nalaten met luide stem te verkondigen: ‘Ja, zoals Chiang de wettige regering van China zou vertegenwoordigen.’ Dit maakte een aantal aanwezige journalisten razend, maar een journalist uit Ghana kwam mijn hand schudden.

Mejuffrouw Boekhoudt schreef me over mijn recente bezoek aan Baarn: ‘Ik hoop het altijd nog te beleven dat je bereikt wat je jezelf gesteld hebt. Dit zou een grote compensatie kunnen zijn voor de eenzaamheid, waarover we onlangs eigenlijk niet tot een goed gesprek kwamen, zoals je terecht in je brief opmerkte. Lag dit aan mij?’ Ik vond die woorden aandoenlijk.

Loet Kilian zond me de volgende woorden: ‘Jij bent nu eenmaal een persoon die alleen moet blijven. Dat klinkt misschien gek, maar je zou doodongelukkig zijn met iemand om je heen. Daarom geloof ik dat je het bijvoorbeeld in je werk - en niet in je vrienden - moet zoeken. Wanneer je een persoonlijkheid bent zoals jij, en eigenschappen bezit die gewone mensen missen, hoe kun je dan geluk of genoegen proberen te vinden bij gewone mensen of bij mensen die je ideaal enigermate benaderen? Voor mezelf wil ik je dit eens gezegd hebben. Als je tijd hebt, schrijf dan terug.’ Ik heb die brief ettelijke malen herlezen. Ik zal hem antwoorden.

Vlieg met Northeast Airlines naar New Hampshire. Camus schrijft in Carnets: ‘Le mieux est de se taire pour toujours et de se tourner vers le reste.’

Lezing voor de Tilton School, een prep school voor jongens van veertien tot achttien jaar. De ambiance was duidelijk meer

[p. 14]

bourgeois dan op bijvoorbeeld Dartmouth. Het diner vond plaats in een eetzaal en werd gevolgd door mijn voordracht. De respons was enthousiast. Zeker honderd studenten woonden later de discussie bij.

9 januari 1965

The New York Times publiceert een hoofdartikel met als kop ‘sukarno on the rampage’. Nu Jakarta zich steeds meer in de richting van Peking beweegt - althans, zo wordt het in westerse media voorgesteld - zou ook het Kremlin ernstige bedenkingen hebben over de jongste verklaringen en politieke besluiten van Sukarno. Moskou zou ook steeds meer aarzelen kredieten te verschaffen voor gigantische Indonesische wapenaankopen. Ik vind de publiciteit rond Bungkarno absoluut desastreus. Hoe moet dit aflopen?

Ook de premier van India, Lal Bahadur Shastri, heeft zich thans uitgesproken voor ondersteuning van de Maleisische Federatie. Indonesië raakt steeds meer geïsoleerd.

Intussen zijn veertien Indonesische guerrilla's geland nabij Tanjong Piai, in het zuidelijkste gebied van West-Jahore. Ze hebben verklaard dat nog eens duizend man zal volgen. Tot dusverre zijn 55 Indonesiërs omgekomen en werden er 266 gevangengenomen door de strijdkrachten van Maleisië.

10 januari 1965

Nu is bekend geworden dat Belgische para's en blanke huurlingen op 24 november 1964, nadat zij op verzoek van premier Moise Tshombe Stanleyville onder de voet hadden gelopen, vijfhonderd Congolezen hebben geëxecuteerd. Ook België heeft zijn Turco Westerlings.

Dineerde bij Santo, samen met Hashram Zainoeddhin. Natuurlijk kwamen we op het onderwerp Maleisië. Hashram nam het standpunt in dat Abdul Rahman van Maleisië het volste recht had te bepalen wat opportuun was voor zijn land, zelfs wanneer dat een alliantie betekende met de Britten, ‘die ook ik haat en die niets meer te zoeken hebben in Zuidoost-Azië’. Santo en ik vonden dat Bungkarno histortorisch gezien volkomen gelijk had. Hij wilde Zuidoost-Azië zuiveren van verkapte kolonialistische situaties zoals momenteel door Rahman in Maleisië tot stand gebracht. Om Maleisië dan ook nog in de Veiligheidsraad neer te zetten was vanuit Jakarta gezien zonder meer een provocatie. Ik kon met Hashrams standpunt meevoelen, maar toch vond ik dat hij redeneerde als een Indonesiër die al een aantal jaren in de vs woont.

[p. 15]

‘Un homme en jugeant un autre est un spectacle qui me ferait crever de rire s'il ne me faisait pitié.’ (Flaubert)

11 januari 1965

Max Clos van Le Figaro schreef een voortreffelijk artikel, ‘Why the africans hate Tshombe’. Eigenlijk zou ik het aan Assistant Secretary of State James Greenfield moeten zenden.

Ik ontmoette Xavier (24), een Mexicaanse schilder. Hij ging mee naar Kew Gardens en was een droom in bed. Zijn huid en ogen herinnerden me aan mijn Argentijnse vriend Freddy Heath. Hij had nota bene Bungkarno in Mexico ontmoet. Nadat ambassadeur Thajeb de president had verteld dat Xavier een schilder was, nam Sukarno een stuk papier en tekende de jongen uit. Hij had de schets niet bewaard.

De slotuitbarsting vond plaats nadat we samen onder de douche gingen.

In Saigon schijnt een modus vivendi te zijn gevonden tussen de regering van premier Tran Van Huong, legercommandant generaal Nguyen Khanh, en de Amerikanen. De pers schrijft erover alsof, nu de eenheid is bestendigd, de werkelijke oorlog pas gaat beginnen.¹¹

Opnieuw een brief van Frits, die overloopt van de plannen en optimistische vooruitzichten. ‘Deze kerstvakantie is bijzonder vruchtbaar geweest. Ik heb negen aantekeningen gemaakt, die ik je nog had willen laten zien.’

Om 20.30 uur een lezing voor de Chestnut Hill Country Club in Boston, Massachusetts. De organisatie was opgericht door Mrs. Rose Kennedy, de moeder van J.F.K., en droeg de naam ‘Ace of Clubs’. De dames vroegen me vooral te in te gaan op de persoon en de politiek van Sukarno, waaraan ik gevolg heb gegeven. Uitgebreid zelfs.

11 Seymour Topping in The New York Times, 10 januari 1965.

12 januari 1965

De avond van 6 januari ontmoette ik op Third Avenue een jongen met zwart haar, een marinejekker, afgetrapte laarzen en een aantrekkelijk gezicht. Vanavond ben ik naar zijn kamer gegaan op de hoek van Third en 54th Street. Nauwelijks was ik binnen of een blonde jongen, Earl (22), kwam op bezoek. Hij hoopte dat ik weg zou gaan en ik wachtte tot hij zou oplazeren. Uiteindelijk vertrokken we op hetzelfde moment. Hij wilde met me mee naar Kew Gardens, wat met de metro altijd nog twintig minuten is en dan nog eens tien minuten lopen.

[p. 16]

Midden in de nacht zei Earl dat hij toch niet kon slapen en hij vertrok weer naar Manhattan.

13 januari 1965

Een student van Dartmouth College, Noel Fidel, die ik me uitstekend herinner, schrijft: ‘Your visit was a good thing for Dartmouth. You challenged us to think, and you should be flattered, or at least satisfied, that some of us reacted vigorously. It doesn't happen often enough. The senior class, I think, was very happy with your lecture. The coordinators of the Great Issues Program, I think, were not. “He had more than six months to prepare a lecture on the topic we requested”, they said. You must have broken one of their rules by getting too many laughs per hour, especially too many laughs at them.’ Noel schreef ook dat hij dacht dat ‘je vriend Sukarno hardstikke gek is’. Hij zou het een beangstigende trend vinden als de actie om uit de uno te treden door andere landen zou worden gevolgd.

Lezing voor de Woman's Club in Scarsdale, New York.

Flaubert: ‘Le succès auprès des femmes est généralement une marque de médiocrité.’ Ik dacht aan Sukarno, maar ook aan mezelf, want what is the difference between boys and girls? Camus houdt zich ook nogal bezig met ‘la vie sexuelle’. Hij omschrijft het als ‘de opium van de man’. ‘La sexualité ne mène à rien. Elle n'est pas immorale mais elle est improductive. On peut s'y liverer pour le temps oú l'on ne désire pas produire.’ En dan zegt hij iets wat ik complete onzin vind: ‘Mais seule la chasteté est liée à un progrès personel.’

Om 20.00 uur woonde ik de uitvoering bij van drie strijkkwartetten, van Sem Dresden, Matthys Vermeulen en Dirk Schaeffer, onder auspiciën van het Comité voor Nederlandse Muziek in het Donnell Library Center. Willebrord Nieuwenhuis voegde me toe: ‘Ik hou niet van muziek.’ Of misschien zei hij iets als: ‘Ik doe niet aan muziek, maar ik vond het beleefd om te komen.’ Zijn vrouw is wel aantrekkelijk. Ze heeft mooi haar. Ze zei tegen me: ‘Ik hoor dat je weer allerlei rellen hebt veroorzaakt en moeilijke vragen hebt gesteld in het perscentrum...’

Het was misschien een zegen dat niemand in het publiek wist hoe het kwartet van Dresden werkelijk behoort te klinken. Ik had gelukkig Camus bij me. Schitterend advies: ‘La première chose à apprendre pour un écrivain c'est l'art de transposer ce qu'il sent dans ce qu'il veut faire sentir.’ En op bladzijde 57 lees ik: ‘Vivre avec ses passions c'est aussi vivre avec ses souffran-

[p. 17]

ces.’ Ik weet het, ik weet het. Evenals ik erg goed weet: ‘La femme, hors d'amour, est ennuyeuse...’ Om tot deze conclusie te komen hoef je geen homo te zijn, maar je loopt wel de kans naar homo-oplossingen te zoeken voor ‘la vie sexuelle’. In de pauze werd ik aangesproken door een man op middelbare leeftijd.

‘Where are you heading for?’

‘Home’, zei ik, want ik wilde weg.

‘Oh.’

‘And, I mean, home.’

‘Alone?’

‘I am going to buy some fruit and I am going home alone.’

‘Buy banana's...’ Einde conversatie.

Nieuwenhuis voegde me ook nog toe dat hij vond dat ik ‘pro-communistisch’ was.¹² H.J. van der Jagt van de klm noemt me wel eens ‘rooie Willem’. Geklets, maar intussen verspreiden dit soort bakerpraatjes zich.

In de metro naar huis. ‘Le grand problème á résoudre “pratiquement”: peut-on être heureux et solitaire.’¹³ Daar worstel ik dus al geruime tijd mee.

12 Toen Nieuwenhuis jaren later door André Spoor bij NRC Handelsblad werd gehaald, sprak men op de redactie van ‘de miskoop van de eeuw’.

13 Camus, Carnets, p. 83.

14 januari 1965

Zijn ze in Jakarta een beetje gek geworden? Nu verklaarde Ganis Harsono (de woordvoerder van Subandrio) dat de Britten een soort ‘Suez-invasie’ op Indonesië voorbereiden. Premier Harold Wilson had in het parlement gezegd dat Engeland en Maleisië een strijdmacht van 50.000 soldaten gereed hadden staan. ‘This is a deliberate cover-up for a major military offensive against this country’, aldus mijn oude vriend Ganis.¹⁴ Gelukkig heeft Bungkarno gisteren zelf gezegd dat Indonesië niet zou aanvallen. Op de vraag of een militair offensief werd voorbereid antwoordde hij: ‘No, no, no and again no!’ In een interview met cbs benadrukte hij dat Indonesië zou terugslaan indien het zou worden aangevallen, ‘but Indonesia will never begin the fighting’. Die uitspraak zou de druk rond Maleisië nu toch moeten verminderen.

Vandaag zei president Sukarno op een persconferentie dat hij een voorstel van D.N. Aidit van de pki om arbeiders en boeren te bewapenen tegen een Brits-Maleisische aanval, had afgewezen als ‘onnodig’. Hij herhaalde dat Indonesië naar een vreed-

14 Seth King in The New York Times, 12 januari 1965.

[p. 18]

zame oplossing zocht en dat de burgers van Sarawak en Sabah zelf dienen te beslissen of zij bij Maleisië wensen te horen.

Om 15.00 uur woonde ik in het Waldorf Astoria Hotel een persconferentie bij van de premier van Japan, Eisaku Sato. Ook de Amerikaanse ambassadeur in Tokio, O. Reischauer, was aanwezig, evenals minister van Buitenlandse Zaken Etsusaburo Shiina en de top van Japanse besluitvormers. Ik vroeg de premier of er een rol voor Japan was weggelegd om te bemiddelen tussen Indonesië en Maleisië. ‘Last year,’ zei premier Sato, ‘Japan made some efforts to mediate. I regret to say, without success.’ Japan beschouwde het als ‘most unfortunate’ dat Indonesië zich had teruggetrokken uit de uno. ‘I already sent a cabled message to President Sukarno. Today I met with U Thant and we both recognized it was a most unfortunate development. I did express our wish to help to the Secretary General. The problem at hand is how to keep Indonesia within the United Nations.’

Ik zie dat Eleanor Miller mijn Scarsdale-lezing aldus samenvatte in de Reporter Dispatch: ‘vietnam war called lost’. ‘“Why are you spending a million dollars a day on a war you have already lost?” Willem Oltmans, journalist and foreign correspondent, asked his audience at yesterday's meeting of the Scarsdale Woman's Club.¹⁵ Using an impressive combination of wit, charm, knowledge and common sense, the speaker presented some frankly unorthodox views on many facets of American life and United States foreign policy. “Why”, he asked, “do you always bet on the wrong horse?” Some of the wrong horses he listed were currently Moise Tshombe in Congo, in the past Fulgencio Batista in Cuba, Ngo Dinh Diem in Vietnam and Chiang Kai-shek, of whom he said: “No Chinese has done more to deliver China into the hands of the Communists, but you reward him with huge sums of money!”’

Het is niet mogelijk volledige teksten van lezingen op te nemen. Maar ik wil bij bovenstaande reportage aantekenen dat ik sedert 1964 in de vs in lezingen duidelijk maakte dat de oorlog in Vietnam niet kon worden gewonnen. Het miserabele bloedbad moest echter nog acht lange jaren duren voor men in Washington bereid was toe te geven dat Indo-China een verloren zaak was. Er is wel gezegd dat de ayatollahs er acht jaar over deden voor zij wilden inzien dat ze de oorlog tegen Irak niet konden winnen, maar wat de Amerikanen op dit punt presteerden was ook niet mis.

15 Het doet me deugd dat ik zoiets reeds in 1965 publiekelijk in de VS heb gezegd.

[p. 19]

15 januari 1965

Lunchte met couturier Dick Holthaus in Howard & Johnson aan de 42nd Street. Hij had een boodschap ontvangen dat zijn 22-jarige huisknecht zelfmoord had gepleegd. Dick was er zeer van ondersteboven. ‘Die jongen moet toch wel eenzaam zijn geweest.’ Hij vroeg zich verder af of het was gebeurd toen hij in Amsterdam zat. Arnold had een briefje achtergelaten voor de jongen in Parijs van wie hij hield, met een grammofoonplaat.

Erik schrijft: ‘Ja, je wilt een antwoord. Ik vond het inderdaad echt “gek” dat je vlak voor vertrek nog naar Parijs wilde. I live amongst people that do not do those things. Het doet je goed met mensen te mogen omgaan die het wel kunnen en vooral doen.’ Hij zei veel met zijn vrouw over mij te spreken, ‘en ik verbaas me er met de dag meer over hoeveel zij kan begrijpen van wat bijvoorbeeld mijn gevoelens ten opzichte van jou zijn. Poot, Erik.’

De Amerikaanse ambassadeur in Saigon, generaal Maxwell Taylor, heeft de Zuid-Vietnamese regering meegedeeld dat de vs bereid is het Zuid-Vietnamese leger met 100.000 man uit te breiden (te financieren en bewapenen) en dus op 660.000 man te brengen.¹⁶ De Aziaten worden gebruikt als kanonnenvoer voor Amerikaanse misconcepties!

Zag vorig jaar de film Becket, met Richard Burton en Peter O'Toole. Lees het oorspronkelijke toneelstuk van Jean Anouilh. Kom er niet door. Becket: ‘Nous ne sommes plus des petis garçons. Vous savez très bien qu'on finit toujours pas s'arranger avec Dieu, sur la terre... Allez vite vous habiller, mon prince...’¹⁷

Ben met een ‘Yankee Clipper’ op weg naar Andover, Massachusetts. Heb gelukkig Camus bij me. Schreef drie pagina's citaten uit Camus op voor Erik.

16 Seymour Topping in The New York Times, 15 januari 1965.

17 Jean Anouilh, Becket, ou l'honneur de Dieu. La Table Ronde, Paris, 1959, p. 82.

16 januari 1965

In Andover bevinden zich de Phillips Academy voor jongens en de Abbot Academy voor meisjes. De sfeer was super Ivy Leaguish, misschien nog meer dan Dartmouth. Ik kreeg een kamer in de Andover Inn, een juweel van een hotel. Alleen de vleugel was niet gestemd, wat altijd iets zegt over de mentaliteit. Ik sprak voor driehonderd meisjes van de Abbot Academy, duidelijk dochters van diplomaten en de meer well to do-fami-

[p. 20]

lies. Zeker honderd meisjes kwamen na afloop verder praten. Wat zijn deze kinderen toch enorm geprivilegieerd. Zij dragen de kleding die hen bevalt, die ze zich kunnen permitteren, en de keuze is ongelimiteerd. Dat was anders in 1945, direct na de oorlog, toen ik hun leeftijd had. Er was absoluut niets te krijgen. Textiel was op de bon. Toen ik in 1948 in Yale arriveerde was het eerste wat ik deed een rasechte jeans kopen.

Ik denk aan Verrips en zijn tragische einde. Wat kan er in werkelijkheid zijn gebeurd?

17 januari 1965

Lezing voor de House in the Pines School in Norton, Massachusetts, een internaat voor 170 meisjes.

18 januari 1965

Mijn Parool-medewerkerschap heeft natuurlijk weer het te verwachten resultaat gehad: commotie in het wereldje der persmuskieten. Ook Max Tak wond zich erover op. H.W. Sandberg schrijft dat ik te veel berichten zond die reeds door persbureaus waren behandeld, terwijl daarnaast ‘stijl en toon van uw stukken minder goed passen in onze krant’. Volgens de heren collega's heb ik gezegd heb dat ik ‘een zeer nauwe binding’ met Het Parool heb. Dat was echter niet het geval, dus ik diende ‘het experiment’ als beëindigd te beschouwen. Sandberg was natuurlijk gebombardeerd met vragen: ‘Wat doe je nu? Oltmans?’ Bovendien waren twee weken wel erg kort om te ontdekken of mijn medewerking waarde kon hebben of niet. Ik antwoordde: ‘U lijkt me een misselijk mens, die in zulk een eenvoudige zaak zelfs de simpele moed mist recht door zee en eerlijk te zijn. That's all.’ To hell with them.

Mijn brief aan de New York Herald Tribune is vanmorgen verschenen.¹⁸ Binnen de mogelijkheden doe ik wat ik kan. Narendra Singh, diplomaat voor India, zei over mijn brief: ‘I like it particularly...’ Hij vroeg zich alleen af of China te vertrouwen was. Ik legde hem uit dat Indonesië en Cambodja wel degelijk vertrouwen hadden in het regime in Peking, en daarmee automatisch op een andere lijn zaten dan India. Hij antwoordde terecht dat India aanvankelijk ook uitstekende betrekkingen met Peking had onderhouden, maar dat de grensoorlog er de klad in had gebracht.

De plaatsen voor Indonesië in de Algemene Vergadering waren leeg. The New York Times meldt dat de elf Indonesische di-

18 Zie bijlage 1.

[p. 21]

plomaten in de uno, inbegrepen ambassadeur Palar, worden teruggetrokken. Ook de residentie in New Rochelle staat te koop.¹⁹ Het is wel drastisch allemaal.

Ontmoette André Spoor, die voor de gpd in Washington zit. Een verademing in het zogenaamde journalistenmilieu. Hij vertelde dat er in Bonn, waar hij eerder voor de gpd werkte, eenzelfde rot-atmosfeer tussen de journalisten heerste als ik hem beschreef over New York. Sommige journalisten in Bonn negeerden elkaar, precies als hier. De correspondent van NRC Handelsblad sprak Hans Hoefnagels bijvoorbeeld aan met ‘meneer’. De correspondent van het Algemeen Dagblad in Bonn noemde Hoefnagels ‘zijn doodsvijand’.

Spoor kende mijn broer Theo uitstekend. Zij runden samen de schoolkrant De Spiegel op het Bilthovens Lyceum. ‘Toen Theo penningmeester was,’ aldus André, ‘werd ons blad prachtig gedrukt. Nauwelijks was hij weg of we zaten weer te stencilen. Hij kon met geld toveren.’ Spoor had soms tijdelijk voor Het Parool in Bonn gewerkt, ‘maar het duurde altijd negen maanden voor je werd betaald’. Ik vroeg naar Sander Schimmelpenninck van der Oye, die ooit werkte bij NRC Handelsblad. Hij is naar Unilever gegaan, want het ging niet bij de krant.

Onno Leebaert vertelde me dat hijzelf niet (zoals Person) op voet van oorlog had gestaan met Max Tak - tot de dag dat consul-generaal Slingenberg hen beiden bij zich had geroepen en ze had gedwongen elkaar een hand te geven. Frisse troep. Ben blij dat ik erbuiten sta.

Leebaert wist verder te melden dat Alfred van Sprang zichzelf per ongeluk om het leven had gebracht. Hij werd gevonden in het uniform van een matroos; hij had zich afgetrokken voor de spiegel. ‘Hij had een koord om zijn nek, waar deze types dan aan trekken ter verhoging van de opwinding, maar hij moet iets te hard hebben getrokken’, aldus Onno.

19 Tania Long in The New York Times, 17 januari 1965.

19 januari 1965

Waynesburg College in Pennsylvania heeft mij een bandopname van mijn lezing gezonden. De speech was absoluut niet acceptabel, zelfs slecht. Ik moet er nauwkeurig naar luisteren om precies te weten hoe het niet moet.

Subandrio reist opnieuw naar Peking, een tegenbezoek aan maarschalk Chen Yi, de minister van Buitenlandse Zaken van China die in november 1964 in Jakarta was. Men zou plannen hebben om een summit van staatshoofden der Afro-Aziatische

[p. 22]

landen bijeen te roepen. Intussen hielden Indonesische communisten demonstraties, gericht tegen Adam Malik en Chaerul Saleh.²⁰ Die laatste wordt in het Westen nota bene zelf van communistische sympathiën beschuldigd. Malik is een bondgenoot van het Indonesische leger, dat is bekend. Nu is dus ook Chaerul Saleh de kwade pier. Het komt chaotisch over, wat er zich in Jakarta afspeelt.

Premier Tran Van Huong heeft weer even vier generaals aan zijn kabinet toegevoegd, tot grote tevredenheid van de Amerikaanse militaire missie in Saigon, zo meldt de Times.²¹ En in Congo stromen steeds meer Europese (blanke) huurlingen binnen om voor premier Moise Tshombe smerige zaakjes op te knappen. De Ier majoor Michael Hoare spant de kroon onder dit geboefte.²²

20 Seth King in The New York Times, 18 januari 1965.

21 Seymour Topping in The New York Times, 18 januari 1965.

22 J. Anthony Lukas in The New York Times, 18 januari 1965.

20 januari 1965

Lezing om 10.30 uur voor de Town Hall van Livonia, Michigan.

21 januari 1965

Lezing tijdens een avondmaaltijd van de Dinner Club in het Savery Hotel in Des Moines, Iowa. In smoking. De Indonesiër Max Tjoa Bun Djan, die mij twee jaar geleden in Ames, Iowa had gehoord, was speciaal naar Des Moines gekomen en bracht me naar het vliegveld voor de vlucht naar Chicago. Hij had nu een groene kaart en trouwde met een studente van Mount Holyoke.

Bungkarno was vanavond op cbs-televisie geweest bij de eerstesteenlegging voor een Indonesisch atoomcentrum. Bernard Kalb was op de president toegelopen en had hem weer eens een onbeschofte vraag gesteld. Max zei: ‘Bungkarno diende hem van repliek en liep gewoon door.’

Door een slechte verbinding kwam ik pas om 07.40 uur in de ochtend thuis.

22 januari 1965

Loet Kilian verduidelijkt in een brief dat hij, toen hij schreef dat ik niemand om me heen kon verdragen, vooral op vrouwen had gedoeld. Daar ben ik het volmondig mee eens. Ik moet er niet aan denken. Loet zou ik tot in lengte van dagen in mijn buurt gehad willen hebben - in een flat of huis samen. We

[p. 23]

were living together perfectly tuned towards each other. That's for sure. Hij schreef: ‘Ik weet echt wel wie mijn vrienden zijn. Ook al laat ik het niet zo merken, het maakt wel degelijk indruk wanneer iemand mij neemt zoals ik ben... Er zijn dingen in ieders leven, zoals het mijne, die je niet vergeet. Daarom is het ook niet nodig het belang van vriendschap te benadrukken, want ik denk dat ik dat grondig heb ontdekt.’

Gisteren heeft ambassadeur L. Palar een brief van minister Subandrio aan U Thant overhandigd, en daarmee is de terugtrekking van Indonesië uit de uno een feit geworden.²³

Kolonel Sutikno Lukitodisastra, militair attaché in Washington, belde. Hij kwam me bezoeken en bleef in Kew Gardens eten. Ik maakte als de bliksem rijst klaar, volgens een recept van Santo. We spraken een paar uur, ook over de mysteries die de dood van W. Verrips omringen. Hij dacht wel dat generaal S. Parman over de ontmoeting met mij in New York had verteld aan president Sukarno, maar hij bleef er vaag over.²⁴ Hij betwijfelde of de Britten 50.000 soldaten naar Zuidoost-Azië hadden overgebracht.

Sutikno scheen meer op te hebben met ambassadeur Palar dan ambassadeur Zain. Begrijpelijk: Palar stelt zicht volmaakt partijloos op. Dr. Zain staat achter Bungkarno, ondanks zijn ongezouten kritiek op de president. Sinds Sutikno duidelijk met zijn legerbazen zit te knoeien tegen Bungkarno, ook in Washington, heeft hij vanzelfsprekend de pest aan Zain, die zal proberen hem goed in de gaten te houden. Hij vertelde dat U Thant zich emotioneel betrokken en teleurgesteld had getoond toen Palar de brief van Subandrio kwam overhandigen. Ook de president van de Assemblee, Quaison-Sackey, had zich persoonlijk betrokken getoond, maar tegelijkertijd noemde hij het Indonesische volk ‘a courageous people’.

23 Fransworth Fowle in The New York Times, 21 januari 1965.

24 Ik erger me groen en geel dat ik over dit uitermate belangrijke gesprek nauwelijks aantekeningen maakte en geen details noteerde.

23 januari 1965

Woonde Iman Darmadji's verjaardagsfeestje bij. Iman riep: ‘I want to kiss Oom Wim’, en voegde de daad bij het woord, waardoor ik verlegen werd. Hashram had minstens evenveel plezier met Imans speelgoed als het kind zelf.

Vader Darmadji was ook al vol kritiek op dr. Zain. Ik begrijp dat niet. Hij dacht dat Palar als ambassadeur naar Washington zou gaan en dr. Zain naar Bern.

Droomde van mijn ouders.

[p. 24]

24 januari 1965

Winston Churchill is overleden, like we all go some day. Er is opnieuw een Amerikaanse militair in Vietnam gesneuveld. En hoeveel Vietnamezen zijn er weer omgekomen? Lijkt me schokkender.

26 januari 1965

Gadsden, Alabama

Lezing voor de Woman's Club. Het lunchvoer was verschrikkelijk, maar het gebouw van de Country Club was prachtig. Er wonen hier 70.000 mensen. Er zijn 85 industrieën en 15.500 werklozen. Een zeer conservatieve gemeenschap. Het meeste genoot ik van de bergen, de zon en het milde klimaat.

Loet kondigt aan tegen 31 januari - met zijn vrouw - hier te zijn. Hun flat is gereed.

27 januari 1965

De Amerikaanse regering verklaart zich te hebben neergelegd bij een overwegend militaire regering in Saigon. Een meisje van zeventien jaar heeft zichzelf in brand gestoken om de eis van boeddhisten kracht bij te zetten dat premier Tran Van Huong aftreedt. Intussen heeft Richard Nixon verklaard dat de oorlog in enkele maanden verloren kan worden, ‘certainly within a year’. Nixon adviseert dus niet - zoals ik zou doen - de onmiddellijke evacuatie om erger te voorkomen, nee, hij stelt voor dat de vs de luchtmacht en marine inzet om Noord-Vietnam onder quarantaine te leggen. Hij denkt waarschijnlijk een tweede Cuba voor zich te hebben, maar Noord-Vietnam zit vast aan China. Nixon schijnt in ernst te denken dat de vs in de positie is om militair zo op te treden dat Noord-Vietnam zijn verbindingslijnen met de communistische bondgenoten verliest.²⁵ Klinklare onzin.

Zag de film Baby, some rain must fall, met Stephen McQueen, een liefdesdrama tussen twee mensen, met hun dochtertje als gevangene tussen de kibbelende partijen. Om te trouwen, zoals ikzelf heb gedaan, moet je toch wel blind zijn voor de wereld van vandaag.

Mr. E.L.C. Schiff heeft aan president Sukarno zijn geloofsbrieven overhandigd.

25 Earl Mazo in The New York Times, 27 januari 1965.

28 januari 1965

Ik zond Van den Bogaert een draft van mijn artikel van negen

[p. 25]

pagina's over Prinses Beatrix. Hij is zich kapot geschrokken. Hij vond het sensationeel maar niet publicabel, the kiss of death. Hij vond dat ik Dick Holthaus onmogelijk kon citeren, met: ‘Ik zou haar zware momenten wel weg weten te werken.’ ‘Wanneer u dat zou laten staan,’ aldus de Nederlandse voorlichtingsofficier, ‘krijgt u nog een proces aan uw broek. Als Nederlander kunt u dat artikel niet laten drukken.’ Waarom zou je als Nederlander niet kunnen schrijven dat Beatrix te zwaar is? Hij is gek. Ik vond het artikel zelf juist nogal geslaagd, dus wat nu?²⁶

Er is weer trammelant in Saigon. Ditmaal tussen Thich Tri Quang (de boeddhistische leider) en generaal Nguyen Khanh. Het gaat natuurlijk over wie de lakens zal uitdelen. Ik begrijp niet dat Washington dit zooitje nog als ‘bondgenoten’ durft te omschrijven, laat staan er een leven van een Amerikaan voor durft op te offeren.

‘L'âme? Qu'est-ce que cela? Ce mot est au nombre de ceux qui me font éclater de rire. L'âme? Cela n'existe pas. Tout est physique, ici-bas. Même l'intelligence.’ Léautaud vervolgt: ‘On est intelligent ou sot selon la composition chimique et anatomique de son organisme... Tout de notre être meurt dans notre mort. Enterrez ici un homme, enterrez non loin un chien. Venez voir au bout de trois mois, de six mois, ce qu'ils sont devenus: le même résultat.²⁷ Uit mijn hart gegrepen: ‘Je n'écris pas pour des lecteurs. J'écris pour moi.’²⁸

Van New York naar Buffalo met American Airlines. Mevrouw Whitworth Ferguson haalde me af en reed me naar de Twentieth Century Club, waar een kamer voor mij was gereserveerd. Ik moest om 18.30 uur in smoking gereed zijn voor cocktails en om 19.30 uur voor het diner, waarna ik een lezing moest geven. Nam de nachttrein en een sleeper terug naar Manhattan.

26 Ook in 1989 vind ik het nog altijd een aardig artikel. Sjef van den Bogaert was echt een regeringspaladijn, bang als een wezel.

27 Léautaud in Journal Litéraire, aug. 1949-febr. 1956. Mercure de France, p. 27.

28 Idem, p. 33.

29 januari 1965

Lunchte met mijn manager Bob Keedick in de University Club. Hij vindt het voor mijn lezingen beter dat ik niet naar Cuba of China reis. ‘Het is beter het State Department niet voor het hoofd te stoten’, was zijn reisadvies. Free country!

J.H. Bartman, penningmeester van de njk, bevestigt dat men duizend gulden zal bijdragen in de kosten voor advocaat mr. J.C.S. Warendorf, om gedaan te krijgen dat Luns & co. mij van

[p. 26]

de zwarte lijst afvoeren.²⁹ Dat heb ik mede aan Cees Meijer te danken.

29 Brief d.d. 23 januari 1965.

31 januari 1965

Vanavond wandelde Loet Kilian voor het eerst in lange tijd met zijn sleutel mijn flat binnen. Hij was met Tieneke gearriveerd en begon het appartement aan de andere kant van de foyer te betrekken.³⁰

30 Gisteren is mijn brief in de Christian Science Monitor verschenen, bijlage 2.

1 februari 1965

Bertie Hilverdink laat in een paar regels weten dat hij opnieuw naar het ziekenhuis De la Salpétrière in Parijs is overgebracht. Waarom moet die jongen zo veel lijden?

Legercoups werken aanstekelijk. Nu hebben officieren onder aanvoering van de in Washington opgeleide kolonel Bounleut Sykosy een staatsgreep uitgevoerd in Vientiane, Laos. We hebben weinig verbeeldingskracht nodig om te weten uit welke hoek het organiseren van staatsgrepen in Zuidoost-Azië komt. ‘Pourquoi suis-je un artiste et non un philosophe?’ vraagt Camus zich af. ‘C'est que je pense selon les mots et non selon les idées.’ Geloof er niets van. Camus is een geslaagd artiest omdat hij filosoof is en zijn ideeën perfect in woorden weet om te zetten.

Kan niet slapen. Vreemd dat ik Loets hoofd niet meer van mijn bed uit kan zien. Hij slaapt nu aan de overkant. Waar zal ik in Holland verblijven als grootmama er niet meer is, of wanneer mijn ouders zijn overleden?

‘Dieu ne s'est pas créé lui même. Il est le fils de l'orgueil humain.’ Is het orgeuil of is het pure angst die ons ertoe brengt tot God te spreken of een kaars te branden? Is het eigenliefde, is het angst om niet liefgehad te worden, of is het love, true love voor anderen dat mij morgen een kaars voor Bertie zal doen branden? ‘Nous sommes faits pour vivre envers les autres’, schrijft Camus. ‘Mais on ne meurt vraiment que pour soi.’

2 februari 1965

Hans Hoyer, de blonde Duitse lifter van 14 september 1964, schrijft me vanuit militaire dienst een nachtelijke brief, die me roert. Hij ging vol enthousiasme naar de kazerne, met het voornemen in de officiersopleiding te komen. Nu is de jongen totaal gedesillusioneerd. ‘Life in the German army means: to

[p. 27]

obey! We have to adapt to the old forms of German militarism... Now, after 4 months, I am so disappointed. My thinking is now so against military life, that I dream day and night of 1 April 1966, when I have done my national service... I vegetate like an amphibian without days of joy. I have crept into myself, trying to conserve the Hans from last summer. I hope to keep our friendship and to develop it from the short, but vehement meeting between us last September.’ Hij vraagt me om vooral te blijven schrijven. Hij sloot een foto voor me in. Er was ook een brief van mijn vriendin Penny Hedinah uit Jakarta. Was het de herinnering aan de op elkaar uitgeleefde perversiteit met Hans Hoyer, dat ik zijn boodschap eerst las? Ik herinner me zijn leren korte broek. Zijn brief nodigt uit tot affectie. Maar dan schrijft ook Penny - ik noem haar eigenlijk Poem - over Santo, die trouwde, en dan zegt ze: ‘Soon I expect to hear from you that you too get re-married happily with the one you dearly love...’ Ik zou tegen haar willen zeggen: kom naar Holland of New York, darling, and spend the rest of our lifes together. Ik durf die verantwoording nooit meer te nemen. Het contact met Poem blijft ongewoon en is uniek.

Bezocht een expositie van een semi-abstracte Franse beeldhouwer, Jean Arp (78). Kon een brochure met reproducties krijgen om aan Frits te zenden.

Brandde een kaars voor Bertie in St. Patricks.

3 februari 1965

Generaal Depuy heeft in Saigon bekendgemaakt dat de afgelopen maand 2.210 Vietcong-guerrilla's werden gedood. Intussen schijnt McGeorge Bundy door president Johnson naar Vietnam gezonden te zijn om een rapport op te stellen. Hij is nogal pessimistisch teruggekeerd. Er is kritiek gerezen tegen ambassadeur generaal Maxwell Taylor. Nu kibbelen niet alleen de Vietnamezen onder elkaar, maar ook de Amerikanen.

Hella Pick gaf een dinner party. Iemand vroeg: ‘What do you think of this raving maniac Sukarno?’ Het werd dus bekvechten, want ik ging er onmiddellijk tegenin. Op een gegeven moment overviel de man me met de vraag wat ik als de zin van het leven zag. ‘To live is to develop the art to accept eventual death’, antwoordde ik out of a blue sky. Wist zelf niet waar ik die uitspraak vandaan toverde. Hij bleef keet schoppen, en aangezien ik geen krimp gaf zei hij ten slotte: ‘I can't stand it any longer, I leave.’ Hij bleef nog vijftien minuten en kraste daarna op.

[p. 28]

Hella had voor een uitstekende maaltijd gezorgd, maar er volgde clash after clash. De enige die mijn kant koos was de Indiase diplomaat Narendra Singh. Hij schijnt de zoon van een maharadja te zijn. De meeste gasten zouden kunnen worden omschreven met ‘vooraanstaand’, zoals blijkbaar ook de verdwenen man, wiens naam met een B. begon.

Ontmoette een jongen uit Egypte, Gill Bakhar (24), die op zijn veertiende jaar naar Amerika was gekomen. Hij vertelde hoe normaal het voor jongens in Caïro was om samen te slapen. ‘Mijn eigen vader vertelde me dat hij seks had met mannen wanneer hij genoeg had van mijn moeder.’ Hij bleef bij me in Kew Gardens. Het was absoluut heerlijk.

4 februari 1965

Woonde een persconferentie bij van Robert McCloskey, de officiële woordvoerder van het State Department. Ik vroeg hem wat voor journalisten die naar Peking willen reizen de guidelines waren voor visa. ‘Up to 1957, we gave no permission at all’, zei hij. ‘Then we allowed journalists to travel there who had held an office there prior to 1949. This embodied first about twenty-five media organisations and at present some fourty, so, we widened our creteria.’ Hella Pick voegde me bij het verlaten van het perscentrum toe: ‘You live by instinct.’ Misschien is dat waar. Mijn instinct zegt me om niet dichter tot Hella Pick te komen.

5 februari 1965

In Selma, Alabama zijn Martin Luther King en duizend negers in de gevangenis gestopt omdat ze demonstreerden voor de zogenaamde voter registration. Zwarten in het zuiden vormen een meerderheid, maar nemen veel te weinig deel aan verkiezingen. In Dallas, Texas bijvoorbeeld, wonen in een district 23.952 blanken, waarvan er zich 9.463 lieten registreren voor de verkiezingen. In hetzelfde district wonen 32.687 zwarte Amerikanen, waarvan er zich slechts 320 lieten registreren om aan de verkiezingen deel te nemen.

Ellen Thomassen was met de klm naar New York gekomen. We gingen kletsen bij Loet. Ze bleef slapen. Ik vroeg me af of het een experiment was: wilde ze mijn reactie peilen? Er is bij mij niets te experimenteren. Ik rotzooi nu eenmaal liever met Gill Bakhar - wat niet mis was - en ga dan over tot de orde van de dag. Toch was het prettig dat ze er was. Ze was bruinverbrand, wat prima paste bij haar blonde haar.

[p. 29]

Ik telefoneerde met Steinway om te informeren naar huurprijzen van piano's. Het kost zestig dollar per maand om een babygrand te huren. Dat kan Bruin niet trekken.

Sjef van den Bogaert zendt me een recent interview dat Elly Boer van het anp had met Beatrix. Dat heeft Jolle Jolles dus voor elkaar gebokst. De prinses blijkt een zeer speciale herinnering te hebben aan een lunch op het Witte Huis in 1963, met president John F. Kennedy. ‘Het bleef beslist niet bij een beleefdheidsgesprekje’, aldus de prinses. ‘Ik heb maar heel weinig mensen ontmoet met wie ik direct zo fijn contact had. Van mijn kant probeer ik altijd wel zo snel mogelijk door het koetjes-en-kalfjes-stadium van een gesprek heen te breken - het is zonde om je tijd daarmee te verknoeien als je bijzonder interessante mensen ontmoet - en dat is lang niet altijd makkelijk. Maar met president Kennedy heb ik geloof ik de hele wereld afgepraat.’

In mijn eigen stuk, dat Van den Bogaert zo verschrikkelijk vond, had ik er gewag gemaakt dat Beatrix kon kiezen tussen negentien prinsen, twee kroonprinsen, drie erfprinsen, een graaf, vier hertogen van Duitse afkomst, enzovoorts. Wanneer haar door Elly Boer naar een mogelijke verloving wordt gevraagd, geeft Beatrix - voor een goed verstaander - een historische waarschuwing. Beatrix begreep best dat de pers haar werk moest doen, ‘maar ze kunnen met voortijdige publicaties en gegluur met telelenzen mij veel narigheid bezorgen.³¹ In andere landen zijn op die manier echt brokken gemaakt. Bij mij gelukkig niet. Maar het is toch abnormaal wanneer iedere nieuwe kennismaking of vluchtige vriendschap direct als een grote liefde wordt uitgebazuind. Ik heb zelf erg veel vrienden en kennissen, ook in het buitenland, maar het wordt benauwend als iedere vriendschap “liefde” moet zijn.’ Daarop moest ze lachen, en ze zei: ‘Ik zou het er veel te druk mee krijgen... En dan die figuren met wie je ineens verloofd bent, soms met mensen die je van je leven nog nooit hebt gezien of die je helemaal niet kunt uitstaan.’

Charles de Gaulle gaf zijn elfde magistrale persconferentie sedert 1959 in de decoratieve Salle des Fêtes van het Elysée. Hij scoorde met drie vrij sensationele voorstellen. Hij wilde een Geneefse conferentie van de vs, China, de Sovjet-Unie, Groot-Britannië en Frankrijk, om het Handvest van de uno te herzien, realistischer te maken en aan te passen aan een andere we-

31 En dan te bedenken dat Beatrix en Claus von Amsberg een paar maanden later hand in hand zouden worden gesnapt - door een fotograaf met een telelens.

[p. 30]

reld dan die van 1945.³² Ten tweede stelde hij de hereniging van de beide Duitslanden voor ‘als essentieel doel van een Europese oplossing voor zuiver Europese problemen’. Ten derde wil De Gaulle een terugkeer naar de goudstandaard, om los te komen van het steunen op de Amerikaanse dollar en het Britse pond.³³ Ik zit op de gaullistische lijn in deze zaken, omdat ik van mening ben dat vooral de Fransen beter nadenken dan de Amerikanen.

Lyndon Johnson hield onmiddellijk een tegen-persconferentie en zei koeltjes tegenstander te zijn van een Geneefse conferentie als voorgesteld door De Gaulle.³⁴ En natuurlijk zou de vs voortgaan met ‘helping the people of South Vietnam preserve their freedom’.³⁵ Help het je geloven!

32 Dit standpunt was ook steeds dat van president Sukarno geweest. Hij had het in oktober 1964 nog bij de Gaulle bepleit.

33 Drew Middleton in The New York Times, 5 februari 1965.

34 Edwin Dale jr. in The New York Times, 5 februari 1965.

35 John Finney in The New York Times, 5 februari 1965.

6 februari 1965

McGeorge Bundy bepleit bij de rotzooimakers in Saigon dat ze politieke eenheid nastreven, maar Seymour Topping bericht glashard dat ‘the feuds go on’.³⁶ De mij bekende William Sullivan is ambassadeur van de vs in Laos geworden. Dat betekent een politiek van erop los slaan. Ik blijf denken dat ze in Washington niet werkelijk begrijpen waar ze in Indo-China mee bezig zijn.

Pastoor Koster³⁷ uit Calcutta schrijft een aandoenlijke brief. ‘Zonder het te weten hebt u al veel goeds gedaan.’ Lang geleden had hij een vriend van wie hij veel hield. Beider wegen liepen uiteen. De vriend kwam terecht in Rangoon, de pastoor in Calcutta. Vriend Jaap trouwde in 1932 met een Perzisch meisje en woonde later in Engeland. Een leven lang had Jaap geprobeerd zijn vriend Henk Koster terug te vinden. Negen jaar geleden werd hij ziek en onderging Jaap een operatie aan een gezwel in de hersenen. Hij raakte verlamd en kon niet meer spreken, maar het diepe verlangen nog éénmaal contact met zijn jeugdvriend Henk Koster te hebben, bleef tot het einde toe bestaan. Door mijn artikel over de pastoor in een aantal provinciale bladen was de weduwe van Jaap in de gelegenheid geweest pastoor Koster een lange brief te schrijven, die hem geroerd heeft.

Ik had pastoor Koster geschreven me in New York dikwijls

36 Seymour Topping in The New York Times, 5 februari 1965.

37 Zie Memoires 1963-1964.

[p. 31]

eenzaam te voelen. ‘Hier voel ik me nooit alleen, omdat zoals u hebt kunnen zien, mijn Heer en mijn God vlak bij me in het tabernakel woont. Hij hoort en ziet alles van dichtbij. Het is dat diepe geloof in Zijn tegenwoordigheid onder ons kleine mensjes in de nederige vorm van de hostie dat mij gelukkig maakt en houdt. En als ik dan van mijn kantoortje naar mijn kamer wandel - en dat gebeurt heel dikwijls gedurende de dag - dan buig ik mijn hoofd en kniel een ogenblik neer om Hem te bedanken en Zijn zegen op mijn werk te vragen in de naam van de Vader, de Zoon en Heilige Geest...’ Hij eindigde met: ‘U dankt deze brief aan uzelf, een beloning mag ik zeggen voor uw vriendelijke brieven en grote belangstelling voor een oude pastoor, die zich nog jong voelt, met zijn ogen en mond scharrelt, doch over het algemeen nog wel een boel kan werken voor Gods rijk op aarde.’

Camus heeft een gesprek met Arthur Koestler, en schrijft daarover: ‘J'en-ai plus le courage de publier mes livres.’ Zou er moed voor nodig zijn?

Arriveerde in de middag in Boston en nam de metro naar Harvard Square. Je raakt nooit uitgekeken op wat je daar aan aantrekkelijke jongens (en meisjes) ziet rondlopen. De show is nergens zo gericht op sensualiteit en seksualiteit als in de vs. Wandelde naar 18 Foster Street en gebruikte de thee met krentenbrood bij mrs. Anne Barrett, van Houghton Mifflin & Co. We spraken over de meest uiteenlopende onderwerpen. Ik liet een gedeelte van mijn Sukarno-manuscript bij haar. Ik vind haar aardig en erudiet.

Moest spreken tijdens een diner van de Beacon Society in de Algonquin Club, de tegenhanger van de Metropolitan Club in New York. Het was weer eens een deftige affaire, in smoking. Mijn gastheer was James McManmon. Hij was economisch adviseur van Chiang Kai-shek geweest. ‘Of course, madame Chiang was not always kind to him.’ Hij zou het als een onoverkomelijke ramp beschouwen als Washington Mao zou erkennen. ‘Once Mao came to my office with Chou En-lai. He told me that the majority of Chinese were on his side, but that the us press never said anything about it. I asked Mao: “Are you a Marxist?” He said yes, he had read Marx. So I asked him: “What do you care whether the capitalist press writes about you or not?”’

Hij vervolgde: ‘I was sort of an errand boy when I was on the staff of the combined chiefs of staff, since I was the youngest. I had to travel a lot: visited 64 countries. I negotiated with the government in Vichy, with De Gaulle, and I have been

[p. 32]

Khrushchev's guest in Moscow. When Fidel Castro came to Harvard, I met with him privately, together with a professor of Harvard and one of mit. He made not one bit of sense to anyone’, aldus generaal McManmon. Ik vroeg me ernstig af wat ik in dit gezelschap zou kunnen zeggen zonder uitgefloten te worden. Het liep dan ook prompt uit de hand.

Een man met een hoofd als dat van Jacques Gans en verwilderd grijs haar zat voortdurend zijn afkeuring uit te spreken, wat ik ook zei. Een Cubaan stond op en vroeg of Sukarno ook van plan was Australië in te pikken; dat zou hij tijdens een bezoek aan Havana hebben laten doorschemeren. Ik antwoordde dat dit nonsens was. Toen de ‘Jacques Gans’ weer protesteerde daagde ik hem uit en vroeg wat hij te reclameren had.

‘I think you talk like a communist’, zei de man.

‘I respect your opinion, but I do think it's dangerous to use the word communist that loosely’, antwoordde ik.

Weer poneerde hij een stelling over ‘communistisch gepraat’. I put my foot down.

‘Sir, be careful calling me a communist, because I'll sue you.’ Hij krabbelde terug: nee, dat had hij niet willen zeggen. De man bleek Robert H. Montgomery te zijn, een advocaat verbonden aan een telefoonmaatschappij en charter member van de ultrarechtse Birch Society in Boston.

7 februari 1965

De kaffers in Washington zijn begonnen met landaanvallen op Noord-Vietnam. De Vietcong had bij Pleiku, driehonderd kilometer ten noorden van Saigon, het tweede Zuid-Vietnamese legerkorps aangevallen, waarbij vijf Amerikaanse soldaten sneuvelden en vijftig Amerikanen gewond raakten. Wat hebben ze daar dan ook te zoeken? In wilde drift hebben ze dus én tanks én jets op het noorden losgelaten. Premier Aleksei Kosygin van de ussr bevindt zich momenteel in Hanoi. Noord-Vietnam zegt vier toestellen te hebben neergehaald.

Wat kan de uno nog uitrichten? Ze zijn toch al verlamd doordat veel landen hun contributies niet betalen. Washington kan doen en laten wat het wil in Azië, volkerenorganisatie of niet. De Vietcong speelt slimme spelletjes om de vs dieper in het moeras te lokken! Probeer het Beatrix-artikel te verbeteren.

8 februari 1965

Gill Bakhar kwam gisteravond door de stromende regen langs voor meer. Om een of andere reden knapte ik af en sliep alleen.

[p. 33]

Bertie Hilverdink schrijft vanuit het ziekenhuis in Parijs dat mijn brieven hem sterkten. ‘Ik krijg iedere dag een “perfusion” die acht uren duurt. Erg lang en pijnlijk.’ Hij kan nauwelijks schrijven van de pijn. Waarom moet die jongen zo lijden?

Vanmorgen is er in de kranten geen verstandig woord te vinden over waarom de Amerikanen in Vietnam zijn. In hun onmacht bombarderen ze als gekken. Op de voorpagina van de Times staat minister van Defensie Robert McNamara op een kaart aan te wijzen waar de helden bij Dong Hoi alles hebben platgegooid. Lyndon Johnson zegt dat men wel verplicht was te reageren op de Vietcong-provocaties. Hij zond 49 bommenwerpers naar het noorden om ze daar een lesje te leren.

Er heerst spanning in Washington, lees ik. Er blijken nu niet vijf, maar acht Amerikanen bij Pleiku te zijn omgekomen, en er zijn geen vijftig, maar 108 yanks gewond geraakt.³⁸ De moffen gaven in de oorlog ook dergelijke misleidende communiqués uit.

Het schokkendste bericht komt van Max Frankel, die meldt dat L.B.J. er niet aan twijfelde dat de Vietcong met de aanval op Pleiku de wil van de Amerikanen heeft willen testen. Vandaar dat de president tot de aanval had besloten: om de vastberadenheid van de vs te demonstreren.³⁹ Onbegrijpelijk dat The New York Times in een hoofdartikel niet verder gaat dan het volgende: ‘The average American will not question that if the Vietcong hit the Americans, our forces must hit back. But many will wonder why we are fighting this war on the other side of the globe in alliance with a people whose sympathies toward us are doubtful.’⁴⁰ Niemand in dit land zegt met zoveel woorden waar het op staat, ook de Times niet. Walgelijk.

Nam de trein naar Philadelphia om een lezing te geven op een rooms-katholieke meisjesschool, Chestnut Hill College. Bij aankomst vroeg ik waar de kapel was; ik ging er alleen binnen en bad voor mijn grootmoeder, voor Bertie, voor de boys in Vietnam, en voor de onschuldige Vietnamese slachtoffers. Ik heb alle commentaren in een hele reeks kranten bestudeerd. Ook voor Joseph Alsop is de Vietcong de agressor. In Korea sneuvelden ‘maar’ 137.000 militairen, terwijl in de oorlog in de Stille Oceaan tussen 1941 en 1945 300.000 man het leven lieten. Het was de prijs allemaal ruimschoots waard geweest, dus ook Alsop vond het prima indien er in Vietnam op los werd getimmerd.

38 Tom Wicker in The New York Times, 7 februari 1965.

39 Max Frankel in The New York Times, 7 februari 1965.

40 The New York Times, 8 februari 1965.

[p. 34]

9 februari 1965

De Times komt met twee nieuwe editorials over Vietnam die de werkelijkheid meer benaderen. Het blad bestrijdt de uitlating van McNamara dat er geen crisis zou zijn ontstaan in Zuidoost-Azië. De Times zegt terecht dat ‘the United States is becoming less and less able to restrict the conflict to minor proportions’. En zo is het natuurlijk. ‘Western ideas, modes of thought and methods do not function as it seems that they logically should. (...) The only sane way out is diplomatic, international, political, economic - not military. A solution will not be found by exchanging harder and harder blows. Surrender is out of the question and “victory” for either side is impossible.’⁴¹

Intussen verschenen vandaag nieuwe koppen in de kranten. Nu hebben Zuid-Vietnamese bommenwerpers, begeleid door Amerikaanse jets, Noord-Vietnam aangevallen. Er is dus boven de zeventiende breedtegraad gebombardeerd. Vice-luchtmaarschalk Nguyen Cao Ky (34) keerde terug in een cockpit doorzeefd met kogelgaten. De afweer was hevig geweest. Onmiddellijk hebben Moskou en Peking de communisten in Hanoi alle mogelijke steun toegezegd.⁴² James Reston heeft natuurlijk gelijk wanneer hij constateert dat het beleid van L.B.J. de Koude Oorlog verder verscherpt.

Ellen Thomassen schrijft dat haar vader het burgemeesterschap van Rotterdam eigenlijk niet ambieerde en reeds eerder heeft afgewezen. Maar het partijbestuur heeft hem feitelijk onder druk gezet de benoeming nu toch te aanvaarden, omdat hij de enige geschikte kandidaat was en anders het burgemeesterschap voor de PvdA verloren zou gaan.

Loet bracht me naar de luchthaven. Hij had mijn Beatrix-artikel gelezen. Hij vond het te slijmerig en zei dat ik kritischer moest zijn. Het verwonderde me hoe weinig we elkaar nog hadden te zeggen vergeleken bij vroeger. Hij zit nu duidelijk in een andere orbit. Dat is misschien de sfeer waarin hij hoort. Of klinkt dat verwijterig en bitter? Ik bedoel het niet zo. Ik heb juist met man en macht geprobeerd hem uit de omgeving te trekken waar hij in zat toen ik hem leerde kennen. Maar hij is prompt weer teruggekeerd in hetzelfde sfeertje. Eenieder zit misschien uiteindelijk toch opgescheept met de mensen waar hij werkelijk bij hoort.

Gaf een lezing voor de Executive Club in Portland, Maine.

41 The New York Times, 9 februari 1965.

42 Theodore Shabad in The New York Times, 9 februari 1965.

[p. 35]

10 februari 1965

Portland, Maine

De Press Herald publiceerde vanmorgen een vijfkolomsartikel van David Langzettel, waarin stond dat ik had gezegd: ‘The only sound course of action left in Vietnam is negotiation. The real winner of the latest battles is Red China - and to a lesser degree, the Vietcong. Hanoi and Peking schemed to get Soviet Premier Aleksei Kosygin into the area to prove that both the usa and the Soviet Union are paper tigers, as Peking sees it. The us suffered a greater blow than it returned. Air and naval attacks are relatively ineffective in guerrilla warfare. After seven coup d'états, the us position is far from strong.’ Langzettel schreef vervolgens dat ik dus adviseerde Vietnam te verlaten. ‘Oltmans “out” is similar to Walter Lippmann's - a negotiated withdrawal need not be a disaster.’

In de avond ontmoette ik Jim Carmichael, mijn oude vriend van Yale, die warempel grijze haren begint te krijgen. Diepe lijnen tekenen zich op zijn gezicht af. We spraken in zijn kamer in het Hilton. Hij rookte constant en dronk zeker vijf glazen whisky. Ik begrijp dat allemaal niet.

Hij vierde zijn vierjarige relatie met een Filippijnse vriend. Maar die jongen scheen te weten dat ik altijd Jims heimelijke liefde was gebleven, en was om die reden jaloers. ‘I never asked you this, but I am asking you now’, zei Jim. ‘Did you write your will already? There are two things you have and I have not got. You have character...’ Hij maakte de zin niet af. Hij wilde dat ik hem bij mijn dood mijn ring met ons familiewapen, ‘La vie est un pèlerinage’, zou nalaten.⁴³

43 Jim Carmichael is begin jaren tachtig reeds overleden.

11 februari 1965

Nieuwe ramp. Vette letters en dikke koppen in de Times. De Vietcong heeft een gebouw van vier verdiepingen opgeblazen in de kuststad Quinhon, 280 kilometer van Saigon. Er woonden 57 Amerikaanse militairen in. Eén soldaat is omgekomen, 24 worden er vermist en 15 raakten er gewond. Twee militairen konden levend worden uitgegraven. President Johnson riep al zijn raadgevers opnieuw voor spoedoverleg naar het Witte Huis. ‘johnson is silent’, aldus een kop in de Times.⁴⁴

Om 16.00 uur meldde wqxr, het radiostation van de Times, dat de Amerikaanse luchtmacht opnieuw dodelijke vluchten boven Noord-Vietnam had uitgevoerd. De verslaggever zei: ‘And our jets roared in for the kill...’ Ze zijn hartstikke gek.

44 Charles Mohr in The New York Times, 10 februari 1965.

[p. 36]

Vanavond op de voorpagina van de New York Post: ‘biggest us raid: 150 jets pound red Viet bases’. Amerikanen schijnen te moeten bewijzen dat ze geen papieren tijger zijn. Maar wie het laatst lacht, lacht het best.

Heb een derde versie van mijn Beatrix-artikel geschreven.

12 februari 1965

W. Averell Harriman, een der meest ervaren diplomaten in Washington, heeft zich uit de regering-Johnson teruggetrokken. Een teken aan de wand.

Ik luister naar Le Martyr de Saint Sebastian van Debussy. Doe een schietgebedje voor Bertie Hilverdink.

Secretaris-generaal U Thant deed vandaag een beroep op de strijdende partijen in Vietnam ‘to move from the field of battle to the conference table’.⁴⁵ Dat is natuurlijk ook de enige lucide uitweg. Maar de Amerikanen moeten vooral hun mannelijkheid bewijzen.

45 Kathleen Teltsch in The New York Times, 12 februari 1965.

13 februari 1965

Mijn vriend Leonard Freed, fotograaf voor Magnum, telefoneerde om te zeggen dat hij terug was uit Selma, Alabama. ‘They simply tried to kill me there, and mind you, this is America...’

14 februari 1965

Ik lees niet dikwijls Nederlandse commentaren, laat staan die in Het Vrije Volk. Maar wanneer ik zie dat deze zogenaamd socialistische krant schrijft dat de jongste reactie van Washington in Vietnam met een zekere mate van instemming wordt begroet ‘omdat zij er een bewijs in zien van een op zichzelf prijzenswaardige besluitvaardigheid aan de kant van de Amerikaanse regering’, dan moet je daar verder geen woord aan vuil maken.

James Reston schrijft dat ‘this country is in an undeclared and unexplained war in Vietnam. Our masters have a lot of long and fancy names for it, like escalation and retaliation, but it is war just the same’. Dat is andere koek. Dat is handelen in strijd met het Handvest van de uno, waar de vs ondertekenaar van is. Intussen meldt de Times verder glashard dat de regering-Johnson overweegt aanvullende troepen naar Vietnam te sturen. Het is in strijd met de Amerikaanse grondwet, maar niemand verroert een vin, ook het Congres niet.⁴⁶

46 John Finney in The New York Times, 13 februari 1965.

[p. 37]

15 februari 1965

Lieve brief van Bertie. ‘Mieters, je brievenlawine. Het is in het ziekenhuis zo verschrikkelijk triest. Je brieven doen een hele hoop goed... De doktoren willen wachten met de (hoofd)operatie tot ik een ergere crisis krijg. Het gaat beter, omdat na de “perfusions” de verschrikkelijke pijnen weg zijn en mijn verlamming gedeeltelijk is verdwenen.’

Jonkvrouwe C.W.I. Wttewaal van Stoetwegen⁴⁷ is in Het Parool van leer getrokken tegen de onbehoorlijke nieuwsgierigheid van journalisten naar de handel en wandel van Beatrix. Ik heb haar nu maar eens geschreven dat ik haar standpunt volmondig deel. Woonde om 12.30 uur een persontmoeting bij met lord Caradon, de Britse ambassadeur bij de uno. Hij hield een pleidooi voor het bijeenkomen van de grote mogendheden, om onder meer het financieren van vredesoperaties van de uno te regelen. Ik vroeg hem of de Foreign Office het lidmaatschap van China zou willen helpen bewerkstelligen. Lord Caradon zei: ‘Which China do you mean, Communist China?’

Ik antwoordde: ‘Sir, I do not mean Formosa, I mean China, the Peoples Republic.’ Hij antwoordde dat dit regime niet kon meepraten omdat Peking niet in de uno vertegenwoordigd was. Dan kunnen ze het dus verder net zo goed laten. Hella Pick kwam zeggen dat ze mijn vraag uitstekend vond. ‘You know, I am at war with my government. I am becoming as aggressive as you are’, zei ze. Het werd tijd.

Ik sprak William Shannon (van de editorial board van de Times) aan, en benadrukte onder de indruk te zijn van de jongste hoofdartikelen in zijn krant over de oorlog in Vietnam.

Ik ontmoette een correspondent van Radio Moscow, Vadim Dubovnik, en nam hem voor de lunch mee naar de uno. Gezien mijn vraag aan Caradon dacht hij dat ik in buitenlandse kwesties de Chinese lijn volgde. Zo denken communisten. Ik zei hem dat, als ik al een lijn volg, het die van non-alignment is. Bernard Krisher produceerde een omslagverhaal over Bungkarno voor Newsweek. Er was een tekening bij afgedrukt die de president van hem op 16 juni 1964 had gemaakt. Als kroonprinsen worden gepresenteerd: Chaerul Saleh, Abdul Haris Nasution, en D.N. Aidit. Er staat veel informatie in. Toch worden Indonesië en Sukarno altijd te zeer gezien door Amerikaanse bril.⁴⁸

47 Zie Memoires 1957-1959.

48 Newsweek Magazine, 15 februari 1965. Toen ik dit artikel in de winter van 1988 terugvond, heb ik het naar Karina Sukarno gezonden, de jongste dochter van Bungkarno en diens Japanese vrouw Dewi, die in Boston studeert.

[p. 38]

16 februari 1965

Heb na lange tijd, via Pak Hardjo, een brief geschreven aan Bungkarno: ‘Ben naar Saigon en Kuala Lumpur gevlogen, en een kind kan op zijn vingers natellen hoe de geschiedenis zich daar zal voltrekken... Hier in de vs doe ik veel moeite het Aziatische standpunt in zo breed mogelijke kring uiteen te zetten... Men heeft veel gespeculeerd over uw gezondheid en ik kreeg er veel vragen over. Ik zeg dan altijd: “Don't worry, he will be allright”, wat niet wegneemt that I worrry about you at times.’ Ik zei dat ik naar Indonesië verlangde en vroeg of ik nou wel of niet in Jakarta mag komen. ‘Ik sta toch achter u?’ De vraag is: krijgt hij de brief?

Om 20.30 uur een lezing in smoking voor de Iphetonga Club in Brooklyn Heights.

17 februari 1965

Op weg naar huis kocht ik gisteravond de Journal American, met op de voorpagina in levensgrote letters: ‘world war danger’.

Premier Aleksei Kosygin van de Sovjet-Unie had de vs opgeroepen zijn strijdkrachten uit Vietnam terug te trekken, opdat inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van Indo-China zou worden stopgezet. Zo werkt het dus niet in Washington. Omdat het advies uit het Kremlin komt zullen ze juist het tegenovergestelde doen.

Heb het Beatrix-materiaal achtergelaten bij Bill Arthur, de hoofdredacteur van Look Magazine. Hij zei al meteen dat Amerikanen eigenlijk alleen in het Britse koningshuis belang stellen. Bij het opstaan begreep ik dat de Koreaan die ik vorige week mee naar Kew Gardens had genomen, mij aan een druiper had geholpen. Ik spoedde me dus naar dokter Frederick Stern, die de benodigde injectie en bijbehorende pillen gaf, een kuur van vijf dagen. Hij vond dat ik de Koreaan ook maar snel bij hem moest brengen.

Bernard Person vertelde dat Maarten Bolle van Het Vrije Volk in Washington was uitgenodigd voor de lunch tussen Beatrix en J.F.K. op het Witte Huis. Na afloop vroeg Bolle de president om diens handtekening. ‘Om aan mijn kinderen na te laten.’ Toen hij Beatrix eveneens om een handtekening vroeg, antwoordde ze: ‘Daar kan ik niet aan beginnen.’

Person noemde de zitting van de Algemene Vergadering van vanmiddag ‘de meest dramatische die ik hier ooit heb meegemaakt’. Wat gebeurde? Ambassadeur Halim Budo van Albanië had een bom laten vallen in de uno door te eisen dat de Alge-

[p. 39]

mene Vergadering een hoofdelijke stemming zou houden over de vraag of de no vote-procedure, die al tien weken van kracht was, zou worden gehandhaafd. De vs vindt namelijk dat de Sovjet-Unie, Frankrijk en elf andere lidstaten niet langer mee mogen stemmen omdat zij al meer dan twee jaar achter zijn met hun betalingen aan de uno. Hierbij beroept Washington zich op Artikel 19 van het Handvest. Wanneer aan het verzoek van de Albanees zou zijn voldaan, zou dit het wel of niet stemmen van de Sovjet-Unie op scherp hebben gesteld. Er ontstond dan ook direct een gigantische verwarring over het Albanese verzoek. De voorzitter van de Algemene Vergadering nam een resoluut besluit: hij verdaagde de zitting voor 24 uur zonder daarover een stemming toe te staan.

Ambassadeur Budo begon zijn interventie met een aanval op beide supermachten, die alles wat in New York gebeurde domineerden. Hij veroordeelde de Amerikaanse agressie in Korea onder de dekmantel van de uno en verklaarde dat Congo ‘een Amerikaanse kolonie’ was geworden. Hij sympathiseerde met de terugtrekking uit de uno door Indonesië. Dat land maakte bezwaar tegen de kolonialistische en neokolonialistische krachten die de volkerenorganisatie in hun greep hadden. Ik kon hem voor een belangrijk gedeelte alleen maar gelijk geven. Na zeven jaar hier te zijn geweest, ken ik de smerige spelletjes die hier worden gespeeld, zowel door de vs als door de ussr. De Sovjets voeren hetzelfde machtsspel op dat vroeger de imperialisten kenmerkte, en dit ten koste van hen die in de regen lopen met een bananenblad boven hun hoofd en een uur later in de zon zullen zijn opgedroogd. Japan hoort bij de uitzuigers van de derde en vierde wereld. Ik gaf een Albanese gedelegeerde mijn kaartje en wenste zijn delegatie geluk met de moed die men had getoond door een aantal glasharde waarheden te stellen. For once.

Ik verliet het uno-gebouw met een nare smaak in mijn mond. Men zal zich het hoofd breken over hoe te zorgen dat Albanië zijn zin niet krijgt. De uno is net zo oneerlijk en waardeloos geworden als we overal elders in de wereld om ons heen zien.

18 februari 1965

Het gehakketak in de uno zette zich vandaag onverminderd voort. De vs en de Sovjet-Unie sloten het zoveelste monsterverbond om te voorkomen dat Albanië - dat volgens Washington in zijn actie door Peking werd geïnspireerd - zijn zin zou krijgen. Opeens maakte ambassadeur Adlai Stevenson er geen bezwaar meer tegen dat de ussr en andere landen die schulden

[p. 40]

hadden, zouden stemmen. Daarop kon dus worden gestemd over het Albanese voorstel. Alleen Mauretanië stemde met Albanië mee. Indonesië was afwezig, evenals Cambodja en Saudi-Arabië, die aan de farce niet wensten mee te doen. Frankrijk, Algerije, Burundi, Congo, Cuba, Guinea, Mali, Portugal, Roemenië, Senegal, de Verenigde Arabische Emiraten, Tanzania en Jemen onthielden zich van stemming. De rest van de kudde, 97 landen, stemde tegen.

Vertrok per trein naar Bridgeport, Connecticut, voor een lezing voor de Contemporary Club. Na afloop werd ik teruggereden naar het appartement van Santo in Manhattan. Sprak een paar uur met hem en zijn vriend Rusti. Ze zeiden dat mijn inzichten over wat in de uno en in de wereld speelde, identiek waren aan een briefing die ambassadeur Palars tweede man, Sumarjo, had gegeven. Why do I think as they do? Ik had in ieder geval helemaal niets gemeen met de mensen die vanavond aanwezig waren in de Brooklawn Country Club.

19 februari 1965

De Times concludeerde vandaag terecht dat Washington - onder druk van Albanië - toch een stap terug had moeten doen in de uno. Het State Department wilde tegen iedere prijs een open botsing met de Sovjet-Unie vermijden, en insisteerde plotseling niet meer dat landen die achter waren met betalen niet mochten stemmen. Moskou beschouwt de activiteiten van uno-soldaten in Congo en het Midden-Oosten in strijd met het Handvest en weigert hieraan mee te betalen.⁴⁹

Vanmorgen vloog ik naar Bradford, Pennsylvania. Mrs. L.D. Warner van de Woman's Literary Club haalde me van het vliegveld. Het eerst wat ze zei was dat er in Saigon opnieuw een coup had plaatsgevonden. Colonel Pham Ngoc Thao (42) had zowel generaal Khanh als Cao Ky (de commandant van de luchtmacht) onder huisarrest geplaatst. Ook het radiostation was bezet. Ik kon het haast niet geloven.

Er werd eerst een lunch gegeven. Ik begreep al dat de dames anti-L.B.J. en pro-Vietnamoorlog waren. Het moest dus weer een lezing op het scherp van de snede worden.

Bij thuiskomst werd ik geïnformeerd dat het Viasa-toestel waarmee prinses Beatrix van J.F.K. Airport had moeten opstijgen, was vertraagd vanwege een valse bommelding.

Ik belde mijn Koreaanse bezoeker en adviseerde hem naar dokter Frederick Stern te gaan.

49 Max Frankel in The New York Times, 19 februari 1965.

[p. 41]

20 februari 1965

Soms denk ik dat ze werkelijk bezig zijn gek te worden in Washington. Minister van Defensie Robert McNamara heeft becijferd dat als de Sovjet-Unie in de jaren zeventig Amerika met raketten zou aanvallen, er 120 miljoen Amerikanen worden gedood. Dergelijke onzinnige berekeningen, daar kan ik met mijn verstand niet bij. Hoe kan iemand die normaal denkt, iets dergelijks zelfs maar overwegen.

Mijn moeder schreef dat de honden, die altijd bij mijn vader in diens werkkamer slapen, nog dagenlang naar de deuren en ramen waren gerend wanneer ze mijn auto meenden te horen. Op een dag dat mijn ouders een lang telefoongesprek met me hadden gevoerd in New York, was het enthousiasme bij de honden opnieuw opgelaaid. ‘Eigenlijk erg slim van die beesten, maar jammer genoeg hadden ze het toch mis. Van de zomer moeten zij hun scha maar weer inhalen’, schreef mam.

Frits meldt weer een uitstekend examen te hebben gedaan, met allemaal achten en één negen. Het succes had hem zelf verrast. Hij heeft een beeld van drie meter hoog gemaakt en zal foto's zenden. Ik hou nog altijd veel van hem.

21 februari 1965

Generaal Nguyen Khanh is erin geslaagd de macht in Saigon weer over te nemen. Max Frankel meldt in de Times dat ‘the Johnson Administration was surprised and chagrined by the attempted coup’.⁵⁰ Je zou denken dat ze er langzamerhand aan waren gewend. Er zullen er nog vele volgen.

Loet belde en vroeg of ik thee kwam drinken. Het lijkt ze goed te gaan. Hij gaf de boeken terug die ik hem te lezen had gegeven, maar hij vroeg geen nieuwe. Er is wel veel veranderd in onze verhouding sinds hij hier met echtgenote arriveerde. Op deze manier heb ik hem eigenlijk niets meer te vertellen, en tegelijkertijd zou ik uren met hem willen praten, als vroeger.

50 Max Frankel in The New York Times, 19 februari 1965.

22 februari 1965

Nieuwe sensatie. Malcolm X, die in 1964 zijn eigen Black Nationalist Party had opgericht, is ten overstaan van vierhonderd gasten in het Audubon Auditorium in Harlem doodgeschoten. De Herald Tribune beschrijft hem als ‘a strong-bodied 30-year-old reddish haired former-pimp, narcotics pusher and convict’.⁵¹ Twee weken geleden had Malcolm X zelf al aangekon-

51 Jimmy Breslin in The New York Herald Tribune, 22 februari 1965.

[p. 42]

digd dat hij vermoord zou worden, vanwege een vete tussen zijn Afro-American Unity Organization en de Black Muslims onder leiding van Elijah Muhammad.

En geloof het of niet, generaal Nguyen Khanh is alsnog definitief afgezet in Saigon, ditmaal na een eenstemmig besluit van de Armed Forces Council. Nu is generaal Tran Van Minh de Zuid-Vietnamese opperbevelhebber.⁵² Hoe lang zal die meneer het houden?

Intussen worden de verliescijfers van Zuid-Vietnamese en Amerikaanse militairen steeds hoger, om van de Vietcong maar niet te spreken. Het is onvergeeflijk misdadig wat er gebeurt.

Ik liep opnieuw bij dokter Frederick Stern binnen, want mijn penis lekte nog. ‘Geen wonder dat je niet beter bent’, zei hij. Hij gaf me een nieuwe prik. ‘Geen seks, Willem, en geen alcohol, want je moet de infectie zien als een wond die dan weer opengaat.’ Vóór mij werd een kapper uit het Waldorf Astoria Hotel geholpen aan hetzelfde euvel. Stern doet niet anders. De Koreaan is ook al geweest.

Vanavond sprak Eric Sevareid met de dean of America's political columnists, Walter Lippmann, voor cbs-televisie. Ik heb er - met Loet en Dan Hamrick van de Associated Press - nauwlettend naar geluisterd. Hij stelde dat L.B.J. nog maar weinig tijd had een definitieve keuze te maken: knokken of praten in Vietnam. Voor mij staat vast dat de huidige combinatie van mensen in het Witte Huis niet in staat is een vredesinitiatief te ontwikkelen. Iedere keer dat ze op hun bek worden geslagen, prevaleert het primitieve Amerikaanse macho-instinct. Ik zeg dit nu al een jaar in mijn lezingen. Ik ga ermee door. Lippmann beschouwt het Indo-Chinese conflict als een burgeroorlog. Revoluties worden door mensen van de betrokken landen gemaakt, niet door buitenstaanders. ‘We need a political truth to let wounds heal. We cannot hold Vietnam as a us military outpost. I don't think of a man who does not accept that 35 years from now, China will not be the dominant power in the East.’

Vooral deze uitspraak van Lippmann was profetisch. Toen hij dit in 1965 zei geloofde ik er helemaal niets van. Voor mij zou juist China de dominante macht in Azië worden. Ik hield er onvoldoende rekening mee dat marxisme-leninisme het meest stagnerende politiek-economische en vooral psychologisch remmende systeem was dat ooit werd uitgedacht. Lippmann voorzag dat Ja-

52 Jack Langguth in The New York Times, 22 februari 1965.

[p. 43]

pan de stimulerendste gigant in Azië zou worden, en hij kreeg gelijk. Ik zat er wat China betreft faliekant naast.

Volgens Lippmann moest er ‘diplomatic exploration’ worden ondernomen alvorens ‘political negotiation’ kon plaatsvinden. Washington diende New Delhi, Tokio, Moskou, Londen en Parijs te raadplegen om tot onderhandelingen over Vietnam te komen, waarna een terugtrekking zou kunnen volgen. Lippmann: ‘Irresponsible journalists can tell the truth, but President Johnson, if he would announce on what terms he is ready to negotiate, would be faced with an outcry from the war-hawks. L.B.J. is caught in a jam. The war-hawks are quite powerful and influential, but not in the interior or at the top of the White House.⁵³ The President is not a war-hawk.⁵⁴ The war-hawks want to bomb Hanoi and, if necessary, China itself. At the moment we are bombing the borderland around the seventeenth parallel. They are political bombings, public relation jobs. If we make North Vietnam uninhabitable, the Chinese and North Vietnamese would move in. The war-hawks want to send troops in by the hundreds of thousands. If our own beaches were threatened, we would have to do that, but Vietnam is eight thousand miles away. What happenend in Korea was an old-fashioned invasion. Vietnam is a flood. You cannot stop it... I tell you, if you make a mistake, as we did in Vietnam, you can't expect to get out gloriously. You will have to pay for it. We control the entire Pacific Ocean. We control the entire sea and air space. I don't believe we should be there. But since we are in Vietnam, we should stay long enough to withdraw orderly, not violently.’

53 Daar was ik het gloeiend mee oneens - terecht, zoals later zou blijken. Juist Johnson verhoogde het aantal militairen in Vietnam van 25.000 naar een half miljoen.

54 Johnson zelf was geen havik, maar ik heb dikwijls gedacht dat J.F.K. werd vermoord omdat de haviken wisten dat ze bij L.B.J. gedaan konden krijgen wat ze wilden.

23 februari 1965

Frits van Eeden schrijft dat hij hard werkt, en het bevalt hem uitstekend. ‘Zodra er liefde in het spel komt wordt het een linke boel. Ik wil niet weer verwikkeld raken in liefdestoestanden. Ik geloof niet meer in sprookjes’, zegt Frits, die twintig jaar is. ‘Als ik er ooit weer aan begin moet ik voor tachtig procent zekerheid hebben dat er toekomst in zit. En aangezien tachtig procent een koe met vijf poten is, zal er wel nooit meer iets van komen, en zal ik genoodzaakt zijn te vluchten in mijn werk.’

[p. 44]

President Sukarno heeft, ter gelegenheid van de negentiende herdenking van de Indonesian Journalist Association, gezegd dat revolutie en een vrije pers niet samen kunnen gaan. Het was volgens hem noodzakelijk dat alle media de revolutie steunen. Verder openbaarde hij dat de cia achter de onlangs opgerichte - maar vrijwel meteen door Sukarno verboden - partij ‘Body for the Promotion of Sukarnoism’ had gezeten. De president zei dat de organisatie maar één doel had gehad: om zowel sukarnoïsme als Sukarno zelf de das om te doen. ‘That's why I banned it.’

24 februari 1965

Gerard Croiset had uit Brooklyn, ny, een brief gekregen van twee radeloze vrouwen. Hij zond deze door naar mij. Marie Milone uit Brooklyn meldde dat haar jongere broer in 1964 vermoord was gevonden, met twee schoten door het hoofd, een in de nek en een in de borst. Hij was toen 29 jaar, vrachtwagenchauffeur, getrouwd met een vrouw van 21. Hij had twee dochters, vijf en twee jaar oud. Niemand begreep er iets van, en ten einde raad richtte ze zich tot Croiset.

De helderziende uit Utrecht gaf de volgende aanwijzingen: ‘Een soort open markt, waarop zich veel kisten bevinden. Aan die marktplaats staat een kerk tussen twee huizen geklemd. Twee woningen verderop is een bar, gedeeltelijk nachtclub. Daar begint het spoor voor deze moord. Er is een lange jongeman bij betrokken, 23 jaar, een bokserstype wiens neus is platgeslagen. Deze laatste draagt regelmatig een revolver, ter hoogte van de rechterbinnenzak. Hij mist ook een kootje van een van zijn vingers.’

Ik nodigde Marie Milone en de weduwe van de vrachtwagenchauffeur uit om naar de uno te komen, waar ik ze om 12.45 uur iets te drinken aanbood. Ik kreeg een kleurenfoto van de vermoorde broer te zien, en dacht: een lekkere kerel. Toen ik aan de hand van Croisets aanwijzingen vragen begon te stellen, begonnen beide dames nogal hevig te huilen, en ze ruïneerden hun make-up. Ze bevestigden dat ze de kerk kenden en dat hij inderdaad veel in de bar nabij de kerk rondhing. Vooral de jonge weduwe was overstuur, ook omdat ik - namens Croiset - sprak van een bokser met platgeslagen neus.

Nadien nam ik contact op met John Cronin van de politie van New York, en vriend van Croiset. De zaak zou nader worden onderzocht. ‘When Gerard could solve only one case in New York City, he would have made it here’, zei Cronin. Schreef ook naar Croiset.

[p. 45]

C.L. Sulzberger speculeert openlijk over de berichten dat Bungkarno ziek zou zijn. ‘If Sukarno ceases to rule, the Southeast Asian picture will change.’⁵⁵ Het zal in Zuidoost-Azië zeker anders worden wanneer Sukarno zou wegvallen; Indonesië wordt dan ofwel een tweede Formosa, ofwel een revolutionair Cuba. Dan zal men beseffen beter af te zijn geweest met Bungkarno, die op de lijn zat van India, de Verenigde Arabische Emiraten, Ghana, Cambodja en andere gematigde niet-gebonden landen.

Ging eten bij Sunarjo. Hij prepareerde een prima rijsttafel. Hij woont sedert enige tijd samen met Manning, een beauty uit de Filippijnen. Hij is ontwerper, model, en heeft lieve ogen. ‘Ik wil jullie koppelen’, aldus Sunarjo. Dat lukte prima. Na het eten trokken Manning en ik ons terug in zijn kamer, waar we drie uurtjes in bed (zonder seks) doorbrachten. Hij viel in slaap en begon ondraaglijk te snurken. Ben naar huis gegaan. Sunarjo zou het hem uitleggen.

55 C.L. Sulzberger in The New York Times, 24 februari 1965.

25 februari 1965

Sunarjo belde op om te zeggen dat toen Manning vanmorgen opstond, hij tegen zijn Siamese kat Minouche zei: ‘Je hebt een nieuwe vader gekregen.’

Ellen Thomassen is in Zuid-Afrika geweest. ‘De trip was enig. We hadden een dolle crew (twee nichten en nog een dolle stewardess). Johannesburg is geweldig, alhoewel de apartheid me een voortdurende doorn in het oog is. Alle Afrikanen (blanken) die ik heb gesproken verdedigen het. Ze zijn als de dood voor hun bestaan, geloof ik.

We zijn in een goudmijn geweest, geweldig! Kropen in overalls door lage gangen op ongeveer drie kilometer diepte. Ze lieten ons ook de behuizing van de negers zien, heel netjes hoor, maar het kwam me toch niet helemaal koosjer voor. Nu is het bekend dat de sociale verzorging in de mijnen vrij goed is, maar in de townships (verboden voor blanken) is het bar en boos. Het land is verder prachtig, met een schitterend klimaat. Ik ben dan ook heerlijk bruin geworden.’

Gill Bakhar telefoneerde. Hij wilde komen. Oké.

26 februari 1965

Manager Bob Keedick vroeg me om hem te introduceren bij de waarnemer van Zuid-Vietnam in de uno, want nu generaal Khanh naar New York komt, wil hij hem een lezingencontract aanbieden.

[p. 46]

U Thant heeft aangeboden te bemiddelen in het Vietnamconflict. Heel slim zegt Hanoi vandaag in een boodschap aan de secretaris-generaal van zijn aanbod gebruik te willen maken.⁵⁶ Maar Dean Rusk, de minister van Buitenlandse Zaken, hanteerde weer de botte bijl. Hanoi moet eerst een einde maken aan zijn agressie versus het zuiden alvorens Washington bereid is te praten.⁵⁷ Intussen hebben B-57-bommenwerpers van de Amerikaanse luchtmacht voor de vijfde achtereenvolgende dag Vietcong-steunpunten aangevallen in de provincie Phuoctuy, vijftig kilometer van Saigon.

Nu heeft ook George Kennan, voormalig ambassadeur in Moskou en Belgrado, publiekelijk verklaard dat de vs zijn strijdkrachten in Zuidoost-Azië moet terugtrekken. Johnson zal het tegenovergestelde doen. Ik ben er zeker van.

56 Thomas Hamilton in The New York Times, 25 februari 1965.

57 Max Frankel in The New York Times, 25 februari 1965.

27 februari 1965

L.B.J. heeft nota bene Henry Cabot Lodge aangetrokken als consultant inzake Vietnam. Een in Saigon gesjeesde ambassadeur gaat alsnog in het kapittel meezingen. Minister McNamara kondigde aan dat er nog meer soldaten naar Saigon zullen worden gezonden.⁵⁸

Premier Aleksei Kosygin heeft in Moskou opnieuw gezegd dat de vs zijn agressieve daden in Vietnam moet stopzetten, wil de zaak niet compleet uit de hand lopen.⁵⁹ Ze beschuldigen elkaar van agressie. Volgens U Thant moet er daarom bemiddeling van de uno komen. Hij heeft daar natuurlijk gelijk in, maar niemand luistert.

wqxr zegt dat de Amerikanen twee bataljons Zuid-Vietnamees ‘kanonnenvoer’ honderd kilometer buiten Saigon hebben afgezet, plus 130 helikopters, maar er werd geen enkele Vietcong-soldaat gevonden.

58 Charles Mohr in The New York Times, 26 februari 1965.

59 Henry Tanner in The New York Times, 26 februari 1965.

28 februari 1965

Pamela Abell, een studente van Finch College, had me uitgenodigd haar te begeleiden naar het Finch College Fund Ball in het Plaza Hotel. Het feest, een dinner dance, begon tegen 22.30 uur met een drankje. Er waren erg aantrekkelijke dames, maar ze zaten allemaal onder kilo's schmink en beschilderingen, onder het mom van glamour. Overal fonkelden juwelen en de meisjes hadden minkcapes van hun moeder geleend. Ontmoet-

[p. 47]

te een aardige kerel, Sal Papa, die getrouwd was met een dochter van Winthrop Rockefeller. Dat was gisteravond.

Vandaag komt Washington met een witboek over Vietnam, dat de pagina's 30 tot en met 33 in The New York Times beslaat. Het rapport is 14.000 woorden lang. Voor L.B.J. en zijn adviseurs staat vast dat Noord-Vietnam ‘is carrying out a carefully conceived plan of aggression against the South’. Het tempo van die agressie zou de afgelopen twee jaar zijn toegenomen, en om die reden is er nu ‘accuut gevaar’ voor Saigon. Volgens het rapport volgde Washington momenteel een beleid van terughoudendheid, maar wanneer Hanoi zijn strategie niet snel wijzigde, zou de Amerikaanse regering wel gedwongen worden om de oorlog op alle fronten uit te breiden.

Intussen kondigde Thich Quang Lien, een boeddhistische monnik die een masters degree aan Yale behaalde, in Saigon aan dat een organisatie van boeddhisten in Zuid-Vietnam een campagne is begonnen om alle buitenlandse strijdkrachten het land uit te krijgen.

1 maart 1965

Frits meldt dat zijn linkerarm is gebroken, wat hem gehandicapt maakt, maar hij werkt door. Er was een ‘vechtpartijtje’ op school geweest. Hij was ongelukkig gevallen. Hij gebruikt deze periode om ontwerpen te tekenen, zodat hij er weer op los kan hakken wanneer hij beter is.

Erik schrijft: ‘Wanneer ik niet in de stemming ben, dan schrijf ik domweg niet... Denk echter niet dat wanneer ik niet schrijf, je weg bent. Integendeel, ik betrap me er vaak genoeg op dat ik hoe langer hoe meer in jouw stijl aan het denken sla, met alle gevolgen van dien. (Te snel om door de meesten gevolgd te kunnen worden.) Toen ik je brief kreeg met enige (Camus-)citaten, heb ik zeker een week nodig gehad om me ervan te isoleren...’

Ik heb Loet in vier weken zegge en schrijve éénmaal in mijn flat gezien. Ik had een verwijdering verwacht, maar dit niet. Dat hij nu getrouwd is, maakt begrijpelijk dat hij in beslag genomen is, maar dit is overdreven. Ik heb hem gebeld en gezegd dat ik hem zou willen zien voor ik naar Florida vertrek.

2 maart 1965

Zette de radio aan, en het eerste wat ik hoorde was dat de idioten nieuwe luchtaanvallen op Noord-Vietnam hebben uitgevoerd. Er zijn ook meer Amerikaanse mariniers in Saigon ge-

[p. 48]

land. Een aantal toestellen was neergeschoten. Ze weten nog niet hoeveel.

Jonathan Raymond is in Yucatan aangekomen, ik kan hem schrijven via het Amerikaanse consulaat in Merida.

Het kan niet waar zijn: in Den Haag is het kabinet van V.G.M. Marijnen gevallen over het radio- en televisiebeleid. Minister van okw Theo Bot, die onverbeterlijke stuntel, schijnt de schuldige te zijn geweest. Ze hadden het op hun vingers kunnen natellen. Deze meneer heeft immers zijn sporen verdiend in het debacle van Nieuw-Guinea. Als beloning voor die jammerlijke mislukking werd hij minister. Nu laat zijn consequente onkunde het hele kabinet in elkaar klappen.

In de uno ontmoette ik de Maleisische diplomaat M.S. Zakaria. ‘Indonesia grows more and more uncontrollably’, zei hij. ‘Now it's too late for musjawarah.’⁶⁰ Ik denk dat het in het atoomtijdperk nooit te laat kan zijn voor overleg.

De Journal American van de Hearst-combinatie publiceert een hoofdartikel met de kop ‘time to act’. Het blad is woedend dat demonstranten in Jakarta de Amerikaanse ambassade zijn binnengetrokken. Sukarno wordt afgeschilderd als een trouwe stroman voor het Kremlin die nu beste maatjes is met Peking, terwijl ‘his grasping hands’ intussen wel een miljard dollar aan Amerikaanse hulp in de wacht slepen. Het staat er allemaal gewoon, alsof het echt waar is, en weet de doorsnee yank, die een krantje koopt om de reis naar huis in de metro te bekorten, wat er werkelijk aan de hand is?

Amerikaanse treinen zijn dikwijls apenkasten, zoals deze Bello, die langs de Hudson schuifelt op weg naar Poughkeepsie, waar ik om 20.00 uur een lezing moet geven voor het Dutchess Community College. Tegenover me kwam George Butler (22) zitten, een lange, gezond uitziende jongen, bril, tikkeltje nichterig. Hij vertelde stenograaf van een kolonel te zijn en op 17 maart vanuit Fort Dix naar Vietnam te vertrekken. Hij had nu wat extra vakantiedagen opgenomen. We spraken af dat we met dezelfde trein om 21.30 uur terug naar Manhattan zouden reizen.

De lezing was oké, maar ik was zelf niet tevreden.

60 Musjawarah: discussiëren tot je overeenstemming bereikt.

3 maart 1965

George Butler wachtte me, zoals afgesproken, om 21.30 uur op. Zijn uniform stond hem uitstekend. We gingen rechtstreeks naar Kew Gardens. De seks was zeer ongewoon. We

[p. 49]

speelden met elkaar als jonge honden. We stoeiden en worstelden urenlang. Ik denk dat hij deze nacht niet gauw zal vergeten, en ik evenmin. Het was jong, strak vlees, zalig om te voelen en betasten, en behoorlijk gespierd. Ik heb zeker zes zuigplekken in mijn nek en op mijn bovenlichaam, en een wond boven mijn rechteroog. En die jongen gaat naar Vietnam!

Een eerste aanmoediging voor mijn Sukarno-boek komt van Anne Barrett van Houghton Mifflin & Co. Ze had het eerste gedeelte met belangstelling gelezen. ‘It confirms my feeling that your book should be as much your personal story as you can make it. When, at the end of the first chapter, you come on stage as a small boy in your father's study, everything suddenly becomes more immediate and alive to the reader.’⁶¹

The New York Times vestigt er in een hoofdartikel de aandacht op dat, terwijl Amerikanen gepreoccupeerd zijn met Vietnam, de Cubaanse revolutie haar zevende jaar ingaat. Ook al verleende het State Department enkele dagen geleden een visum aan twee Amerikaanse neurofysiologen om een conferentie van hersenspecialisten in Havana bij te wonen, de door de vs opgerichte ‘Cubaanse muur’ staat er nog steeds. Dat Carlos Rafael Rodriguez onlangs werd afgezet als hoofd van inra (het National Institute of Agrarian Reform) had politiek de aandacht getrokken. Che Guevara was intussen in Afrika op reis geweest. Nieuwe handelsakkoorden met de ussr en Spanje maakten de revolutie leefbaar in Cuba. Ik mag er niet heen, maar ik zou graag opnieuw een kijkje willen nemen.

61 Brief d.d. 25 februari 1965.

8 maart 1965

Heb vijf dagen werkelijk vakantie gehouden. Veel mensen ontmoet, gelezen, woonde een concert van het Juilliard String Quartet bij. Ben veel op het strand geweest, zelfs in sommige homobars, waaronder Turf. Ik leerde een paar aardige jongens kennen, maar ook veel idioten.

Bij Camus vond ik de gedachte dat een man die een leven in ‘zonde’ had doorgebracht met een vrouw met wie hij nooit trouwde, deze keuze wellicht met opzet had gemaakt. ‘Il s'agissait de cet amour plus grand que tous: celui de l'homme qui donne son âme pour un ami.’⁶² Ik zond deze passage aan Erik.

De Four Arts Plaza had een tentoonstelling van Auguste Rodin en Berthe Morisot. Omdat Frits schreef dat ik hem geen ‘af-

62 Albert Camus, Carnets, p. 211.

[p. 50]

schuwelijke beelden van anderen’ meer moest sturen, zond ik hem maar geen brochure. Ik ben er wel heen gegaan.

Het wereldnieuws was meer van hetzelfde. Gisteren nog zond vice-luchtmaarschalk Nguyen Cao Ky zijn Skyraider-bommenwerpers, volgepropt met raketten en napalmbommen, laag over Saigon, en de Amerikanen deden het weer in hun broek van angst dat een nieuwe coup zou volgen. Maar dat gebeurde (nog) niet.⁶³ The New York Times, dikwijls een roepende in de woestijn, schreef gisteren in een editorial: ‘Now the United States is trying to win in North Vietnam the war that was gradually being lost in South Vietnam. If the present American policy of widening the war and refusing to consider negotiations forces Moscow back toward the East, communist China will be the gainer.’

Vanmorgen sla ik de Miami News open en warempel, ze gaan gewoon door. ‘by sea and air: marines land in south viet.’ Bijna vijfhonderd kilometer ten noorden van Saigon is een bataljon van 1400 mariniers met transportschepen van de zevende vloot in Vietnam aan land gezet. In de Aziatische jungle is een handjevol Amerikaanse jongens een druppel op een gloeiende plaat. Een tweede bataljon was met C-130-transportvliegtuigen onderweg vanuit Okinawa. L.B.J. zei nog eens tegen leden van het Congres dat hij niet bereid was te onderhandelen met Hanoi zolang de Vietcong niet ophoudt de Geneefse akkoorden van 1954 met voeten te treden. Zo wordt in Washington gedacht. Men is niet bij machte een poging te ondernemen om erachter te komen hoe in Hanoi - of Saigon - wordt geredeneerd.

Om 15.30 uur sprak ik een tweede maal voor de Palm Beach Institute on World Affairs, in het Flagler Museum. Een televisieploeg en een fotograaf wachtten me op. Het publiek was hoogbejaard en ik slaagde er niet in contact te maken. Voelde me na afloop depressed and inadequate.

In de avond moest ik naar een diner in de Everglades Club. Ik was er vijf jaar geleden ook, maar ik was de overdaad aan luxe en quasi-chic vergeten. Dat is dan het uiteindelijke resultaat van jarenlange vrede en welvaart voor de zogenaamde top van de westerse wereld. Althans, zo zwelgt de blanke Amerikaan in protserige rijkdom. Wie durft te speculeren over hoe dit verhaal zal aflopen? Er zijn namelijk ook nog erg veel andere mensen in de wereld.

63 Jack Langguth in The New York Times, 6 maart 1965.

[p. 51]

9 maart 1965

Midden in de nacht werd ik wakker. Ik had gedroomd dat ik in mijn slaapkamer op De Horst was. In de droom vermoedde ik onraad en ging mijn vader wekken. Er waren reeds politiemannen in huis. Mijn moeder was beneden en stond met hen te praten. We beschikken dan wel over atoombommen, maar we kunnen niet eens een droom verklaren.

Ik had clandestien, dus buiten het Keedick-bureau om en zonder te worden gehonoreerd, geregeld dat ik een ontmoeting zou hebben met scholieren. Hoe vriendelijk en charmant sommige dames en heren in het museum ook waren geweest, ik voelde me daar a displaced person. Ik werd opgevangen door een docent die journalistiek gaf aan het Palm Beach Junior College. Na een uur te hebben gesproken, werden drie klassen samengevoegd en gaf ik een tweede uur ‘les’. Daarna ben ik een paar uur naar het strand gegaan.

Vervolgens had ik een tweede officieuze lezing, voor de superexclusieve Graham-Eckes School in Palm Beach. Men had de kapel vrijgemaakt, en alle studenten, jongens en meisjes, kwamen binnen in een blazer met een das. Ze bleven staan totdat ik permissie gaf te gaan zitten. Dit waren de kinderen van de upper class, een mini-Everglades-tent. Hier durfden de studenten bijvoorbeeld meer vragen te stellen. Een jongen vroeg: ‘What can I do to help fight Communism?’

‘Work on your own country, don't get bogged down in the jungles of Vietnam’, was het weinig bevredigende antwoord dat ik op dat moment ophoestte.

Na afloop zei Bertram Butler, het schoolhoofd: ‘How would you like to become a member of our faculty?’ Eén moment dacht ik dat hij het meende. Professor Eugene Moore - hoofd van de afdeling Engels, die me in het Flagler Museum had ‘ontdekt’ en met wie ik deze lezing had beklonken - probeerde me ervan te overtuigen dat Butler me inderdaad een post had aangeboden. Ik zie me al bezig, opererend vanuit Palm Beach, Florida. Alhoewel, de school was prachtig gelegen langs de oceaan.

Tom reed me later in zijn Corvair naar de luchthaven. Professor Moore en enkele studenten volgden in een andere auto, en er was een geanimeerd afscheid. De Palm Beach Times publiceerde een levensgrote foto en een artikel.⁶⁴ In de Palm Beach Daily werd ik als volgt geciteerd: ‘The Vietnam crisis will not be settled at the battlefield but at the conference table. It's cri-

64 Zie bijlage 3.

[p. 52]

minal, it's murder to match 23.000 American soldiers against the Vietcong rebels. We need a minimum of 250.000 men just to hold on to what we have now in Vietnam. I would like to see President Johnson and members of the Senate take a helicopter ride over Vietnam, as I have done. (...) Hasn't the time come for the world to approach its problems in a sophisticated way? Once, Christians killed Muslems in the name of Christianity, like the us is now fighting a “holy war” to slit the throats of communists.’

Ik wil andermaal de aantekening toevoegen dat ik deze teksten reeds in 1965 - en daarvoor - uitsprak, en aldus werden ze weergegeven in Amerikaanse media. Er is dus geen sprake van achteraf hinein interpretieren. Ik verkondigde deze stellingen toen er nog ruimschoots gelegenheid was het tij te keren. Niet dat ik mij de illusie maakte dat mijn lezingen enig gewicht in de schaal zouden leggen. Ik deed slechts wat binnen mijn vermogen lag en wat mijn geweten en overtuiging me ingaven.

10 maart 1965

Intussen is er in Selma, Alabama, een soort zwarte revolutie uitgebroken. Al een paar dagen geleden heeft gouverneur George Wallace zeshonderd knielende en biddende negers door soldaten en politie te paard uiteen laten slaan, met gebruik van traangas en zwepen. Tientallen zwarten zijn in ziekenhuizen terechtgekomen. Ze wilden een vreedzame demonstratiemars naar Montgomery ondernemen, om opnieuw te onderstrepen dat het de hoogste tijd is dat zwarten zich laten inschrijven om aan verkiezingen deel te nemen.

Inmiddels zijn in het hele land protestmarsen tegen wreedheid van het politieoptreden in Alabama op gang gekomen. Tienduizenden zijn de straat op gegaan. De Times stond er vanmorgen vol van. L.B.J. heeft een verklaring doen uitgaan dat hij alles in het werk zal stellen om negers te beschermen bij hun strijd om principiële burgerrechten. Die man moet wel op verschillende fronten tegelijk knokken.

Max Frankel meldt dat Washington thans formeel het aanbod van U Thant om in Hanoi te bemiddelen, heeft afgewezen.

Vloog vanmorgen met twa naar Chicago. Ontmoette Tim Catlin (26), een eerste luitenant van een tankbrigade, sportinstructeur, groot en lang. Hij was bruinverbrand van een skivakantie in Oostenrijk, waar hij zich uitstekend had vermaakt met enige Fräuleins. Nu is hij op weg naar huis in Neenah,

[p. 53]

Wisconsin. Hij gaf een slap handje. Warme, directe, eerlijke oogopslag. Zijn familie bezit een papierfabriek. Zijn moeder heeft veel geld. Daarom kon de moeder zijn vader ook ontslaan als chairman of the board toen zij het oneens waren over zaken. Er volgde een scheiding. Hij vond zijn stiefmoeder best aardig. Hij is de oudste van vijf broers en twee zusters. Twee broers zitten op Yale, een zou psychoanalyticus worden, maar, zei Tim, het scheelde weinig of zijn broer was bezig zelf gek te worden. Ik luisterde nauwkeurig naar wat hij zei, want Amerikanen vertellen binnen de kortste keren hun hele hebben en houden. Op een gegeven moment zei ik: ‘Zo groot als je bent, vind ik je toch een type die het heerlijk zou vinden om bij het slapengaan ingestopt te worden.’

‘Yeah, how do you know this? You have a great insight in people’, zei Tim.

‘It's simple: you are a guy who obviously ran short of a lot of true affection.’

‘That's right.’

Maar ik dacht bij mezelf: voor wie geldt dat niet? Ik keek hem na. Wat zal er van die jongen worden?

Begaf me naar de flat van mijn oude vriend Mal Kovacs. We spraken tot diep in de nacht met zijn drie roommates.

11 maart 1965

Gaf een lezing voor de Town Hall in Park Ridge, Illinois.

Men heeft de procureur-generaal Nicholas Katzenbach gevraagd waarom er wel mariniers naar Vietnam worden gezonden maar niet naar Selma, Alabama, om een eind te maken aan het misdadige optreden van zuidelijke politie- en overheidsbeambten. De heer Katzenbach antwoordde nota bene: ‘Marines have been sent to Vietnam at the request of the Vietnamese government.’ Eigenlijk dacht ik dat ik mijn lezing maar eens met de volgende vraag moest beginnen: ‘Ladies, I wonder whether the United States will some day succeed in making me a dishonest person...’ Het leven hangt hier steeds meer van de meest aperte leugens aan elkaar. Iemand was zo vriendelijk me na afloop terug naar Chicago te rijden.

Ik zie een foto in de krant van prinses Margriet (22) en de man met wie ze gaat trouwen, Pietje van Vollenhoven (25). Niet bepaald smashing om te zien.

Om 16.00 uur werd ik afgehaald door mrs. Lynn Harvey in het Conrad Hilton Hotel. Ze had zich gigantisch opgedoft en zag er in haar zilverachtige bontjas glamourous uit. Paul Harvey, de

[p. 54]

bekende (ultrarechtse) radiopersoonlijkheid, kwam tegen 18.00 uur thuis in een Corvette. Hij liet me zijn biceps voelen. Hij zei: ‘Laat ik me even omkleden in iets gemakkelijkers’, en kwam beneden in smoking. Gasten arriveerden, champagneflessen popten open. Het diner volgde. Harvey maakte duidelijk dat hij zijn geduld met de negerdemonstraties had verloren. Ik liet het maar over me heen komen, tot hij over Sukarno begon. ‘Hij verliet de uno, pakte negenhonderd miljoen dollar van ons, liet zich door ons met hoeren bedienen, en nu papt hij ook nog aan met China.’

De echtgenote van de plaatselijke dominee viel Harvey bij: ‘I don't like him at all’, zei ze.

‘Why not, madam?’ vroeg ik.

‘I don't know, I can't trust him’, was het antwoord.

Ik begon over Bungkarno te vertellen, gebaseerd op mijn eigen ervaringen, en we kwamen op socialisme in Europa, Holland inbegrepen. Voor deze mensen is socialisme even verwerpelijk als communisme, en dikwijls wordt er gedacht dat het om broertje en zusje gaat. De plaatselijke uitgever vroeg: ‘Waar is de tijd gebleven dat mensen niet bang waren om een oorlog te beginnen? Er werd te lang gewacht, en het gevolg was Pearl Harbor.’

‘Waarom bombarderen we China niet gewoon?’ vroeg de uitgever van de plaatselijke krant. ‘De Sovjet-Unie zou geen vin verroeren.’

Paul Harvey zei: ‘Oké, laten we serieus de vraag stellen: Willem, wat zou er verkeerd zijn om de nucleaire installaties van Peking van de aardbodem te vegen? Zouden niet alle Aziaten en Afrikanen ontzag hebben voor onze macht en daadkracht?’ Voorzichtig stelde ik de vraag: ‘Waar zouden China of de Sovjet-Unie vandaag de dag zijn geweest zonder communisme?’ De uitgever werd woedend.

Er stonden net als vorige keer 26 kaarsen te branden. Werkstudenten waren ingehuurd om te bedienen. Bij vertrek naar de luchthaven dacht ik: al met al weer een verloren avond.

12 maart 1965

Mijn vader schreef dat mijn moeder drie weken griep had gehad en dat hij zelf een paar weken met zijn maag had gesukkeld. Dat is niets voor hem. Ik maak me zorgen.

In Selma, Alabama, is een blanke dominee, James Reeb (38), overleden als gevolg van een schedelbasisfractuur, opgelopen door een klap van een politieman. Washington heeft een wet uit 1870 uit de mottenballen gehaald en kan nu de politieauto-

[p. 55]

riteiten in Alabama voor de rechter slepen. Voor het Witte Huis wordt zelfs gedemonstreerd tegen het grove geweld in het zuiden jegens negers.

13 maart 1965

Generaal Harold Johnson, chef-staf van het Amerikaanse leger, heeft Saigon bezocht en zal L.B.J. adviseren op korte termijn een eerste legerdivisie naar Vietnam te zenden. Er bevinden zich, de onlangs aangekomen mariniers meegerekend, 27.000 Amerikaanse militairen in het oorlogsgebied. Generaal Johnson schat dat één divisie deze legermacht met 22.000 man zal vermeerderen.⁶⁵ Men richt zich dus op bijna een verdubbeling, terwijl juist naar een vermindering zou moeten worden gestreefd. Hoorde Loet Kilian het flatgebouw binnenkomen. Even hier binnenlopen is er niet meer bij. Ik begrijp uitstekend dat hij nu is getrouwd, maar ik heb hem hier in geen weken gezien. Ik zal het hem duidelijk maken.

Camus citeert Bayle: ‘Il ne faut pas juger de la vie d'un homme ni par ce qu'il croit ni par ce qu'il publie dans ces livers.’

65 Jack Langguth in The New York Times, 13 maart 1965.

14 maart 1965

Nikita Krushchev is voor het eerst in vijf maanden in het openbaar verschenen. Hij bracht een stem uit in Moskou bij ‘verkiezingen’. In Stalins tijd zou hij allang zijn vermoord.

15 maart 1965

Brandde een kaars in St. Patricks. Betrapte mezelf erop dat mijn gedachten bij de militairen in Vietnam waren.

Met Northwest Airlines naar Minneapolis. Newsweek meldt dat van de 5,2 miljoen studenten die nu op college zitten, 24 procent voorstander is van onderhandelingen met Vietnam. Het zegt veel over de stand van de Amerikaanse media en de kwaliteit van onderwijzend personeel.

Curtis Hotel

Ben mijn dagboek verloren met notities van een aantal weken. Ben in paniek.⁶⁶

66 Later vond ik alles weer terug.

16 maart 1965

De Minneapolis Daily American, het is echt waar, publiceert op de voorpagina deze kop: ‘raids make reds think’. Na rapport te hebben uitgebracht aan de Joint Chiefs of Staff, heeft

[p. 56]

chef-staf en generaal Harold Johnson gezegd: ‘Air raids on North Vietnam may have caused the ennemy to pause and thin, but they have not turned the tide of war.’ Ik denk dat Peking en Hanoi exact weten wat ze doen en het ook altijd geweten hebben, terwijl in Washington de besluitvormers elkaar opvolgen als bij een aftikdans. Vandaar dat ze nog steeds geen passend en haalbaar antwoord hebben gevonden op de communistische strategie in Indo-China. Vandaar ook dat ze beangstigende onzin uitkramen.

Brandde een kaars in de basiliek van St. Mary's alvorens om 12.00 uur in de Woman's Club van Minneapolis te arriveren, alwaar ik - net als vijf jaar geleden - een lezing moest geven, een lunch bijwonen en theedrinken met de dames. Het is prima gegaan en de reacties waren positief.⁶⁷

67 In de Minneapolis Tribune van 17 maart verscheen een verslag met foto. Ik werd als volgt aangehaald: ‘Your country is walking straight into the Asian trap that has been set for you... How did you ever dream to stick your neck out in a place like Vietnam?’

17 maart 1965

Gerard Croiset schrijft dat Marie Milone en haar schoonzuster als ‘snollen’ werden gebruikt. De vermoorde man moest daarvoor geld afdragen aan onderwereldfiguren, die hem lieten vermoorden omdat hij dat vertikte. Hij wist ook te veel van hun handel en wandel op het gebied van narcotica. Croiset vraagt om kaarten van de verdachte buurt.

In het Metropolitan Museum of Art aan Fifth Avenue ontmoette prins Aschwin, de broer van prins Bernhard. Hij bekleedt de functie van curator van oosterse kunst. Hij is 51 jaar. Ik vond hem oud geworden. Bruin pak met streepjesdas. Hij reageerde meteen vriendelijk en tegemoetkomend. Hij sprak met enthousiasme over de collectie keizerlijke Chinese schilderijen die momenteel in de us werd tentoongesteld. ‘God knows where they might ever end up’, zei de prins. Hij leek me geneigd het standpunt van het State Department te volgen, want hij vond dat de regering rekening dient te houden met de emotionaliteit in Amerika tegen rood China. ‘Furthermore, they are quite cool in Washington to conclude that no gains are to be won from recognition of Beijing’, zei hij. Ik was het daarmee oneens, maar dat zei ik niet. Hij beweerde: ‘Sukarno is a clown who brought a rich country like Indonesia to poverty. I don't think I would get along well with Sukarno.’⁶⁸ Ik had

68 Een verslag van het gesprek verscheen over een halve pagina in Het Vaderland van 25 maart 1965, maar mijn ‘vriend’ Van Wijk durfde er mijn naam niet bij te zetten.

[p. 57]

moeite om hem niet te zeggen: ‘Maar prins Bernhard kon het anders uitstekend met hem vinden...’

Honderd Amerikaanse gevechtsvliegtuigen hebben diep in Noord-Vietnam opnieuw aanvallen uitgevoerd. Er wordt geleidelijk aan dichter bij Hanoi gebombardeerd, waar mig-toestellen zijn gestationeerd die de verdediging vormen. In regeringskringen in Washington zegt men dat de aanvallen zijn bedoeld om de bevoorrading van de Vietcong te bemoeilijken. Het kan haast niet dat dit werkelijk wordt gedacht, maar aldus meldt de Times.⁶⁹

‘On commence par n'aimer personne. Puis on aime tous les hommes en général. On n'en aime plus ensuite que quelques-uns, puis une seule et puis le seul.’⁷⁰

69 Max Frankel in The New York Times, 15 maart 1965.

70 Albert Camus, Carnets, p. 255.

18 maart 1965

Ph.W. Osieck (kapitein ter zee en opperceremoniemeester van H.M. de Koningin), van wie mijn ouders de bungalow in Huis ter Heide huren, biedt hen aan het huis voor 125.000 gulden te kopen. Ik ben benieuwd of ze het doen. Ik zou het prettig vinden. Ik denk veel aan hen. De jaren vliegen voorbij. Zou het hun liefste wens zijn om kleinkinderen te hebben? Ze zullen zoiets nooit zeggen, want ze laten ons totaal vrij, in alles. Camus: ‘Vivre c'est choisir. Choisir c'est tuer.’

Loet is vrij vandaag. Ik zag hem met zijn vrouw hand in hand wegwandelen en staarde ze na. Mijn band met hem is naar de knoppen. Jammer. Ik zal me er maar niet over opwinden, ook niet over het in de steek gelaten worden door een one time friend. Een piece of ass wint het altijd van alle andere zaken in het leven. De Sovjets hebben opnieuw een ruimtesucces geboekt. In een extra editie kondigt de Journal American de eerste wandeling in de ruimte aan, van kolonel Alexei Leonov (30) vanuit het ruimteschip Voskhod-2. Ze doen het toch maar, en steeds als eersten.

Look Magazine telefoneerde om te zeggen dat ze geïnteresseerd zijn in publicatie van mijn Beatrix-artikel. Via Jan Stevens⁷¹ moet ik als de bliksem aanvullend fotomateriaal laten komen. In de Times vond ik een Reuters-berichtje van een paar regeltjes. Zuid-Vietnamese Skyraider-toestellen bombardeerden in het noorden een dorpje nabij Danang, waarbij 37 dorpelingen omkwamen, waaronder 27 schoolkinderen.

71 De fotograaf die de foto van Beatrix en mij in Mexico had genomen en die een vriend was geworden. Zie Memoires 1963-1964.

[p. 58]

Vlieg naar Dallas en lees Camus: ‘Le génie ne sait pas mourir. La femme pauvre le sait.’ En: ‘La beauté, qui aide á vivre, aide aussi á mourir.’ Een stewardess heeft een absoluut lieflijk gezicht, en prachtige bruine ogen.

Schreef mijn vader dat ik hem wil trakteren op een trip naar Duitsland, want hij wil voor zijn palimpsest-studies bij monniken in kloosters gaan snuffelen. Mijn ouders zijn veel in mijn gedachten.

Dit geldt Loet Kilian: ‘Progrès: renoncer à dire à un être aimé la souffrance qu'il nous apporte’ (Camus). En: ‘Mais on étouffe, dans la terre.’ Het zijn maar zes woorden, maar ze doen haast pijn omdat je ze voelt. Ze zijn zo waar. Ik voel me met veel van wat hij schrijft verbonden. Maar er is ook veel dat ik heb overgeslagen, soms uit wanbegrip, soms uit verveling, en soms omdat het me gewoon niet raakte. Slechts een gedeelte van Camus was misschien begrijpelijk voor me. Ik heb de Carnets nu uit.

Esquire Magazine publiceert deze maand een artikel van Dwight MacDonald over het fameuze Warren Report. MacDonald citeert een Franse journalist die heeft gezegd: ‘I don't like to be taken for an idiot, and that's what the Warren Report is doing exactly.’ Ook wordt bevestigd dat de verhoren van Lee Harvey Oswald inderdaad niet op tape werden vastgelegd. De Fransman heeft gelijk. Het gehele Amerikaanse volk wordt in de maling genomen door de Warren-commissie. Het alleropmerkelijkste is dat de Amerikaanse natie de sprookjes van Warren voor zoete koek heeft aangenomen.

19 maart 1965

Fort Worth, Texas

Lezing voor de Woman's Club om 11.00 uur. Na afloop werd ik door Marguerite Oswald afgehaald in een Buick Skylark. Ik had haar opgebeld. Ze bood aan me terug te rijden naar Love Field in Dallas.

We gingen eerst naar het graf van haar zoon, waar ze me een foto van gaf. Ze praatte honderduit. Ik vond dat ze beangstigend zinnige opmerkingen maakte. Daarnaast laat ze zich door haar betrokkenheid ook veel meeslepen, en verliest ze proporties uit het oog. Ik maakte de volgende notities: ‘Waarom gedroeg de Warren-commissie zich niet even hoffelijk jegens mij als ten aanzien van Marina? Wie is deze vrouw eigenlijk? Warren leek wel verliefd op haar. Waarom legden ze voor haar de rode loper uit? De vraag is: was Marina Oswald een spionne? Ik moet deze vragen wel stellen. Walter Winchell heeft zelfs

[p. 59]

geschreven dat Marina de bescherming genoot van de toenmalige procureur-generaal Robert Kennedy.’ Dat was dus de verontwaardigde moeder aan het woord.

Ze vervolgde: ‘For the law, we are all equal. Why was Kennedy's body taken away before the autopsy was completed? Why was the automobile in which he rode, taken to Detroit? Everywhere, proof that could have exonerated my son, was taken away or disappeared mysteriously. Why? This is the twentieth century. Photographs are essential. There must be other pictures that have not been released as yet.’ Uit haar tas haalde ze een kopie van een artikel door columnist Robert Ruark in de Philadelphia Inquirer, waarin soortgelijke vragen worden gesteld. ‘I have been shooting high-powered rifles, with and without, for most my life’, schreef Ruark. ‘What I can not understand, among other findings of the Warren Report, is how a bullet fired from behind could tear the back of President Kennedy's head off. Ballistically, a bullet fired from behind should have gone in small and blown the front of his head off as it came out, or mushroomed inside the skull, shattering it completely internally.’⁷² Ik verplaatste me in de situatie van Marguerite Oswald en begreep uitstekend dat zij zich, met al deze onbeantwoorde, zakelijke en redelijke vragen, niet wilde neerleggen bij de uitspraak van Warren en zijn makkers dat haar zoon J.F.K. had vermoord. Een moeder is een moeder. Ook de moeder van Lee Harvey Oswald.

‘We both, my son and me, got the rottenest deal’, zei ze. ‘My life and my son's life are all wrong in the Warren Report. And then Priscilla Johnson McMillan appears at my door, and she says she interviewed my son in Moscow. Why did she never publish her interview with a us defector in the ussr? This woman is working for the government. She is now writing Marina's memoirs.’ Ik vroeg haar waarom de Kennedy's zich zo op de vlakte hielden in het achterhalen van de waarheid over Dallas. Ze aarzelde een ogenblik en zei: ‘They don't. Jackie sent someone to my house.’ Er was eerst een brief gezonden, die aanving met: ‘Mrs. Jaqueline Kennedy would appreciate...’ Daarna was de schrijver William Manchester bij haar in Fort Worth gekomen. Hij schijnt voor de Kennedy-familie de geschiedenis van Dallas te gaan vastleggen.

Marguerite vertelde moederziel alleen aan Lee's graf te hebben gestaan op de dag dat hij twee jaar geleden werd vermoord. ‘Do you know that even the minister of the church who hel-

72 Robert Ruark in Philadelphia Inquirer, 9 oktober 1964.

[p. 60]

ped burry him, has never come to see me since? We haven't learned anything, not even after his death. I tell you Willem, Lee has done more for his country then any other living human being... and you should think carefully about it.’ Ze klonk bijna als Gerard Croiset. Ik vroeg me af wat ze bedoelde. Dacht zij misschien ook dat wanneer J.F.K. was blijven leven, hij een wereldoorlog zou hebben ontkentend?

American Airlines, vlucht 992.

Lees Dwight Eisenhowers Mandate for Change. ‘After 1945, many continued to believe or to hope that the Chinese Reds were merely “agrarian reformers” and not true communists.’ Hoofdstuk 14 begint hij met een citaat van Mao Tse-tung: ‘Enemy advances, we retreat: enemy halts, we harass: enemy tires, we attack: enemy retreats, we pursue.’ Schitterend citaat, maar zou hij begrepen hebben wat er stond? Dit is immers precies de strategie van de Vietcong in Vietnam. Eisenhower vervolgt: ‘The loss of all Vietnam, together with Laos on the west and Cambodia in the southwest, would have meant the surrender to communist enslavement of millions. (...) And, if Indo China fell, not only Thailand but also Burma and Malaya would be threatened, with added risks to East Pakistan and South-Asia as well as to all Indonesia.’⁷³ Intussen komt de naam Sukarno in zijn verhaal van 720 pagina's niet voor. Typisch de middelmatige Eisenhower.

Wanneer ik een Amerikaanse commentator was, zou ik opnieuw publiceren wat generaal Eisenhower over Indo-China heeft gezegd. Hij schreef: ‘Employment of us airstrikes alone to support French forces in the jungle would have created a double jeopardy: it would have comprised an act of war and would also have entailed the risk of having intervened and lost. (...) I had no intention of using us forces in any limited action, when the forces employed would probably not be decisively effective.’⁷⁴ Ik ga deze verklaring naar de New York Herald Tribune als brief inzenden.⁷⁵

Bij thuiskomst vond ik een lieve brief van Hans Hoyer uit Wolfhagen. Hij schreef zittend aan zijn vaders bureau. Hij voelt zich dermate gevangen in de militaire dienst dat hij mijn brieven en kaarten uit Florida niet zonder enige afgunst ontving. ‘Ich will beweglich sein! Frei! Frei! Und nicht in dem bürgerlichen Alltag mit gesicherter Berufsposition, ein Familienleben mit eine

73 Dwight Eisenhower, Mandate for Change. The New American Library, p. 404.

74 Idem, p. 413.

75 Gepubliceerd in de New York Herald Tribune op 30 maart 1965.

[p. 61]

Frau, die nach dem ersten Kind Mutter wird und sich die langen blonden Haare, die so beweglich frei im Wind wehten, afschneidet.’ En ten slotte deelt hij mee alsnog voor de post van reserveofficier te zijn voorgedragen.

Zou graag bij die jongen zijn.

20 maart 1965

Nu hebben 110 Amerikaanse toestellen diep in Noord-Vietnam bombardementsvluchten uitgevoerd. Officieel is in Washington bevestigd dat er nu ook napalm is ingezet tegen doelen in het noorden.⁷⁶

In Indonesië is men, na de overname van Amerikaanse rubberbedrijven vorige maand, overgegaan tot nationalisering van twee Amerikaanse petroleumbedrijven en één Nederlandse (Shell). In overleg met Chaerul Saleh, minister voor basisindustrieën en de petroleumindustrie, heeft president Sukarno deze besluiten bekendgemaakt. Verontrustende ontwikkelingen. Ik begrijp niet wat er precies in Jakarta gebeurt.

Mijn vriend Jonathan schrijft uit Mexico. ‘Remember, I am not in Merida, where there is some wealth, but in a small village where every man works in the Henequen fields cutting a plant used in the making of rope fibre. Recently, Kodak has developed a synthetic fibre from one of their waste products, which is better and cheaper than the natural material produced here. Consequently, soon there will be no work here for the villagers. Even now, a worker is limited to three days of work per week, because the world market won't support the natural fibre anymore. The average income is about two and a half dollars per week - just enough to buy corn for the week, no more. I am saddened by the generosity of some of the villagers toward me, in spite of their lack of money, in offering meals. I am surprised to feel little resentment aimed at my being better dressed than any of them. I also notice a singular lack of spoiled children, something that appeals to me greatly. They do not need activities, such as the damned scouts and other bourgeois clubs, to be organized for them, as in the United States, but rather find and make things for themselves to do. They work hard instead of complaining about trivia. Adults are, for the most part, quite shy until they know you, after which they are most friendly... Salut, Jono.’

Niets maakt me gelukkiger dan zo'n brief te ontvangen van een ware vriend.

76 Jack Raymond in The New York Times, 19 maart 1965.

[p. 62]

Eindelijk stapte Loet dan (in mijn zwarte trui) de flat binnen. Hij bracht boeken en spullen die met zijn bagage waren overgekomen. Hij ging zitten en ik gaf hem de volle laag. ‘Tieneke is je wederhelft, oké, maar je kunt onze relatie, die heel wat langer heeft bestaan en diep is gegaan, niet zomaar wegvagen.’ Loet zei: ‘Weet je, jij en Tieneke zijn voor mij ergens nog steeds gelijk, en dat is vreemd. Wanneer ik jou zie, dan zeg je dingen waar ik dagenlang over loop na te denken.’

Ineens was ons oude contact er weer helemaal. We werden er beiden emotioneel onder en kregen tranen in onze ogen. ‘Ik hou van je, Loet, en ik begrijp volkomen dat Tieneke onder alle omstandigheden eerst komt en ook een andere relatie met je heeft, maar van tijd tot tijd, I need to see your smile, too.’

‘Ik moet nadenken over wat je me zegt’, zei hij.

21 maart 1965

Walt W. Rostow heeft in Bonn verklaard dat de oorlog in Vietnam net zo goed een Europese aangelegenheid is als een Amerikaanse, en dat het een erosie van het Atlantische bondgenootschap zou betekenen wanneer Europa zich onverschillig opstelde jegens het conflict met Hanoi.⁷⁷ Wat mankeert die man toch? Ik vind dit een schandalige vorm van chantage. Omdat ze in Washington gek zijn zou Europa moeten meedansen?

Het Journal Litéraire van Léautaud vind ik onleesbaar. Er staat zo veel onbenulligs in dat het me aan de dagboeken van Frederik van Eeden doet denken. Ik lees er niet verder in.⁷⁸

77 The New York Times, 19 maart 1965.

78 In 1988 sloeg ik dit boek, vanaf pagina 129 nog niet opengesneden, opnieuw open. Mijn conclusie uit 1965 was absurd. Ik zal het alsnog lezen.

22 maart 1965

Sprak uitvoerig met Tieneke. Ik begrijp nu pas dat zij aanvankelijk met René Kilian correspondeerde, Loets jongere broer. René schreef over zijn broer als de lieveling van de hele familie. Op een keer was Loet met verlof in Den Haag, en Tieneke zag hem lopen. Dat was het moment dat zij zich voornam zich voor hem in te spannen. Dat is dus prima gelukt. Ze was zelfs een tijdje penvriendin van beide broers geweest.⁷⁹

Eindelijk gaat het gebeuren: 3.200 mensen zijn begonnen aan een mars van 75 kilometer, van Selma, Alabama, naar het State Capitol in Montgomery, om te pleiten voor burgerrechten voor negers. Honderden militairen en leden van de National Guard, onder leiding van generaal Henry Vance Graham, zul-

79 René Kilian trouwde later met de zuster van Tieneke.

[p. 63]

len de demonstranten met bajonetten op het geweer beschermen. In Birmingham, Alabama, werden vijf bommen in een zwarte wijk gevonden.⁸⁰

Ben naar Pat Carbine van Look Magazine gegaan om de laatste kleurenfoto's voor de Beatrix-reportage te brengen.

Radio wqxr komt nu met het verhaal dat het leger van Zuid-Vietnam bepaalde gassen in de strijd heeft geworpen omdat dat humaner zou zijn dan beschietingen. Ik kan me voorstellen hoe woedend Aziaten zullen zijn wanneer ze dat horen. Jan Pieterszoon Coen all over again. In het Amerikaanse Congres zal wel weer niemand zijn die er bezwaar tegen gaat aantekenen. Alles wat L.B.J. en zijn braintrust uitdokteren is prima. Ze denken natuurlijk: wanneer we gas in Alabama kunnen gebruiken, waarom dan niet in Vietnam? Zoiets maakt me razend.

Een zekere Kevin belde op. ‘I met you a year ago. I was still in military service. You had a date for lunch with Mrs. Oswald. I came home with you and after our talk that night, my life changed entirely.’ Hij was nu zeer gelukkig en woonde met zijn lover in de Bronx.

Brandde een kaars voor broer Theo, die 19 maart jarig was.

Lunchte met Santo in de uno en sprak een aantal diplomaten. Daarna woonde ik een persconferentie bij van Michael Stewart, de socialistische British Foreign Secretary. Slap, pro-Amerikaans geklets. Later zag ik een glimmende Rolls Royce op hem wachten. Koningin Juliana zit in een Ford.

80 Roy Reed in The New York Times, 22 maart 1965.

24 maart 1965

Droomde over mijn ouders. We zaten aan tafel in De Horst, ons ouderlijk huis. Ik zei tegen mijn vader: ‘Wij respecteren u, we zien tegen u op, maar kunt u nu niet eens toegeven dat u ongelijk heeft?’ Mijn moeder had tranen in de ogen. Ik was helemaal upset over de droom.

Loet bracht vanmorgen een fles wijn en gaf er een zoentje op. Het was een cadeautje.

George Reedy, de woordvoerder van L.B.J., verklaarde dat de president niet werd geraadpleegd bij het invoeren van het gebruik van ‘nausea inducing gasses’ in de oorlog in Vietnam. Dergelijke besluiten werden door de commandanten ter plaatse genomen en liepen niet via het Witte Huis.⁸¹ Zo kletsen ze zich eruit in dit land. Er is natuurlijk overal ter wereld commotie ontstaan. De New York Times zegt vandaag precies wat ik gi-

81 Jack Raymond in The New York Times, 23 maart 1965.

[p. 64]

steren in mijn dagboek schreef: ‘In Vietnam, gas is being supplied and sanctioned by white men against Asians.’

Intussen meldt Michael O'Neill in de Daily News dat de slimmerik Robert McNamara, minister van Defensie, het gebruik van gas in Vietnam officieel heeft verdedigd. Ze gaan er natuurlijk mee door, net zo goed als ze reeds napalm gebruiken. Leonid Brezjnev heeft gezegd dat veel Russen zich aanmelden voor dienstneming als vrijwilligers aan de zijde van Hanoi. Dan zou het helemaal een potje worden. Eigenlijk een geluk bij een ongeluk dat iets dergelijks in het Kremlin wordt besloten. Sovjethuurlingen bestaan niet; wel zijn Belgen, Fransen en zo veel andere huurlingen op de vrije markt te koop.

Telefoneerde met Bob Tapiheru. Hij is met een Duitse getrouwd en heeft een dochter van een week. Ambassadeur Zairin Zain kan na zijn laatste beroerte nog niet vlot spreken, maar ze vertrekken in april naar Bern, waar hij ambassadeur wordt. Ik bracht over dat de Hongaaarse diplomaat, Geza Selmeci, me had gezegd dat het Oostblok beschikte over aanwijzingen dat de cia opnieuw met een complot tegen Sukarno bezig was. Over Verrips zei hij: ‘Die spionnen van jullie maken elkaar maar dood.’ Verder zei Bob: ‘Kom ons maar in Zwitserland opzoeken en neem dan meteen Emily mee, want zij denkt nog steeds aan dat ding van jou.’

Met United Airlines op weg naar Chicago. We cirkelen een uur en twintig minuten boven Chicago om een gaatje te vinden om te landen. Ik denk de laatste weken voortdurend aan mijn ouders. Belde hen gisteren. Mijn vaders maagproblemen zijn nog niet voorbij. Hij zei geen sambal meer te eten, wat voor hem hoogst ongewoon is.

22.30 uur, van Chicago naar Salt Lake City, Utah. Gisteravond ontmoette ik een blonde kerel, die ik mee naar Kew Gardens kwam. Deze Jim was een vrolijke jongen die het leven gemakkelijk opnam. Ik vroeg hem wat hij vond van het gebruik van gifgas in Vietnam. ‘Daar luister ik niet naar, want dan word ik alleen maar depressief. Gelukkig woon ik in New York, dus wanneer de atoombom valt ben ik als eerste dood.’ Hij vertelde dat hij in de Copper-Pot, een homobar voor leerjongens, per ongeluk met zijn sigaret de blote arm van een krachtpatser in leer had geraakt. Hij wrong zich in alle mogelijke bochten om sorry te zeggen, denkend een dreun te zullen krijgen. De bodybuilder had laconiek geantwoord: ‘Please do it again, I like it.’ Jim zei in New York eens een kruisiging van een groep sadisten te hebben bijgewoond, waarbij een jongen zich daad-

[p. 65]

werkelijk aan een kruis liet nagelen. Van dit soort genoegens sta ik zeer ver af.

25 maart 1965

Salt Lake City, Utah Hotel

Werd om 08.30 uur afgehaald om naar Provo, Utah te worden gebracht. De bergen waren ruw en kaal en sommige hadden sneeuwtoppen. Geen gezellig land, Utah. Ik moet spreken op Brigham Young University, met 17.000 studenten uit 54 landen. 5000 studenten hebben reeds twee jaar als mormonenzendeling gewerkt. Provo is dus het Vaticaan der mormonen: de moederkerk, The Church of Jesus Christ of Latterday Saints, is er gevestigd. We reden rond de campus, die schitterend was. Deze kerk moet prima bij kas zitten. Duizenden auto's van studenten, gloednieuwe gebouwen, alles maakte een welvarende indruk.

Wanneer ik lees: ‘the Latter-day Saint believes that the gospel of Jesus Christ was proclaimed in heaven before the world was’, dan krijg ik wel de kriebels. Ik heb het verhaal over de mormonen gelezen. Het is een godsdienstige sekte. Ik gaf mijn lezing voor ongeveer 8000 studenten in het zogenaamde Assembly Building, op enkele passen afstand van het Mormon-tabernakel en de heilige Mormon-tempel. Het gebouw is dermate heilig dat men toestemming nodig heeft het te bezoeken. Ik luisterde naar een repetitie van het Mormon Tabernacle Chorus. Ze zongen schitterend.

De lezing begon met een kleine rel. Ik werd ingeleid door een hoge piet van de faculteit, die mijn credentials opsomde, waaronder hij mijn vriendschap rangschikte met ‘that fellow-travelling - meaning pro-communist - President Sukarno’. Ik begon dus met wijzen naar deze meneer, en stelde hem de vraag: ‘Sir, when did you last see Sukarno's behind?’ Die uitspraak veroorzaakte een ware schok door het hele amfitheater. Van de studenten had ik meteen, alsof de bliksem was ingeslagen, honderd procent aandacht. De betrokken hoge piet en diens collega-docenten en professoren waren des duivels. Dat is de snelste manier om nooit meer teruggevraagd te worden. Toch vroeg hij erom. Ze kletsen elkaar allemaal maar na en niemand verdiept zich werkelijk in de persoon Sukarno. Ik wist dat ik in Provo, Utah een monopolie had, en ik begon uit te pakken over wie Sukarno werkelijk was, en dat het nergens op sloeg om hem als een verkapte communist te bestempelen.

Toch zette mijn agressiviteit een aantal mensen op het verkeerde been. Toen ik later zei dat als meer leden van het Congres in

[p. 66]

het Peace Corps zouden hebben gediend, het buitenlandse beleid van Amerika waarschijnlijk aanzienlijk verstandiger en realistischer was geweest, stond een woedende man op. Hij riep: ‘Holland would not be there if it were not for us! Why don't you go home!’ Wanneer je Amerikanen met hun neus op de werkelijkheid drukt, komen ze altijd met dit soort onzinnige kreten. De man, waarschijnlijk een docent, werd overstemd door luid applaus te mijnen gunste. Zelf vond ik mijn optreden geen succes, maar ik kreeg van de studenten een daverende ovatie. Tientallen studenten kwamen vragen stellen. Ik keek in hun gezicht. Amerikaanse jongeren zijn verduiveld aantrekkelijk, jongens en meisjes. Een jongen zei: ‘Your talk was brilliant, sir.’ Ik waarschuwde hem het woord ‘brilliant’ voor uitzonderingsgevallen te reserveren. Dat woord wordt in de vs tegenwoordig voor alles gebruikt. De vervuiling van woorden - en hun intrinsieke betekenis - is al jaren aan de gang. Voor mij staat vast dat de Amerikaanse jeugd hongerig is, tot het punt van uitgehongerd zijn, naar eerlijke, directe en feitelijke informatie.

Schreef voor het diner een brief aan Henk Hofland.

27 maart 1965

Hollywood, ymca, kamer 420

Vloog via Las Vegas naar Los Angeles en nam hier een kamer. Maakte een wandeling langs Laurel Avenue en de Sunset Strip: sentimentele herinneringen. Liep tegen Joel aan, een scriptschrijver. In zijn flat keek ik naar Bob Hope, bij de militairen in Vietnam op bezoek. Toen Joel in een badjas de kamer in kwam, was het tijd om op te stappen. Op Hollywood Boulevard tippelt men in auto's.

Vanmorgen nam ik een douche, en een jongen die al eerder had staan dralen, vroeg of hij met me mee mocht. De deur van mijn kamer was nog niet dicht of hij begon te zuigen tot werkelijk de laatste druppel. Ik deed wat boodschappen en liet ze naar Kew Gardens verzenden. Daarop sprak een neger me aan die me een blad van Elijah Muhammad wilde verkopen.

‘You belong to the guys that killed Malcolm X’, zei ik.

‘We didn't do it, man. We don't carry guns. Do you ever see us with guns? It's the white folks that carry guns.’ Ik dacht dat hij wel eens gelijk zou kunnen hebben, maar gaf hem het blaadje terug.

‘You don't like me, do you?’ zei de man. Dat was niet waar, ik had alleen geen zin om die onzin te lezen. ‘Well,’ zei hij, ‘God bless you.’

[p. 67]

Wie een blow job wil hebben, rijdt hier Hollywood Boulevard af, dikwijls met de kap neer. De meest uiteenlopende types, alle leeftijden, in de meest uiteenlopende outfits - tot en met semi-soldaten, compleet met legerlaarzen - tippelen op de trottoirs om opgepikt te worden. Er is voor eenieders gading wat bij. En dat alles vanwege de eeuwig terugkerende hete pik.

De Puerto Ricaan die me vanmorgen laarzen verkocht, zei een jongen voor mij in New York te kennen. Hij heette Gonzales: ‘A beautiful body, I give you his address.’

28 maart 1965

Wandelde naar de zevenkamerflat van Bill Bast aan Flores Avenue.⁸² Werd vorstelijk ontvangen. Hij prepareerde een fantastische maaltijd. We realiseerden ons dat we elkaar acht jaar geleden ontmoetten. Hij was niet veranderd. Hij begint succesvol te worden als schrijver van televisiescripts. Hij toonde me drie gebonden boeken, waaronder de serie Dr. Kildare. Hij wil een roman schrijven over een Amerikaan die in Londen verliefd wordt op twee Chinese jongens en ten slotte meegaat naar China. Hij zou zelf naar Peking willen gaan, een tijdje in een commune leven, om materiaal te verzamelen. Het verhaal zou daar dan ook moeten eindigen.

Hij heeft een bibberige chihuahua, Goody. Hij voelt zich in Hollywood als op een afgelegen eiland. Abonnementen op de London Observer en de New Republic bieden enig nieuws van de buitenwereld. De wijk waarin hij woont heeft het hoogste misdaadcijfer van de vs. Hij schat dat vijftig procent van alle homoseksuelen in Hollywood hustlers⁸³ zijn. Niemand wil nog echt praten, het enige wat ze nu allemaal willen is seks. Zodra enige persoonlijke warmte, om de hoek komt kijken, laat staan vriendschap, is de relatie meteen voorbij. ‘Or, like the German boy I met the other day, they want to completely possess you.’ Ook zei hij: ‘Hollywood is a very lonely place. People get into their cars to go somewhere, and all you see is the behinds of other cars, which so far have failed to sexually arouse me. And when you stop at a traffic light and you look at the car next to you, you see the driver talk to himself...’

Ik stelde voor samen een boek over Marguerite Oswald te schrijven, maar daar zag hij niets in.

Na het eten reden we naar het Warner Playhouse, waar Dutchman/The Toilet van LeRoi Jones werd vertoond. De zedenpolitie had het theater al eens bestormd vanwege de onzedelijke taal

82 Zie Memoires: 1957-1959

83 Jongens die voor geld mee naar bed gaan.

[p. 68]

die op het toneel werd gebruikt, zodat er nu geen kaartjes meer mochten worden verkocht. De gebruikte taal - cocksucker, motherfucker, banging en fucking - was inderdaad ongewoon ruw voor een openbare voorstelling.⁸⁴ Ik kon het stuk wel waarderen.

Na afloop namen we een biertje in de Gallery Inn. Bill had gehoord dat de moord op Karyn Kupcinet⁸⁵ was opgelost. De moordenaar - Gerard Croiset had gezegd dat het een ongeluk was geweest - bleek een fotograaf te zijn. Hij maakte pornografische foto's van mannen en vrouwen in de meest uiteenlopende standen en situaties. De advocaten van de moordenaar hadden gedreigd dat indien de man vervolgd zou worden voor de dood van Karyn, de foto's die hij ook van haar in compromitterende houdingen had genomen, openbaar zouden worden gemaakt. Ik begreep uitstekend dat de Kupcinets niet met dit verhaal te koop liepen, maar ze hadden Croiset en mij toch wel moeten inlichten.

84 Al deze woorden zijn tegenwoordig volkomen normaal, vooral in films uit Hollywood.

85 Zie Memoires 1963-1964.

29 maart 1965, Hollywood

Vannacht naar de ymca teruglopend, kon ik niet missen wat er zich al zo allemaal op straat afspeelde. If that is the future world we are going to live in, the world will be a sadder place.

In de Ahmen's Shop for Men werd me gezegd dat er een jacht op nichten was geopend. Politieagenten, gekleed als homo, dikwijls erg aantrekkelijk, rijden langs Hollywood Boulevard om homo's te betrappen op de verkeerde opmerking of vraag. Soms zitten er agenten met taperecorders achterin verborgen. Een homoseksueel die wordt gesnapt, wordt te boek gesteld als sex offender. Er is onderuit te komen wanneer men een advocaat met de juiste contacten 750 of 1.000 dollar betaalt.

Zag de film Of Human Bondage, naar het verhaal van Somerset Maugham, met Lawrence Harvey en Kim Novak. Het gegeven van een hoer die aan syfilis sterft was niet nieuw, maar ik luister liever naar een tekst van Maugham dan van LeRoi Jones.

30 maart 1965

Iedereen is geschokt over de bom die is afgegaan bij de Amerikaanse ambassade in Saigon. Een duidelijker signaal is ondenkbaar, maar er wordt gespeculeerd dat Washington niets beters weet te bedenken dan Hanoi te bombarderen. Dat zou helemaal een fatale blunder zijn, in een niet-aflatende serie ongelooflijke stommiteiten. Peking en Hanoi zouden juichen wan-

[p. 69]

neer bommenwerpers boven de stad van Ho Chi Minh verschijnen. De Amerikanen strompelen van de ene zorgvuldig bedachte val in de volgende.

Om 20.00 uur moest ik een lezing geven aan het City College in Pasadena, Californië. Er waren duizend mensen. Bill Bast zei: ‘It was okay, Wim, not very profound. You are a clown.’ We dineerden met een vriend in een Italiaans restaurant. Nigel (30), acteur, buitengewoon aantrekkelijk, mooie ogen, zalige mond, en lippen met prachtig witte tanden. Hij werkte in een gym aan zijn lijf, dat volgens Bill sensationeel was. Vroeger wisselde hij dagelijks van partner, maar nu woont hij al zes jaar samen met een model, Bob (34). Sedert twee jaar hebben ze geen seks meer, en Nigel is nu in therapie. Hij werd sinds zijn vierde jaar door zijn Britse nanny 's nachts misbruikt. Hij wordt er soms nog wakker van. Nigel wil nu een vaste relatie met één man, in de vorm van een huwelijk. Bob is een happy go lucky-type. ‘He loves boys, throws them into bed and thinks they should sexually go each their own way’, zei Bill. We bespraken Nigels problemen. Opeens werd hij onrustig en wilde weg. Ik raadde hem aan zijn hart te blijven volgen en vooral zo eerlijk mogelijk jegens zichzelf te zijn. Voelde me eigenlijk zeer tot Nigel aangetrokken.

31 maart 1965

De Herald Examiner kondigt aan dat Washington, als represaille voor de vernielingen bij de Amerikaanse ambassade in Saigon, de bombardementen op het noorden heeft verhevigd. De Vietcong schoot intussen drie Amerikaanse helikopters neer die Zuid-Vietnamese soldaten voor een gevecht nabij Danang moesten afzetten. Twee Amerikaanse mariniers werden hierbij gedood en negentien gewond. De communiqués spreken nooit over Vietnamese verliezen bij zulke incidenten. Er worden alleen globaal cijfers gegeven over de eigen soldaten.

We bleven de hele dag in Bills flat, waar ik inmiddels naartoe ben verhuisd. Hij braadde een eend aan het spit en verzorgde een voortreffelijke maaltijd. We wilden naar een film gaan, maar bleven thuis. Hij liet mij de film Who's afraid of Virginia Woolf zien. Mijn hoofd barstte van twee uur lang kijken naar nihilistische, bombastische vuiligheid, vuile taal en no love, no affection, no beauty whatsoever. Dit is nu echt een product van deze dead-end society. Zat uren met Bill te praten. We zijn het over zeer veel dingen eens, an almost complete blending of thoughts.⁸⁶

86 Ik ken Bill Bast meer dan dertig jaar. Ik ben op hem gesteld, maar meer niet. We hebben nooit seks gehad, ook niet een losse flodder.

[p. 70]

1 april 1965

Edwin T. Hersch, die voor de Christian Science Monitor schrijft en mijn lezing bijwoonde, wilde een interview maken. Hij kwam naar het appartement. Bill en ik spraken vijf uur met hem. Van een interview kwam natuurlijk niets. Edwin bleek trouwens behoorlijk screwed up. Hij knabbelt voortdurend op een duim, die er afgekloven uitzag. Hij verachtte zijn familie. Gebrek aan affectie en de volmaakte leegheid van zijn leven dreven hem dikwijls tot wanhoop. Er was eigenlijk geen land met Hersch te bezeilen.

Gelukkig kwam Nigel opnieuw naar de flat. We gingen in El Coyote Mexicaans eten, samen met Paula, een vriendin van Bill. Nigel liet blijken mijn geflirt niet op prijs te stellen, maar ik kon het niet laten. Die jongen was compleet aantrekkelijk voor me. We reden na het eten naar het huis van Nigel en Bob op een Hollywood-heuvel. Magnifiek uitzicht. Ze hadden het samen laten bouwen. De woonkamer was als een schuur met een puntdak. Eén muur stond vol met boeken, tot in de nok. Er waren twee honden - Harry, een soort poedel, en Storm, een Duitse herder. Maar echte gezelligheid was er niet. Nigel gaf aan de zaak te willen verkopen en weer alleen te willen wonen vanwege Bobs one night stands, ondermeer met geldjongetjes. Hij vertrouwde me toe eigenlijk zijn hele leven in angst te hebben verkeerd. Hij was aan een tweede therapie begonnen. Ik begreep niet welke vorm die angst had. ‘Fear for everything, Willem, waking up at night, screaming and having constant nightmares. I wasn't able to function. Now I am able to work regularly again.’ Hij heeft een vrouwelijke dokter. Hij accepteert niet dat hij gay is en wijt zijn gedrag aan zijn ervaringen als kind, voornamelijk die met zijn verzorgster. Hij was werkelijk lovable en zei: ‘Realiseer je je dat ik je vanavond één moment heb aangeraakt?’ Dat wist ik natuurlijk uitstekend. Maar direct na een ontboezeming lijkt hij weer te bevriezen. Wat moet het een bezoeking zijn om met Nigel samen te wonen. Zijn minnaar Bob moet een miracle worker zijn. Ik zou willen weten hoe het met Nigel over drie jaar is.

2 april 1965

Om 10.30 uur gaf ik een lezing voor de Friday Morning Club in Los Angeles. Ik begon met de dames voor te stellen om voortaan honderd studenten gratis tot hun lezingencyclus toe te laten, opdat ook die van hun sprekers konden profiteren ‘in this great land of waste!’ Later schreef ik dezelfde boodschap in het

[p. 71]

gastenboek. Mijn gastvrouw was mevrouw Truman E. Boudinot, de weduwe van een generaal.

Edwin Hersch kwam opnieuw langs. Hij wilde nog een (radio-) interview opnemen over Cuba, voor nbc, zei hij.

In de avond gingen Bill en ik naar Lyndon Chiles, een jonge, succesvolle acteur, reeds tweemaal gescheiden. Hij liet foto's zien van twee jongetjes, vijf en twee. Nu slaapt een Engels meisje bij hem dat hij in Rome leerde kennen, maar she seems on the way out. Lyndon zag er perfect uit. Hij droeg zwarte hoge laarzen, een geruite broek en een zwart hemd, en zijn ogen zijn heel bijzonder. Hij filmt momenteel een western. Bill zei: ‘He is not gay but loves to kiss boys on the mouth, is all over them with his hands, feels their genitals, and when the erections are coming, he walks off.’ Hij volgt zowel Italiaanse lessen als een beeldhouwklas. Lyndon had reeds tweemaal in een psychiatrische kliniek gezeten.

Zijn roommate George was honderd procent homo. George was beslist niet goed bij zijn hoofd. Zijn ogen stonden zeer vreemd. Hij bood iedereen een drug aan die maar veertig seconden werkte. Bill probeerde het. Ik bedankte, ik doe absoluut nooit aan drugs mee. Ook de poppers, die veel nichten bij zich hebben om op het moment suprême in je neus te drukken om op te snuiven, weiger ik beslist.

Er werd een spelletje gedaan dat ik in stomme verbazing gadesloeg. Twee klappen op de tafel, ‘clap, fuck, clap, suck’, dan twee klappen met de vingers, ‘clap piss, clap shit’. Ik begreep niet waar ze mee bezig waren en wilde het ook niet begrijpen. Hollywood anno 1965.

3 april 1965

Bill Bast is vandaag 34 jaar geworden. Hij bestelde een verjaardagstaart en zei verlegen te zijn dat hij er zelf voor moest betalen. Ik legde dus vijftien dollar op tafel. Hij gaf Lyndon Chiles gisteravond een fles wijn van achttien dollar. Ze geven elkaar dure cadeau's. Ik had een plaat voor zijn verjaardag willen kopen. 's Avonds was er een fameuze Hollywood-verjaarspartij. Bill vroeg Nigel de drankjes flink sterk te maken, want het feest wordt leuker en gezelliger wanneer ze een beetje aangeschoten zijn. Een aantal mensen werd werkelijk dronken. Ik drink zelf helemaal niet en zat de zaak te bekijken. Ik zag een oudere blonde dame open en bloot aan de ballen van Nigel zitten, maar dat was de jongen tenslotte gewend van zijn nanny. Paula had genoeg op om over iedereen te roddelen, inbegrepen haar vriend Bill Bast. ‘Bill hates his mother. She was his last love-affair.’

[p. 72]

Het eerste was waar, het tweede onzin. Later zag ik Lyndon tongzoenen met een blonde actrice waar hij eens een affaire mee had gehad. Paula verzekerde me ook met Lyndon de koffer in te zijn gedoken. Ze was zelf in therapie gegaan nadat haar ouders overleden waren.

Ik ontmoette ook de acteur Roddy McDowell, die er ordinair uitzag maar wel aardig leek. Hij verdient 250.000 dollar per jaar, zei hij. Ik herinner me verder eigenlijk niemand. The party was crowded, loud and non-sensical. What a way to celebrate your birthday. Total waste. Om 04.00 uur kwam Bill bij me op bed zitten en zei: ‘I hated every minute of it. You have watched my last party.⁸⁷ I don't want all this. My furniture is insured for 14.000 dollars. Even the buying of all these expensive things becomes boring.’

Hij zou Hollywood willen ontvluchten, maar waarnaartoe? Is het mogelijk jezelf te blijven te midden van al deze waanzin? Ik zou het niet weten. Er zijn een aantal dingen waarvoor ik geen belangstelling heb ze te onderzoeken. Een spelletje als clap, fuck is niet aan me besteed. Ik wil er niet eens naar luisteren. Marihuana proberen? Waarom? Om wat te ontdekken? Hoe duizelig en fucked-up je je kunt voelen? Wat is er voor avontuur aan om seks te hebben onder invloed van drank of drugs? Why not jump from a bridge? Na dit bezoek aan Hollywood ben ik andermaal dankbaar voor wat ik heb en niet heb. My first as well as my last thoughts are for God, for my immediate family, ouders en broers, and some very special outsiders. Ik dacht deze dagen bijvoorbeeld aan Loet. Ik zei tegen mezelf dat ik hem er op een dag op moet wijzen dat wanneer we zo doorgaan, we over twee of drie jaar helemaal niets meer om elkaar geven. And, then, when some day we would come across a letter or a photograph, it would feel like an ‘après midi d'un faune’, a breeze of warm wind, an affectionate memory, a glimpse of love and truth, and the sun would disappear behind the clouds again.⁸⁸

87 Dat was het dus beslist niet: ik heb er nog vele meegemaakt bij Bill.

88 Ik schreef dit in 1965; het zou precies zo gaan.

4 april 1965

Van Los Angeles naar New York City

Bill bracht me naar de luchthaven. ‘Uit het oog uit het hart?’ vroeg hij. Ik denk van niet. Ik gaf hem een zoen, wat hem scheen te verbazen. The great non-conformist Bill Bast needs more time, still.

Ik zie dat Washington ambassadeur Ellsworth Bunker op een goodwillmissie naar Indonesië heeft gezonden. Deze keer gaat

[p. 73]

het om de moeilijkheden met de oliemaatschappijen. Het is een prima keuze, Jakarta lijkt inderdaad dolgedraaid.

De Los Angeles Times meldde gisteren dat de eerste luchtgevechten tussen mig's, F-100's en F-105's boven Noord-Vietnam hebben plaatsgehad. President Johnson en generaal Maxwell Taylor hebben besloten opnieuw duizenden Amerikaanse militairen naar Saigon te zenden. Ze zijn gek.

5 april 1965

Brieven van mijn ouders en broer Theo. Hij is nog steeds in Salisbury, Rhodesië. Martin Portier heeft zijn lang gewenste tweede zoon, Marcel Leonard.⁸⁹ Mijn vriend Wim Latumeten, van het ministerie van Voorlichting, is overleden. Hij is op de heldenbegraafplaats bijgezet.⁹⁰

Mijn lieve vriendin Penny Hedinah is de enige die me over Indonesië op de hoogte houdt. Er is ook een brief van Keith Taylor, belast met het lezingenprogramma aan Brigham Young University, die tot mijn verbazing schrijft: ‘The general consensus of opinion of your lecture was very favorable. They felt that you had stirred-up the thinking of the students a great deal and made them aware of their world responsabilities. You would surely be considered one of the outstanding speakers we have had to our Forum this year.’ Dat viel dus mee.

De Daily News meldt dat de Amerikanen toegeven dat twee F-105's door mig's werden neergeschoten boven Noord-Vietnam. Eén Amerikaanse piloot schijnt in handen van de Vietcong te zijn gevallen, de andere piloot kwam om het leven toen zijn toestel in zee stortte.

Vanavond ontmoette ik Ken, een acteur, lang, blond en extremely good-looking. Hij woonde samen met een vriendin aan 69th Street. Het meisje was thuis, maar stond op het punt uit te gaan met een vriendje. Ken en ik gingen dus samen naar bed. Later vertelde hij een angstwekkend verhaal. Gisteravond naderde hij het gebouw van zijn appartement en zag een robuust, Italiaans type proberen de deur open te krijgen. Ken opende de voordeur met zijn eigen sleutel, waarop de kerel hem met enorme kracht bij de arm pakte en zei: ‘Just keep walking baby, because I am going to screw you.’ Ken kon niet tegen hem op en was doodsbenauwd. Hij werd op bed gegooid, zijn jeans werd van zijn lijf gerukt, en hij werd vervolgens wild geneukt. Ken deed het nog voor ook. De man hield hem met een arm om zijn nek krachtig neer en zei: ‘Don't resist baby, because I

89 Leonard is ook mijn tweede naam.

90 In 1966 zou ik eindelijk in Indonesië zijn en aan zijn graf staan.

[p. 74]

will break your neck.’ Daarna keek hij in Kens portemonnee, maar daar zat niets in en hij vertrok.

Intussen maakten Ken en ik een zalig nummer, zonder geweld, smooth en in de roos.

6 april 1965

Bertie Hilverdink ligt sedert 12 april weer in het ziekenhuis.

John van Haagen heeft een boek van 220 pagina's geschreven over het thema moderne jeugd. Het gaat over een jongen die nog op school zit en een meisje zwanger heeft gemaakt. John mag dan havenarbeider zijn, zijn hoofd is altijd met diepere levensvragen bezig.

Bill Arthur, hoofdredacteur van Look Magazine, belt op: ‘I am afraid there is simply not enough interest in Princess Beatrix’, zegt hij. Jammer, alle moeite voor niets.

De Associated Press meldt uit Saigon dat bij nieuwe gevechten in de Mekong-delta zes Amerikanen zijn gesneuveld, tegen 120 Vietcong-soldaten. De Times bekritiseert vandaag de regering in een hoofdartikel. ‘Government spokesmen ought to stop saying: “We seek no wider war”, when every day we - the Americans - do something to widen the war... A major task for President Johnson is to explain to the American people and to the world the basic American contention that Vietnam is crucial to American security, to the freedom of all Southeast Asia, to small nations everywhere, and to the hopes of containing Communism in Asia and the Far East.’ De Times volhardt in het publiceren van het ene kritische artikel na het andere, maar wat helpt het? Geen bal.

Na thuiskomst van een Hongaarse receptie belde ik Loet. Was een paar uur bij hen. Tieneke verwacht in oktober een baby. Loet had een fotografiecursus willen volgen, maar die was op dit moment te kostbaar. ‘Toch moet ik niet te lang bij de klm blijven zitten, je roest er vast.’⁹¹ Wat zou ik kunnen doen om hem te helpen?

91 In 1991 werkt Loet nog bij de KLM.

7 april 1965

Premier Eisaku Sato van Japan heeft een diplomaat, Shunichi Matsumoto, naar Vietnam gezonden. Deze ambassadeur heeft gerapporteerd dat het Amerikaanse standpunt dat de oorlog met militaire middelen kan worden gewonnen ‘highly questionable’ was. Japan behoorde zijn invloed aan te wenden om Washington tot andere gedachten te brengen.⁹² Generaal De Gaul-

92 Robert Trumbull in The New York Times, 6 april 1965.

[p. 75]

le sprak over de frustratie die in Parijs werd gevoeld over de onmacht van de Franse diplomatie om de vs en Noord-Vietnam aan één tafel te krijgen.⁹³ Premier Chou En-lai zond een boodschap naar U Thant dat bij mogelijke vredesonderhandelingen de Vietcong niet buitenspel mocht staan.⁹⁴ Intussen verklaarde een Amerikaanse woordvoerder in Saigon dat de zware bombardementen op het noorden de moraal in het zuiden behoorlijk hadden opgekrikt. Dertig dagen van bombarderen was nog te kort om al definitieve conclusies te trekken.⁹⁵

Woonde een persconferentie bij van de schrijver James Baldwin in het Foreign Press Center. Hij is inderdaad very queer. Zijn voortanden staan wijd uit elkaar. Zijn ogen zijn bol, als van een kikker. Hij droeg bruine afgetrapte laarzen. Max Tak, met een fonkelend groen juweel op een spierwitte stropdas, zal een prijs gaan uitreiken. Wat een proleet. Ik ben het volkomen eens met wat Jacob Baal-Teshuva, die naast me zat, over Tak zei: ‘I can not stand this phony Dutchman.’

Ik vond Baldwin geweldig. Hij voerde een aantal crescendo's op, vooral wanneer rassenkwesties aan de orde waren. ‘Ik vind het ellendig dit van mijn eigen president te moeten zeggen, want ik respecteer hem en hou van mijn land, maar wat heeft hij feitelijk voor de negers gedaan? Het zijn holle frasen en weinig actie wat wij steeds maar krijgen te slikken. Ik kijk niet naar de buitenkant en staar me niet blind op de mooie woorden van onze politieke leiders. Laat ons zien wat zij daadwerkelijk voor de neger doen.’ Ik vroeg hem of hij niet van mening was dat L.B.J. binnen de mogelijkheden deed wat hij kon. ‘Wat zegt u? Terwijl wij hier zitten te babbelen, worden mijn rasgenoten vertrapt en geranseld, bij honderden gearresteerd, verdrukt en verkracht. Al het gezwam over de goede wil van de blanken betekent niets voor ons. Wij willen nu daden zien. Hebben we dan geen Vijftiende Amendement in de grondwet? Dat is al honderd jaar oud en garandeert zogenaamd stemrecht voor alle burgers. Wel, wij negers, wij betalen belasting en men ronselt ons voor het Amerikaanse leger. Negers zijn bij duizenden gesneuveld voor de vrijheid van Amerika. Geeft ons dat dan niet het recht om in Washington naar evenredigheid vertegenwoordigd te zijn?’ Hij schreeuwde, duidelijk in woede. Hij dacht een ogenblik na.

‘Al het geklets over de bestrijding van de armoede in ons land. Het zijn altijd de niet-armen die over de armen praten. Wat

93 Drew Middleton in The New York Times, 6 april 1965.

94 Sam Pope Brewer in The New York Times, 6 april 1965.

95 Jack Langguth in The New York Times, 6 april 1965.

[p. 76]

weten zij van werkelijke armoede? Ik heb die armoede beleefd en ondervonden. Wanneer het ministerie van Buitenlandse Zaken in Washington mijn toneelstuk The Amen Corner niet geschikt vindt om in het buitenland te vertonen, dan komt dat omdat zij de toestand in Harlem, waar het drama zich afspeelt, helemaal niet kennen.⁹⁶ Ik heb daar gewoond. Ik weet wat de mensen daar moeten doormaken.’

Na afloop vertelde Willebrord Nieuwenhuis dat Floris Canté op smerige wijze door Trouw was gedumpt als correspondent in New York. De groep schijnt er iets tegen te ondernemen. Ook het kantongerecht kwam eraan te pas. Gelazer is dus blijkbaar ook mogelijk zonder dat je op de zwarte lijst van meneer Luns staat.

96 Zijn stuk zou, ondanks sabotage van Washington, naar het Holland Festival gaan.

8 april 1965

Gisteravond luisterde ik naar een redevoering van Lyndon Johnson. De vs was in Vietnam ‘vanwege een belofte’, en die wilde hij gestand doen. Applaus. De hypocriet citeert en passant vrijelijk uit de bijbel. Waar dit boek der boeken al niet voor wordt gebruikt! Hij stelde de verdediging van Europa op één lijn met Vietnam. ‘We want nothing ourselves, nothing!’ Daarmee zal hij bedoelen dat ze geen gebied willen veroveren. Misschien niet militair, nee, maar dan toch zeker financieel-economisch. ‘We will not be defeated!’ Weer applaus. Hij wil de affaire nu blijkbaar naar U Thant overhevelen, en met de bekende Amerikaanse carrot and stick-methode tegelijkertijd een miljard dollar aanbieden als doekje voor het bloeden. Amerikanen blijven zich schaamteloos gedragen.

Johnsons rede, voor de John Hopkins University in Baltimore, staat groot opgemaakt op de voorpagina's. Het wordt voorgesteld of L.B.J. het meest genereuze aanbod heeft gedaan dat denkbaar was. De Times roemt de rede vandaag ‘a bold answer to the appeal made to him last week by the chiefs of 17 non-aligned nations, and earlier by many of our allies. It is now clearly up to the communist countries to make a reasonable response.’ De Times kletst. Ze begrijpen er eigenlijk net zomin iets van als de grote bazen in Washington zelf. Amerikanen zijn niet werkelijk in staat om de wereld te beschouwen vanuit het standpunt van Moskou, Peking, Tokio, Jakarta of Saigon. Washington is het middelpunt van de mensheid en daarmee basta. Maybe the dollar is, but that's not all.

Peking heeft bekendgemaakt wapenleveranties voor de Viet-

[p. 77]

cong via Chinees grondgebied toe te laten.⁹⁷ Ze zullen in Saigon hun lol op kunnen.

Croiset scoorde voor de zoveelste maal. Pater Henk Vergouwen (27) verdween op 27 april 1963 met een Cesna-toestel boven Nieuw-Guinea. Zijn broer consulteerde Gerard Croiset vijfmaal. Thans heeft een Papoea-patrouille onder leiding van missionarissen het wrak van het toestel gevonden. Croiset had er dertig kilometer naast gezeten, maar de inlichtingen van de helderziende in Utrecht waren volkomen in overeenstemming met de plaatselijke situatie.⁹⁸

Om 20.30 uur woonde ik in Carnegie Hall een concert bij van het Residentie Orkest onder leiding van Willem van Otterloo. Maar na de derde symfonie van Willem Pijper en Music for Strings, Percussion and Celesta van Bartók, ben ik vertrokken. Willebrord Nieuwenhuis was razend dat er geen kaartje voor zijn vrouw af had gekund. Hij kent de Hollanders nog altijd niet. Het Parool had nu een Amerikaan in New York aangesteld, de Volkskrant een Hongaar en het anp een Filippijn. Ze zullen wel goedkoper zijn.

97 Henry Tanner in The New York Times, 7 april 1965.

98 De Volkskrant, 10 maart 1965.

9 april 1965

U Thant heeft de zogenaamde ‘unconditional negotiations’ van L.B.J. ‘constructive and statesmanlike’ genoemd. Hij overdrijft. Dat was een overhaaste en emotionele reactie. Misschien was hij blij dat Johnson hem de bal toespeelde.

Het officiële persbureau in Peking, Hsinhua, heeft al gereageerd door de rede van L.B.J. misleidend en ‘full of lies and deceptions’ te noemen. Zo denk ik er ook over. Ze zijn in Washington niet in staat realistischer en soepeler te denken. Ze beschikken noch over de kennis, noch de ervaring van politici en diplomaten in andere westerse landen, wier haren te berge rijzen over wat de vs aan het doen is in Zuidoost-Azië. Opnieuw publiceert de Times vandaag een editorial, met als titel ‘New Policy, New Phase’. Er is helemaal geen nieuwe politiek of een nieuwe fase aangebroken. Hoogstens is het rookgordijn over wat ze werkelijk van plan zijn nu wat slimmer gelegd. En dat is, zoals Walt Rostow mij al in 1961 met de hand op het hart verzekerde, om geen duimbreed aan de communisten toe te geven.⁹⁹

Premier Phan Huy Quat - de man moet zijn benoemd toen ik

99 Zie het verslag van het gesprek dat ik met hem had in het Witte Huis, in Memoires 1961.

[p. 78]

op reis was, want die laatste regeringswisseling heb ik gemist - verklaarde dat de Zuid-Vietnamese regering blij was met de rede van L.B.J. Maar Jack Langguth rapporteert dat minder strak door Washington georkestreerde autoriteiten in Saigon de vrees uitspraken dat Washington en Hanoi het op een akkoordje zullen gooien, ten koste van Zuid-Vietnam. Intussen is de commandant van de Zuid-Vietnamese marine, admiraal Chung Tan Cang (38), door zijn eigen officieren onder huisarrest geplaatst, want hij zou hebben gefraudeerd. Wie niet in Saigon? De avondbladen brengen nieuwe zwarte koppen. De Journal American: ‘more marines’, en de New York Post precies hetzelfde. Daaraan kun je zien wat een nonsens die rede van Johnson is geweest. Terwijl hij zogenaamd de olijftak aanreikte, landden opnieuw 1400 mariniers bij Danang, waardoor het aantal Amerikaanse militairen op die basis alleen al tot meer dan 5000 is gestegen. Ik vraag me af waar ze in Washington hun Aziatische tegenstanders voor aanzien.

10 april 1965

Nu zie ik het Antara-bericht over de dood van Wim Latumeten. Hij was pas 49 jaar en kreeg een hersentumor. Hij was onderminister van Sportzaken en bemoeide zich vooral met de Aziatische Ganefo-spelen. Hij liet een vrouw en vijf dochters achter.

Newsweek komt met een omslagverhaal over Vietnam, volgepropt met bloedige plaatjes. Er is zelfs een foto bij van een Zuid-Vietnamese marinier die aan flarden wordt geschoten. Past precies in de Amerikaanse cowboymentaliteit, het windt iedereen zeer op. Afschuwelijk. In hetzelfde nummer pleit Walter Lippmann voor een andere benadering: ‘When there is no military solution to a conflict, there must be negotiations to end it. In such a situation, only fools will go to the brink and over it.’¹⁰⁰ Dat zeg ik dus al geruime tijd in mijn lezingen, alleen gebruik ik liever de term ‘misdadig’ voor nolens volens over the brink gaan.

De Times meldt vanmorgen dat er boven het Chinese eiland Hainan een luchtgevecht heeft plaatsgehad tussen Amerikaanse jets en Chinese mig's. Zonder mee te delen dat ook eigen toestellen verloren waren gegaan, spreekt een Amerikaans communiqué van een in brand geschoten mig.

Ook president Ho Chi Minh van Noord-Vietnam heeft de L.B.J.-voorstellen nu als ‘misleidend’ bestempeld, en hij zei

100 Newsweek Magazine, 12 april 1965, p. 25.

[p. 79]

dat het Vietnamese volk ‘is determined to fight to the end against the aggressors’. Ze noemen elkaar de agressor en de enige uitweg is en blijft onderhandelen, dat staat vast. Ik blijf het zeggen, ook in komende lezingen.

Al Brust belde op. Hij werkt momenteel aan de 36ste verdieping van de United Nations Plaza East Tower. ‘We build penthouses here, with four bathrooms. Rents are astronomical. Some of these places have private elevators installed. When you think of uno-delegates from Zanzibar being financed by their spear throwing comrades back in Africa into this luxury...’

15.40 uur

I have got to get myself a nice piece of meat today.

20.30 uur

One walks in Greenwich Village for hours. Sometimes guys react, but you are not interested. Sometimes you like a guy, try to cruise him, but he doesn't like you. And then, suddenly, there is that one pair of eyes that click. Yesterday, it was Chet Roman (26), with a masters degree in English Literature from Harvard. He edits books for highschools, for a publishing firm. He had a one room apartment on a top floor on 9th Street. Our ‘clash’ was complete. A Tab Hunter within his own right. He will edit my Beatrix story for 5 percent of the fee. He asked me to come back tonight. I will.

Om 01.00 uur in de ochtend was ik terug bij Chet. We keken nog naar een Paul Newman-film en sliepen zonder aanraking. Vanmorgen om 10.00 uur kroop hij tegen me aan en zei: ‘I love sex in the morning.’ Ik niet, maar we bleven toch nog een paar uurtjes samen in bed. Ik herinnerde me een bierreclame van Tab Hunter. Wanneer ik in het gezicht van Chet kijk zie ik hetzelfde verhaal, T.H. all over again.

11 april 1965

Vanmorgen meldt de Times vanuit Moskou dat de Pravda L.B.J.'s vredesvoorstellen ‘noisy propaganda’ heeft genoemd en zich heeft afgevraagd: ‘What is all the fuss about?’ Uitgerekend op dit moment bevindt Richard Nixon zich in Moskou. Hij schijnt traditiegetrouw links en rechts in debat met de Russen te gaan.¹⁰¹ Chet Roman belde. Hij had de Beatrix-reportage gecorrigeerd en vroeg of ik met hem en een vriendje, die schilder was, wilde eten. Dat gebeurde in Figaro. Daarna lazen we samen mijn ar-

101 Henry Tanner in The New York Times, 10 april 1965.

[p. 80]

tikel. Het is inderdaad enorm verbeterd. Vervolgens lagen we op bed. Ik voelde me werkelijk tot hem aangetrokken. Hij zit ergens tussen Rob Douwes Dekker en Tab Hunter in. Het was deze derde ontmoeting al moeilijker om weg te komen.

Kocht Sartres The Words. Lezende in de metro vond ik al meteen een regel die me aan het denken zette. ‘Fifty years later, when turning the pages of a family album, Anne Marie realized that she had been beautiful.’¹⁰² Ik herinnerde me ogenblikkelijk de schok die ik beleefde toen ik afgelopen zomer in Huis ter Heide in onze familiealbums bladerde. Ik was ongeveer vijftien toen mijn vader er zo jong en dashing uitzag als ik nu.

In 1965 was ik veertig jaar. Mijn vader was de zeventig al gepasseerd. Hij scheen mij toen oud toe. Nu ben ikzelf 25 jaar verder, en wanneer ik foto's bij dit deel van mijn herinneringen uitzoek, beleef ik dezelfde schok als die zomer in 1965, maar nu ben ik het zelf die razendsnel ouder is geworden. Je realiseert je dan ook dat je leven tegen je 65ste jaar reeds lang geen stijgende lijn meer vertoont, en dat je haast ongemerkt in de fase bent terechtgekomen waarin het leven stapje voor stapje zal slinken en wegebben. Memoires komen dan eigenlijk vanzelf aan de orde.

102 Jean-Paul Sartre, The Words. George Braziller, New York, 1964, p. 14.

12 april 1965

Opnieuw een warme, gevoelige brief van Jonathan Raymond uit Yucatan, Mexico. Hij schrijft over de mensen. ‘When a person is sick, he will wait untill he's at death's door before considering to see a doctor, because of lack of money. The old maxim that the rich grow richer and the poor grow poorer is finding a most poignant elucidatione here, and it seems things will continue this way. As far as I can see, there is as much grief and pain now as there ever was.’ Hoe heb ik Jono ooit op reis in een Greyhound-bus gevonden?

Dan Hamrick vertelde dat Cindy Adams, de Amerikaanse artieste die de geautoriseerde biografie van Bungkarno schreef, gisteravond in de Jack Paar-show op televisie was verschenen. Ze was gekleed in sarong en kabaja. Dan weet je eigenlijk al meteen wat voor vlees je in de kuip hebt. Het fameuze boek is dus blijkbaar verschenen.

Ik belde haar op. Ze bevestigde dat Sukarno - An Autobiography, was verschenen. ‘Sukarno can only do business with a woman’, zei ze. ‘I was asked to write the book by the President himself.’ Ik wist er alles van. Ik beschouwde dat dan ook

[p. 81]

al enige tijd als een treurig voorbeeld van Sukarno's poorer judgement. Hoe haal je het, als grondlegger van een staat als Indonesië, in je hoofd om je levensverhaal te dicteren aan deze Amerikaanse juffrouw! Ze was toevallig met een vaudevillekomiek (Joey Adams) gehuwd, toevallig een keer in Jakarta verzeild geraakt, en ze had nooit eerder een letter op papier gezet. En dan door zo iemand je geautoriseerde levensverhaal laten schrijven! Bungkarno kan soms beslissingen nemen zonder de consequenties überhaupt te doorgronden. In dit opzicht is hij niet berekenend, hij beschadigt zichzelf nodeloos.

In Den Haag is het kabinet-Cals ‘opgestaan’. Joseph Luns is voor de zoveelste keer rustig blijven zitten. Evenals Theo Bot, om wie de ellende was begonnen. Ze hebben blijkbaar niemand anders.

13 april 1965

Wat te doen met Chet Roman? Was tot middernacht bij hem. Ik kijk al naar plaatsen waar ik mijn boeken kan laten wanneer ik met hem zou gaan samenwonen. Ik ben tot hem aangetrokken, fysiek, glimlach, ogen, stem - hij noemt het body chemistry - maar ik hou niet van hem. In het geheel niet. Ik geloof dat hij, althans op dit moment, verliefd is. Ik merk het aan zijn reacties. Hij is het all or nothing-type.

Hij zette koffie, stak een vuur aan, en het was eigenlijk wel fijn om elkaar, met de beschuttende warmte op de achtergrond, te omhelzen en ‘liefde’ te bedrijven. Ik denk trouwens dat hij veel bedrevener is in het omgaan met jongens dan ik, en dat hij ver op me voorligt in experimenteren met perversiteit. Zal niet proberen hem in te halen.

Eigenlijk overtuigt een ontmoeting als deze me er opnieuw van dat ik alleen moet blijven. Frits heeft voorlopig mijn enthousiasme om verwikkeld te raken bekoeld. Terwijl ik in Chets armen lag dacht ik zelfs aan de geschiedenissen met Frieda, Emily en nu een beetje Ellen Thomassen. Frits schreef niet met vakantie te willen gaan. Hij wil doorwerken en sparen om naar New York te kunnen komen.

Mijn vader zendt een artikel uit het Algemeen Handelsblad van 5 april, waarin staat dat Bungkarno als gevolg van zijn nierproblemen veel van zijn voormalige vuur heeft verloren: ‘de 64-jarige president ageert thans als een mak schaap’, schreef de krant nota bene. De New York Times komt met gedegener informatie. Ambassadeur Ellsworth Bunker, de speciale afgezant van L.B.J., heeft drie besprekingen met Sukarno en minister Subandrio gehad. De verslechtering van betrekkingen met

[p. 82]

Washington worden in Jakarta geweten aan de Amerikaanse steun voor de semi-koloniale creatie van de Maleisische Federatie. Sukarno deed een beroep op Bunker om te bemiddelen in het geschil met Kuala Lumpur. Terzelfdertijd hield de president een belangwekkende rede voor het People's Consultative Congress in Bandung, waarin hij ‘drastische hervormingen’ in de Indonesische economie aankondigde. Hij gaf toe dat het achtjarige ontwikkelingsplan dat in 1961 was gestart, had gefaald. ‘Now our revolution is stepping into the next stage - socialism. Capitalism should be wiped out. There should be one co-ordinated unit. Only through unity and guidance can a socialist community be achieved.’ De Times koppelde aan deze uitspraak natuurlijk meteen de verwachting dat ‘communistische economische methoden’ zouden worden nageaapt.¹⁰³ Voor Washington is het prediken van socialisme de laatste fase voor het overgaan tot communisme. Je kunt er donder op zeggen dat de cia Bungkarno al als communist te boek heeft staan.

103 Neil Sheehan in The New York Times, 11 april 1965.

14 april 1965

President Sukarno heeft volgens de Times een vierde bespreking gehad met ambassadeur Ellsworth Bunker - niet de attitude van een leider die Washington heeft afgeschreven. Bunker komt naar huis om L.B.J. te rapporteren. Intussen begon de zogenaamd zieke Sukanro besprekingen in Bogor met premier Kim Il Sung van Noord-Korea. Hanoi heeft een agenda voorgesteld om tot een gesprek met Washington te komen. Maar president Johnson heeft ‘uiterst koel’ gereageerd, en men rekent op een afwijzing.¹⁰⁴

Woonde om 15.00 uur de persconferentie van premier Harold Wilson bij. Hella Pick stelde een vraag over Rhodesië en liep een blauwtje op, want de premier vond het geen geschikt moment om op haar vraag in te gaan. Geen indrukwekkende man, Wilson. Hetzelfde type als Joop den Uyl, die nu minister van Economische Zaken is geworden.

Earl Silbar, huisgenoot van Mal Kovacs, arriveerde in Kew Gardens. Hij was op weg naar Washington, waar 12.000 studenten bij het Witte Huis willen demonstreren tegen de oorlog in Vietnam. Hij overlegde van achter mijn bureau met David Guilbert van Columbia University, die met vierhonderd man zou ‘oprukken’.

104 Max Frankel in The New York Times, 13 april 1965.

[p. 83]

15 april 1965

Earl blijft thuis. Hij zit al uren aan de telefoon. Hij heeft bij Loet en Tieneke op de bank geslapen omdat ik bezoek had van Frank Heffern (24), a hunk of a blond guy zoals ik ze zelden heb gezien. Hij had de rang van luitenant, werkte als televisieredacteur en -regisseur voor het leger, en moest om 08.00 uur binnen zijn. Hij vertrok pas om 10.00 uur. Ik begrijp niet dat hij geen moeilijkheden krijgt. Hij zei bij de deur: ‘Sex with you were the two most glorious hours of my life.’ Frank had buitenlandse betrekkingen gestudeerd aan de George Washington School in Georgetown, had vervolgens een zijn masters aan de Yale Drama School gehaald en vervulde nu zijn dienstplicht. Hij was de oudste van vier broers. Hij had een jaar in Spanje doorgebracht en daar was de seks met jongens begonnen. De donkere Spanjaarden waren wild van de blonde breedgeschouderde Amerikaan. Ik vond Frank eigenlijk nog intenser in bed dan Chet Roman.

Murray Fisher van Playboy, die 26 februari nog had geschreven dat ik alles op alles moest zetten om U Thant te interviewen, berichtte me nu dat het blad een interview met Adlai Stevenson had gehad en van Thant afzag.¹⁰⁵ Niet erg, want U Thant geeft toch geen interview aan Playboy. Ze blijven hopen dat ik Chou En-lai te pakken kan krijgen, maar ik mag van het State Department niet naar Peking.

David Maness van Life laat weten dat ze geen belangstelling hebben voor een verhaal over Beatrix.¹⁰⁶

U Thant lunchte met de buitenlandse pers. Hella Pick vroeg me om naast haar te zitten. Zijn grootste zorg, aldus de secretaris-generaal, was Vietnam. Hij meende dat de kwestie in ‘the realm of quiet diplomacy’ het beste zou kunnen worden opgelost. nbc vroeg of er niet gewoon een staakt-het-vuren kon worden afgekondigd. Het leek U Thant te vroeg voor een dergelijke stap. Hij hield vast aan zijn standpunt dat de jongste voorstellen van L.B.J. de deur hadden geopend. Hij had geen plannen om naar Peking of Hanoi te gaan. Wel had hij president Ben Bella van Algerije verzocht de kwestie aan te roeren, terwijl Premier Chou En-lai onlangs Algiers bezocht. Daarop had hij Ralph Bunche, zijn tweede man, naar Algerije gezonden om polshoogte te nemen. Eigenlijk kwam er geen nieuws uit de samenkomst. ‘I see it as my primary task to try to harmonize the views of 114 member states of the United Nations’, zei hij.

105 Brief d.d. 13 april 1965.

106 Brief d.d. 14 april 1965.

[p. 84]

Na afloop spraken Hella en ik met ambassadeur Achkar Marof van Guinea. De Afrikaanse diplomaat trok van leer tegen Harold Wilson: ‘C'est un con’, zei hij. ‘Lord Caradon came to see me to counsel a go slow policy for Africans and Africa. Anglo-Saxons are aggressors and you whites are racists.’

‘You are quite right,’ antwoordde Hella, ‘but at his press conference yesterday, Wilson hailed British relations with Africa.’ ‘Wilson has been lying’, aldus Marof. Hij vond de uitspraak van oud-president Harry Truman dat dominee Martin Luther King ‘a troublemaker’ was, onvergeeflijk. Hij vervolgde: ‘American negroes go down on their knees begging to be treated as equals with whites. It's the entire system here that stinks. The political, social and economical system of this country is really for the birds. American negroes ask for integration in a faulty system. You should keep in mind that with each step that China goes forward, the United States is making a step backward.’

Hella stelde voor deze zomer samen per auto naar Salzburg te rijden.

Ik had mejuffrouw Boekhoudt over mijn Beatrix-artikel geschreven. Ze antwoordde: ‘Ik ben erg benieuwd naar je artikel over Beatrix. Ik weet niet of men wel begrijpt wat een bijzonder mens ze is. Ik hoor telkens weer van de weinigen die nauwer contact met haar hebben, hoezeer ze haar waarderen. Ik kreeg op mijn verjaardag weer een allerliefst briefje van haar. Dat ze daar nog tijd voor vindt in haar drukke leven! Ik hoop dat jij aardig over haar schrijft, zonder onbescheiden te zijn; maar ik geloof ook dat je op dat gebied de grenzen wel kent.’ Ik vroeg me af wat ze met ‘de grenzen’ eigenlijk bedoelde. Welke grenzen? Liggen er rond Beatrix andere grenzen dan rond Pietje Puk? Voor mij niet. En wat betekende dat ‘onbescheiden’? Ik zie Beatrix als iedere andere burger in Nederland, waarbij zij de symbolische managementfunctie op het paleis vervult. Ik verbind aan Beatrix geen verheven gevoelens, laat staan goddelijke, boven de rest van het volk verheven gevoelens.

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt vervolgt trouwens zelf: ‘Het engagement van Margriet heeft hier over het algemeen een goede pers. Ik geloof dat het erg goed is dat ze een gewone Hollander gekozen heeft. De tijd is daar rijp voor. Ook op Soestdijk schijnt iedereen er erg mee ingenomen te zijn. Het was voor de jonge man anders niet erg prettig om zich hinkend met een gipsbeen aan den volke te moeten vertonen!’ Aunty maakt nog altijd onderscheid tussen koninklijke en ‘gewone’

[p. 85]

Hollanders. Voor mij is dat niet duidelijk. Ik doe er niet aan mee, net zomin als aan dat ‘vertonen aan den volke’. Het zijn middeleeuwse en pueriele noties.

16 april 1965

Nu wordt ook het Amerikaanse Peace Corps uit Indonesië geknikkerd.¹⁰⁷ Ik vind dat jammer.

Gisteren heeft de allergrootste luchtaanval tot dusverre op Noord-Vietnam plaatsgehad. Er namen 230 Amerikaanse toestellen aan deel. Er wordt nu gesproken van saturation bombing, wat zoiets betekent als de hele dag non-stop de zaak platgooien. Doelwit was deze keer een ondoordringbaar oerwoud waarin zich het Vietcong-hoofdkwartier in Zuid-Vietnam zou hebben bevonden.¹⁰⁸ Wat ik het griezeligste vind van wat daar gebeurt, is het denkwerk en de mentaliteit achter dit soort wandaden. Aandoenlijk is ook het bericht dat de luchtmacht is begonnen met het uitwerpen van anti-Chinese pamfletten boven Noord-Vietnam.¹⁰⁹

Twee dagen geleden - maar daar horen Nederlandse correspondenten hier van de verantwoordelijke autoriteiten niets over - heeft prins Bernhard een bezoek aan president Lyndon Johnson op het Witte Huis gebracht. Wat voert hij daar toch iedere keer uit? Gebeurt zoiets in opdracht van de regering, of rommelt hij op eigen houtje maar wat aan? Hij lijkt me toch dikwijls vrij ongecontroleerd bezig, vooral buiten de grenzen. Gisteravond hing Earl Silbar een uur lang met een vriendin aan de telefoon, tot ik er iets van zei. Dat irriteerde hem: hij trok zijn laarzen aan en ging wandelen. Ik ging om 23.00 uur naar bed, en toen hij terugkwam zei hij bij mij te willen slapen. Eerst voelde ik zijn been. Er gebeurde tien minuten niets, daarna drukte hij me tegen zich aan.

‘Earl,’ zei ik, ‘I didn't know, I had perhaps hoped, but I didn't know.’

Hij bleef stil. Eindelijk zei hij: ‘I never had this experience with another man. But last year in Spain, I made up my mind: that if the occasion arose, I would try a guy.’ Al toen hij me ontmoette in de flat van Mal Kovacs in Chicago, had hij het besluit genomen om zijn experiment met mij uit te voeren. Toen ik hem dus uitnodigde op weg naar Washington langs te komen, wist hij dat hij naar Kew Gardens zou gaan. Hij had het zelfs besproken met Judith, zijn vriendin, en die had ge-

107 Reuters-bericht in The New York Times, 15 april 1965.

108 Seymour Topping in The New York Times, 15 april 1965.

109 Jack Langgruth in The New York Times, 14 april 1965.

[p. 86]

zegd: ‘Go ahead.’ De mogelijkheid van seks met Earl was in me opgekomen, maar ik was ervan uitgegaan dat de jongen straight was. Ik had hem zelfs gevraagd in Loets flat te gaan slapen. ‘You feel so good. I wanted to be with you’, zei hij. Hij begon, na het licht te hebben aangestoken, mijn hele lichaam te betasten en te exploreren. Zijn handen friemelden overal. Hij nam mijn penis in zijn hand - en ik kreeg dus een lat - en hij staarde ernaar. ‘Kiss it’, zei ik, en hij deed het.

‘So now you know, how does it feel?’ vroeg ik.

‘Wonderful’, zei Earl.

We stoeiden een aantal keren, deze nacht van lovemaking, maar we kwamen niet tot een hoogtepunt of echt klaarkomen, zoals dat in de volksmond heet.

Dan ontbreken twee pagina's uit mijn dagboek, waardoor ik niet precies meer weet wat er gebeurd is op 16 april 1965. Op een van die twee pagina's neem ik, ergens in Manhattan, afscheid van Earl. Hij zei: ‘I could have been your lover. If I want you, I know I will get you again. I will just have to go to you. I will remember you. I played with it. Your penis was once mine, right? I still love you, Willem.’

In de metro. Moet soms wel lachen om zinnen van Sartre. ‘How can one put on an act without knowing that one is acting?’¹¹⁰ Sprekend over zijn jeugd: ‘Worst of all, I suspected the adults of faking. The words they spoke to me were candies, but they talked among themselves in quite another tone.’¹¹¹

110 Jean-Paul Sartre, The Words. George Braziller, New York, 1964, p. 83.

111 Idem, p. 85.

17 april 1965

Earl en zijn vrienden hebben in Washington prachtig lenteweer, koel en zonnig. Er protesteren 15.000 jongeren voor het Witte Huis.

Paasweekend. Was bij Chet Roman voor diner. We zagen een Tab Hunter-film, Damned Yankees. Daarna speelde hij Ma mère l'Oye van Ravel. We hadden ook weer fysiek contact, en toch voel ik dat de honeymoon voorbij is. Hij is te vrouwelijk. Hij dribbelt van de woonkamer naar de keuken en terug. Ik ging naar huis. Maar eerst liep ik op straat nog allerlei mensen tegen het lijf. Ook twee Japanse jongens, of eigenlijk twee Japanse ‘dames’.

18 april 1965

De Times publiceert een voorpaginafoto waarop te zien is hoe Bungkarno premier Chou En-lai en premier Pham Van Dong

[p. 87]

van Noord-Vietnam verwelkomt op Kemajoran. In Indonesië wordt de tiende verjaardag gevierd van de historische Conferentie van Bandung in 1955, waarop 29 Afro-Aziatische landen zich gemeenschappelijk uitspraken tegen kolonialisme, imperialisme en racisme. Ook prins Norodom Sihanouk is in Jakarta, evenals premier Souvanna Phouma van Laos. De Japanse delegatie wordt geleid door Shojiro Kawashima. Maar in tegenstelling tot 1955, toen Nasser en Nehru erbij waren, bleven Nasser en premier Lal Bahadur Shastri van India ditmaal weg. Ook president Kwame Nkrumah van Ghana en premier New Win van Birma waren afwezig. De Times presenteerde interpreteerde dit als een teken dat Indonesië de communistische kant op ging. Onbegrijpelijk. Ik geloof er in ieder geval niets van.

Duizendmaal tendentieuzer nog was een onzinnig verhaal (het laatste van een serie) van Martin Duyzings in Elseviers Weekblad. De titel: ‘aidits tijdbom in het merdeka paleis’. Volgens Duyzings zou naast Sukarno alleen Dipa Nusantara Aidit, secretaris-generaal van de pki, nog publiekelijk zijn mening durven verkondigen. Bungkarno wordt voortdurend de Grote Leider genoemd, met hoofdletters, en wie niet beter weet zou na het lezen van dit hetzeverhaal de indruk krijgen dat Indonesië op het punt staat het slachtoffer van de ‘rode razernij’ te worden.¹¹²

Bracht een deel van deze paasdag door met Santo, Hashram en andere vrienden. Santo had het gevoel dat Indonesië nu toch werkelijk een ‘stil bondgenootschap’ met China was aangegaan. Ik betwijfelde of dat waar was. ‘We have always, as a people, hated the Chinese. If we line up with Beijing now, we will eventually clash with them.’ Ik meen in de brieven van Penny Hedinah trouwens ook anti-Chinese sentimenten te bespeuren.

112 Martin Duyzings, ‘Aidits tijdbom in het Merdeka Paleis’. In: Elseviers Weekblad, 10 april 1965.

19 april 1965

Paus Paulus vi heeft in zijn paasboodschap gepleit voor onderhandelingen over Vietnam.¹¹³ Senator J. William Fulbright heeft Dean Rusk bekritiseerd, en gezegd dat een pauze in de bombardementen de weg naar onderhandelingen zou kunnen openen. Maar L.B.J. en zijn braintrust willen er niet van horen. De Journal American kondigt aan: ‘our viet dead: 9 more’. Ik lees in Sartre: ‘I learned that the Almighty had made me for

113 Robert Doty in The New York Times, 18 april 1965.

[p. 88]

His Glory. That was more than I dared dream. Of course, our whole family believed in God, as a matter of descretion. It was deemed at the time that it was much harder to gain faith than to lose it.’¹¹⁴ Zijn notities en gedachten stimuleren wel het denken.

114 Jean-Paul Sartre, The Words. George Braziller, New York, 1964, p. 97-99.

20 april 1965

Dr. Zairin Zain vaart vandaag. Om 09.30 uur belde Dolf Ratulangi vanuit het Plaza Hotel. Ik haastte me naar Pier 40 van de Holland-Amerikalijn. Iedereen was er: de Palars, Melie Kawilarang, de Darmadji's, Onishi, en natuurlijk Bob Tapiheru. Emily Machbul, nu mevrouw Zain, droeg een sarong en kabaja, wat eigenlijk niet om aan te zien was. Bob zei over de ambassadeur: ‘Nog één keertje, en dan is het gebeurd.’ Hij refereerde aan Emily als ‘dat gekke mens’. Zain gaf me het bekende slappe handje en excuseerde zich dat hij nauwelijks kon spreken. We spraken af dat ik van de zomer naar Bern zou komen. Ik ontweek Emily.

In de uno ontmoette ik de Indiase diplomaat Narendra Singh, die in New Delhi was geweest. Volgens hem hadden de Amerikaanse bombardementen slechts tot resultaat gehad dat Hanoi nu dichter tot Moskou was gekomen dan tot Peking, omdat Noord-Vietnam nu werkelijk afhankelijk zal zijn van sovjetwapenleveranties. Ze bouwen, zoals ook de Times onlangs meldde, raketbases in het noorden. Singh: ‘China is playing power politics but has no real military power. China attacked us when we were unprepared. But public opinion in India now says: “And what is Beijing really doing for Hanoi?”’ Hij verwacht dat China een tweede atoombom tot ontploffing zal brengen voordat in juni de conferentie van niet-gebonden landen bijeen zal komen in Algiers. Singh: ‘The Chinese are finally learning that they can not operate outside the nuclear balance of power. Without Soviet assistance nobody can do anything for Vietnam or counter us bombardments.’

Het valt me op dat premier Aleksei Kosygin nu openlijk heeft gezegd: ‘One should not forget that the United States do not have a monopoly on modern weapons.’ Ook refereerde hij aan het Amerikaanse gebruik van gifgassen, en hij zei: ‘The use by the aggressors of these and other means of warfare invite retaliation in kind.’¹¹⁵ Deze uitspraken pasten in Singhs analyse. De Daily News, het lijfblad van New Yorkse taxichauffeurs,

115 Henry Tanner in The New York Times, 19 april 1965.

[p. 89]

antwoordt Kosygin in een editorial: ‘go climb a tree mr. k.’, wat grappig mag klinken maar nergens op slaat.

Time Magazine komt met een omslagverhaal over Vietnam en geeft cijfers. Momenteel zijn er 33.200 militairen in Zuid-Vietnam, terwijl nog eens 27.000 man op de oorlogsschepen dienen. Tussen 1 januari 1961 en 12 april 1964 sneuvelden 336 Amerikanen, raakten er 2021 gewond, werden 13 yanks krijgsgevangen gemaakt en worden er 22 vermist. Er liggen drie vliegdekschepen voor de kust, met twaalf tot vijftien torpedobootjagers.¹¹⁶

116 Time Magazine, 23 april 1965.

21 april 1965

Minister van Defensie Robert McNamara heeft aangekondigd dat de Amerikaanse strijdkrachten hun aanvallen op de toevoerlijnen naar Hanoi zullen verhevigen. Ook overweegt men in Washington ‘logistieke steun’ teneinde het Zuid-Vietnamese leger met 160.000 man te kunnen uitbreiden. Aan het overleg namen verder deel: generaal Maxwell Taylor, generaal William Westmoreland, en admiraal Grant Sharp. Ik vind het oorlogsmisdadigers in de klasse van de nazi's, wat ik in lezingen natuurlijk nooit kan zeggen. Premier Shastri van India is er zo razend over dat hij zijn bezoek aan president Johnson abrupt heeft afgezegd.

Jonathan schrijft uit Yucatan, Mexico: ‘I am free here, and in an interesting and new environment. I must soon return to the demands of middleclass values which indeed, I hold no austere respect for. As a matter of fact, one of the values of this experience will be the perspective I shall gain on the attitudes, social and economic, that I have been raised with. I have just begun to realize the profound influence that such values have in shaping a person. It is really quite an illusion to think that one can choose his way of life, for by the time maturity is reached, the unconscious is so imbued with a particular tradition, that change is almost inconceivable, except, perhaps, in a few very rare cases. It might be different, I suppose, if we creatures were rational, but we are more composed of emotional reactions, which are subjective, than of objective reason. Such is the explanation for the fact that pure argument is less than futile in situations as the us South and as in Vietnam.’ Dat schrijft een Amerikaanse jongen van 21 jaar.

Sartre noteerde op zijn zestigste jaar in The Words: ‘At the present time, when I am writing these lines, I know that I've had

[p. 90]

my day, within a few years more or less. I clearly imagine - and I am not too gay about it - my forthcoming old age and senile decay, the decay of those I love. My death, never.’¹¹⁷ Sartre oliet mijn hersenen.

Ik streepte deze passage aan in 1965, toen ikzelf veertig jaar oud was. Sartre kwam toen onnodig morbide en hypochondrisch op me over. Nu ben ikzelf de 63 jaar gepasseerd, ongeveer even oud als Sartre toen hij die zwartgallige regels schreef. Ik heb heus wel in de gaten dat ik ouder word en er niet meer uitzie als in de hoogtijdagen van 1965, toen ik volop van het leven genoot, in de volledige zin des woords. Maar ik geniet nog steeds, misschien in sommige opzichten op een andere wijze. De gedachte aan ‘seniele aftakeling’ waar Sartre mee scheen te worstelen, komt eenvoudig niet in mijn hoofd op.

117 ‘Journeys end in lovers meeting. Every wise man's son does know’, Shakespeare, Twelfth Night.

22 april 1965

Dr. Paul Rijkens (76) is overleden. Met hem is het nu ook gebeurd. Too bad. Zou hij op enigerlei manier zijn verplichtingen jegens Werner Verrips nog hebben gehonoreerd via diens weduwe? Waarschijnlijk niet.

Jonathan had een mieterse foto van zichzelf ingesloten. Zocht in de stad naar een bijpassend lijstje en heb op een of andere wijze die foto al doende verloren. Er was zo veel emotioneel attachment aan verbonden dat het bijna voelt als een lichamelijk verlies.

Nu wordt het Amerikaanse publiek wijsgemaakt dat de Vietcong bezig is de moraal te verliezen als gevolg van de Amerikaanse bombardementen.

Gisteren woonde ik een persconferentie bij van Burnett Anderson, plaatsvervangend hoofd van de United States Information Agency. ‘The position of the us Government is one of absolute candour’, zei hij. Ook beweerde hij nota bene: ‘Maximum frankness is our policy’, en meer van dergelijke klinkklare leugens. ‘Omdat ik het oudste lid van de Foreign Press Association ben’ bedankte Nol Vas Dias (nrc) de man voor diens propagandaverhaal. Ik ergerde me groen. Ik denk veel over de oorlog in Vietnam. Ik heb er een glimp van opgevangen en kan me de situatie enigszins voorstellen. Het is absolute waanzin wat daar gebeurt. Zoals John van Haagen schreef: ‘Wat moet ik mijn kinderen over Amerika vertellen nu ze dit doen?’

[p. 91]

wqxr meldt dat duizenden Indonesiërs zich aanmelden voor de strijd in Vietnam. Vandaag zouden nabij Danang driehonderd Vietcong-soldaten zijn gedood. ‘The war in Vietnam is to be “stepped up”, says Washington’, aldus de openingsregel van een artikel in de Times, met als titel ‘dis-escalation needed’. Bij de Times kunnen ze schrijven wat ze willen, de dolgedraaide heethoofden rond L.B.J. trekken er zich geen jota van aan. Een hoofdartikel in Pekings Peoples Daily noemt president Johnson nu ‘a hangman’. Ze hebben gelijk.

Heb The Words uit. Sartre is een zonderlinge ‘vriend’ geworden. In een artikel voor The Nation van 19 april zegt hij: ‘Today, it is impossible for a European intellectual, who aligns himself with the Third World, to ask the State Department for a visa to the United States. (...) After the bombings began, I realized that the Americans had understood nothing and that there was no common language between them and us.’ Sartre heeft eveneens een interview aan Playboy gegeven. Ik wist niet dat hij een verrader werd genoemd vanwege zijn standpunt ten aanzien van de oorlog in Algerije. Ik ken dit soort reacties uit 1957, toen de notoire Pasquino mij dezelfde ‘eer’ bewees in De Telegraaf van 2 februari. En dat alleen omdat ik verkondigde dat het een dwingend Nederlands belang was Nieuw-Guinea ‘tijdig’ aan Indonesië over te dragen. Sartre ontkwam alleen aan gevangenneming omdat hij een bekende schrijver is.

In Playboy deed hij enkele gedenkwaardige uitspraken, zoals: ‘Men are not visible to one another. Too many machines and social structures block the view.’ En: ‘It's too easy to fall back on God's commandments. Actually, then, the Christian is alone - like me, like Genet, like anyone else.’

In Playboy nam hij de gelegenheid te baat ‘als highbrow intellectueel’ zijn primitieve benadering van homoseksualiteit op te hangen aan Genets The Miracle of the Rose. Hij heeft medelijden met Genets voorkeur voor mannen. ‘Formerly, Genet loved the “rough-trade” type who gave an illusion of strength while having none’, aldus Sartre. ‘Now he focusses on professional risk-takers: acrobats, automobile racers. Genet, you see, is a homosexual by force of habit. It's no longer a sexual obsession with fantasies involving his whole being. This doesn't amuse him anymore. I get the impression that he feels obliged to sleep with young men just to justify the kindness he will do to them.’

Verderop in het interview zegt Sartre van zichzelf: ‘I think I must have a feminine side to my mind.’ Naar mijn mening babbelt hij over intieme gevoelens tussen mannen zoals een vrouw

[p. 92]

dat doet. ‘The main reason I surround myself with women’, aldus Sartre, ‘is simply that I prefer their company to that of men. As a rule I find men boring.’ Wanneer hij dan ook nog komt met de uitspraak dat vrouwen een intelligentie hebben ‘perhaps superior to a man's’, dan denk ik dat hij na de ontdekking van Simone de Beauvoir alle dames over één kam is gaan scheren. Nou ja, dat is zijn probleem. Het blijft een vreemde baas.

23 april 1965

Een Times editorial: ‘Time after time high-ranking representatives of the Government - in Washington and Saigon - have obscured, confused or distorted news from Vietnam. Mistaken judgements are understandable, but deliberate distortion or obfuscation, or the selection or repression of facts for propaganda purposes, is inexcusable.’ En dan laten ze ook Burnett Anderson nog op ons los, en denken dat we erin zullen trappen. Ze rekenen natuurlijk altijd op een aantal idioten die voor hun karretje zijn te spannen, als Nol Vas Dias en veel anderen.

Walter Lippmann waarschuwt voor de zoveelste keer. ‘Until we purge ourselves of old preconceptions and prejudices, we shall not be able to deal with Asian problems, and we shall find ourselves, as we are today in Vietnam, in what the German poet described as the unending pursuit of the ever-fleeting object of desire. We shall find ourselves rejected by the very people we are professing to save. Until this purge takes place, we shall go on drifting into trouble. For us, the problem in Asia is primarily a problem in our understanding of historic reality.’¹¹⁸ En verder? Wie voelt mee, wie denkt, wie spreekt over het effect van napalm op mensen die in dorpen en bossen wonen? Het leed is niet te beschrijven, ook door Lippmann niet. Ze slaan dit in commentaren gemakshalve over.

Robert Korengold van Newsweek ging in Moskou naar een vernissage van een negentigjarige beeldhouwer, Sergei Konenkov. Tegen wie liep hij aan? Nikita en Nina Chroesjtsjov. Hij vond de 71-jarige Chroesjtsjov, zes maanden na diens afzetting, zichtbaar ouder geworden. ‘His voice has become a weary whisper and his replies are almost listless.’ Nina trok hem aan de mouw als signaal dat hij beter niets kon zeggen.¹¹⁹

In Demopolis, Alabama, is een demonstratie van zwarte jongeren met traangas en rookbommen door de politie uiteengeslagen. Ook dominee Martin Luther King roept nu luid dat de

118 Walter Lippmann in New York Herald Tribune, 23 april 1965.

119 Robert Korengold in Newsweek, 19 april 1965.

[p. 93]

oorlog in Vietnam beëindigd moet woerden. De non Nu Hue Thien (25) heeft zich gisteren in Saigon met benzine overgoten, maar boeddhistische monniken wisten te voorkomen dat zij zichzelf in brand stak. Zij willen een staakt-het-vuren van 48 uur om de 2509de verjaardag van Boeddha te herdenken. Ik ben begonnen in Giovanni's Room van James Baldwin. Giovanni wordt wakker naast Joey. ‘We were both naked and the sheet we had used as a cover was tangled around our feet. Joey's body was brown, was sweaty, the most beautiful creation I had ever seen till then. I would have touched him to wake him up but something stopped me. I was suddenly afraid...’ Op het moment dat ik dit las, speelde Arthur Rubenstein een impromptu van Schubert op wqxr. Ik speelde het vroeger zelf op De Horst en greep naar een pen. Wint muziek het van woorden?

22.35 uur: ik draai symfonie no. 5 van Schubert, met Otto Klemperer. Nog steeds wint Schubert het van Davids problemen in Giovanni's Room.

24 april 1965

Dean Rusk is nu toch echt stapelgek geworden. In een rede voor de American Society of International Law bekritiseerde hij de oppositie tegen de oorlog op universiteiten en van vooraanstaande hoogleraren. ‘I sometimes wonder at the gullibility of educated men and the stubborn disregard of plain facts by men who are supposed to be helping our young to learn - especially to learn how to think.’¹²⁰ Je moet het lef maar hebben! L.B.J., Dean Rusk & Co. are teaching American young to die, or to be cut up into pieces and remain invalids the rest of their lives. Razend maakt die man mij. Het behoud van Saigon wordt door Rusk nu voorgesteld als een zaak van nationale veiligheid. Dineerde met Ellen Thomassen in Figaro.

120 Tom Lambert in New York Herald Tribune, 24 april 1965.

25 april 1965

Ellen kwam om 11.00 uur hier. We hebben een wandeling naar Forrest Hills gemaakt. Wel gezellig. Ze zag er fris en gezond uit. Bracht haar naar J.F.K. Airport.

President Sukarno heeft een decreet ondertekend waarbij ook de nog resterende buitenlandse bezittingen in het land onder regeringscontrole zijn gekomen. Het zou gaan om duizenden hectaren plantages die nog in Zwitserse, Deense, Belgische en Franse handen waren, ook op Sumatra. Chairul Saleh schijnt

[p. 94]

hierover de controle te hebben. Zorgelijk ontwikkeling. Die ‘permanente revolutie’ is toch te veel van het goede. Het effect lijkt chaotisch.

Generaal Maxwell Taylor heeft Premier Phan Huy Quat geïnformeerd dat Washington opnieuw 5000 militairen naar zijn land wil zenden. De Times meldt dat Taylor omzichtig te werk is gegaan omdat het algemeen bekend is dat Saigon opziet tegen de komst van nog meer Amerikanen.¹²¹

Ik lees Giovanni's Room met plezier. Niet dat je bij Baldwin stopt om na te denken, zoals bij Gide, Camus of Sartre, maar toch zeg je soms tegen jezelf: ja, dat is een originele gedachte. De damesscènes, zoals in de passage met het hoertje in Montparnasse, kunnen me gestolen worden. Hij heeft ook de neiging wat ouwehoerderig te worden in zijn dialogen. Maar toch, I like it.

121 Jack Langguth in The New York Times, 24 april 1965.

26 april 1965

De vernieling van 24 bruggen tussen de zeventiende en de twintigste breedtegraad in Noord-Vietnam wordt nu het positiefste resultaat van twaalf weken bombarderen genoemd. De Amerikaanse luchtmacht zoekt nog verder noordelijk naar bruggen die nog niet in duigen zijn gevallen. Dus schreef de Times gisteren in een editorial: ‘It is easy for the us to double or treble its Air Force in Vietnam; to send three divisions instead of one; to spend two or three or ten dollars on military might in place of one dollar. If that would solve the Vietnamese problem, there would be no need to worry. But it would not. On the contrary, it would simply lead to further escalation on the other side, and thus vastly increase the peril.’

Las Giovanni's Room uit. Baldwin beschrijft prachtig Giovanni's liefdesaffaire, die leidt tot zijn bekering naar homoseksualiteit. Ik heb te doen gehad met David. En dan Giovanni's schuldgevoelens jegens de ‘dirty, old queen, Guillaume’ die Amerikaanse gi's de koffer in lokte. Baldwin blijft op een speciale boekenplank.

Ben vanavond in het Ethel Barrymore Theatre naar The Amen Corner van James Baldwin gegaan.

27 april 1965

Robert McNamara heeft op een persconferentie de schaamteloze uitspraak gedaan dat ‘North Vietnamese aggressive operations against South Vietnam have grown progressively more

[p. 95]

flagrant’. Op een vraag antwoordde hij verder: ‘It is perfectly apparent that there is no military requirement for the use of nuclear weapons.’¹²² Dat moest er ook nog bij komen!

122 Jack Raymond in The New York Times, 26 april 1965.

28 april 1965

Vloog naar Worcester, Massachusetts, voor een lezing om 14.00 uur voor de Woman's Club. Worcester heeft 200.000 inwoners. Er zijn veel scholen en de plaats maakt een Ivy Leagueindruk. Ik vroeg de presidente van de club waarom ik niet tegelijkertijd had kunnen spreken voor bijvoorbeeld Worcester Tech. ‘I guess,’ antwoordde ze, ‘we were thinking of ourselves.’ Ik had bijna gezegd: ‘But shouldn't mother-hens think of their “piepkuikens”?’

Er waren dertig middelbare scholieren onder mijn gehoor, dus ik richtte mijn verhaal vooral op hen.

Dick Wright maakte een gesprekje over mijn lezing voor wtag News. Ruth Philcox schreef een verhaal voor de Evening Gazette. Ze berichtte dat ik in Vietnam had vernomen dat minstens 250.000 Amerikaanse soldaten nodig waren om de Vietcong te bestrijden.¹²³ ‘Oltmans: “You can bomb North Vietnam and say Hanoi is responsable for the Vietcong. But what are you going to say next? That China is responsable for North Vietnam waging war? Are you then going to bomb China? Escalation has no end and offers no solution.”’¹²⁴

In Manhattan liep ik bij Chet Roman binnen. Hij zat naar een programma met Barbara Streisand te kijken.

Laatste nieuws: Amerikaanse mariniers zijn de Dominicaanse Republiek binnengetrokken, want, zo wordt gezegd: ‘Eén Cuba is genoeg in dit deel van de wereld.’ Volkomen knots.

123 Het zouden er 600.000 worden, maar dat wisten we toen nog niet.

124 Ruth Philcox in Evening Gazette, 28 april 1965.

29 april 1965

Het officiële excuus voor het militaire ingrijpen in Santo Domingo is dat de daar aanwezige 2000 Amerikanen vooral geen gevaar mochten lopen. Er was een soort Dolle-Dinsdagsituatie ontstaan, althans volgens de Amerikaanse ambassadeur William Bennet. President Juan Bosch was in 1963 afgezet en zijn aanhangers probeerden nu de macht te herwinnen. Er werden barricades opgeworpen. Er werd geschoten. Een opstand dreigde. Er werd een militaire junta gevormd onder leiding van generaal Elias Wessin y Wessin. Maar Washington greep de verwarring aan om toe te slaan met 1500 mariniers. De Organization

[p. 96]

of American States (oas) werd ingelicht - dat instituut zit natuurlijk ook in de zak van Washington - en L.B.J. achtte het geoorloofd om, onder het mom dat Juan Bosch een vriend van Fidel Castro was, de macht van de vs in te zetten. Het is een grof schandaal.

‘sukarno runs wild’, aldus een editorial in de New York Times vanmorgen. ‘President Sukarno of Indonesia is on a rampage again - which is a normal state of affairs for him.’ En dat zegt dan de meest gezaghebbende krant in de vs. In het westen weet men altijd precies hoe de wereld eruit moet zien, en wat acceptabel is daar, behoort acceptabel te zijn voor de rest van de mensheid. Westerse arrogantie is nog altijd gebaseerd op macht - de atoombom en stranden bestormende mariniers. Het zal niet eeuwig zo blijven.

Frank Heffern (24), mijn luitenantvriendje, kwam in de late middag met een aardbeiencake. Hij droeg een groene slimfit en een blauw hemd. Ze hangen nu in mijn klerenkast, naast het gele mantelpakje van Ellen Thomassen. Ik maakte eten. We bleven thuis. We lagen tot 02.00 uur in bed te praten. Het oude liedje: de verhouding met zijn vader was slecht geweest. Hij had zijn vader altijd een zoen op diens voorhoofd gegeven voor het slapengaan, tot paps op een dag had gezegd: ‘Don't do that. Men do not kiss. You are not a sissy.’ Later zei Frank: ‘Your intensity sometimes scares me, I do not want to love you.’ Intussen waren we intiem samen en was zijn bezoek super. Hij durft binnen het kamp niets te doen, al gaat hij wel uit met een bepaalde militair. Hij runt de Officiers Club en is druk met Army Television.

30 april 1965

De Times heeft een kop in vette letters: ‘us tries to bar proreds’. Officieel blijft Washington benadrukken dat ‘de vs geen partij kiest tussen de junta en de voormalige aanhangers van president Juan Bosch’.¹²⁵ Zo staat het glashard in het bericht van John Finney, onmiddellijk onder bovengenoemde kop. Wat verlakkerij betreft, they get away with murder, zelfs in de Times. De heldhaftige mariniers hebben intussen al twee scherpschutters doodgeschoten.

Om 12.00 uur gaven consul-generaal Welsing en zijn vrouw een receptie voor de verjaardag van H.M. de Koningin. Zij deed gewoon, maar hij was een echte bz-kakfiguur. Welsing las een speechje op van papier, echt uit het hart gegrepen. Ik ben de woorden van het Wilhemus kwijt.

125 John Finney in The New York Times, 30 april 1965.

[p. 97]

Hare Majesteit bleek Max Tak te hebben benoemd tot officier in de orde van Oranje-Nassau. De duvel schijt altijd op de verkeerde hoop. Bernard Person was natuurlijk diep beledigd: Tak wel, hij niet. Maar Sjef van den Bogaert probeerde de pil wat te vergulden door mevrouw Person uit te leggen dat een Amerikaans staatsburger (wat Person is geworden) niet op Hare Majesteits verjaardag onderscheiden kan worden.

Ik probeerde Person over te halen naar de lunch van ambassadeur J.G. de Beus te gaan, ondanks het feit dat Tak voorzitter is van de Nederlandse journalistenkring. Maar Persons afkeer van Tak is dermate groot dat hij wegblijft.

In de uno noemde Narendra Singh het jongste Amerikaanse avontuur ‘gunboat diplomacy’. Hella Pick vertelde dat ze aan de Guardian had gemeld dat de us en de ussr hier in het geheim hadden afgesproken geen heibel te zullen maken over de Dominicaanse Republiek. De Veiligheidsraad sprak dus over de kwestie Rhodesië. ‘Willem, this is a filthy world!’ zei Hella.

1 mei 1965

Droomde van Frits. Hij was bij me. Zij lichaam was gebruind en aantrekkelijk. In mijn droom was ik onaardig tegen mijn ouders. Ik moet daar straks goed op letten in Huis ter Heide.

De Times meldt dat een Amerikaanse marinier in Santo Domingo is gedood. Twaalf raakten er gewond. Via wqxr hoorde ik zojuist dat vijf mariniers werden gedood. Dit volk raakt eraan gewend dit soort berichten te krijgen. Uit Vietnam komen dagelijks dodenlijsten.

Intussen roept de Sovjet-Unie toch de Veiligheidsraad bijeen om te praten over de invasie van de Dominicaanse Republiek. Hella Pick heeft dus een verkeerd bericht aan de Guardian doorgegeven.

2 mei 1965

Nikolai Fedorenko, de sovjetambassadeur, heeft inderdaad om een bijeenkomst van de Veiligheidsraad gevraagd. Inmiddels zijn nu ook eenheden van de 82th Airborn Division (para's) in Santo Domingo aangekomen.

3 mei 1965

H.A. Lunshof is afgetreden als hoofdredacteur van Elseviers Weekblad. Op 24 april zwaaide hij, in een onzinnig artikel met als titel ‘sterke staatkunde’, L.B.J. nog alle mogelijke lof toe voor diens beleid in Vietnam. Wel vreemd dat W.G.N. de

[p. 98]

Keizer, die zich al in Nice had teruggetrokken, weer uit de mottenballen is gehaald.

Prins Norodom Sihanouk heeft aangekondigd dat Cambodja de diplomatieke betrekkingen met Washington heeft verbroken. Pnom Penh gaat nog een stap verder dan Jakarta. Op 28 april hadden toestellen van de Zuid-Vietnamese luchtmacht een grensdorp in Cambodja gebombardeerd. Een jongen van dertien jaar was daarbij omgekomen. Is dat een zo drastische stap waard?¹²⁶ Intussen zijn 3.500 parachutisten van de 173rd Airborn Brigade in Saigon aangekomen.

L.B.J. heeft in een televisietoespraak zonder omhaal gezegd dat de opstand in Santo Domingo acht dagen geleden als een spontane opstand uitbrak, maar al spoedig door een bende communistische samenzweerders werd overgenomen. Hoe weet hij dat zo zeker? De voormalige president Juan Bosch verklaarde tegenover de Times: ‘If President Johnson says so, then maybe I have been mistaken all my life. How is it possible for the Communists to make a revolution with democratic soldiers and democratic people?’ Bosch zei verder dat de revolte was geslaagd tot het moment dat L.B.J. met zijn mariniers ingreep. Nu was het de verantwoordelijkheid van Washington geworden om de democratie terug te brengen in de Dominicaanse Republiek. Help het je geloven! Washington steunt a priori militaire junta's, en dus ook hier.

In de ochtend arriveerde ik in de uno en zou er de hele dag blijven. De kwestie Rhodesië werd eerst behandeld, om delegaties de gelegenheid te geven zich verder voor te bereiden op de Dominicaanse kwestie voor de middag en avond. Ik maakte twaalf pagina's notities in mijn dagboek.¹²⁷ Vadim Dubobnik van Radio Moscow zei me: ‘Nu begin ik te geloven dat L.B.J. inderdaad achter de moord op J.F.K. heeft gezeten.’

Hella Pick zei: ‘The Americans will have no friends left in the world.’

Max Beer van de Neue Zürcher merkte op: ‘All this was arranged by Unesco. Now the world knows where Saigon and Santo Domingo are.’

Ontmoette een Franse journalist, Michel Bernard. Een plezierige, serieuze, aantrekkelijke jongeman, prachtige ogen. Hij zei zich thans af te vragen ‘si monsieur Johnson est un criminel’. Kwam laat thuis. Er wachtten twee lieve brieven van mijn ouders. Ook een briefje van prins Aschwin Lippe.¹²⁸

126 Seymour Topping in The New York Times, 3 mei 1965.

127 Onmogelijk de beschrijvingen hier geheel op te nemen.

128 Zie brief d.d. 29 april 1965, bijlage 4.

[p. 99]

4 mei 1965

Mevrouw Ladybird Johnson heeft op het Witte Huis mijn oude Yale-vriend Thornton Wilder¹²⁹ de medaille voor literatuur van het National Book Committee overhandigd. Wat zou ik die man graag nog eens spreken. In 1949, op een reis naar Amsterdam, bezocht hij op mijn verzoek mijn moeder.

Walter Lippmann zegt de interventie in Santo Domingo op zichzelf in overeenstemming te vinden met ouderwetse en klassieke diplomatieke opvattingen. De opvattingen van supermachten die hun invloedssferen hebben. L.B.J. wilde niet het risico lopen van Cubaans gedonder binnen zijn grenzen. Maar dan moet Washington, na ingegrepen te hebben, nu ook meewerken om bijvoorbeeld Juan Bosch weer in het zadel te helpen en de rust te herstellen. Lippmann: ‘We must start from the basic fact, that what we have done is literally forbidden by Article 15 of the Charter of the oas. No state or group of states has the right to intervene, directly or indirectly, for any reason whatever, in the internal or external affairs of any other state.’ Hoe zal ambassadeur Adlai Stevenson er zich in de Veiligheidsraad uit kletsen? Van de cia-inval op Cuba in 1961 wist hij immers ook eerst niets? Nu zenden ze 8000 tot 12.000 mariniers - niemand kent het aantal precies - naar een buurland als ware het de gewoonste zaak van de wereld. ‘Shall we defend and justify ourselves’, aldus Lippmann, ‘on the department, appointed to stop Communism everywhere?’¹³⁰ Wie zegt dat het waar is dat er in Santo Domingo een Castro-regime dreigde? Was dit slechts het voorwendsel dat Washington gebruikte om de actie te rechtvaardigen?

Sovjetambassadeur Nikolai Fedorenko noemde de oas ‘het Amerikaanse ministerie van Koloniën’. Ik zie het helaas ook zo. Tegen Stevenson riep Fedorenko uit: ‘You are behaving like a blind man who lost his stick. By what provision of the Charter of the uno did the United States intervene in Santo Domingo?’ Hoe diep zijn we gezakt dat nu uitgerekend de ussr moet optreden als de beschermheer van het Handvest? Fedorenko zei dat er reeds 18.000 Amerikaanse soldaten in de Dominicaanse Republiek waren, beschermd door 24 oorlogsschepen. ‘Stevenson talked himself into saying, just now, that the us did not even commit aggression. If the Dominican people were stronger, they would repel your aggression, but they have not yet gotten on their feet. You don't even know who

129 Zie Memoires 1925-1953.

130 Walter Lippmann in The New York Times, 4 mei 1965.

[p. 100]

you are protecting in Santo Domingo. You are exposing yourself for the whole world’, aldus ambassadeur Fedorenko.

Kwam laat thuis, misselijk van alles wat ik vandaag heb gezien en gehoord.

5 mei 1965

De Times begint alweer goed. L.B.J. heeft het Congres 700 miljoen dollar meer gevraagd voor de oorlog in Vietnam. Er waren reeds 152 helikopters en 43 gevechtsvliegtuigen verloren gegaan, en die dienden snel te worden vervangen.¹³¹

In Santa Domingo is het tot straatgevechten gekomen. Er zouden nu zes mariniers zijn gesneuveld en 49 gewond. Intussen heeft kolonel Francisco Caamano Deno zichzelf uitgeroepen tot de grondwettelijke president van het land.¹³²

De post bracht een briefje van mevrouw Marguerite Oswald. Ze bedankte me voor de pagina die ik haar had toegezonden uit de Delftse Courant van 24 april 1965, waarin ik mijn gesprekken met haar had samengevat.

Ik had haar eens gezegd dat Indische families nooit met ‘meneer’ of ‘mevrouw’ werkten, maar na een gegeven tijd over ‘oom’ en ‘tante’ spraken. Ze vroeg hoe je ‘tante’ schreef en wist het dus nog.

Om 15.00 uur volgde ik opnieuw de debatten in de Veiligheidsraad. In de avond zei Max Beer¹³³ tegen me: ‘Wat zich hier afspeelt is zo fantastisch, mijn redacteuren zullen me niet geloven wanneer ze mijn telegrammen krijgen.’ Het was dan ook een walgelijke vertoning van de Amerikanen. Ze wrongen zich in allerlei bochten om hun wilde acties recht te praten.

131 Charles Mohr in The New York Times, 4 mei 1965.

132 Peter Kihss in The New York Times, 4 mei 1965.

133 Correspondent van de Neue Zürcher Zeitung.

[p. 101]

6 mei 1965

Een aardige brief van Earl Silbar. De demonstratie tegen de oorlog in Vietnam in Washington had alle verwachtingen overtroffen, omdat ook ‘little backwater colleges’ hadden meegedaan. Hij zit nu in een plaatselijk comité in Chicago dat protesten tegen de oorlog in Azië organiseert. ‘A simple deal this is not - after all, we middleclass amateurs have to bumble into things!’ Hij eindigde met: ‘Personally, I am more stable than before I left for Washington, somewhat more comfortable with myself and assured. Somewhat attributable - I assume - to the fact of our friendship.’

Om 10.00 uur woonde ik in Conference Room 3 van de uno een persconferentie bij van de minister van Buitenlandse Zaken van Haïti, René Chalmers. Volgens Chalmers was de opstand in Santo Domingo wel degelijk een Cubaanse affaire. Hij verdacht Juan Bosch van communistische sympathieën. Haïti betreurde de landing van de mariniers, maar Washington had dat tenslotte uit onzelfzuchtige en humanitaire motieven gedaan. Ik vroeg de minister om met hardere argumenten aan te tonen dat Juan Bosch een sympathisant van het communisme was. Chalmers kletste lang en in cirkels. Daarop vroeg ik: ‘Sir, do you want us, who are mostly above 21 years old, to believe that the sending of 19.000 marines is not a military action and not a punitive intervention?’

De minister antwoordde: ‘I am not aware that the us marines kill Dominicans, arrest them and all the rest.’

Ik ging door: ‘What will you do, Mr Minister, if Cuba sends an invasion force to clean out Haiti? For whom will you vote then?’

Hij antwoordde dat de vraag of een communistische invasie van Cuba ophanden was, nu niet aan de orde was. Een Joegoslavische journalist vroeg hem toen of hij wist dat generaal Charles de Gaulle de onmiddellijke terugtrekking van Amerikaanse mariniers had geëist. Daar had hij geen antwoord op. De Amerikaanse delegatie had Chalmers gewoon naar voren geschoven om het voor Washington op te nemen.

Om 13.00 uur lunch in de Overseas Press Club met ambassadeur J.G. de Beus. In de hal beneden was te horen hoe Max Tak op de eerste verdieping tekeerging. De Beus was van mening dat wanneer een communistische interventie in Santo Domingo bewezen zou kunnen worden, de Amerikaanse interventie gerechtvaardigd was. Ik dacht: niet verder vragen, want we krijgen meteen keet en met De Beus hebben we eindelijk eens een aardige man op deze post.

[p. 102]

Max Tak herdacht de dood van collega Robert Kiek van De Telegraaf, en wijdde uit over diens ‘eerlijkheid en onkreukbaarheid’. Het speet me, maar ik kon dat niet ongecorrigeerd laten passeren. Ik bracht naar voren dat Kiek mij in 1961 op de voorpagina van zijn krant had afgeschilderd als een handlanger van Fidel Castro. Ook had hij toen voorspeld dat ik vanwege mijn Cubaanse contacten uit de vs zou worden gesmeten. Tak mompelde iets over dat Kiek zich die keer had vergist, maar de gezichten van de aanwezigen rond de lunchtafel betrokken. Tak lanceerde een tegenaanval en vroeg waarom ik Willebrord Nieuwenhuis had geschreven dat ik hem, Tak, niet vertrouwde. Ik antwoordde: ‘Dat doe ik ook niet, en vraagt u zichzelf maar eens af waarom niet, maar laat dit verder vooral niet tussen ons staan, meneer Tak.’

Nieuwenhuis voegde me later toe: ‘Je moet ons niet zulke scherpe briefjes schrijven!’

‘Ik heb in de afgelopen jaren nogal wat van jullie, heren collega's, ondervonden’, zei ik.

‘Ja, maar net toen iedereen over Robert Kiek zat te jeremiëren kraakte jij die man pats-boem af. Je trapt al die oude mannetjes tegen de schenen.’

‘Wanneer ze mij met rust hadden gelaten zou mijn houding nu ook anders zijn geweest. Ik minacht het hele stel, onthou dat, Willebrord.’

Later zei Person: ‘Begrijp je nu waarom ik daar niet kom? Niemand in die fameuze groep durft zijn bek open te doen. Het is precies dezelfde zuilentroep als in Nederland. Geen enkele club buitenlandse journalisten in New York heeft een eigen groep, behalve wij.’

In de metro las ik het nieuws. Het Huis van Afgevaardigden nam met 408 tegen 7 het voorstel aan om L.B.J. zijn 700 miljoen te geven voor meer knokken in Vietnam.¹³⁴ Ik kan er met mijn verstand niet bij hoe Amerikaanse wetgevers denken en doen, of hoe ze omspringen met hun jongeren, de ‘bloem der natie’. In Santo Domingo is een bestand getekend, maar overal in de straten werd er nog vrolijk op los geschoten. Twee Amerikaanse para's en twee mariniers raakten alsnog gewond. ‘The United States is not omnipotent, but President Johnson talks as if it were’, aldus het editorial in de New York Times van vandaag. Opnieuw hamert de meest gezaghebbende krant van de vs op een spoedige terugtrekking uit de Dominicaanse Republiek.

134 John Morris in The New York Times, 5 mei 1965.

[p. 103]

7 mei 1965

Om 15.00 uur was ik in de uno om te luisteren naar wat ambassadeur De Beus in het debat over de Dominicaanse Republiek zou hebben te zeggen. Ik dank de hemel geen Nederlandse diplomaat te zijn, want De Beus sprak nota bene de Nederlandse waardering uit voor het humanitaire aspect van de Amerikaanse operatie in Santo Domingo, ‘which led to the saving of many lives, including a number of Dutch nationals’. De man praatte onzin, in opdracht van Luns. Hoeveel doden zijn er niet al gevallen als gevolg van die bespottelijke invasie, met die overkill van 19.000 mariniers! Ik zei tegen paladijn Sjef van den Bogaert recht voor zijn raap dat ik de speech van zijn chef ‘plain bullshit’ vond. Zelfs Ivoorkust veroordeelt de Amerikaanse invasie, waarom kan Den Haag niet gewoon eerlijk zijn? Gelukkig redde Charles de Gaulle de eer van West-Europa door het Amerikaanse gedrag tout court te veroordelen.¹³⁵

Gisteren zag ik in de Journal American een bericht met de kop ‘secret romance for beatrix?’ Ik dacht: het gebruikelijke verdichtsel. De avond van 5 mei 1965 had de rvd namens koningin en prins nog bekendgemaakt dat geruchten over een ophanden zijnde verloving van dochter Beatrix voorbarig waren. Toen bleek dat de fotograaf John de Rooy al op 1 mei 1965 een serie foto's had genomen van Beatrix, wandelend met een onbekende heer in het park van kasteel Drakensteyn in Lage Vuursche. De Rooy moet maandenlang met zijn telelenzen op de loer hebben gelegen. Die zaterdagochtend liep hij achteloos op het terrein van jonkheer Freddy Bosch van Drakensteyn toen hij werd verrast door een wegvluchtende ree, gevolgd door een hond. Plots kwam Beatrix te voorschijn. Ze riep: ‘Joris, Joris!’ en had aan haar arm een onbekende man. De Rooij begon zijn plaatjes te schieten en probeerde, neem ik aan, zijn opnamen ergens in Nederland te slijten. Maar schijterig als ze hier zijn durfde niemand ze te publiceren, dus verschenen de eerste vier foto's in de Daily Express in Londen. Prompt, zich verschuilend achter de Britse tabloid, drukte het Nieuws van de Dag (onderdeel van De Telegraaf) de eerste foto in Nederland af. Toen hadden we de poppen pas goed aan het dansen! De onbekende man werd in Bonn herkend, en vrienden van hem identificeerden hem als de diplomaat Claus von Amsberg. Deze werd dus meteen door journalisten aan zijn jasje getrokken, en hij antwoordde laconiek: ‘Dat ik wel eens samen met prinses

135 Drew Middleton in The New York Times, 6 mei 1965.

[p. 104]

Beatrix op een foto sta is helemaal geen wonder. Prinses Beatrix en ik zijn al een hele tijd goede bekenden.’¹³⁶
Vandaag 7 mei 1965 verscheen ook De Telegraaf zelf met alle details. De New York Times van de dag daarop meldde dat een woordvoerder van het Nederlandse hof had bevestigd dat er een romance was tussen Beatrix (27) en Claus von Amsberg (39), maar dat er nog niet van een verloving kon worden gesproken.

136 De Telegraaf, 7 mei 1965.

8 mei 1965

Life meldt nu wat Marguerite Oswald me enige tijd geleden al vertelde: dat William Manchester in opdracht van de familie Kennedy een boek schrijft over de toedracht van de moord in Dallas. Hij heeft reeds duizend interviews afgenomen.¹³⁷ Dat zou erop kunnen wijzen dat ook de Kennedy's twijfelen aan het zogenaamde Warren Report.

137 Life Magazine, 7 mei 1965.

9 mei 1965

Juan Bosch, de voormalige Dominicaanse president, heeft gezegd dat de Amerikaanse invasie het communisme in zijn land juist bevordert in plaats van tegengaat.¹³⁸ De man heeft natuurlijk volkomen gelijk.

Eindelijk heeft Robert Kennedy zijn mond opengedaan en zich kritisch opgesteld jegens de invasie in Santo Domingo. En premier Eisaky Sato van Japan heeft meegedeeld dat Washington de verzekering heeft gegeven noch Hanoi te zullen bombarderen noch Noord-Vietnam te zullen binnentrekken.¹³⁹ Dat moest er nog bij komen.

Vladimir Horowitz (60) heeft voor het eerst in twaalf jaar weer opgetreden. Hij speelde in Carnegie Hall Bach-Busoni, Schumann, Scriabin en Chopin. Harold Schönberg schreef: ‘It was like old times. The audience listened as though hypnotized.’

138 Homer Bigart in The New York Times, 7 mei 1965.

139 John Morris in The New York Times, 7 mei 1965.

10 mei 1965

De Tweede Wereldoorlog begon 25 jaar geleden. Ongelooflijk. Het lijkt verschrikkelijk lang geleden. Ik was vijftien.

Om 18.00 uur woonde ik de receptie bij van ambassadeur Nikolai Fedorenko van de Sovjet-Unie.

11 mei 1965

Was om 10.00 uur in de Veiligheidsraad van de uno. Sjef van

[p. 105]

den Bogaert liep al gewichtig te doen tussen de afgevaardigden. Max Beer van de Neue Zürcher zei tegen me: ‘Na deze performance is Adlai Stevenson geen egg head meer, maar een scrambled egg, un oeuf bouillé.’ Fedorenko en De Beus schudden handen.

Ik sla de kranten open. Alleen maar ellende en verlieslijsten van mensen. In Newsweek zie ik de kop ‘The Dead Samaritan’, met daarbij een kleurenfoto van een dode marinier. Wanneer ik naar zo'n opname uit de oorlog kijk, dan zie ik in het slachtoffer een onbekende vriend, een zoon van iemand, een geliefde, een leven dat op misdadige wijze nodeloos verloren ging. Ik begrijp niet hoe een president, Congresleden, ministers, generaals, de kletskousen hier in de uno, hoe de besluitvormers het verwerken om al deze doden op hun geweten te hebben. Ik lees dat driehonderd Zuid-Vietnamese militairen zijn gesneuveld in gevechten met de Vietcong. Hun bloed is dat van broeders, van een en dezelfde natie.

Uruguay legt een resolutie bij de Veiligheidsraad op tafel. Dat wordt niets, want veel landen willen een veroordeling horen van de Amerikaanse invasie, vooral natuurlijk de ussr. Ambassadeur Fedorenko trekt weer behoorlijk van leer. ‘De Amerikanen’, aldus Fedorenko, ‘benoemen en zenden hun boodschappenjongens en slaafse volgelingen naar huis in Santo Domingo alsof ze op eigen terrein bezig zijn. Generaal Wessin y Wessin heeft blijkbaar geweigerd om harakiri te plegen, en nu zitten ze in zak en as.’ Fedorenko spreekt al over 30.000 Amerikanen in de Dominicaanse Republiek. Het worden er steeds meer. En wanneer je de zaal van de Veiligheidsraad rondkijkt, ontkom je niet aan de conclusie dat het een stel suckers bij elkaar zijn die hun smerige machtsspelletjes spelen. Er is geen haan die ernaar kraait! De buitenwereld heeft geen idee wat hier gebeurt en het zal ze een zorg zijn.

Fedorenko citeert natuurlijk Tito, die van de week in Belgrado heeft gezegd geen verschil te zien tussen het optreden van de nazi's twintig jaar geleden en de Amerikanen nu. Fedorenko overdrijft rustig verder. ‘The world’, zegt hij, ‘finds itself on the brink of catastrophy. The Americans, moved by hysteria, can only impose their cherished democracy with bayonets. They are now overextending themselves.’ Ik werd er onpasselijk van en ging met Mora Henskens van het vn-secretariaat een kopje koffie drinken. Ze begint op Hella Pick te lijken en lanceert hints of marriage.

12.45 uur. Ambassadeur Adlai Stevenson beantwoordt de lange tirades van Fedorenko en beschuldigt de Rus van ‘gross distor-

[p. 106]

tions and falseties’. Hij herhaalt het refrein dat de vs naar Santo Domingo gingen om humanitaire redenen. Ik dacht: man, hoe krijg je het door je keel? Stevenson: ‘As to the question of intervention, the Soviet delegate is no doubt an expert in the open use of intervention. It certainly is no myth, no rhetorical dream, that hundreds of thousands of refugees stream from the East to the West, which the Soviets ironically call the march of history.’ Stevenson denkt ook dat de ruwe stalinistische benadering van Fedorenko de zaak van het Dominicaanse volk niet ten goede zal komen, vooral wanneer het erom gaat dat de Dominicanen een eigen vrije keuze zullen kunnen maken.¹⁴⁰

140 De bijbehorende UNO-documenten bevinden zich in mijn dagboek.

12 mei 1965

Droomde van Beatrix. We waren samen en de hemel mag weten wat er allemaal gebeurde en werd gezegd.

Lunchte met vrienden van broer Theo uit Rhodesië, en was om 15.30 uur weer in de Veiligheidsraad aanwezig. Opnieuw van hetzelfde laken een pak.

13 mei 1965

De oas-bemiddeling in Santo Domingo is begonnen, met enerzijds de patriotten van kolonel Franciso Caamano Deno, die pro-Juan Bosch zijn, en anderzijds het hoofd van de huidige junta, generaal Antonio Imbert Barreras. Ook monseigneur Emanuele Clarizio, de pauselijke nuntius, bemoeit zich ermee.¹⁴¹ Een lichtpuntje?

141 Tad Szulc in The New York Times, 12 mei 1965.

13 mei 1965

Met Braniff International naar Dallas, Texas. Stewardessen sjouwen en sjouwen, en de vliegtuigen worden groter en groter. Een van de stewardessen heeft een pips gezicht, waterige blauwe ogen, blond haar, en ze doet niet anders dan glimlachen, tegen iedereen, zoals het moet. Maar ergens vind ik haar zielig, want ik zie veel verdriet in haar.

‘Chacun n'est devenu tout à fait soi-même que le jour où ses parents sont morts.’¹⁴² Misschien is het waar dat we altijd pas echt beginnen na te denken wanneer het te laat is. Ik heb er behoefte aan om waardevolle gedachten te lezen, met dat journalistieke bedrijf dag in dag uit.

Vanmiddag was er weer een Veiligheidsraad. Max Beer zei gi-

142 Carnets, Henry de Montherlant, Gallimard (1957), page 274.

[p. 107]

steren: ‘At last the Security Council has found itself a clear case of aggression, fitting its size, to which it can measure up.’

Reisde door naar Fort Worth, waar ik om 19.30 uur een lezing moest geven voor de Texas Christian University in het theater Ed Landreth Hall. Vier studentes en Bob X. kwamen me om 18.00 uur in het Texas Hotel halen. We dineerden samen - forel - en troffen in het theater maar dertig studenten plus een oude heer met een bandopnameapparaat. Ik stelde voor om in een collegezaal te praten. Dat duurde twee uur. In een pannenkoekenhuis zetten we het gesprek nog eens twee uur voort.

Een jongen liet zich ontvallen vrijwillig dienst te gaan nemen bij de mariniers. Zijn vader was diplomaat in Oslo. Ik schakel dan over op de gedachte: het zal je kind zijn. Ik hield dus een tirade tegen het plan. Of ik het dan geen patriottische daad vond in het leger te dienen?

‘Zeker,’ zei, ik ‘op het eerste gezicht zeker. Toch denk ik dat je onderscheid moet maken tussen Japan, dat de Amerikaanse vloot aanviel in Pearl Harbor, en de huidige krankzinnige koloniale oorlog, die politiek Washington zich in Vietnam heeft aangemeten uit onverstand en wanbegrip. Wat nu in Saigon gebeurt is geen van jullie levens waard. Jullie willen vrijwillig dienst nemen omdat je gewoon niet weet waar je aan begint.’ Keerde tegen middernacht in het hotel terug en telefoneerde toen nog een uur lang met mevrouw Marguerite Oswald. Er kwam geen direct nieuws uit. Ze blijft vasthouden aan de overtuiging dat ‘eens’ bewezen zal worden dat Lee Harvey Oswald onschuldig was aan de moord op J.F.K. ‘Hij is gebruikt en op alle mogelijke manieren in een kwaad daglicht gesteld om de mensen maar te doen geloven dat hij het is geweest, om ervanaf te zijn. En ik was natuurlijk de overheersende moeder, die even abnormaal was als hij, om het verhaal rond te breien dat de schuld bij ons zou hebben gelegen.’

14 mei 1965

Fort Worth, Texas

Jim Baird, een student van gisteravond, en een vriendin reden me naar Love Field in Dallas. Jim gaf me een brief. Hij zette eerst uiteen waarom hij journalistiek als studierichting had gekozen. Hij probeerde uit te leggen dat hij er tot dusverre niet in was geslaagd zijn innerlijke leven te verbinden met zijn doel journalist te worden, en hij schreef over ‘those different poles of emotion’. Toen, schreef hij, ‘I saw and experienced a journalist. You and I perhaps didn't speak directly, but throughout your lecture I felt communication. (...) I wanted you to know

[p. 108]

that I am egocentric enough to believe that the entire cost of bringing you to our campus was worth this one night of transition in me.¹⁴³ I want to thank you, for myself and for every 20-year-old beginner in life. Thank you for sharing your life with us. Thank you for the eye-openers ans sensitivity that allows those of us who met you for a brief moment to understand more about the search for what life is all about. Jim Baird.’

Met American Airlines naar New York. ‘Tout ce que nous donnons nous manquera un jour.’¹⁴⁴

Thuis vond ik een brief van Anneke Verrips. Ze woont nu met de jongens in Utrecht, de villa in Huis ter Heide staat te koop. Ze weet nog absoluut niet waar ze aan toe is. Wat zou ik voor haar kunnen doen?

Ook zij was geschokt dat Paul Rijkens was overleden. Die man had zijn vroegere amice reeds lang rücksichtslos laten zakken. Het verbaast me dat nooit eerder iemand Rijkens in zijn blootje heeft gezet om te laten zien wat voor man hij in werkelijkheid was. De familie Verrips kan daarover meepraten.

Peking heeft een tweede atoombom tot ontploffing gebracht. Vooral India is bezorgd over deze ontwikkeling.

Was om 15.00 uur in de Veiligheidsraad. De Sovjets en de Cubanen zijn altijd precies op tijd. Nu ging het erom of vertegenwoordigers van oud-president Juan Bosch door de Veiligheidsraad gehoord zouden moeten worden.

Vervolgens woonde ik de jaarvergadering van de groep Nederlandse journalisten bij. Aanwezig waren slechts Max Tak, Nol Vas Dias, Willebrord Nieuwenhuis, en Antoon van Zuilen, die mij onbekend was. Er was 76 dollar in kas en er zou het komende seizoen 176 dollar in kunnen zitten. Daarna volgde een discussie over de vraag of een ex-Nederlander, nu Amerikaans burger (Bernard Person) voorzitter zou kunnen zijn. Voorzitter was nog steeds Vas Dias, die hierover een motie indiende. Ik vond het onzin en zag niet in waarom Person geen voorzitter zou kunnen worden. Maar Nieuwenhuis haalde me over om niet tegen te stemmen. Vervolgens las Max Tak de notulen voor, waarin in verkapte termen stond dat er moeilijkheden waren geweest rond mijn lidmaatschap. Hij zei ook dat er brieven over mij waren binnengekomen die men liever niet had ontvangen en nog minder had willen bewaren. Willebrord Nieuwenhuis kondigde aan iets anders te doen te hebben, en hij

143 Dat hij over die kosten sprak, kwam doordat ik had gezegd dat er 450 dollar voor mijn lezing was betaald en dat dertig aanwezigen daarom te weinig was.

144 Carnets, De Montherlant, idem, page 268.

[p. 109]

vertrok. Daarop voer Nol Vas Dias tegen mij uit: waarom ik een brief had geschreven dat ik de groep niet vertrouwde en de (toenmalige) voorzitter Max Tak al helemaal niet. Hij stelde voor dat ik een nieuwe brief zou schrijven en mijn woorden terugnam.

Daar hoefde ik niet lang over na te denken. Ze vroegen erom, dus zei ik hun in het gezicht: ‘Hoe willen jullie dat ik je vertrouw wanneer er alles aan gedaan is om mij buiten deze groep te houden? Waar zie je me voor aan? En nadat ik in november 1964 was toegelaten ondervond ik in de kwestie met Het Parool weer geïntrigeer van meneer Tak.’ En, me richtend tot Nol Vas Dias: ‘Don't lecture me on “fatsoen” meneer, denk er maar aan, geboorte is niet te koop!’ Hij zweeg en mompelde eerst dat de kwesties Tak en Het Parool hier niets mee te maken hadden. Toen zei Vas Dias: ‘Het is maar goed, meneer Oltmans, dat u uw brief in deze vorm heeft geschreven en niet nog onfatsoenlijker, want dan had het voor u gevaarlijker kunnen worden.’ Hij stond op, riep nog ‘Psychopaat!’ naar me, en verdween. Zo zijn de manieren in het Hollandse. Er wordt nu overwogen de kwestie van mijn gewraakte brief in het njk-bestuur te brengen.

Ik ging vervolgens naar Circle of Love van Jean Anouilh.

15 mei 1965

Vanwege het prachtige weer treinde ik naar Long Beach, Long Island, maar het strand was nota bene afgesloten. Geen gebruik van het strand voor 25 juni. ‘Violaters are liable to arrest.’ Who's beach is this anyway? Behoort het strand aan een stel belegen gemeenteraadsleden of aan honderden jongens en meisjes die op het strand willen ravotten? De Playboy-mode viert hier hoogtij, met als laatste rage de Madras-shirts en -shorts. Er rijdt een politiejeep over het strand maar ze laten ons, overtreders, ongemoeid.

De Times legt de vinger op de zere plek. ‘Two weeks after the first American troop landings in Santo Domingo,’ aldus Tad Szulc, de verslaggever ter plaatse, ‘the United States is facing a surge of anti-American sentiment here. Virtually, no such hostility existed here before the landings. Communist elements in the rebel movement of colonel Caamano Deno have withdrawn from conspicious positions, apparently on the theory that the us is effectively doing their work for them.’¹⁴⁵ Eine alte Geschichte, aber immer wieder neu. Ze leren het in Washington nooit.

145 Tad Szulc in The New York Times, 14 mei 1965.

[p. 110]

16 mei 1965

Dr. H.J. van Mook is overleden. Hoeveel geheimen neemt zo'n man, die als gouverneur en generaal zo'n belangrijke rol in Indië speelde, mee in zijn graf?

Ben op het strand. De vogels komen terug. Een formatie eenden, twee waren achter geraakt. Wachten die dieren op zuidelijke winden? Zijn ze niet rijkelijk laat?

De radio meldt dat er een ramp heeft plaatsgehad op de Amerikaanse basis van Bien Hoa. Tientallen Amerikanen zijn omgekomen. In Washington is bekendgemaakt dat om ‘operationele redenen’ de bombardementen op Noord-Vietnam tijdelijk zijn stopgezet.¹⁴⁶ Ik geloof geen woord meer van wat uit Saigon komt.

Santo vierde zijn verjaardag en zei tegen me dat hij zijn vader, die nu 68 is, nog niet had verteld dat hij met Marguerita was getrouwd. Hij weet natuurlijk maar al te goed dat zijn familie ertegen is. Maar zijn vader verlangt ernaar hem te zien. Ik kan me zo'n situatie met mijn ouders helemaal niet voorstellen.

Tieneke Kilian lijkt nu meer aan me gewend. Ze wandelt nu ook zonder Loet binnen en lijkt relaxed. Ze schijnt eindelijk te begrijpen dat er van mijn kant, ook al geef ik zeer veel om hem, niet het minste gevaar dreigt. Al zouden Loet en ik elkaar zelfs nooit meer zien of spreken, dan zal hij onze relatie altijd met zich meedragen en, denk ik, op een bepaalde manier met affectie bewaren, in een geheim vakje van zijn binnenkamer. Dat is voldoende.

146 Max Frankel in The New York Times, 15 mei 1965.

17 mei 1965

Frits meldt dat hij in Den Haag is verhuisd naar een hofje, Om en Bij 48. Het gaat prima met hem. Nog één theorie-examen en hij is van zijn school af. Ook Hans Hoyer schrijft, een ellenlange brief uit dienst. Hij was met tanks op oefening geweest in Bergen-Hohne, nabij Hamburg. Hij voelt zich in zijn militaire uniform nog steeds als in een dwangbuis. Hij droomt ervan weer vrij te zijn, en naar Zweden - en naar mij - te liften. Zo ontmoette ik hem twee jaar geleden, bij Oude Rijn, in zijn Lederhosen.

Het is inderdaad verschrikkelijk wat er in Bien Hoa is gebeurd. Er werden 26 Amerikaanse militairen en vier Zuid-Vietnamezen gedood, terwijl 102 personen gewond raakten, waaronder 95 Amerikanen. Er stonden 22 toestellen, met bommen geladen, gereed om op te stijgen, waaronder tien B-57-straalbom-

[p. 111]

menwerpers. De hele zaak is de lucht in gevlogen, ‘like a string of giant firecrackers’ schreef de Herald Tribune vanmorgen. En dan zegt het Amerikaanse opperbevel glashard dat er geen sabotage van de Vietcong in het spel was. Ik kan toch niet anders dan tegen Jim Baird in Forth Worth zeggen: ‘Ga in hemelsnaam niet als vrijwilliger!’

Sol Sanders van us News & World Report is naar Jakarta gereisd en meldt: ‘another big country about to go to the reds’. Meneer Sanders begint zijn reportage met: ‘Most Americans here believe that Indonesia is now quietly but rapidly slipping into militant Communism.’ Sukarno zou zich volgens hem in een anti-Amerikaanse campagne volledig achter de pki hebben opgesteld. Niemand weet, zegt Sanders, of Bungkarno dit opzettelijk en bewust doet of dat hij de greep heeft verloren. ‘Sukarno has something grandiose in mind. He has appointed himself leader of the campaign to expell all Western influence from Southeast Asia - in fact from all Asia and Africa. He even seeks allies in Latin America against the United States.’¹⁴⁷ Volgens Sanders heerst er in Jakarta een stemming van grootheidswaanzin. Met wie je ook spreekt, iedereen vergelijkt Bungkarno met Hitler en Mussolini.

Ik kan niet overzien met wie Sanders in 1965 in Indonesië contacten had. Zelf refereert hij herhaaldelijk aan ‘Amerikanen’. Ik kende Sukarno tot 1965 vrij goed en over een periode van tien jaar. Alleen iemand die hem in het geheel niet kent en absoluut niet op de hoogte was, was in staat te schrijven dat Bungkarno met een nazi-dictator te vergelijken viel. Bovendien zou ik president Sukarno in 1966, een jaar na Sanders, een aantal weken meemaken. Dikwijls onder vier ogen of samen met mevrouw Hartini Sukarno. Als ooggetuige, en uit de eerste hand, kan en moet ik de schandalige onzin van Sol Sanders met klem tegenspreken.
Intussen ben ik ervan overtuigd dat Sanders' artikel niet alleen de publieke opinie in de vs, maar ook de verantwoordelijke politici en decision makers in de cia en elders steeds meer beïnvloedde. Men ging er steeds meer van uit dat Indonesië en Bungkarno bezig waren zich bij Peking aan te sluiten. Amerikanen werden verblind door hun eigen rode obsessie.

147 Sukarno was in Bandung sedert 1955 bezig Afro-Aziatische landen bij elkaar te brengen in een blok van niet-gebonden landen.

18 mei 1965

Ear Silbar schrijft: ‘The evolution of us policy towards the naked use of force to defend what are primarily imperialist inte-

[p. 112]

rests, is not without its repercussions here in the States.’ Er wordt een nieuwe demonstratie gehouden, op 21 mei in Chicago. Hij voelt zich ‘frustrated, perhaps even brutalized’ door wat de vs in Congo, Santo Domingo en Saigon uitvreet. ‘I won't be in New York before you depart to Holland. So, je t'embrasse et je dis: bon voyage. Au revoir Willem. Mes amitiés.’ Ik ben blij met zijn brieven en met deze reactie, want we raakten tenslotte verwikkeld in zijn eerste experiment met een andere man, en dat zou zijn gevolgen kunnen hebben gehad. L.B.J. heeft McGeorge Bundy in het geheim naar Santo Domingo gezonden. Er schijnt een oplossing in de maak te zijn. Een voormalige minister van Landbouw van president Juan Bosch, de zakenman Antonio Guzman (54), zou tot december 1966 als president van de Dominicaanse Republiek gaan optreden.

19 mei 1965

De bombardementspauze is na zes dagen al weer voorbij. President Johnson heeft blijkbaar gedacht dat Ho Chi Minh op zijn knieën om vrede zou komen smeken als hij zich een kleine week koest zou houden. Toestellen van het vliegdekschip Coral Sea hebben op 175 kilometer van Hanoi olietanks platgegooid.¹⁴⁸

Om 15.45 uur was ik opnieuw in de Veiligheidsraad en luisterde daar naar U Thant, die zijn eerste rapport over de toestand in de Dominicaanse Republiek indiende. Vervolgens trok Nikolai Fedorenko opnieuw van leer tegen Washington. Hij sprak van ‘een exorbitante invasiemacht van 33.000 Amerikanen in de Dominicaanse Republiek’. Hij citeerde artikelen uit The Times en Le Monde, en de Rus had het maar al te gemakkelijk om de vs in zijn hemd te zetten. Om kort te gaan, de Veiligheidsraad kan maar één besluit nemen, en dat is: de Amerikanen vragen zich terug te trekken.

Ambassadeur Adlai Stevenson probeerde tijd te winnen, en vroeg om een Engelse tekst van de rede van Fedorenko. Pas om 17.55 uur nam Stevenson het woord. Hij sprak alles tegen wat de Sovjets eerder te berde brachten. Hij herhaalde al zijn oude argumenten over de ‘vredesmissie’ en ‘humanitaire hulp’ in Santo Domingo. Het is een dieptreurige vertoning. Het wordt steeds moelijker om aan de Amerikaanse kant te staan. Fedorenko ging kort op de woorden van Stevenson in en maakte hem belachelijk door Washington als ‘de beschermen-

148 Tom Wicker in The New York Times, 18 mei 1965.

[p. 113]

gelen van het Dominicaanse volk’ te omschrijven. Het is uitermate pijnlijk, want de man heeft gewoon gelijk. En toch, wanneer Fedorenko Washington ervan beschuldigt ‘the law of the jungle’ te hanteren en niet ‘the law of the twentieth century’, dan denk je: ja ja, in de Sovjet-Unie bestaat alleen ‘the law as laid down by communists’.

Lord Caradon, gesteund door ambassadeur Roger Seydoux van Frankrijk - en zelfs door onze eigen J.G. de Beus - stelde een tijdelijk staakt-het-vuren voor. Na een reces ging Adlai Stevenson om 19.20 uur akkoord met een Rode-Kruismissie naar Santa Domingo. Max Beer van de Neue Zürcher mompelt tegen me: ‘No Red Cross; red will not be allowed.’ Een Roemeense diplomaat zei: ‘The Netherlands ambassador defended the us position more eloquently than Mr Stevenson did.’

's Avonds was er een feestje op de Nieuw Amsterdam, wat wel gezellig was. Jan Cremer was er, en Loesje Hamel. Ramses Shaffy zat achter een piano. Hij is veel nichteriger dan ik dacht. Loesje zong: ‘I don't want to die, It's no joke, it's no lie, I will have to die...’ Ik worstelde de avond door samen met de Persons. Amusant ook om Wim Brouwer van het Baarns Lyceum terug te zien.

In The Reporter is een artikel van Dennis Warner verschenen met als kop: ‘sukarno, the would-be emperor’. Wie is die man, wat weet hij van Indonesië? Hij noemt dr. Subandrio als Bungkarno's opvolger. Verder blijft mijn ergernis over wat de Tribune en de Times over Santo Domingo en Saigon rapporteren onverminderd voortbestaan.

20 mei 1965

‘Bombs rain on communist targets today on both sides of the 17th parallel which divides North and South Vietnam’, lees ik als opkikkertje bij het ontbijt. Amerikanen raken steeds meer aan dit soort ochtendlectuur gewend. Mij schokt het iedere keer opnieuw.

De radio meldde dat vice-president Hubert Humphrey in Dallas moest zijn en dat de geheime dienst Marguerite Oswald een soort huisarrest oplegde en onder bewaking hield ‘voor het geval dat’. Oswalds moeder had dat ‘volkomen belachelijk’ genoemd, en ze had uiteraard gelijk. Er lopen eveneens geruchten dat Cassius Clay zal worden vermoord, geruchten die wijd en zijd in de media opduiken natuurlijk.

[p. 114]

15.00 uur, Veiligheidsraad.

De voorzitter, Rhadakrishni Ramani van Maleisië, las een telegram voor van Jottin Cury, de minister van Buitenlandse Zaken van de constitutionele regering in Santo Domino. Cury schreef dat de minister van Binnenlandse Zaken, kolonel Rafael Dominguez, door Amerikaanse soldaten was neergeschoten. Ik zat tussen Hella Pick van de Guardian en René Gesmar van Le Monde, die beiden razend zijn. Het stelt me enigermate gerust, want ik ben doorlopend woedend over wat er in de naam van de vrije westerse wereld feitelijk plaatsvindt in Latijs-Amerika. Ambassadeur Stevenson ontkende alles en benadrukte dat het telegram eenzijdig werd geïnterpreteerd. De Amerikaanse regering betreurde ten zeerste wat er met kolonel Dominguez was gebeurd, maar de mariniers hadden slechts ‘uit zelfverdediging’ geschoten. De groep van de kolonel naderde het presidentiële paleis van de achterzijde, en waar niet over werd gesproken in het genoemde telegram, zei Stevenson, was dat er zich in het gezelschap van kolonel Dominguez op dat gewraakte moment een communist bevond. Stevenson zei dit zelfs met een ernstig gezicht. Even later verklaarde de Amerikaanse ambassadeur dat Washington in Santo Domingo voedsel uitdeelde ‘without distinction as to political beliefs’.

Hella was weggelopen en kwam terug om te melden dat ze op nbc-televisie had gezien ‘what a bunch of idiots’ de oas als waarnemers naar de Domicaanse Republiek had gezonden.

De Cubaanse afgevaardigde P. Alvarez-Tabio omschreef L.B.J.'s dilemma als volgt: ‘Nadat hij de gorilla's uit hun kooi heeft gelaten ziet hij geen kans ze er weer in terug te lokken.’ Hij zei dat Johnson kennelijk de uitspraak was vergeten van Jefferson: dat je geen enkel volk het recht kunt ontzeggen hun eigen regering te kiezen. Beetje bespottelijk om dit te horen van een vertegenwoordiger van een communistische dictatuur, maar anderzijds is het opleggen van communisme even verwerpelijk als het opleggen van westerse democratie. Eigenlijk vind ik wat de Cubaan te berde brengt effectiever dan wat Fedorenko doet. René Gesmar: ‘The Russians at least have learned from all this and use diplomacy. The Americans have learned nothing. I am afraid to live in this country.’

Bernard Person kondigde aan dat Max Tak de dag na de jaarvergadering van de Nederlandse journalistenkring in een ziekenhuis was opgenomen. Willebrord Nieuwenhuis berispte me die dag nogmaals: ‘Je moet die oude mannetjes geen stuipen op het lijf jagen.’ Maar Tak en Vas Dias en consorten beijverden zich jarenlang mij te koeioneren. Ik ondernam niets, abso-

[p. 115]

luut niets tegen hen, hoogstens zei ik ze in hun gezicht precies wat ik van ze dacht.

Als het morgen mooi weer is ga ik naar het strand in plaats van naar de clowns in de uno te luisteren.

21 mei 1965

Prachtig stralend weer. Waarom mijn stemming verpesten door me te gaan zitten ergeren aan leugenaars en politieke interventionisten in de Veiligheidsraad? Sukarno heeft volkomen gelijk. Zijn analyse dat de huidige vorm van de uno niets voorstelt, is correct. Het is een bespottelijk circus. Wie aan deze show meedoet is medeschuldig aan de gigantische verlakkerij.

De dag begint fris. In Saigon zijn veertig tot vijftig personen opgepakt op verdenking premier Phan Huy Quat te willen afzetten. De meeste arrestanten waren rooms-katholieken, waaronder jonge officieren.¹⁴⁹ Amerikaanse jongens geven hun leven voor deze troep. En Amerikaanse ouders van de jongens zijn natuurlijk vreselijk ongerust, maar wie ligt er in Washington werkelijk wakker van?

Juan de Onis komt vanuit Caracas met een lucide analyse dat de Dominicaanse crisis wijde repercussies in Latijns-Amerika heeft gehad, vooral over hoe men in het zuidelijk halfrond het communistische gevaar tegemoet moet treden.¹⁵⁰ Democratisch georiënteerde krachten zien natuurlijk hoe uiterst zwak de oas is en hoe de vs steeds weer de voorkeur geeft aan militaire regimes, uit vrees dat anders linkse krachten de overhand zouden kunnen krijgen. Ik las gisteren in de New York World Telegram een opzienbarend voorpaginaverhaal van Ray Cromley, die schreef dat Che Guevara met de noorderzon verdwenen zou zijn. Zijn betrekkingen met Fidel Castro zouden zijn verslechterd. Hij werd althans in Havana niet meer gezien. Ook niet tijdens de 1-meiviering, waar een kind van Che wel bij aanwezig was.

Warempel, ze hebben het weer gedaan. Amerikaanse vliegtuigen hebben boven de stad Ninhbinh, op 75 kilometer van Hanoi, 500.000 pamfletten uitgegooid waarin een oproep werd gedaan aan de Noord-Vietnamese soldaten de wapens neer te leggen. De Amerikaanse naïviteit kent geen grenzen.¹⁵¹ Commentator Joseph Alsop, die zelf in Saigon is, waarschuwt: ‘If policy-makers in Washington believe they can count on prime minister Phan Huy Quat achieving permanent stability while

149 Jack Langgruth in The New York Times, 21 mei 1965.

150 Juan de Onis in The New York Times, 21 mei 1965.

151 Jack Langgruth in The New York Times, 21 mei 1965.

[p. 116]

the loss of war-momentum grows more and more marked, they are very sadly misled.’¹⁵² Toch blijft Washington alle eieren in Quats mandje leggen.

152 Joseph Alsop in The New York Herald Tribune, 21 mei 1965.

22 mei 1965

Mens erger je niet. Ik ga niet naar de uno. Het geklier gaat daar vrolijk verder. Nu worden Amerikaanse mariniers in Santo Domingo vervangen door soldaten uit Honduras, Nicaragua, Costa Rica en misschien Brazilië. De meelopers leveren kanonnenvlees.

Ben Brinkel - om interessant te doen noemt hij zich nu Michiel van der Plas - had op Soestdijk een gesprek met prins Bernhard, voornamelijk over het Bernhardfonds. Het belangwekkendst vond ik het antwoord op de vraag waarom hij altijd een witte anjer droeg. De prins zei: ‘Wanneer ik ermee begonnen ben, weet ik eigenlijk niet meer. Ik was nog student toen ik ze ging dragen. Een speciale aanleiding was er niet. Er droegen wel meer mensen een bloem in hun knoopsgat, maar dat waren meestal rode anjers. Omdat ik misschien anders wilde zijn dan anderen dacht ik: ik draag een witte. En dat ben ik blijven doen. Nu is het zo dat ik mij zonder een anjer naakt voel. Ik weet nog goed dat in 1940 iedereen in Nederland op mijn verjaardag met een witte anjer in zijn knoopsgat liep. Ik hoorde er pas tien dagen later van in Engeland, zag toen foto's die via Portugal waren overgekomen. Ik kan nu wel zeggen dat dat me ontzettend veel goed heeft gedaan. Het heeft me ontroerd. Het deed me bovendien veel plezier, omdat de Duitsers mij een landverrader vonden. En daarbij komt nog dat het mijn positie in Engeland ten goede kwam. Want men zei daar: met een geboren Duitser moet je oppassen. Ik heb dat trouwens gemerkt. De koning bood mij werk aan. Ik had in Londen nog niets te doen. Hij dacht dat ik de zaak van de geallieerden van dienst kon zijn op de Intelligence Office van de Air Force. Ik werd niet toegelaten, en langs een omweg hoorde ik dat de betrokken generaal had gezegd: ‘A leopard never changes his spots.’ Drie jaar later kwam diezelfde generaal mijn advies vragen over droppings in het bezette Nederland. Ik heb hem toen gevraagd: ‘Maar generaal, waarom komt u bij mij? Is de luipaard nu opeens van vlekken veranderd?’ Toen hebben we er samen om gelachen.¹⁵³

153 Elseviers Weekblad, 22 mei 1965.

[p. 117]

23 mei 1965

Generaal Nasution is voor het eerst in Nederland geweest. Hij is niet bang voor communisme in Indonesië, meldde de Volkskrant gisteren. Dat valt me mee, van hem komende. ‘Indonesië is niet communistisch en is ook niet van plan dat te worden’, aldus de generaal op Schiphol. Volgens mij is al het gepraat over het zogenaamde ‘rode gevaar’ een luchtspiegeling die slechts leeft in het verziekte brein van de mediahetzers. Laat staan dat president Sukarno zelf ‘rood’ zou zijn geworden. De media worden verondersteld weer te geven wat er zich in Indonesië afspeelt, maar ze kunnen het niet nalaten hun reportages in een koudeoorlogcontext te plaatsen, met alle verschrikkelijke gevolgen voor Indonesië van dien.

Was op bezoek bij Willebrord Nieuwenhuis en Annelies. Hij ontving me met de woorden ‘Wat een eer’, wat ik bespottelijk vond. Sjef van den Bogaert had hem in het geheim een en ander verteld over de ontwerpresolutie die ambassadeur De Beus zou gaan indienen over de kwestie Santo Domingo, maar Willebrord had toch maar Darius Jhabvala van de Herald Tribune geïnformeerd. Het plan stond dan ook prompt in de krant. Negentig Amerikaanse bommenwerpers hebben, een militair kampement nabij Quangsoui platgegooid, op zeventig kilometer van Hanoi. Elders waren weer 400.000 pamfletten afgeworpen.

24 mei 1965

Wanneer de plannen doorgaan zullen in juni a.s. 60.000 Amerikaanse soldaten in Vietnam operatief zijn.

De Times meldt dat er 229,1 miljoen inwoners in de ussr zijn en dat één op de twintig inwoners lid is van de communistische partij.¹⁵⁴ Moet je nagaan: 11,45 miljoen communisten die de dienst uitmaken voor de andere 217,65 miljoen. Dat cijfer moet ambassadeur Stevenson eens aan de heer Nikolai Fedorenko voorhouden.

Vandaag beëindigde ambassadeur Howard Jones na zeven jaar zijn post als Amerikaanse ambassadeur in Indonesië.¹⁵⁵ Hij onderhield een uitstekende relatie met president Sukarno. Hij zal node worden gemist.

's Avonds ontmoette ik in The Kew, een homobar in Kew Gardens, Paul Lukas (22), blond en bruine ogen. Een meer dan zalig nummer mee gemaakt. Hij had een sadistisch trekje en hield van spierkrachtmeting.

154 Peter Grose in The New York Times, 24 mei 1965.

155 Neil Sheehan in The New York Times, 24 mei 1965.

[p. 118]

25 mei 1965

Max Beer vindt dat de Nederlandse delegatie onder J.G. de Beus van koers is veranderd. ‘In het verleden werkten de Nederlanders hier veel meer met andere kleine landen. Noorwegen zal altijd contacten zoeken met andere kleine landen. Maar De Beus werkt nauw samen met de vs en Engeland.’ Ik zal dat nader onderzoeken. Ik heb trouwens in de Delftse Courant een vierkolomsstuk geschreven over dat het opviel dat de Nederlandse delegatie hier nogal hoofs Washington volgt. Misschien heeft het wel te maken met de goede betrekkingen van meneer Luns met de regering-Johnson. Met de beide Kennedy's lag hij altijd overhoop. Die kenden hem veel te goed. De Kennedy's waren goed over Luns geïnformeerd door hun voortreffelijke contacten, onder meer via Bilderberg en prins Bernhard.

16.00 uur.

Woonde de zitting van de Veiligheidsraad toch maar weer bij. Ambassadeur De Beus sprak een kwartiertje met Nederlandse journalisten. Ik vroeg hem meteen of er nu meer met de vs werd samengewerkt dan in het verleden. Hij ontkende dat ten stelligste. Ik kon niet Max Beer citeren, die van ambassadeur Roger Seydoux van Frankrijk had gehoord dat De Beus voortdurend ‘als een loopjongen van de Amerikanen’ bij de Franse delegatie was komen kleppen, volgens Seydoux ‘om misselijk van te worden’. Later dronken Bernhard Person, Willebrord Nieuwenhuis en ik een kop koffie in de unca Club met Sjef van den Bogaert. Alle drie brachten we naar voren dat, ook al ontkende De Beus het met klem, onze indruk was dat de Nederlandse delegatie zich ten opzichte van Washington slaafs opstelde. ‘Dan moeten jullie dat schrijven’, aldus Van den Bogaert.

Hella Pick had uitvoerig met lord Caradon gesproken. Ik liep met haar mee naar haar flat. Londen is het aanzienlijk minder eens met Washington dan op het uno-podium lijkt.

27 mei 1965

TWA-vlucht 127 naar Pittsburgh, Pennsylvania

In Santo Domingo is een volledige impasse ontstaan. McGeorge Bundy, de afgezant van L.B.J., keert naar Washington terug. Hij wordt blijkbaar vanuit verscheidene kanten in de regering-Johnson tegengewerkt om Silvestre Antonio Guzman als regeringsleider geïnstalleerd te krijgen.¹⁵⁶

De schrijver John Hersey is benoemd tot Master aan Pierson

156 Tad Szulc in The New York Times, 25 mei 1965.

[p. 119]

College op Yale University, waar ik woonde van 1949-1950.¹⁵⁷ Time Magazine publiceert een foto van een onthoofde Vietnamees. Het hoofd staat naast het nog geklede lichaam van de man. Ik staarde en staarde ernaar en probeerde zijn gezicht te lezen. Ongelooflijk. Waarom wordt zoiets in godsnaam afgedrukt? Er was ook een foto van een gesneuvelde Amerikaanse marinier, als een zak aardappelen op een vrachtwagen gesmeten, met gekruiste armen. Stel je één moment voor dat die jongen je zoon, je man, je vriend is.

Gisterochtend brandde ik een kaars in St. Patricks en ontmoette Onno Leebaert. Hij vertelde verwikkeld te zijn in een ontzaglijk smerig spel van bazen in Nederland, die een excuus zoeken om hem weg te krijgen. Eerst waren zijn betrekkingen met de klm niet ‘warm’ genoeg en nu deugt zijn administratie niet. Hij wil terugvechten maar leek in het defensief. Hij sprak veel over zijn zoon Derk (12), met wie hij een uitstekend contact schijnt te hebben. Ik benijdde hem in dit opzicht, want ik ken die ervaring niet.

Om 15.00 uur ontmoette ik Frederick Stern, mijn arts, in het restaurant van het Metropolitan Museum. Hij schijnt er dagelijks te zitten en mooie jongens te ontvangen. Eerst arriveerde Johnny, een televisieacteur, vol schrammen van een val met een fiets. Daarna - en dat was fenomenaal - kwam Chris Mena, een Cubaan die al zeventien jaar in Amerika was, in strakke blauwe jeans, met meer dan prachtige bruine ogen. Een derde jongen arriveerde, maar daar vond ik niets aan. Chris interesseerde me. We wandelden samen naar Fifth Avenue, waar Stern zijn kantoor heeft. Chris en ik omhelsden elkaar onmiddellijk toen we binnen waren. Stern zei: ‘Why don't you guys give each other a good kiss?’

Ik had dus opnieuw gonorroe, ik kreeg een injectie en antibiotica voor vijf dagen. Chris en ik vertrokken samen en gingen eerst naar een film van Felix Greene over China. De kranten kraakten Greene af, ik vond de film uitstekend. We wandelden door Central Park, aten samen bij Joey's op Third Avenue en gingen naar Kew Gardens, waar we afzakten bij Loet en Tieneke Kilian.

Eenmaal in mijn appartement kleedde Chris zich uit, en even later lag hij piemelnaakt op bed. Hij had dokter Stern zeven jaar geleden in het Metropolitan Museum ontmoet. Stern zei dat hij op weg was naar een jongen, en het toeval wilde dat Chris ook naar die jongen toe wilde.

157 McCandlish Phillips in The New York Times, 25 mei 1965.

[p. 120]

Het ongewone van deze clash met Chris Mena is dat ik hem vrijwel meteen vroeg naar Holland te komen, en dat hij volmondig met ‘ja dat doe ik’ antwoordde.

De atoomgeleerde Ralph Lapp zegt in Life: ‘We can make the conservative assumption that 400 bombs in the 25-megaton-class - one 25 megaton bomb is 1250 times more powerful than the bomb over Hiroshima - would be dropped on targets in mainland China, that would be the equivalent of 14 tons of tnt for every man, woman and child in China.’ Wat gaat er in het hoofd van deze meneer om?¹⁵⁸ Hij woont natuurlijk in het christelijke deel van de wereld, Amerika.

Ik werd op het vliegveld in Pittsburgh afgehaald door Kay Betts, moeder van drie jongens, veel te jong met een oudere man getrouwd, en nu was ze jaloers op mij en mijn vrijheid. ‘I wish I would be free’, zei Kay. ‘I discovered life after I was married.’ ‘Concentreer je op de jongens,’ adviseerde ik, ‘want dat is een ervaring die ik niet ken en zal moeten missen.’ Kay heeft alles. Ze rijdt in een Dodge 1962, heeft een mooi huis in een buitenwijk, en drie kinderen. Toen ze me terugbracht naar het vliegveld zei ze: ‘I will never meet a man like you again. It was so short. I will live weeks on your having been here. Will I see you again? Women must love you...’ Arme Kay.

In de Grand Ballroom van het Sheraton Hotel wachtten duizend dames, leden van de Federation of Pennsylvania Woman's Clubs. Er was een modeshow aan de gang van Kaufmann's. Ik sprak direct na de lunch, om 14.15 uur. Terwijl ik op mijn beurt wachtte waren mijn gedachten bij de militairen in Vietnam. Ik vroeg me af wat ik aan hen verplicht was om hier te zeggen. Ik hoorde mezelf later beginnen met: ‘This morning, the Pentagon announced that seven paratroopers were wounded, just thirty miles outside Saigon. Some lost an eye, others a leg.’ Ik vermeldde dat ik de dames hier in de setting van het Sheraton had bekeken, en dat ik een paar maanden geleden naar Vietnam was geweest om verslag uit te brengen van de oorlog. Maar ik maakte het niet al te dramatisch. Kreeg zes of zeven keer applaus. Wel had ik een keer een botsing met een zekere mevrouw H.A. Bauman, die verklaarde liever in zee te gaan met ‘a bunch of crooked generals than with communists’. Het ging over Santo Domingo, en ik probeerde uit te leggen dat het daar alleen in de verbeelding van Amerikanen om communisten ging. ‘De toekomst van de jeugd’ was de rode draad in de lezing. Ik kreeg ten slotte een staande ovatie.

158 In 1973 zou ik Ralph Lapp interviewen voor mijn boek Grenzen aan de Groei. 75 Gesprekken over het rapport van de Club van Rome.

[p. 121]

Vloog linea recta terug naar New York, want ik wilde vanavond nog naar Nederland vertrekken. Loet en Tieneke prepareerden het avondeten. Ellen Thomassen en Chris Mena wachtten me op. Chris had reeds een ticket gekocht voor een vlucht met Icelandic. Hij heeft er geen gras over laten groeien: hij komt nota bene volgende zondag al. Dat beklemde me toch weer. Ik zie problemen in het verschiet.