Memoires 1964-1966

[p. 122]

Huis ter Heide

28 mei 1965

Ellen was de stewardess op mijn vlucht met klm. Mijn ouders waren op Schiphol. Ik schrok erg om hen terug te zien: ik vond ze beiden veel ouder geworden.

29 mei 1965

Sliep twaalf uur. Ontmoette Frits van Eeden in Amsterdam. We reden naar Den Haag en waren op het strand. Het gaat prima met hem. Misschien komt hij met Kerstmis naar New York. Een lang gesprek met mijn lieve ouders over de voordelen van een huwelijk. Ik vermoed dat zij denken dat het tussen Ellen en mij serieus is of zou kunnen zijn.

‘Later zit je alleen’, waarschuwden ze.

‘Dat weet ik, daar heb ik over nagedacht.’

Ik haalde Ellen in Amsterdam op en introduceerde haar bij mijn ouders. Mijn vader was enthousiast. Mijn moeder is altijd veel meer de-kat-uit-de-boom-kijkerig. Ik zou nu met Loet willen praten, want hij is een van de weinigen die ik vertrouw. Ik denk wel over de mogelijkheid van Ellen na.

Bertie Hilverdink wordt 8 juni opnieuw geopereerd.

Bracht een kort bezoekje aan mijn grootmoeder Poslavsky. Ik vond haar toestand erg slecht.

30 mei 1965

Bezocht Anneke Verrips in Utrecht. Zij had Emile van Konijnenburg geschreven: ‘Wij hebben toch geen onenigheid gehad?’ en kreeg geen antwoord. Ze schreef een tweede brief: ‘U kunt toch uit beleefdheid antwoorden?’ Daarop ontving ze het onvriendelijke, keiharde antwoord dat wanneer ze wilde weten wat er van de Aniem-zaak was terechtgekomen, ze contact kon opnemen met de heer Langendijk. Ook R. Zwolsman had zich van den domme gehouden en haar gezegd niet van haar mans zaken op de hoogte te zijn. Ze zei nu dat alleen Paul Rijkens zich correct had gedragen. Het stelde haar teleur dat Werner Verrips haar altijd had voorgehouden dat indien hem iets zou overkomen, alle financiële zaken geregeld waren. Ze heeft twee zonen en weet niets van mogelijke regelingen.

[p. 123]

31 mei 1965

Gisteren in de Observer en vandaag in de Herald Tribune werden voorpaginafoto's gepubliceerd van zogenaamde Vietnamese overlopers naar de Vietcong. Wanneer ze gepakt worden, worden ze ter plekke geëxecuteerd. De foto in de Observer toont twee jongens, waarvan er een nog opkijkt voordat een Amerikaan hem doodschiet. Op de Tribune-foto wordt een jongen in een korte broek geëxecuteerd door een Zuid-Vietnamese marinier in camouflagepak. Zulke foto's veroorzaken een wee gevoel in mijn maag. Het is verschrikkelijk, vooral omdat het blijkbaar normaal wordt gevonden.

Bij Danang zijn twee bataljons Zuid-Vietnamese soldaten door de Vietcong omsingeld. Mensen worden daar als ratten afgemaakt.

Was met Frits in Rumpt om een beeld op te halen dat naar het industrieterrein in Naarden moest, Hij deed daar mee aan een wedstrijd waarin 2500 gulden te winnen viel, ‘voor mijn reis naar Amerika’. Hij heeft een vriend, waar hij eigenlijk vanaf wil, ‘maar ook weer niet te vlug’.

1 juni 1965

Sprak twee uur met de heer Li Kuang-tse op de Chinese legatie in Den Haag. Ik wil nog steeds Chou En-lai interviewen voor Playboy. Murray Fisher schreef me vragen te stellen als: ‘Is peaceful coexistence between China and the us possible?’ ‘What are China's territorial ambitions in Asia?’ ‘How deep is the ideological breach with Moscow?’ ‘How will the world eventually align itself not according to ideology but colour of skin?’ ‘Will the Soviets and West lign up against the coloured peoples?’ ‘Does Chou think China will some day be the world's number one power? How soon?’ ‘What use does China intend to make of the atom bomb?’ ‘What about Japan?’ Et cetera. Ik zie me sommige van die naïeve vragen al stellen!

2 juni 1965

Eindelijk zon. President Sukarno heeft op een bijeenkomst van legercommandanten meegedeeld dat er een complot was ontdekt om hem, dr. Subandrio en de stafchef van het leger, generaal Jani, te vermoorden. Ze zijn in de top van Jakarta al vier jaar bezig met complotteren, dat weet ik al sedert 1961. Ik herinner me hoe Ujeng Suwargana, Nasutions boodschappenjongen, toen zei dat Bungkarno liever zou worden doodgeschoten dan gevangengenomen ‘om langzaam als een bloem te verwelken’. Isolatie is natuurlijk het ergste wat men Bungkarno

[p. 124]

zou kunnen aandoen. Eigenlijk is het een wonder dat die coup nog altijd niet heeft plaatsgehad, want Ujeng klonk in 1961 alsof een omwenteling ophanden was.

Mijn moeder ziet erg bleek. Ze maakt zich erg veel zorgen over mijn grootmoeder en is er dagelijks mee bezig. ‘Wanneer ik 89 zal zijn en iets krijg, dan heb ik niemand die voor mij zorgt’, zei ze. En dus voelt ze zich verplicht aan het ziekbed te zitten van grootmama, die weigert naar een ziekenhuis te gaan en tenslotte ook hulp heeft van haar huishoudster.

Het Britse Hogerhuis heeft er, met 94 tegen 49, in toegestemd om homoseksuele handelingen tussen volwassenen in de privésfeer niet langer strafbaar te stellen. Het Lagerhuis echter was ertegen, met 178 tegen 159 stemmen. Hoe komt het toch dat Engelsen vrijwel met alles jaren achterlopen op de rest van de wereld?

Ontmoette in Amstelveen mijn oude vriendin Deliane de Ramaix-van Weede¹⁵⁹ bij haar dochter, Pauline Quarles van Ufford. Pauline heeft nu een zoon, Constant (11), en een dochter, Déliane (7). Haar moeder had gelogeerd bij de Tjarda's van Starkenborgh Stachouwer, waar Hetty de Marees van Swinderen haar was komen opzoeken. Pauline zei dat Hetty in de veronderstelling verkeerde dat ik haar van de ene op de andere dag als vriendin in de steek had gelaten. ‘En zij weet niet dat Wicher jou toen die brief heeft geschreven dat je haar beter niet meer kon zien.’¹⁶⁰ Ik kan daar verder ook niets aan veranderen. Wicher, die mijn vriend was, gaf mij onomwonden te kennen dat ik ‘geen partij’ was voor de freule. Nou, dan zoeken ze het verder zelf maar uit. Wicher van Swinderen woont blijkbaar in Arizona, net als zijn jongere broer.

Haalde Frits op. We reden naar het strand van Noordwijk aan Zee. In zijn hoofd is hij altijd met zijn werk bezig, of hij spreekt over dieren. Nu waren het weer Deense doggen. Hij was rustig en zijn leven gaat kennelijk zoals hij het wil.

159 Zie Memoires 1925-1953.

160 Toen die brief kwam ging ik ervan uit dat die het resultaat van familieberaad was, en ik honoreerde het verzoek haar niet meer te zien. Hetty van Swinderen zou overigens de rest van haar leven alleen blijven.

3 juni 1965

Gebruikte thee met madame De Ramaix in Hotel des Indes in Den Haag, waar ze altijd logeert als ze in Nederland is. Veel herinneringen. Haar dochter Isabelle woont nog altijd bij haar op kasteel Bouillon in Baulers, ten zuiden van Brussel. De moe-

[p. 125]

der is nu 75 jaar. Mijn affectie voor haar is intact sinds onze eerste ontmoeting, twintig jaar geleden.

De relatie tussen Beatrix en Claus von Amsberg is nog altijd niet duidelijk. Hij is nu, als ambtenaar van het West-Duitse ministerie van Woningbouw, op weg naar Ghana. Hij begeleidt zijn minister, die het eerste stuk van een brug gaat openen.¹⁶¹

161 De Telegraaf, 2 juni 1965.

4 juni 1965

Cees Meijer van De Typhoon, die W. Thomassen had gekend als burgemeester van Zaandam, betwijfelde of de vader van Ellen en ik het met elkaar zouden kunnen vinden. Cees moedigde me toch aan serieus over Ellen na te denken.

Mijn vader vertelde over hoe hij, twee dagen na zijn eindexamen hbs, op een Duitse boot uit Indië naar Nederland kwam. Hij werd 21 tijdens de zeereis. Bij aankomst in 1914 was de Eerste Wereldoorlog uitgebroken. Iedereen wilde dat hij vrijwillig dienst zou nemen. Hij bezocht de burgemeester van Delft, een kennis van mijn grootvader in Indië. Die vertelde hem over een wet die zei dat wanneer je na je 21ste jaar in Nederland terugkeerde, je uitgesloten was van dienst. Mijn vader vroeg de burgemeester om een brief waarin dit werd vastgelegd en ging studeren voor scheikundig ingenieur. ‘Je grootvader had 10.000 gulden voor mijn vijfjarige studie opzijgezet. Het collegegeld was 200 gulden, dus had ik 150 gulden om van te leven. Mijn kamer en maaltijden kostten 55 gulden per maand. Ik woonde vijf jaar bij dezelfde hospita.’ Ik dacht: hoe is het mogelijk, want ik moest in de jaren vijftig iedere paar maanden verhuizen omdat je toen nog geen vriendjes mocht ontvangen. Het Algemeen Handelsblad meldt dat William Palmer, die ooit in Indonesië vertegenwoordiger was van de American Motion Pictures Association - en daardoor ook bevriend was met president Sukarno - nu een agent van de cia blijkt te zijn geweest.¹⁶² Ik herinner me die man in 1957 op het paleis te hebben gezien. Geen wonder dat anti-Amerikaanse gevoelens in Indonesië groeiende zijn.

De laatste Amerikaanse mariniers zijn uit de Dominicaanse Republiek vertrokken. Eindelijk.

Opnieuw heeft de Vietcong, ditmaal nabij Pleiku, een bataljon Zuid-Vietnamese militairen in de pan gehakt. De Amerikanen zeggen dat in één week tijd duizend Zuid-Vietnamese militairen zijn omgekomen.¹⁶³ Wat gebeurt daar feitelijk?

162 Algemeen Handelsblad, 4 mei 1965.

163 Jack Langgruth in The New York Times, 3 juni 1965.

[p. 126]

In de Weeshuiskazerne in Naarden hebben tien soldaten straf gekregen omdat hun haar te lang was. Ze mogen het pinksterweekeinde niet naar huis.

6 juni 1965

Telefoneerde Bertie Hilverdink in Parijs. Hij zei: ‘Dinsdag wordt mijn hoofd opengemaakt.’ Hij kan geen bezoek hebben tot het einde van de maand.

Bracht Ellen Thomassen laat naar huis en zei: ‘Ik ben moe en krijg vast een ongeluk.’ Reed vervolgens tegen een Citroën op. Vervelende schade.

Ontmoette Erik in Den Bosch. We omhelsden elkaar als vanouds. Hij was direct bereid mee naar Luxemburg te rijden om Chris Mena af te halen.

7 juni 1965

Bezocht mijn oom, Alexander Poslavsky, op de Willem Arntz Hoeve. Hij was sterk anti-De Gaulle vanwege diens nuisance value bij de Europese integratiepolitiek. Over Indonesië en Sukarno kunnen we het beter niet hebben met elkaar, want hij denkt bijvoorbeeld dat het Sukarno helemaal niet om Nieuw-Guinea te doen was toen hij sovjetwapens liet komen.

In de middag reed ik naar Baarn en bezocht mejuffrouw G. Büringh Boekhoudt. Ze kon zich mij goed als vader voorstellen, maar ze dacht dat ik een onmogelijke echtgenoot zou zijn. ‘Dat mag ik je toch wel eens vertellen?’ zei ze. ‘Je houdt te weinig rekening met anderen. Je luistert ook niet echt naar anderen. Je gaat nog altijd te veel in jezelf op.’¹⁶⁴

Ze had de indruk dat prinses Beatrix eigenlijk nog wel alleen wilde blijven en nog niet wilde trouwen. Ze was er pertinent zeker van dat H.M. de Koningin nog helemaal geen afstand van de troon zou doen en het eigenlijk wel prettig vond om staatshoofd te zijn. ‘Dat wil zeggen, als taak, als roeping.’ Laatst moest de koningin naar een officieel staatsdiner. Ze had tijd om binnen te lopen bij een vriendin, een dame du palais, die ziek te bed lag. Toen Juliana de slaapkamer binnenkwam, zei ze tegen haar vriendin: ‘Sorry dat ik mijn werkpak aanheb.’¹⁶⁵ Chris Mena, de Cubaan, arriveerde.

164 Ik weet niet of een dagboek bijhouden, zoals ik gedaan het, een ‘te veel in jezelf opgaan’ inhoudt. Ik denk eigenlijk dat je nooit genoeg in jezelf kunt opgaan, om eigen ‘bestuur’ te doorgronden en verbeteren.

165 Koningin Juliana kon het koningschap, ook al nam ze het uitermate serieus, heerlijk relativeren. De vraag is of Beatrix dat ook kan.

[p. 127]

8 juni 1965

Hans Hoyer schrijft opnieuw een lieve brief. Hij is nu met zijn tank bij Kassel. Ik schreef hem dat ik zou komen. Hij zal op 16 juli de dienst verlaten. Ik zou hem kunnen ophalen, en dan gaat hij mee naar Nederland. ‘I'm losing myself in dreams! I can't believe it, but I hope a little bit’, schreef Hans.

9 juni 1965

Lunch op Nijenrode met St. John Nixon, het internaatshoofd, ook al in onze jaren 1946-1948. Hij heeft een kamer in het Plesman-paviljoen, maar krijgt nu een eigen huis op het terrein. De rector, E.B.J. Postma, zei me later dit jaar te zullen uitnodigen om een lezing te geven.

10 juni 1965

Ben vandaag veertig jaar. En verdrietig. Bij het opstaan zocht ik naar papier om eerst Loet Kilian te schrijven. Ik begon de dag met twijfels en verdriet. Mijn ouders wensten me geluk en mijn vader gaf me het schilderij van G.L. Dake jr., dat hij op zijn beurt van mijn grootvader had gekregen. Er staat een Javaans landschap op, en ik was er natuurlijk erg blij mee. Mijn moeder en ik waren in tranen. Het roerde me om hen zo samen te zien. Ze zijn nu oud en ik ben in de bloei van mijn leven, zoals zij toen.

Ik ging mejuffrouw Büringh Boekhoudt in Baarn halen. Het was eigenlijk de eerste keer dat de vrouw die mij sinds het Baarns Lyceum had begeleid en met raad en daad had bijgestaan, met mijn ouders en mij samen was. Ze herhaalde de indruk te hebben dat ik beter in de vs kon wonen en werken, ‘want je doet het uitstekend met je lezingen, en het publiek daar ligt meer braak dan hier’. Ik was zeer gelukkig dat zij er was.

Ik dineerde met mijn ouders in Lage Vuursche.

11 juni 1965

Niemand weet hoe Berties hersenoperatie is afgelopen. Brandde een kaars voor hem.

Chris en ik ontmoetten Colin Clark, een Engelse danser, en Joop Kruisinga, driemaal Nederlands atletiekkampioen. Joop is Groninger, blond, en heeft een perfect lichaam; hij studeert psychiatrie en werkt met geestelijk gestoorden. We gingen met zijn vieren naar het strand en waren in de duinen met elkaar aan het stoeien tot een tuut op een paard ons wegjoeg.

[p. 128]

Chris brandde trouwens ook een kaars. We waren samen. Hij is enthousiast over Amsterdam.

12 juni 1965

Mijn moeder speelde een kwintet met mijn oom en tante uit Wassenaar en twee vrienden uit Overijssel. Mijn vader ontvlucht dan het huis. Oom Gerrit Meijer, die zelf tweede viool speelt, zei het vertrek van mijn vader te kunnen begrijpen: ‘Je weet niet wat je hoort.’

De regering van premier Phan Huy Quat is, zoals was te verwachten, afgetreden.

Pater Didymus Beaufort, de man die Joseph Luns heeft ‘gemaakt’, is overleden. Hij was 75 jaar.

Claus von Amsberg is terug uit Ghana en zal worden bevorderd tot ‘Legationsrat I’, wat betekent dat hij benoemd kan worden tot ambassadeur. Intussen schijnt opperstalmeester W.F.K. Bisschoff van Heemskerck op een diplomatieke missie naar Bonn te zijn, wat de geruchten doet aanhouden van een ophanden zijnde verloving tussen Claus en Beatrix.

13 juni 1965

In Vietnam heeft een Vietcong-legertje nabij Dong Xoai - tachtig kilometer van Saigon - een Special Forces-kamp in de pan gehakt, waarbij 31 Amerikanen en honderden Zuid-Vietnamezen werden gedood. In allerijl werden vierhonderd extra manschappen aangevoerd met helikopters, die bij het landen krachtig werden aangevallen. Hoeveel lessen heeft Washington nodig om te begrijpen dat Vietnam een onhoudbare onderneming is?

Luns kwam voor de zoveelste maal in botsing met de Kamer over voorstellen van de eeg om de bevoegdheden van het Europese Parlement uit te breiden. Zelfs partijgenoot P.H. Blaisse eiste - ‘op dringende toon’, aldus De Telegraaf - schorsing van de debatten om zich te beraden over verder te nemen stappen. Luns blijft een eigengereid baasje dat meestal vrijwel ongemerkt en ongecorrigeerd zijn spelletjes speelt.

Ik had hem geschreven dat ik hem wilde ontmoeten om een aantal zaken op een rij te zetten en om permanent een streep te zetten onder de zeven jaren durende overheidssabotage. Zijn particulier secretaris, baron S.J.J. van Voorst tot Voorst, schreef een afscheepbriefje: ‘wegens drukte’ kon Luns geen interview geven.¹⁶⁶

166 Brief d.d. 8 juni 1965.

[p. 129]

Ik leer Chris Mena nu beter kennen. Ik denk dat hij een jongen is die een vaste relatie zou willen aangaan en dan volmaakt trouw en op zijn vriend gericht zou zijn. Ik weet niet of ik zo'n relatie zou willen. En dan is er nog Ellen Thomassen.

14 juni 1965

Lunch met Jan Stevens van het Nationaal Fotopersbureau. ‘Foto's stelen, niet afrekenen, elkaar beconcurreren; er zitten veel nare jongens in het vak’, aldus Stevens, die ik in 1964 leerde kennen tijdens het staatsbezoek in Mexico. ‘In de internationale fotowereld wordt de boventoon gevoerd door joden die elkaar de hand boven het hoofd houden. Zit je er eenmaal in, is er prima aan te verdienen.’ Hij probeerde via de secretaresse van Beatrix een fotoreportage los te peuteren van de prinses op de Groene Draeck. Beatrix had hem onlangs op Curaçao gezegd: ‘Ik ben blij dat er ook fatsoenlijke fotografen zijn.’ Ik weet dat Stevens er inderdaad een is.

In het vliegtuig van Willemstad naar Paramaribo waren zeer veel lege plaatsen geweest, maar de pers mocht niet mee, want H.K.H. moest zich tijdens de vlucht verkleden. Stevens was scherp gekant tegen de methode van John de Rooy, die vanuit de bosjes de Drakensteyn-foto's had gemaakt.

Ellen is verhuisd. Ze gaf me voor mijn verjaardag een vuurrode onderbroek. Voor één keer was ik met stomheid geslagen. Mijn moeder zei: ‘Ik onthoud me van commentaar.’ Ons gevoel voor humor ligt in ieder geval ver uit elkaar.

15 juni 1965

Ontmoette in het Americain de sypathieke minister Ciro Kroon¹⁶⁷ van de Antillen. Hij was voor besprekingen met minister B.W. Biesheuvel en anderen in Nederland. Er dienden duizend Antillianen in het Nederlandse arbeidsproces te worden ingezet. Lijkt me zinvoller dan Turken en Marokkanen binnenhalen.

Ging met Chris Mena naar John van Haagen. Het bleek zijn tiende trouwdag te zijn. John sprankelt altijd van wat hij leest en hoort, van Schopenhauer tot en met een gesprek over de rooms-katholieke politicus Van Doorn over geboortebeperking. ‘Ik zit altijd vol met ideeën, maar ik kan ze niet opschrijven, ik heb geen hbs’, zegt hij dan. Dat is inderdaad jammer. Zijn leven zou totaal anders zijn verlopen.

Chris is een fantastische jongen: geduldig, praktisch, tolerant,

167 Zie Memoires 1957-1959.

[p. 130]

warmbloedig en affectionate. Ik vind hem bijzonder aardig. Maar...

16 juni 1965

Voel me weer op een kruispunt. Loop in de vroege ochtend langs de grachten. Glazenwassers met tatoeages, legerlaarzen, spieren. Vraagtekens. Hoor ik hier? Zal ik ooit in Holland eindigen of ergens anders? Je voelt je thuis waar je veilig bent. Ben je in een vreemd land veilig? Ik betwijfel het.

Chris trekt me, ook fysiek, zeer aan. In de auto legt hij zijn hand op mijn kruis, met alle gevolgen van dien.

Begin de dag met een kaars in het Begijnenhof voor Bertie Hilverdink en zijn operatie. Men bidt uit armoede en bij gebrek aan een andere oplossing.

's Avonds woonde ik een receptie bij op de legatie van de Chinese Volksrepubliek. Henk Hofland was aanwezig in gezelschap van een jongedame die bij het Algemeen Handelsblad schijnt te werken. Minder gezellig voor Mimi Hofland. Ik zag hem al ettelijke malen met deze jongedame door Amsterdam rijden.

17 juni 1965

De kogel is door de kerk: Beatrix en Claus verloven zich nu toch, op 29 juni 1965. Het anp heeft het bericht gebracht zonder dat een communiqué van het hof werd afgewacht. Het hof zegt in een commentaar slechts ‘dat het anp in het algemeen als betrouwbaar wordt beschouwd’.

Lees voor het eerst een wat uitgebreidere reportage over Ratna Sari Dewi, de Japanse echtgenote van Bungkarno. Ze werd gefotografeerd tijdens een modeshow bij Hisashi Hosono in Tokio. Ze is absoluut een schoonheid.

Mijn moeder zei vanavond: ‘Wat zal er toch van onze pusaka's¹⁶⁸ terechtkomen? Want na jullie drieën (mijn broer Hendrik, Theo en mij, wo) is er niemand. Dan zullen ze te koop staan in een winkel.’ Mam heeft gelijk. Ik vind het een ramp voor haar. Onze familietak sterft uit. Maar de gedachte aan verantwoording nemen voor het leven van anderen wanneer je zelf nauwelijks kans ziet een behoorlijk parcours te gaan, schrikt mij totaal af.

168 Maleis voor erfstukken.

20 juni 1965

Kamp Seedorf, West-Duitsland

Nu hebben de Amerikanen weer iets slims bedacht. Ze lieten

[p. 131]

32 intercontinentale bommenwerpers vanuit Guam - dus 3.500 kilometer verderop - een basis van de Vietcong bestoken. Bij de Filippijnen kwamen twee van die reuzenvliegtuigen met elkaar in botsing en vielen in zee.

Chris Mena ging mee naar Zeven, in West-Duitsland. Daar gingen we Martin Portier bezoeken, die er is gelegerd met nog drieduizend Nederlandse militairen. Prins Bernhard komt volgende week op inspectie.

Ben Bella is afgezet, wat slecht uitkomt: op 29 juni moet in Algiers de Afro-Aziatische top beginnen. Hij moet misschien zelfs terechtstaan. Wat is politiek toch smerig.

21 juni 1965

Mijn moeders verjaardag. De gebruikelijke familieaffaire en een diner in Lage Vuursche.¹⁶⁹

Ben Bella wordt beschuldigd van verraad. De coup is gepleegd door kolonel Houari Boumedienne, Bella's minister van Defensie. Hij noemde Ben Bella ‘een diabolische dictator’. Revoluties verslinden hun kinderen, zoals het gezegde luidt.

Via New York ontving ik een verjaardagsbrief van J. van Dijk, de directeur van de Nieuw Baarnse School, bij wie ik voor en tijdens de oorlog vijf jaar heb gewoond.¹⁷⁰ Hij tekende met ‘voor jou veel goeds van je oude mentor’, wat me goeddeed. Er was ook een hartverwarmende brief van vijf kantjes van Loet. Zijn laatste advies: ‘Denk je om je financiële toestand en de vrij lange tijd die je in Holland wilt doorbrengen.’

In Vietnam is het weer raak. Nu heeft luchtmaarschalk Nguyen Cao Ky de touwtjes in handen genomen.¹⁷¹ Intussen zijn de Amerikaanse oorlogsuitgaven gestegen tot boven de vijftig miljard dollar. Daarmee zijn de uitgaven boven die voor de Koreaanse oorlog gekomen.

Er wordt wat meer bekend over Claus von Amsberg. Zijn grootvader was houtvester van de groothertog Von Mecklenburg Schwerin, en zijn vader planter in Afrika. Zijn moeder stamt van militairen en stalmeesters, ze heet Gösta von dem Bussche Haddenhausen. Er zijn veel reacties van idioten, waaronder verzetsstrijders en warhoofden, die het hem kwalijk nemen dat hij Duitser is. ‘Claus raus’ wordt op muren geschreven, volkomen irrelevant. Ik ben de oorlog allerminst vergeten, noch mijn anti-Duitse gevoelens, maar een normaal mens

169 Het zou de laatste verjaardag zijn dat mijn ouders samen waren: mijn vader overleed 24 april 1966.

170 Zie Memoires 1925-1953.

171 Seymour Topping in The New York Times, 21 juni 1965.

[p. 132]

wentelt die emoties niet af op één persoon, die veertien jaar was toen de oorlog begon.

Jonathan Raymond verwoordt in zijn laatste brief wat hij van Vietnam vindt. ‘President Johnson is an ass. He makes ludicrous statements, inane ones, ridiculous ones and absurd ones. I don't understand who he thinks he is talking to.’

22 juni 1965

Premier Cals en zijn kabinet vergaderen koortsachtig met elkaar en met de fractieleiders van de politieke partijen over de huwelijksplannen van Beatrix. Op 28 juni wordt de verloving bekendgemaakt, en op 29 juni, de verjaardag van prins Bernhard, wordt Claus aan de regering voorgesteld. Het Algemeen Handelsbald verwacht dat deze Duitse meneer een Nederlandse voornaam zal krijgen om van het Duitse Claus af te komen. Hij wordt waarschijnlijk tot prins verheven. Het zal je gebeuren.

23 juni 1965

Amerikaanse Thunderchief-gevechtsbommenwerpers, 33 in getal, hebben nu aan munitiedepot ten noorden van Hanoi platgegooid, op nog geen honderd kilometer van de Chinese grens. The New York Times drukt op de voorpagina een plaat af van Zuid-Vietnamese militairen die een zogenaamde Vietcongterrorist executeren op een plein in Saigon, ten overstaan van een menigte. Afschrikwekkend voorbeeld.

24 juni 1965

Mijn vader is vandaag 71 jaar geworden.¹⁷²

Premier Cals heeft bekendgemaakt dat de regering overtuigd is van de geschiktheid van Claus als toekomstig prins-gemaal, ‘echter onder voorbehoud voor eventuele feiten die in de toekomst nog bekend kunnen worden, over het verleden van de toekomstige verloofde van prinses Beatrix’.¹⁷³

Bertie Hilverdinks operatie is geslaagd.

172 Het zou zijn laatste verjaardag zijn.

173 De Telegraaf, 23 juni 1965.

25 juni 1965

Om 10.00 uur een ontmoeting met Pierre Claessens van Het Nieuwsblad voor het Zuiden in Tilburg. Kreeg zeshonderd gulden voor geleverde artikelen. Deze chef-redacteur was, samen met een collega van het Algemeen Dagblad, de enige journalist geweest die zich serieus had beziggehouden met de dood van W. Verrips. Verrips zou betrokken zijn geweest bij een spiona-

[p. 133]

geaffaire van nationale afmetingen. Ze publiceerden hun bevindingen en werden prompt op het matje geroepen bij mr. E. Toxopeus, de minister van Binnenlandse Zaken. Daarna volgden ook ontmoetingen met de PvdA-politicus Anne Vondeling.

Volgens Claessens was de zaak Verrips een doofpotaffaire. Verrips had hem vlak voor zijn dood nog opgebeld. Het was volgens hem zeer vreemd dat commissaris Van Noothoorn van de rijksrecherche vrijwel meteen na het noodlottige ongeluk van Verrips ter plaatse was. Wat mij het meest bevreemdde was dat Claessens betwijfelde of Verrips werkelijk dood was. Hij verwijderde tijdens ons gesprek de doppen van de telefoon die op zijn bureau stond. Hij zei oud-politieman te zijn en voor de vreemdelingendienst te hebben gewerkt.

26 juni 1965

Ontmoette Han André de la Porte in zijn villa in Bussum om het door mij geopperde plan te bespreken om op Nijenrode een sporthal neer te zetten, bijeengebracht door oud-studenten. Hij was enthousiast en belde Georg Frenkel Frank, die mee wilde doen.

Het Algemeen Handelsblad meldt dat Claus von Amsberg in een geblindeerde auto op kasteel Drakensteyn is gearriveerd. Er is veel te doen rond deze verloving. Bij Venlo werden hakenkruisen op de wegen geschilderd met de boodschap dat Claus weg moet blijven. H.J. Lankhorst van de psp is fel tegen en vindt ook dat de monarchie beter kan worden afgeschaft. Freule Wttewaal van Stoetwegen noemde hem ‘een lot uit de loterij’.

Chris Mena wordt door iedereen sympathiek gevonden. Ook al vind ik hem aantrekkelijk en weet ik dat hij een trouwe en echte vriend zou zijn, ik ben helaas onverschillig jegens hem. Hoe werkt zoiets?

Ik wil nog steeds naar Algiers gaan om de conferentie van niet-gebonden landen bij te wonen, maar laat ik eerst naar de voorstelling van Claus op Soestdijk gaan.

27 juni 1965

De manager van De Hoefslag in Bosch en Duin vertelde dat hij W. Verrips uitstekend had gekend. Er had een rekening van 159 gulden opengestaan, ‘maar toen Verrips zijn zaken weer op orde had, kwam er keurig een postwissel’, zei hij. De directeur van het Amsterdamse Hilton had hem verteld dat Verrips daar een schuld had gehad van 16.000 gulden, die eveneens opeens was betaald. Blij dit te horen.

[p. 134]

28 juni 1965

Om 10.00 uur haalde ik mijn doorlaatpas voor Soestdijk in kasteel de Hoge Vuursche. De rvd deed natuurlijk eerst weer moeilijk, maar I raised hell en het was in orde. De top van de journalistiek was aanwezig. We werden overladen met pr-materiaal.

Het zaaltje waar het vorstelijk paar werd voorgesteld, was niet erg groot. Beatrix had het over eerlijkheid, verantwoording jegens de kroon, en de monarchie. Ze liet doorschemeren dat de beruchte foto van Drankensteyn de verloving had verhaast. Dat heb ik ook steeds gedacht. De prinses kon er - na de publicatie van een foto waarop ze hand in hand met Claus stond - eigenlijk niet meer onderuit. Ze sprak dus over ‘een oneerlijke wijze van fotograferen’.

Had het haar geërgerd? ‘To put it mildly’, zei ze. Later hoorde ik haar in een televisie-interview zeggen dat ze de tuin van Drakensteyn beter zou laten beplanten.

Ik schudde Claus de hand en zei: ‘Good luck.’

‘Thank you very much’, zei Claus.

En, Beatrix de hand gevend: ‘Veel geluk.’

Het gebouw in Algiers waar op 29 juni de tweede Afro-Aziatische top gehouden zou worden, is door een bomexplosie ernstig beschadigd. De bijeenkomst is verdaagd tot 5 november.¹⁷⁴ Intussen zijn president Sukarno, premier Chou En-lai en president Nasser van Egypte bijeengekomen in het Koubbeh-paleis in Caïro.

In Vietnam heeft de Vietcong de voornaamste plaats van de provincie Kontum ingenomen. Ook heeft de Vietcong, als represaille voor de executie van Tran van Dang, de Amerikaanse sergeant Harold Bennett (25) gefusilleerd.

174 Peter Beastrup in The New York Times, 27 juni 1965.

29 juni 1965

President Ayub Khan van Pakistan en premier Lal Bahadur Shastri zijn ook in Caïro.

Als gevolg van de campagnes om negers naar de stembus te krijgen, zijn thans in elf zuidelijke Amerikaanse staten 2.175.000 zwarten geregistreerd. Er komt langzaam beweging in.

De Amerikanen hebben weer eens drie miljoen pamfletten boven Noord-Vietnam neergelaten, blijkbaar in de veronderstelling dat ze daarmee de oorlogswil van de Vietcong kunnen breken.¹⁷⁵

175 Jack Langguth in The New York Times, 28 juni 1965.

[p. 135]

30 juni 1965

Tweeduizend Amerikaanse para's van de 173ste Airborne Division, gesteund door duizend Zuid-Vietnamese soldaten, zijn vijftig kilometer buiten Saigon tot de aanval overgegaan.

1 juli 1965

President Sukarno heeft in Parijs een ontmoeting gehad met president Charles de Gaulle. Na afloop zei hij dat hij, alhoewel hij een uitnodiging had naar Nederland te komen, momenteel te druk was om naar Den Haag te reizen. Vreemd verhaal.

Mijn vader was in Mainz om de lamp te laten maken die hij heeft ontworpen. Je kunt er, met behulp van ultraviolet licht, documenten mee doorlichten.

2 juli 1965

Joop van Tijn heeft een stomme streek uitgehaald. Op Soestdijk zei ik nog tegen P.M. Smedts dat ik dacht dat Van Tijn een aanwinst voor Vrij Nederland zou zijn. Nu heeft hij een proces-verbaal gekregen omdat hij met aanplakbiljetten de straat op is gegaan om Amsterdammers op te roepen thuis te blijven wanneer Beatrix en Claus aanstaande zaterdag naar de hoofdstad komen.

3 juli 1965

Ontmoette de militair Tjark Tijdens (23) op de Grote Markt in Breda. We reden naar Amsterdam. Hij had de hbs en de landbouwhogeschool doorlopen. ‘Ik vind het heerlijk om te zeggen dat ik een boerenzoon ben’, zei hij. ‘We hebben een akkerbouwboerderij. Ik groeide op bij de akkers in de natuur.’ We namen een kamer in Vondelhof. Hij had kennelijk een douche nodig en verruilde zijn uniform voor mijn corduroy broek, die hem precies paste. We gingen de stad in. Het werd een onrustige nacht.

4 juli 1965

Ik had John van Haagen The Words van Sartre gegeven. Hij schrijft me er een uitvoerige brief over. ‘Hij gaat zo ver in zijn herinnering terug’, aldus mijn vriend, ‘dat ik me afvraag wat zijn gedachten als embryo waren.’ Dat was ook mijn reactie. Ik geloofde absoluut geen woord van wat Sartre zogenaamd reconstrueerde van zijn prille jeugd. Johns conclusie was: ‘Ik wil meer lezen van Sartre, en daarom zal ik lid worden van een bi-

[p. 136]

bliotheek. Ik heb ook een woordenboek nodig.’ Ik had gehoopt hem te stimuleren. Het lijkt te zijn gelukt.¹⁷⁶

Ellen Thomassen schrijft een woedende brief. Ze veegt de vloer met me aan en vraagt zich af hoe ik het ooit in mijn hoofd heb kunnen halen of met de gedachte heb kunnen spelen dat er tussen ons een relatie zou kunnen ontstaan. Aan het slot van de drie vellen durende tirade schrijft ze: ‘Tussen 15 en 22 juli ben ik weer hier, bel je me?’ Zij sluit een gedicht in.¹⁷⁷

In kasteel Bouillon te Baulers lunch ik bij mijn lieve vriendin Deliane de Ramaix-van Weede. Alleen dochter Isabelle en enkele (klein)kinderen van Maurice de Ramaix waren aanwezig. Ik vergeleek Isabelle in gedachten met Ellen Thomassen. Van waar ik aan tafel zat, zag ik twee koeien neuken in het weiland voor het huis, maar het leek me beter niets te zeggen.

In de middag reed ik met Isabelle naar Hans en Ieneke Hoefnagels. Hans, correspondent voor het Algemeen Handelsblad, had op de tennisbaan een schouder gebroken. Hij vond Henk Hofland ten ongunste veranderd en zei dat met nadruk en duidelijke teleurstelling. Ik deelde zijn mening, maar dacht dat het misschien aan mij lag. We dineerden weer op kasteel Bouillon en zaten 's avonds bij een knappend houtvuur.

176 Ik vlei me met de gedachte dat dit het begin was van zijn jarenlange lidmaat van de bibliotheek. Vele latere gesprekken tussen ons waren gebaseerd op het continu lezen van John, ook na zijn pensionering.

177 Het gedicht is beslist niet publicabel.

5 juli 1965

Na het gezamenlijke ontbijt reed ik voor een kopje koffie naar Brussel. Het Algemeen Handelsblad had voor dr. A.L. Constandse een officierskruis aangevraagd, maar Den Haag had geantwoord hem slechts ridder te willen maken. Daarop had de krant gezegd: ‘Hou je onderscheiding dan maar.’

6 juli 1965

Ontdekte op Nieuwendijk 100 een sauna, die weliswaar klein is maar schoon. De saunakamer zelf is als een soort kippenhok gebouwd. Op het bovenste plateau kun je je benen op een lat leggen, waarna vanzelf alles wat beneden de gordel zit, door kerels met elan en vaardigheid wordt bewerkt. In de saunakamer zelf is het nagenoeg donker, wat de opwinding vergroot.

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt zei me de indruk te hebben dat prinses Beatrix ‘very much in love’ is met Claus. Zij kent H.K.H. tenslotte door en door.

Amerikaanse bommenwerpers hebben op zestig kilometer van

[p. 137]

Hanoi een petroleumcomplex in de fik gebombardeerd, waardoor een rookkolom ontstond die op 250 kilometer afstand te zien was. Intussen maakt men zich in Washington blijkbaar zorgen over de stroom vrachtschepen naar Hanoi uit de Sovjet-Unie en andere communistische landen. Noord-Vietnam heeft nu belangrijke aantallen mig-21's. Er worden aan de lopende band sam-2-raketbases bijgeplaatst.¹⁷⁸ Luchtmaarschalk Nguyen Cao Ky heeft Adolf Hitler ‘mijn enige voorbeeld’ genoemd. De toestand in Zuid-Vietnam was wanhopig: ‘Eén man is niet meer voldoende: we hebben hier 4 à 5 Hitlers nodig’, aldus de Amerikaanse bondgenoot in Zuid-Vietnam.¹⁷⁹

178 Hanson Baldwin in The New York Times, 4 juli 1965.

179 Algemeen Handelsblad, 5 juli 1965.

7 juli 1965

Uren met John van Haagen in Rotterdam gesproken. Volgens hem ontbrak het The Words van Sartre aan kleur. ‘Het is té perfect, té wiskundig, té methodisch, té gevoelloos om het allemaal te geloven als echt of waar’, zei hij. Al werkt hij in de haven, zijn denkwereld is overal. Hij vroeg of ik bleef slapen, want hij wil morgen bij Personeelszaken op Soesterberg gaan praten.

8 juli 1965

Bracht John naar Soesterberg en haalde hem een paar uur later op. Hij was voor het eerst in de bungalow in Huis ter Heide. Het klikte met mijn moeder. Ze vond vooral dat hij zich liefdevol over zijn kinderen uitliet. We reden naar Amsterdam. Hij praatte honderduit. Ik schijn ouder te worden, want ik kan non-stop kletsen niet meer zo goed verdragen. Maar het was heerlijk om mijn vriend weer eens één dag voor mezelf te hebben. Hij is weinig veranderd, is scherp, en vol humor, maar ik verliet hem op de Dam, want ik wilde alleen zijn.

Opnieuw zijn 8000 mariniers in Vietnam aan land gegaan, zodat het totaal aantal militairen nu de 60.000 heeft bereikt.¹⁸⁰ Intussen meldt de Times dat de sterkte van de Vietcong met 10.000 man is toegenomen, en dat de zogenaamde gedemilitariseerde zone langs de zeventiende breedtegraad zo lek als een zeef is.¹⁸¹ Zeer slecht nieuws is dat generaal Maxwell Taylor Saigon gaat verlaten en dat Henry Cabot Lodge, die idioot, weer teruggaat. Taylor ziet dat - uiteraard en terecht - niet zitten, al komt hij er wel laat achter. Lodge wordt een ramp. En dat allemaal over de rug van Amerikaanse militairen, die hun leven in de waag-

180 Jack Langguth in The New York Times, 7 juli 1965.

181 Jack Raymond in The New York Times, 7 juli 1965.

[p. 138]

schaal moeten stellen voor het misdadige geknoei in Washington.

9 juli 1965

Zelfs Walter Lippmann lijkt nu in verwarring over Vietnam. L.B.J. zit ‘between the devil and the deep blue sea’. Hij zal moeten kiezen tussen ‘unlimited war and defeat’. Johnson hoopte op een soort patstelling waardoor nog dit jaar onderhandelingen zouden kunnen worden geopend. Maar hoe feller en wreder de strijd wordt, hoe meer Republikeinse haviken, zoals Gerald Ford en Melvin Laird, in de voetstappen treden van Barry Goldwater. Die had het erover ‘that wars can be won by bombers’. Lippmann stelt nu tot mijn verbazing voor om de Amerikaanse strijdkrachten in Vietnam terug te trekken op een aantal ‘highly fortified strong-points with certain access to the sea’.¹⁸² Daarna zou Saigon overreed moeten worden om vrede met Hanoi te sluiten. Ik vind het een waanzinnige en onwerkelijke suggestie.

182 The New York Herald Tribune, 9 juli 1965.

12 juli 1965

St. John Nixon beantwoordde mijn brief over de sporthal voor Nijenrode. Hij belde naar Huis ter Heide en zei dat hij rector Postma had geïnformeerd. Ook langs andere kanalen was men blijkbaar reeds bezig en de gemeente Breukelen had een bouwvergunning verleend.

Bezocht fotograaf Jan Stevens, die een hartaanval heeft gehad.

13 juli 1965

Cornelis Verolme heeft in Parijs besprekingen gevoerd met president Sukarno en de ministers Saleh en Mardanus. Je kunt er zeker van zijn dat Emile van Konijnenburg bij deze contacten een rol heeft gespeeld.

Er is een rel ontstaan over een document dat minister Subandrio aan het Egyptische blad Al Ahram zou hebben gegeven. De Britse ambassadeur in Jakarta zou een brief hebben geschreven aan zijn Amerikaanse collega Howard Jones, waaruit zou blijken dat er een Amerikaanse militaire interventie in Indonesië in de maak zou zijn. Ambassadeur Andrew Gilchrist heeft het document tegengesproken en het als een vervalsing bestempeld. Voor mij staat vast dat de Nasution-vleugel van het leger, in nauwe samenwerking met de cia, doorgaat een coup te beramen, zoals Ujeng Suwargana drie jaar geleden al voorspelde.

[p. 139]

President Johnson heeft aangekondigd desnoods meer dan 75.000 soldaten naar Vietnam te zullen zenden. Waar is die man mee bezig? Op 10 juli zouden - volgens de Amerikanen - 580 Vietcong-strijders zijn gedood.¹⁸³ Dat is niet niks.

Dean Rusk heeft Peking opnieuw gewaarschuwd. Ze lachen zich daar kapot om de onzin die in Washington wordt uitgekraamd. De oorlog in Vietnam zou zelfs tot het oproepen van reservisten kunnen leiden, aldus waarschuwt Hanson Baldwin in de Times. De landing van 4000 infanteristen bij Camranh Bay is intussen bekendgemaakt. Waar dit allemaal op neerkomt is dat de vs in de oorlog tegen Hanoi feitelijk de leiding van Zuid-Vietnam heeft overgenomen.

De nv Nederlandse Combinatie voor Chemische Industrie maakte bekend over 1964 een belangrijke winst te hebben geboekt. Wel bestaat er een nijpend tekort aan kinabast. Ik ben dus niet voor niets, met mijn vader als commissaris, bezig geweest om kinabast uit Indonesië te halen. Het is kennelijk een dringende noodzaak.

183 Het Algemeen Dagblad, 13 juli 1965.

15 juli 1965

Zeven, West-Duitsland

Logeer bij Martin, terwijl zijn vrouw en de jongens in Holland zijn. Hij zat vanmorgen koffie te drinken en vergat mij te serveren. Vroeger was dat anders.

Ik hoorde op de radio dat Adlai Stevenson in Londen op straat in elkaar zakte en stierf.

16 juli 1965

Ik besef dat wanneer Martin Portier en ik nu alleen zijn, we nog maar heel weinig tegen elkaar hebben te zeggen. Ik vind dat tragisch. Sliep bij Martin, maar hij snurkte zo hard dat ik op de bank ben gaan liggen.

De Telegraaf meldt dat Jan Cremer gaat trouwen met het model Loesje Hamel.¹⁸⁴ Hij gaf me laatst zijn adres in New York. Ik wil hem wel eens ontmoeten, ook al heb ik Ik Jan Cremer niet gelezen en zal ik het ook wel nooit lezen.

Spanningen in het kabinet-Cals, met opnieuw Joseph Luns als oorzaak. Er is keet ontstaan met de PvdA over het benoemen van staatssecretarissen volgens de verhouding 6-5-3 (6 kvp, 5 PvdA en 3 ar).

Ik reed van Zeven naar Wolfhagen, via Göttingen en Paderborn, waar een noodweer losbrak. Maar Hans Hoyer wachtte

184 De Telegraaf, 14 juli 1965.

[p. 140]

zoals afgesproken op de markt bij de oude kerk. Hij droeg een blauw uniform met baret van een Panzer-soldaat. Hij had getwijfeld of ik wel echt zou komen. We reden naar zijn ouderlijk huis. Mama was blond, en papa (54) had gevochten in de oorlog aan het Oostfront. Er werd een fles champagne opengetrokken ter ere van mijn bezoek. Bleef logeren.

17 juli 1965

Er is in het parlement een stormpje opgestoken omdat minister Luns de communist Marcus Bakker met een kluitje in het riet stuurde. Deze had geprotesteerd tegen luchtmaarschalk Ky's uitlatingen over Hitler als voorbeeld. Luns probeerde het incident dermate te bagatelliseren dat ook van de zijde van de chu, de PvdA en de psp woedend werd gereageerd. Toch lijkt het wel of Luns zich kan permitteren wat hij wil; niemand doet hem echt wat. Hoe werkt dat in onze democratie?

Ik ben tot de conclusie gekomen dat Hans Hoyer zich een jongedame voelt. Dat was vorige zomer, toen ik hem liftend in zijn Lederhosen vond, minder duidelijk. Ik weet niet of zijn negen maanden tussen mannen in militaire dienst de vrouwelijkheid hebben aangewakkerd, maar ik kan er absoluut niet tegen. Heb me vandaag niet meer zoveel met Hans bemoeid. Onvriendelijk, maar ik breng het niet op. Het is een lieve jongen, maar ik weet niet wat met hem te beginnen.

18 juli 1965

Zilverstrand, Mol, België

Ben bij Erik van der Leeden, die hier een zomerbaan heeft. Hans Hoyer heb ik aan de grens afgezet. Hij ging liften naar vrienden in Oostende.

Jonathan werkt in een kamp voor gehandicapte kinderen. Hij schrijft: ‘Sometimes I just don't know what to think, where I fit in, whether my failure to find a strong and lasting identity is my own fault, why I am depressed much of the time, why my moods are so transitory, why I am bored with so many people, whether I am so intricate that I could never reconcile all my facts or whether I am just telling myself so, as a consoling thought. I can't escape from thinking about myself, from remaning subjectively trapped in myself cutting personal contact. Until I can, I will be a child who is frustrated and getting further and further from a sense of exuberance in living. My joy is sordid, if you understand, but still beautiful. Salute, Jonathan.’ Heerlijk om zijn brieven te krijgen. Ik ga ervoor zitten om te-

[p. 141]

rug te schrijven. Ik zit aan mijn vaders bureau en hou zijn bril in mijn handen. Krijg tranen in mijn ogen.

Broer Theo zond een briefkaart met een portret van Kenneth Kaunda de eerste president van Zambia. Mijn vader vond dat hij eruitzag als ‘un gorille en colère’. Mijn moeder was het er niet mee eens. ‘Wij hebben tenminste het voorrecht gehad eerder uit de bomen af te dalen’, zei zij.

19 juli 1965

De fotograaf Jan Stevens (54) is tijdens de Grand Prix-autoraces in Zandvoort aan een hartaanval overleden. Hij was een bijzondere man, een witte raaf tussen de journalisten. Ik zal hem missen. Ik trek me het lot van zijn enige zoon aan, die nog tiener is.

Prins Bernhard is in Genève om een Learjet voor acht personen met twee straalmotoren te inspecteren. De catalogusprijs is 2,16 miljoen gulden. De Volkskrant meldt dat Indonesië twintig Fokker Friendships wil aankopen. W. Verrips heeft gelijk gehad. Emile van Konijnenburg wordt als tussenpersoon slapende rijk.

20 juli 1965

Minister Robert McNamara heeft vijf dagen in Vietnam rondgekeken en komt met de verklaring, in vette letters in de Times weergegeven, dat de situatie veel slechter is dan Washington vermoedde. W. Averell Harriman was door L.B.J. naar Moskou gezonden om bij Aleksei Kosygin te vragen of het Kremlin de heren in Hanoi niet tot matiging zou kunnen aansporen. Ze begrijpen er in Washington nog altijd geen ene moer van.

21 juli 1965

Minister McNamara heeft bij terugkeer in de vs aangekondigd dat er nog eens 100.000 Amerikaanse militairen naar Zuid-Vietnam zullen moeten. Guerrillastrijdkrachten vereisen een viervoudige tegenstrijdmacht, dus de omvang van de Vietcong wordt op 200.000 man geschat, wat zou betekenen dat Zuid-Vietnam 800.000 man op de been moet brengen. Momenteel bestaat het Zuid-Vietnamese leger uit 550.000 soldaten. Daar wil men 100.000 Zuid-Vietnamezen aan toevoegen. De Amerikanen hebben nu 80.000 man in Zuid-Vietnam en daar zullen er dus minimaal 100.000 bij komen. Ik krijg koude rillingen wanneer ik denk aan al die jonge mannen die in kogelregens en napalmbranden terecht zullen komen. Bij een gevecht gisteren zijn er weer 28 Amerikanen gesneuveld, 100 gewond

[p. 142]

en 7 vermist. Bij de Zuid-Vietnamezen werden er 240 gedood, 340 gewond en 155 vermist. Vietcong-verliezen werden op 419 gehouden. Zo gaat het dag in dag uit. Het is walgelijk. Verder is er met een landmijn een mislukte aanslag gepleegd op generaal Maxwell Taylor.

In Den Haag zorgde Joseph Luns voor een nieuwe rel. Gisteren is Max van der Stoel tot staatssecretaris benoemd. Minister Theo Bot maakte bekend dat Nederland het regime in Saigon zal helpen met een baggermolen van een miljoen gulden. Daarna lanceerde de socialistische senator De Niet een aanval op Luns. Wat halen diens vele reizen uit? Luns ontwikkelde geen nieuwe initiatieven en is geobsedeerd door beleidsmislukkingen. De minister, die een matte en vermoeide indruk maakte, zinspeelde vervolgens op zijn voortijdig aftreden. Onmiddellijk levendige discussies en veel bedrijvigheid aan het Binnenhof. Het bleek een storm in een glas water, want even later zei Luns weer wat anders en de zaak luwde weer. Intussen vette krantenkoppen.

22 juli 1965

Een lijster wandelt over het gras, krabt een beetje met zijn poot, en trekt een spartelende worm naar boven. Hij heeft nu zeker vijf kronkelende wormen in zijn snavel zitten. Het zal je gebeuren in Gods vrije natuur.

Bernard Person heeft besloten een paar weken naar Holland te komen; hij zal 30 juli aankomen. Hij vroeg me het American Hotel voor hem te bespreken. Liep dat mis, dan zou Hans Gruyters van de krant me kunnen vertellen waar hij was terechtgekomen. Ik ging dit dus regelen en ontmoette bij het hotel Frits Pengel¹⁸⁵ uit Suriname. Willebrord Nieuwenhuis en zijn vrouw waren ook op het terras. Ik reed met hen naar de Vinkeveense Plassen. Willebrord was bij Sjef van den Bogaert geroepen vanwege kritiek op ambassadeur De Beus in zijn artikelen. Mevrouw Van den Bogaert keek Annelies Nieuwenhuis enige tijd niet aan.

Woonde de begrafenis bij van Jan Stevens in Driehuis-Westerveld. Had zeer met zijn vrouw en Frank (18) te doen.

185 Zie Memoires 1953-1957.

23 juli 1965

Nieuw incident in het parlement over minister Luns. In de Dallas News in Texas had een artikel gestaan waarin de regering-Kennedy werd verweten dat zij Nederland ten tijde van

[p. 143]

de Nieuw-Guinea-crisis in de steek heeft gelaten. Het artikel kon worden uitgelegd als een verlate hommage aan de politiek van Luns om niet aan Sukarno toe te geven. Het ministerie van Buitenlandse Zaken vermenigvuldigde het artikel en zond het een aantal journalisten toe. Hierover werden in de Kamer vragen gesteld. Luns deed of zijn neus bloedde: hij wist van niets, de toezending was niet onder zijn verantwoordelijkheid geschied.

Ontmoette professor Marestany, de Cubaanse ambassadeur, die zei dat hij eigenlijk had verwacht dat ik in een Amerikaanse gevangenis zou terechtkomen vanwege mijn Cubaanse reizen. De klm vliegt nog steeds tussen Willemstad en Havana en vervoert veel lading, bij gebrek aan passagiers. Hij had kans gezien 24 studenten als gast van de regering naar Cuba te laten reizen en in het Rivièra Hotel te huisvesten. ‘Het enige wat we hun als tegenprestatie hebben gevraagd, is naar waarheid over hun bevindingen te spreken.’ Ze waren door Fidel Castro ontvangen.

's Avonds sprak ik met Frits Pengel. Hij is vanuit de Vara in Hilversum naar Suriname teruggekeerd en is nu directeur van de Surinaamse Televisie Stichting. Hij is getrouwd, en hij toonde me foto's van zijn vrouw en twee zoontjes. Zijn ideaal blijft een speelfilm maken, maar nu de televisie-uitzendingen in het najaar gaan beginnen, wordt hij volledig in beslag genomen. Het was plezierig hem terug te zien. Hij is dikker geworden, maar de fonkel in zijn ogen is dezelfde.

25 juli 1965

Gerard Croiset vroeg me om hem in de Commanderije in Harmelen te ontmoeten. ‘Trek je wel even wat behoorlijks aan?’ vroeg hij. We aten samen en gingen nadien naar boven voor koffie. ‘Jouw persoonlijkheid heeft me een nieuw idee gebracht’, zei hij. Ik had hem in de vs verteld van mijn ontmoeting - gevolgd door seks - met drie Iraanse mariniers aan de Perzische Golf bij Abadan.¹⁸⁶ ‘Ik werd er toen volkomen misselijk van en dacht: hoe kan Onno Leebaert zo'n man op mijn dak sturen? Ik heb toen prima toneelgespeeld en je niets laten merken. Dat doe ik trouwens mijn hele leven. Die combinatie van jou, Pollack en mij was die dagen een compleet gekkenhuis. Ik wist niet hoe ik erdoor moest komen. Dat heb ik je toen maar nooit verteld. Maar nu, een jaar later, begrijp ik waar het voor nodig is geweest, waarom ik jou moest ontmoeten. Ik

186 Zie Memoires 1953-1957, p. 247.

[p. 144]

heb mijn hele leven jongens bij me gehad die van hun homoseksualiteit af wilden, maar nog nooit had iemand tegen mij openlijk over homoseksuele handelingen gesproken.’ Nu hij mij kende, was hij heel anders gaan denken. Hij dacht dat er drie soorten ‘flikkers’ waren. Ten eerste zij die het uit spleen doen: ze zijn het andere beu. Ten tweede zij die er door hun milieu in terechtgekomen zijn, maar die wilden er ook altijd vanaf. De derde groep bestond uit mensen die als homoseksueel zijn geboren; die groep wilde er ook nooit vanaf.

Volgens Croiset waren man en vrouw aanvankelijk eencellige wezens geweest die zichzelf bevredigden. Toen kwamen Adam en Eva, de slang (de penis), en de appel (de vrucht) om de voortplanting te bevorderen. Hij vroeg zich af of homoseksualiteit een vorm en een symptoom van regressie zou kunnen zijn, van ‘terug naar ontvorming’. Dus vervolgde hij: ‘Zou het kunnen zijn dat de homoseksueel een stap vooruit is? Het is Gods bedoeling het leven in evenwicht te brengen. De bazuinen van Jericho raakten dezelfde trillingen als de spanningen in de muur, en deze stortte in. God heeft zich weerspiegeld. In een triljoenste moment van blijdschap is een split-second ontstaan waarin de wens werd geboren. De energie van die blijdschap deed de mens ontstaan, onbewust naar bewustwording, naar vorming. Hier maakt de drang naar voortplanting deel van uit. De mens, jij en ik, dienen als resonantie, als weerkaatsing van God. Wij zijn in wezen God. Deze voortplantingsgeschiedenis zal zich blijven herhalen tot de juiste vorm is gevonden. Dan treedt opnieuw de ontvorming in. Wordt de resonantie Gods bereikt, dan zal alles weg zijn, het leven, de wereld en de mensen, alles.’

Later zei Croiset: ‘Leven na de dood en al die zaken, dat is flauwekul. Ben je in je leven wel eens intens blij geweest? Ik bedoel, dat je je door en door gelukkig voelde? Wenste je dan nog iets?’ Ik antwoordde: ‘Dat geeft een gevoel van dankbaarheid.’ Croiset: ‘Precies, en dat is de dood. Dat is de grootste blijdschap. Je wenst geen leven hierna. Je verlangt helemaal niets meer. Je bent nog slechts een weerkaatsing van God.’

26 juli 1965

Mijn moeder zette de bloemen die ik voor haar meebracht in de vaas van haar vader. ‘Dat is waar ze horen’, zei ze. Mijn vader zei: ‘Ik ga naar het gemeentehuis om de belasting voor de kleinies-fijnies¹⁸⁷ te betalen, want anders komt de hondenvan-

187 Zo noemden mijn ouders de twee Malthezer honden.

[p. 145]

ger.’ Voor mij hebben dergelijke momentopnamen een bijzondere en onvergetelijke betekenis.

27 juli 1965

Bezocht vanmorgen mejuffrouw G. Büringh Boekhoudt in Baarn. Ze liet me twee brieven en een kaart van prinses Beatrix lezen. De eerste brief was gedateerd op 1 februari 1965 en was nota bene al het antwoord op de verjaardagsboodschap die ‘Miss B.B.’, zoals Beatrix haar noemde, op 31 januari had gezonden ter gelegenheid van Beatrix’ verjaardag. Ik maakte, zoals ze van mij verwachtte, geen aantekeningen over de inhoud. De tweede brief was geschreven op 18 maart 1965, en bedoeld als verjaardagsbrief voor mejuffrouw Boekhoudt, die op 24 maart jarig was. De prinses - dat noteerde ik wel - schreef dat ze erg moe was en veel zou willen slapen. Zij excuseerde zich zo veel over zichzelf te spreken. De kaart was kennelijk om te bedanken voor mejuffrouw Boekhoudts wensen bij de verloving. Het was een witte kaart met links een foto van zes bij negen van Beatrix en Claus, en rechts een kort briefje: ‘Heel veel dank voor uw lieve woorden... Ik ben u eeuwig dankbaar voor uw Duitse lessen, die nu lonend worden gemaakt...’ Getekend: Trix, en links onderaan: Claus.¹⁸⁸

Mejuffrouw Boekhoudt wilde alles weten over de persbijeenkomst op Soestdijk, en welke indruk Claus von Amsberg op mij had gemaakt. Ik kon alleen maar uitermate positief reageren. Het was waar dat prinses Beatrix zich autoritair kon opstellen, maar ze was er dan ook jarenlang getuige van geweest dat haar moeder te veel frère et compagnon met Jan en alleman was geweest. Prins Bernhard had, misschien ook door zijn Duitse afkomst, meer gevoel voor hofverhoudingen dan de koningin. Hij had dan ook gedecreteerd dat wanneer de prinsessen eenmaal achttien jaar zouden zijn geworden, zij met ‘Koninklijke Hoogheid’ dienden te worden aangesproken. De koningin liet zich allerlei familiariteiten aanleunen. Zo was er eens een dame die naar koningin Juliana op een feestje in Baarn ‘Jula’ had geroepen. Prins Bernhard disciplineerde de gang van zaken op Soestdijk en kon bijvoorbeeld lakeien uitstekend uitkafferen.¹⁸⁹ ‘Maar prins Bernhard kan zich ook onheus gedragen’, aldus mejuffrouw Boekhoudt. ‘Hij kan bijvoorbeeld op een feestje bij mensen gaan zitten die hem aanstaan, en dan doet hij of de andere mensen lucht zijn. Dan moet de koningin hem voort-

188 Bij de dood van ‘Miss B.B.’ in 1982 lagen 81 brieven van Beatrix naast haar bed, met de opdracht deze te vernietigen.

189 Ook hierover heb ik mij toen nooit uitgelaten.

[p. 146]

durend aan de mouw trekken en meenemen, maar hij gedraagt zich dan onwelvoeglijk. Mij komt hij inderdaad steeds een handje geven.’ Mejuffrouw Boekhoudt zei altijd de indruk te hebben gehad dat prins Bernhard ‘ergens glad was’. Ze vroeg me met een bezorgde uitdrukking of ik iets dergelijks bij Claus had kunnen ontdekken. Ik antwoordde: ‘Helemaal niet’, en dat was niet gelogen.

Toen mejuffrouw Boekhoudt prinses Irene gelukwenste met haar huwelijk met prins Carlos Hugo, kreeg zij een foto opgestuurd met een bedankje erop gedrukt. Dat was een groot verschil met prinses Beatrix, die alles buitengewoon persoonlijk behandelde, in ieder geval jegens haar begeleidster uit haar jeugd en schooljaren.

Mejuffrouw Boekhoudt was vooral vol lof over de freule Röell, die een enorme handigheid had gekregen in het gladstrijken van problemen op het paleis, vooral wanneer Hare Majesteit de Koningin weer eens een scène veroorzaakte, iets waar prinses Beatrix gruwelijk het land aan had.

Mejuffrouw Boekhoudt vertelde ook dat prinses Beatrix zich tijdens haar schooljaren altijd fel anti-Duits had betoond. Ze vroeg de prinses eens of er bij haar grootmoeder, prinses Armgard, Duits werd gesproken. ‘We spreken daar altijd Engels’, had Beatrix geantwoord.¹⁹⁰

We spraken ook over mijn leven en toekomst. Ze drukte me op het hart nooit aan een serieuze relatie met een vrouw te beginnen. ‘Je zou haar doodongelukkig maken, omdat je het onmogelijke verlangt.’¹⁹¹ Toen ik vertrok wuifde ze vanuit haar werkkamer in Steynlaan 12.

Dineerde gisteravond bij de Zumpolle's in Wassenaar. Ontmoette een vriendin van de familie, Lilly Marescot-Imhoff. Een absolute schoonheid, moeder van twee jongens en een meisje. Ik dacht: hoe zouden die kinderen zich voelen om zo'n mama te hebben? Maar wie weet is ze lang niet zo aardig als ze eruitziet. Later bracht ik Lilly Marescot naar haar ouderlijk huis in Wassenaar. Haar grootvader werd op 12 september honderd jaar. Hij heette George Haesendonck, een Belgische schilder. Ze wilde er enige publiciteit aan geven en ik zegde toe te helpen. Vanaf Baarn reed ik vandaag naar Den Haag en ontmoette daar zowel de persattaché als de culturele attaché van de Belgische ambassade. Ze stelden voor dat de ambassadeur naar de receptie

190 Ik beperkte me altijd in het maken van notities over het koningshuis, wetende dat geheimhouding van me verwacht werd. Ik schrijf er dus ook nu pas over, vele jaren later.

191 De juistheid van haar observatie verbaast me al die jaren later zeer.

[p. 147]

voor meneer Haesendonck zou kunnen komen om namens koning Boudewijn een decoratie te overhandigen. Ik maakte een afspraak voor Lilly Marescot met de ambassadeur.

Met Jolle Jolles in Duizend-en-één-nacht gedineerd. Hij heeft als anp-directeur volop problemen. Hij schreef minister Biesheuvel tien weken geleden over anp-regelingen met Suriname en de Antillen en kreeg geen antwoord. De Telegraaf had het anp opgezegd, wat 120.000 gulden inkomsten scheelde. Jolle is een uitzonderlijk goed geïnformeerd man.

28 juli 1965

Om 10.30 uur was ik in Tilburg om met Pierre Claessens en misdaadreporter René van Eijk van het Algemeen Dagblad de Verrips-affaire op band vast te leggen. We gingen naar Hotel de l'Industrie. Ik vertelde hun mijn ervaringen met de om het leven gekomen Verrips. Ze zeiden dat de upi berichtte dat er in Maleisië een Nederlander was gearresteerd, en ze vroegen zich af of dat W. Verrips kon zijn. Ze vertelden over een geheim agent die naar Polen was gezonden en nog 50.000 gulden van de regering te goed had. Van Eijk was ervoor naar Jan de Quay geweest. Die had toegezegd het te zullen laten uitkeren, maar dat was nooit gebeurd. De broer van de heer La Rive van Shell zou onder de naam De Vries hoofd van de bvd zijn. Ze spraken over een aantal mensen die onder mysterieuze omstandigheden waren omgekomen. Ik kneep er om 14.30 uur tussenuit, want het werd me te eentonig. Ik wilde er bovendien buiten blijven. We besloten Gerard Croiset te raadplegen over W. Verrips.

Mijn vader bracht het niet op om vandaag de nkf-vergadering bij te wonen waarin werd bekrachtigd dat hij zich niet meer herkiesbaar zou stellen als commissaris. Dat betekent dat hij over 1965 zijn laatste tantième zal ontvangen. Ik geloof dat hij zich zeer gekwetst voelt. Het bevestigt zijn leeftijd van 71 jaar. Mijn altijd actieve, ijverige en bezig zijnde vader voelt zich voor het eerst van zijn leven buiten de samenleving gesloten. Hij heeft tot op dit moment altijd een inkomen verdiend. Dat houdt nu op.¹⁹²

Het Algemeen Handelsblad maakte bekend dat de kininefusie tussen de Bandungse kininefabriek, de Amsterdamse kininefabriek en de nkf in Maarssen thans nagenoeg beklonken is. President-directeur C.N. van der Spek maakte bekend dat een nieuwe kinaplantage van achthonderd hectare in Congo in

192 Ik heb altijd een verband gezien tussen mijn vaders hartaanval negen maanden later, die zijn dood bracht, en dit aftreden bij de NKF.

[p. 148]

aanbouw is. Of Indonesië kinabast aan Nederland zou kunnen leveren bleef een vraag.

The New York Times rappelleert aan het feit dat ambassadeur Howard Jones nu in Jakarta is opgevolgd door Marshall Green. Zelfs tijdens het aanbieden van zijn geloofsbrieven aan president Sukarno onderstreepte het Indonesische staatshoofd dat hij het oneens was met de Amerikaanse politiek jegens Maleisië en Vietnam. Ondertussen demonstreerden buiten het paleis duizenden communistische jongeren tegen Green. Toch zette de Times de puntjes in juli 1965 andermaal op de i ten aanzien van de werkelijke positie van Bungkarno in de wereld. ‘President Sukarno is as baffling and exasperating a leader as the United States has to deal with anywhere, but he is not a communist and, in fact, has thus far managed to hold a balance between the powerful Indonesian Communist Party and the possibly more powerful non-communist army. The president, moreover, is genuinely nationalistic, and while he is now aligned with communist China, he would never give up Indonesia's independence.’¹⁹³

193 The New York Times, editorial, 28 juli 1965. Dit artikel is belangrijk omdat Sukarno twee maanden later, op beschuldiging van met de communisten een staatsgreep tegen zichzelf te hebben ontketend, in een fatale coup terechtkwam.

29 juli 1965

Om 16.00 uur ontmoetten Pierre Claessens, René van Eijk en ik Gerard Croiset in de Commanderije in Harmelen. De Utrechtse paragnost was fantastisch. Eerst werd hem een foto van de bungalow van de familie Verrips in Huis ter Heide getoond. Croiset zag onmiddellijk een rijksweg, een viaduct en een enorme klap. Volgens de helderziende had er een auto op de Mercedes sportwagen van Verrips staan wachten. Deze auto zou opzettelijk op het laatste moment de rijweg op geschoven zijn, waardoor Werner Verrips een plotselinge uitwijkmanoeuvre moest maken en zich te pletter reed. Op onze vragen preciseerde Croiset dat een paar kilometer verderop, in de richting Amsterdam, een andere auto had gestaan, die de wagen bij het viaduct had meegedeeld dat Verrips eraan kwam. Voor Croiset ging het dus zonder meer om moord.

We besloten naar het viaduct bij Sassenheim te rijden waar Verrips was verongelukt. Maar ter hoogte van ik meen Woerden, raakte Croiset plotseling geëmotioneerd, en hij vroeg ons de wagen te stoppen. Hij zei dat de affaire rond W. Verrips behalve levensgevaarlijk ook buitengewoon smerig was. Croiset had de stem van Verrips trouwens gehoord, reeds twee maanden na

[p. 149]

het ongeluk op 4 december 1964. Hij wilde er verder geen woord meer over kwijt, wat me zeer bevreemdde. De zaak was voor hem afgedaan.

We tafelden nog tot 21.15 uur. Claessens en Van Eijk wilden nog proberen de man te ondervragen die met de takelwagen was gekomen en met een snijbrander Verrips uit het wrak had gehaald.

30 juli 1965

Om 10.00 uur Bernhard Person van Schiphol gehaald. Hij wil voornamelijk de problemen met de Haagse Post - die zorgt voor een kwart van zijn inkomen - proberen te regelen.

In Camranh Bay zijn opnieuw 3.900 Amerikaanse para's van de 101ste Airborne Division aan land gegaan.¹⁹⁴ L.B.J. kondigde aan dat voortaan maandelijks geen 17.000, maar 35.000 mannen onder de wapens zullen worden geroepen. Peking gaf een foto vrij waarop twee Amerikaanse jets rokend naar beneden komen.

Gerard Croiset belde om zijn visie op de Verrips-affaire toe te lichten. Hij noemde Claessens ‘een keiharde smeris’ en Van Eijk ‘een politiek mannetje’. Hij zei ook: ‘Jij en ik zullen elkaar nog heel lang kennen.’

194 Seymour Topping in The New York Times, 29 juli 1965.

31 juli 1965

Arthur Goldberg, die Stevenson als ambassadeur bij de uno opvolgde, zond een brief aan de Veiligheidsraad waarin hulp werd gevraagd om vrede in Vietnam te bewerkstellingen. De Democratische senatoren J. William Fulbright, Richard Russell, George Aiken en John Sherman Cooper hebben L.B.J. gevraagd voorzichtigheid te betrachten bij het verder uitbreiden van de oorlog. Daarentegen vroeg de Republikeinse senator Bourke Hickenlooper de president juist om de oorlog vanuit de lucht verder op te voeren.¹⁹⁵

195 Tom Wicker in The New York Times, 31 juli 1965.

1 augustus 1965

Dineerde met mijn ouders in Driebergen. Tot mijn verbazing zei mijn vader, die zijn leven lang ar had gestemd, dat hij sinds twee jaar PvdA stemde. Hij was ermee begonnen nadat hij een toespraak van Anne Vondeling had gehoord. Ik vroeg meteen wat mijn moeder stemde.

Vader: ‘Dat mag God weten, wat zij stemt.’

‘In ieder geval geen PvdA’, antwoordde mam.

[p. 150]

Bijna 45 jaar getrouwd, en waarom niet bespreken wat men stemt? Wonderlijk. Misschien juist het recept voor een blijvende verbintenis?

In de Sunday Telegraph wordt een Amerikaanse officier in de jungle geciteerd, die zegt dat het een miljoen dollar kost om één communist te vermoorden.¹⁹⁶

Eigenlijk komt niets vanzelf. Niets is vrij. Je moet altijd om alles vragen, en nog eens vragen. Frits vragen om te schrijven, Erik vragen om op te bellen, Loet vragen mijn post door te sturen, Martin vragen wanneer hij alleen is in Zeven, om maar niet te spreken van Henk Hofland en zovele anderen die helemaal in hun eigen troep opgaan. Hoe is het mogelijk? Je krijgt alleen brieven wanneer iemand ziek is, overlijdt, trouwt, of geld nodig heeft. Ik denk permanent aan degenen met wie ik intiem ben. Het is toch een volkomen natuurlijke zaak het contact te onderhouden en bestendigen zonder een of andere speciale reden of een voordeel? Ik wil gewoon weten hoe het met hen gaat, wat er met hen is gebeurd, noem maar op. Continuïteit is onontbeerlijk. Wanneer ik zijn moeder niet had gebeld, zou ik nooit geweten hebben dat Bertie Hilverdink een operatie moest ondergaan. Hij schreef me trouwens een briefje van twee regels. Hij vroeg me te wachten met komen. Hij is nog te moe. Zijn moeder is nu bij hem in het ziekenhuis in Parijs.

196 Tom Wicker in The New York Times, 31 juli 1965.

2 augustus 1965

De Vietcong heeft de bruggen rond Danang opgeblazen, zodat de 9.000 Amerikanen aldaar zijn afgesneden van de rest van Vietnam. Het is verbazingwekkend waartoe Noord-Vietnam met beperkte middelen in staat is.

3 augustus 1965

Het Amsterdamse diamantbedrijf Asscher heeft in Jakarta een contract gesloten om de velden in Zuid-Kalimantan te ontginnen.¹⁹⁷ Ook daarbij heeft Emile van Konijnenburg zonder twijfel een vinger in de pap gehad.

Joseph Luns gaf een interview aan Der Spiegel. Het thema was de Europese eenwording en het dwarsliggen van De Gaulle en Frankrijk. Het Duitse blad noemde Luns ‘de grote tegenstander van De Gaulle, ook in letterlijke zin’. Waarop de minister antwoordde dat hij inderdaad iets groter was, namelijk 1.96 meter tegen 1.94 meter. ‘We hebben het op het paleis gemeten. Prins Bernhard wilde weten wie groter was. Toen was de ge-

197 Het Parool, 3 augustus 1965.

[p. 151]

neraal zeer beleefd en zeer bescheiden. Hij zei: “Minister Luns is veel groter en wordt steeds groter. Weet u, monseigneur (tegen prins Bernhard, wo), op mijn leeftijd wordt men steeds kleiner.”’ Het feit dat Luns de anekdote in deze vorm herhaalde, bewijst dat hij niet in de gaten had dat Bernhard en De Gaulle hem in de maling namen. Een olifantshuid is altijd het kenmerk van deze minister gebleven.

Hanoi heeft een bemiddeling van de uno uiteraard afgewezen. Daarop heeft Dean Rusk, die maar niet wil begrijpen hoe de kaarten in Zuidoost-Azië werkelijk liggen, opnieuw benadrukt dat de Veiligheidsraad tussenbeide moet komen.

4 augustus 1965

Ontmoette in Antwerpen Louis Meerts, hoofdredacteur van de Gazet van Antwerpen. Hij lag me meteen. Hij was geïnteresseerd in artikelen vanuit New York.

Reed via Mol terug om Erik te zien. Hij rookt veel te veel. Ik vind hem onrustig. Helga heeft een vaste baan. Ik vind eigenlijk dat hij te veel op haar terugvalt. Hoe kan hij nu een auto aanschaffen terwijl hij nog jaren moet studeren? Sliep bij ze in Eindhoven, met Helga in het midden. Helga wordt me steeds sympathieker. Ze laat veel over haar kant gaan om ruzie te voorkomen.

5 augustus 1965

Phil Harris arriveerde uit New York en nam een kamer in het Museum Hotel. Ik stelde hem voor aan Guus Bos: blond en zwart mixt altijd prima. Maar het mixte deze keer zo goed dat ze er al spoedig samen vandoor gingen. Ik liet Phil dan ook als een baksteen vallen.

's Avonds nam ik Bernard Person mee naar het Jollenpad. Hij had bij De Telegraaf geluncht, had Steketee ontmoet en meer geld gevraagd. Bij de Haagse Post was het ‘een rotzooi’. Elseviers en Haagse Post waren volgens hem niet samengegaan omdat Elseviers geen zin had ook mevrouw Hiltermann (oftewel Sylvia Brandts Buys) over te nemen. Hij liep weer over van anekdotes en mededelingen off the record, maar ik mag hem nog altijd graag.

Murray Fisher van Playboy schrijft dat het State Department toestemming blijft weigeren om een reporter naar Peking te zenden. Ik mag dus niet. ‘It would be fatal, of course, to go ahead at this basis.’¹⁹⁸

198 Brief uit Chicago d.d. 2 augustus 1965.

[p. 152]

6 augustus 1965

Een heerlijke dag met Frits van Eeden op het strand bij Kijkduin. Hij was ontspannen en in een uitstekende stemming. Hij schijnt te houden van een oudere vriend, een kapper. Ik zag een foto. Deze vriend is al grijs. Gods wegen blijven ondoorgrondelijk. We vonden elkaar in zekere zin terug. In zijn huisje omarmden we elkaar, en hij zei: ‘Je bent warm.’

7 augustus 1965

Jet Poslavsky trouwde vandaag in de Oude Kerk in Zeist met Annejan Duprée. Mijn moeder leek zo bleek, en toch zag ze er nog jong, onbedorven uit. De dienst zei me niets. Pas toen tante Jetty op haar cello het Prière van Boëlmann speelde, iets wat ze blijkbaar ook op het huwelijk van mijn ouders in 1921 had gedaan, was ik in tranen. Ze speelde dan ook prachtig.

Toch leek deze plechtigheid een verdrietige zaak. Alle mooie momenten zijn tegelijk een afscheid voor altijd. Al het gezeik van de dominees, zowel dat van C.E.F. Giesberts van de Willem Arntz Hoeve als dat van dominee W.H. Poot, had niets om het lijf en was niet te vergelijken met wat tante Jetty had ‘te zeggen’ toen ze cello speelde. Hoe kan iemand zo prachtig spelen en er niet in slagen haar enige dochter (Didi) een gelukkig mens te helpen maken?

Ik heb al enige nachten wakker gelegen en me afgevraagd hoe het met mam zou gaan indien mijn vader eerst zou overlijden, of omgekeerd. Wat er ook gebeurt, ik zou onmiddellijk uit de vs terugkomen. Door mijn tranen heen voelde ik heel sterke bindingen met mam, die ook in tranen was. Het is allemaal zo mysterieus en onverklaarbaar.

Er volgde een receptie in Figi.

8 augustus 1965

Mam merkte gisteren op: ‘Wanneer je je woord geeft in een huwelijk, heb je de verplichting er het beste van te maken, maar voor mensen in de huidige samenleving betekent een jawoord helemaal niets meer.’

L.B.J. vraagt 1,7 miljard dollar meer voor de oorlog in Vietnam. Intussen blies de Vietcong een Amerikaans depot nabij Danang op, gevuld met miljoenen liters brandstof voor de Amerikaanse vliegtuigen.

9 augustus 1965

Mam was van mening dat dominees als Giesberts en Poot er de oorzaak van zijn dat zo veel mensen wegblijven uit de kerken.

[p. 153]

Er is een brief van Jonathan Raymond. Hij beschrijft zijn verblijf in het kamp voor gehandicapte kinderen: ‘The people are tawdry, childish, petty, foul-mouthed and foul-minded, cheap, superficial, concerned only with the immediate and intensily boring. But, Willem, who, in the end, is different? How can a person of perception respect himself? Is not the ego a function of vanity? Can it even exist without pride to feed upon? Perhaps the only difference is between those who can sublimate pride, and those who revel in it unamored: between the sensitive who sometimes cannot tolerate themselves, and the crude who know no better.’

Over Vietnam schreef hij: ‘The situation in Vietnam is unspeakable. It is too much to think about sanity. We are brutes. We are power-mad hypocrites, who hide behind pretexts of matter, love, patriotism and peace. I await your next letter. Jonathan.’

Er was ook een brief van Bob Tapiheru uit Bern namens ambassadeur Zairin Zain, die hoopte dat ik spoedig eens naar hen toe zou kunnen komen.

Hella Pick meldt in de Guardian dat Noord-Vietnam tot tweemaal toe bereid was in het geheim met de vs te onderhandelen. De eerste keer was in 1963, na de val van Ngo Dinh Diem. Het jaar daarop verklaarde Ho Chi Minh zich opnieuw bereid met de Amerikanen te spreken. Ne Win zou in Birma gastheer zijn geweest. Op het voorstel van 1963 kreeg Hanoi nooit antwoord. Op het Birma-plan kwam pas na vijf weken een negatief antwoord.¹⁹⁹ Is het gek dat, nu Washington zeurt om een geheim gesprek, Hanoi niet meer thuis geeft?

Joep Buttinghausen, mijn collega bij de United Press, is nu chef reportage bij de Wereldkroniek. Hij wilde samenwerken. Ik zou inderdaad reportages voor hem kunnen verzorgen.

199 Hella Pick in de Manchester Guardian, 10 augustus 1965.

10 augustus 1965

De Telegraaf opent met over de hele voorpagina de mededeling dat president Sukarno op 17 augustus aanstaande - ter gelegenheid van de twintigste onafhankelijkheidsviering van Indonesië - het contract zal ondertekenen waarmee 100 Fokker Friendships worden besteld. Er komt een nieuwe Indonesische vliegtuigbouwindustrie, die de toestellen in elkaar zal zetten. Het is het grootste Nederlands-Indonesische samenwerkingsproject ooit. Een principeakkoord werd reeds op de Indonesische ambassade in Den Haag getekend. Op de foto in De Telegraaf staat

[p. 154]

ook R. Zwolsman aan de onderhandelingstafel. Ik vraag me af of de vijanden van W. Verrips één front gevormd hebben, want het is duidelijk dat Emile van Konijnenburg de werkelijke architect van deze monsterleverantie is.

De Engelsen verdommen het om de motoren te leveren, vanwege de Indonesische oppositie tegen Maleisië. Er was in Londen zelfs een incident over ontstaan tussen de Nederlandse ambassadeur Van Roijen en de Foreign Office. Een van beide partijen loog over wat er zich in Engeland had afgespeeld. Intussen ging Fokker zonder Britse leveranties verder. Maar hoe heeft Zwolsman zich er met zijn Exploitatie Maatschappij Scheveningen tussen kunnen wurmen? Hij financiert het hele project tussen 1968 en 1974. Wanneer W. Verrips nog zou hebben geleefd, zou hij er zeker voor hebben gezorgd een behoorlijk graantje mee te pikken. Kwam het misschien daarom bepaalde mensen beter uit dat hij van het toneel verdween? Zwolsman bedreigde Verrips herhaaldelijk. Nu is het diezelfde Zwolsman die de grote meneer uithangt bij het Fokker-project.

‘gewonnen slag’ meldt De Telegraaf. Zelfs deze uitgesproken anti-Sukarno-krant zegt in een hoofdartikel dat het uittreden van Singapore uit de Federatie van Maleisië betekent ‘dat Sukarno een belangrijke slag heeft gewonnen’. In 1958 was Singapore al een zelfstandige staat binnen het Gemenebest geworden. In 1963 trad deze belangrijke havenstad toe tot de Federatie Maleisië, maar dat heeft dus maar twee jaar geduurd.

Kleine berichten: mr. H.A. Helb, de Nederlandse ambassadeur in Zuid-Afrika - een man die ik zeer waardeerde²⁰⁰ - is in Den Haag ter aarde besteld. Premier Jopie Pengel van Suriname zegt niet geïnteresseerd te zijn in Surinaamse onafhankelijkheid. Hij hecht er meer belang aan om de economie van het land eerst stevig te grondvesten. En: prins Claus heeft permanent verlof gekregen van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Bonn, buiten bezwaar van de West-Duitse schatkist.

Vanmorgen reed ik naar Hasselt, in België, en besprak met hoofdredacteur Leynen een mogelijke samenwerking met zijn blad Het Belang van Limburg. Hij deed moeilijk. Ik reken er niet op.

200 Zie Memoires 1953-1957.

12 augustus 1965

Mijn ouders maakten een autorit naar de Cannenburgh in Vaassen, waar ze ons vroeger mee naartoe namen om blauwe karper te eten. Ze hadden kennelijk genoten.

[p. 155]

In een serie hinderlagen vernietigde de Vietcong een door tanks geleid konvooi van Zuid-Vietnamese versterkingen dat probeerde Duc Co te ontzetten. De ene jobstijding volgt de andere op. Washington doet of zijn neus bloedt en blijft maar meer jonge militairen de dood in jagen. Over oorlogsmisdaden gesproken. Daar zou nu eens een Neurenberg-tribunaal over moeten worden gehouden!

De avond bracht ik bij John en Greet van Haagen in Rotterdam door. Hij was nu tweede machinist geworden bij de Graan en Elevator Maatschappij. Eerst werkte hij bij een volautomatisch bedrijf. Hij werkt liever hier, ‘want deze machines hebben mij nodig’. Ik vertelde hoe mijn moeder op de Cannenburgh een eend met jongen had bestudeerd: sommige plonsden in het water om bij ma te komen, drie andere gingen over land via een kleine omweg naar haar toe. ‘Zolang jouw moeder nog over de eendjes kan praten, weet ik dat ze gelukkig is’, zei John.

Het Parool kondigt met vette koppen aan dat Indonesië raketten bouwt, met behulp van Peking. Deze maand werd reeds met succes een tweetrapsraket van 62 kilo gelanceerd tot een hoogte van negentig kilometer. Op Sumatra staan raketten die Sukarno van de Sovjet-Unie kreeg. Naast Sukarno's herhaalde verklaringen dat Indonesië spoedig een atoombom zal hebben, zijn dit de berichten die Washington de stuipen op het lijf jagen, tenminste zolang de Amerikanen er niet zeker van zijn dat de pki niet op een of andere manier naar de macht grijpt. The Financial Times begint zich ook al af te vragen of Indonesië samen met Peking naar een atoombom toe gaat.

13 augustus 1965

De eerste Amerikaanse straalbommenwerper is nabij Hanoi met een sovjetraket naar beneden gehaald. Er komt een vergelding, zegt de Herald Tribune. Alsof dat helpt. De escalatie gaat van dag tot dag verder. Maar, zegt L.B.J., we blijven slechts zo lang in Saigon als de Zuid-Vietnamezen ons willen hebben. Hoe krijgt hij die onzin door de keel?

Chris Mena is nog steeds in Amsterdam. Ik geloof dat hij momenteel een relatie heeft met de fotograaf Kees Hageman.

14 augustus 1965

Gerard Croiset ontving uit Salem, Ohio, een met bloed besmeurde jeans, hemdje, horloge, armketting en nog wat spullen van een jongen die in 1963 was vermoord. ‘Hij was van onderen helemaal aan stukken gesneden’, aldus Gerard. Ik

[p. 156]

keek naar de foto en wist dat hij homoseksueel was. Gerard denkt dat deze jongen door een neger is vermoord, maar hij kon de bijbehorende brief niet vinden. Hij toonde me zijn nieuwe persoonlijke kamer, met een bed, wat boeken en een antiek kastje.

The Economist zette op de omslag bij de foto's van Sukarno, Abdul Rahman en Lee Kuan Yew van Singapore: ‘what are we doing here?’ ‘Bang goes Britain's Far East Policy’ begint het hoofdartikel, over de terugtrekking van Singapore uit de Federatie Maleisië. ‘President Sukarno, having just extended the benefits of Indonesian rule to West Irian, got a timely new Aunt Sally.’ Het gaat Londen natuurlijk om wat The Economist noemt ‘that whopping great base in Singapore’, zoals het Sukarno erom gaat de Britten uit Zuidoost-Azië te verdrijven. Uiteraard geniet hij daarbij de sympathie van Peking en haalt hij zich de haat van Washington op de hals, waar men nooit verder denkt dan de neus lang is.

De goochelaar Fred Kaps is voor een tournee van drie weken naar Indonesië vertrokken. Je kunt er zeker van zijn dat ook die trip een van de vele ideeën van Emile van Konijnenburg is geweest. Met hetzelfde vliegtuig reisden nog twee van Van Konijnenburgs amices naar Jakarta: R. Zwolsman en Cornelis Verolme. Ze hoeven hun winsten en commissies in ieder geval niet meer met W. Verrips te delen. Ook ir. M.H. Damma van vmf reisde mee.

16 augustus 1965

Bern, Zwitserland, Hotel Bristol

Ontmoette Bob Tapiheru. Hij maakte nog altijd propaganda voor zijn baas, dr. Zairin Zain. Deze had van ambassadeur Van Roijen uit Londen een brief gekregen waarin dr. Zains verdiensten in de Nieuw-Guinea-affaire andermaal werden onderstreept, ‘terwijl dr. Subandrio met de eer ging strijken’. Ik begreep ineens dat ik voor niets was gekomen en de ambassadeur helemaal niet te zien zou krijgen. Ik besloot dus morgenochtend weer te vertrekken. Ik telefoneerde mijn oude vriendin Inez Röell in Lausanne en maakte een afspraak.

Er zijn maar liefst 14.000 politiemannen en soldaten van de Nationale Garde nodig geweest om een opstand in de negerwijk Watts, bij Los Angeles, de kop in te drukken. Na vier dagen van opstand zijn een aantal straten in de as gelegd. Er werden 23 zwarten en 4 blanken gedood. Het aantal gewonden bedraagt 675, waaronder 70 politiemannen, 26 brandweerlieden en 4 leden van de nationale garde. Er werden 1.828 vol-

[p. 157]

wassenen en 329 jongeren gearresteerd.²⁰¹ Het moet een totale bende zijn geweest.

201 The New York Herald Tribune, 16 augustus 1965.

17 augustus 1965

Lausanne, Ouchy, Hotel Angleterre

Om 12.30 uur ontmoette ik Inez op het terras. Ongeveer de eerste opmerking die ze maakte was: ‘Ik hoor dat jij tegenwoordig communist bent.’ Ik dacht: waar haalt ze het vandaan?

Ze was ouder geworden. Haar huid, die er altijd gezond uitzag en kleur had, was nu vaal. Ze herinnerde me ineens enorm aan haar moeder. We reden naar Vevey en aten forel met witte wijn op het terras van Le Castel. Inez had haar sprankelende geestigheid verloren. Ze noemde me nog altijd ‘engeltje’, maar ik vond haar nerveus. Ze noemde haar man, Francois Gonet, ‘een tiran, net als mijn moeder’. Vijftien jaar geleden, toen ik haar voor het eerst ontmoette, deed ze dat ook al.

En dan sprak ze opeens over een hond, de tekkel Marius, die werd overreden. Momenteel heeft ze een hond die Jules heet, half poedel, half wat anders. Binnenkort krijgt ze er een nieuwe tekkel bij. Ze dacht dat beide dieren beter eerst op neutraal terrein, bijvoorbeeld in een café, kennis konden maken. Haar dochter wordt binnenkort veertien jaar. ‘Ziet eruit als zeventien en is een mannengek. Ze wordt volkomen verpest door ma Gonet.’ Inez sprak ook over een infectieziekte die ze had opgelopen. Ik zag een ontsteking op haar hoofd onder het haar. Ik bracht haar tot niet ver van haar flat en keek haar na. Ik zag hoe ze over een bruggetje wegwandelde. Het maakte me zeer verdrietig.

Ik haastte me terug naar Bern en verkleedde me bij Bob Tapiheru om naar de 17-augustusreceptie te gaan in de residentie van dr. Zairin Zain. De straten waren vol geparkeerde auto's. Er waren zevenhonderd gasten. De ambassadeur zag er prima uit. Zijn vrouw, Emily Machbul, straalde. Ik gaf haar een hand en zei: ‘Dag mevrouw Zain.’ Ik bleef precies een kwartier, verkleedde me weer bij Tapiheru en begon de terugreis via Basel. Dr. Zain heeft na zijn laatste beroerte nog steeds spraaklessen. Hij was pas sinds tien dagen voldoende hersteld om zijn geloofsbrieven te overhandigen.

Bungkarno hield vandaag een rede voor de twintigste viering van de Indonesische onafhankelijkheid. Hij noemde zijn toespraak: ‘Reik naar de sterren: een jaar van zelfvertrouwen’.

[p. 158]

Hij zei dat alle imperialisten, en vooral de Amerikanen, uit Zuidoost-Azië dienden te verdwijnen. Hij was van mening dat de Aziatische broeders in Vietnam ook door Indonesië dienden te worden geholpen. Washington steunde altijd de meest corrupte elementen in de wereld, van Chiang Kai-shek op Formosa tot Moise Tshombe in Congo, om maar niet te spreken van de generaalskliek in Saigon.

Ik vond het griezelig dat Bungkarno zover ging om te zeggen dat Indonesië in de strijd tegen het imperialisme desnoods de atoombom zou gebruiken. ‘Wij hebben nu raketten en geleide projectielen,’ aldus de president, ‘en we zullen deze soorten wapens blijven aanmaken voor de verdediging van ons land.’

Ik kende de toestand op het Merdeka-paleis op 17 augustus. In 1957 was ik bij de viering geweest. De ganse top van burgerlijke en militaire autoriteiten omringt de president op de trappen rond het bordes, waar Bungkarno spreekt onder een baldakijn. Het hele land luistert mee. Ik probeerde me voor te stellen hoe generaal Nasution en de groep hoge militairen rondom hem, die juist nauwe samenwerking met de vs voorstaan, zouden reageren op hun president. Natuurlijk waren er ook progressieve generaals, zoals Achamd Jani en anderen, die verder keken dan hun neus lang was en die Sukarno gelijk gaven. Natuurlijk klopte Bungkarno's analyse dat de Amerikanen dienden op te donderen in Vietnam. Natuurlijk had hij gelijk om de uno in New York te bestempelen als een kongsi van kletsmeiers en machtswellustelingen. Maar Sukarno trok de lijn door en wilde er niet langer deel van uitmaken, waardoor Indonesië het enige land werd dat de uno ooit (tijdelijk) verliet. Fidel Castro en andere regeringsleiders deelden Bungkarno's mening, maar bleven erin. Sukarno trok Indonesië zelfs terug uit het Internationale Monetaire Fonds en de Wereldbank. Hij was volkomen consequent, maar was het ook verstandig? Ik probeerde me voor te stellen wat er die dag op de trappen van het Merdeka-paleis omging in het brein van de pro-Amerikaanse en pro-westerse militairen. En wetend hoe lang er reeds met Washington tegen Sukarno werd geconspireerd, hield ik bij het lezen van de verslagen van Sukarno's rede mijn hart vast.

18 augustus 1965

Vietcong-guerrilla's vielen een marinierspost aan bij Danang, schreeuwend: ‘Yankees you die!’ Er werden 26 Vietcong-strijders gedood, zonder dat de Amerikanen verliezen leden. Dat zeggen ze althans zelf.

De Herald Tribune publiceert een artikel dat precies aangeeft

[p. 159]

wat Bungkarno gisteren bedoelde. De kop: ‘uno: disorder out of chaos’. Volgens het stuk had de ussr kans gezien om de vs en de rest van de westerse landen door de knieën te laten gaan op het terrein van de achterstallige bijdragen aan de uno. Moskou heeft het meteen verdomd mee te betalen aan operaties van de uno, zoals aan die in Congo, die het Kremlin als onwettig beschouwt.

Amerika wilde de Sovjet-Unie een straf opleggen vanwege de achterstallige betalingen. ‘The year-long drama played out on the stage of the United Nations’, aldus de Tribune. Het blad verdedigt Washington door te benadrukken dat eerst de rest van de lidmaten van de uno voor de Sovjet-Unie had gecapituleerd. Daarna gaf ook Washington toe en liet zijn eisen vallen, niet om het Kremlin tegemoet te komen maar om gehoor te geven aan de wens van een meerderheid van de volkerenorganisatie. De redenering was aardig gevonden, maar het bleef geklets in de ruimte. De Sovjets hadden hun zin gekregen. Punt.

19 augustus 1965

The New York Herald Tribune bericht vandaag dat Amerikaanse mariniers, ondersteund door het geschut van de Zevende Vloot, nabij Chu Lai een Vietcong-regiment in de pan hebben gehakt. Er zouden ‘honderden doden’ zijn gevallen.

20 augustus 1954

R. Zwolsman heeft in Jakarta verklaard bereid te zijn moderne luxehotels te bouwen in Indonesië. Ik denk dan altijd weer aan W. Verrips. Hij zou bij deze projecten een doorslaggevende rol hebben gespeeld.

21 augustus 1965

Ontmoette Lennart Andersson (29), een Zweedse jongen uit Solna. Lang, blond, bruin, prachtige ogen. Hij danste in het dok met een neger. Onze ogen kruisten elkaar, en dat herhaalde zich enkele malen. Hij glimlachte, nam afscheid van zijn partner en kwam naar me toe. We gingen naar Hotel Maximillian op de Prinsengracht, waar hij een kamer had met zijn reisgenoot, een curator van een Zweeds museum. Die kwam veel later thuis en vond Lennart en mij in elkaars armen. Ik reed om 03.00 uur naar Huis ter Heide terug.

Vanmorgen haalde ik Lennart op in Amsterdam. We reden naar Eindhoven en haalden daar Erik en Helga op. Daarna gingen we naar Nettie en Enk Feldhaus van Ham, mijn oude

[p. 160]

jeugdvrienden uit Bosch en Duin. Lennart paste precies in het gezelschap. We hadden een fantastische dag en sliepen in Hotel Willems. Droomde dat ik op de schouder van mijn vader huilde.

24 augustus 1965

Lennart is naar Zweden teruggereisd. Ik zette hem in Utrecht op het station. God bless him. Zal ik hem ooit terugzien, nadat we dagenlang zo intiem met elkaar waren?

De Telegraaf van vandaag meldt dat ook in de deelstaten Serawak en Sabah op Noord-Kalimantan nu stemmen opgaan om uit de Federatie Maleisië te treden. Zou Indonesië dan helemaal zijn zin krijgen?

Lex Poslavsky is niet enthousiast over Les Mots van Sartre. Hij vond het niet echt geïnspireerd en zwartgallig, maar wel briljant geschreven.

's Middags was ik met mijn moeder in de poffertjeskraam in Zeist, en 's avonds bij mejuffrouw Boekhoudt in Baarn.

In Life staat een fotoreportage van een negentienjarige marinier, David Beauchemin uit Worcester, Massachusetts, die zijn verjaardag doorbracht met de jacht op Vietcong-guerrilla's in de omgeving van Danang. ‘Too young to vote, but not too young to fight’, schreef Life in vette letters onder het portret.

25 augustus 1965

Op de meest onverwachte momenten kom ik ‘toevallig’ de Indonesische Haagse lobbyist Martojo tegen. Hij maakte weer een aantal interessante opmerkingen. Onder leiding van de oud-koloniaal en buitengewoon gevolmachtigde ambassadeur N.S. Blom, onderhandelt Nederland momenteel in Jakarta over de indertijd genationaliseerde Nederlandse bezittingen. Martojo voorspelde dat het geklets op niets zou uitlopen, want Indonesië zou simpelweg met een tegenclaim komen. Mislukt de missie-Blom, dan komt minister Luns in een moeilijk parket, want voor een aantal projecten heeft hij reeds regeringsgaranties toegezegd. Martojo wist ook te melden dat de heer C.N. van der Spek van de kininefabrieken vorig jaar al met generaal Yusuf een overeenkomst ondertekende voor de aankoop van kinabast. Maar Holland bood zoals gewoonlijk te laag en Japan betaalde meer, dus de levering ging niet door.

Verder bevestigde Martojo dat Paul Rijkens rond de kwestie W. Verrips een vuile rol had gespeeld. Hij bevestigde eveneens dat Rijkens en Van Konijnenburg W. Verrips hadden inge-

[p. 161]

huurd om mij erin te laten lopen, zodat ik als journalist mijn geloofwaardigheid zou verliezen.²⁰²

202 Verrips verzekerde dat Suurhoff en Goedhart van de PvdA naar New York waren gekomen. Dit leidde tot mijn breuk met Vrij Nederland - zoals door Rijkens en Van Konijnenburg beoogd.

26 augustus 1965

Cornelis Verolme is enthousiast uit Indonesië teruggekeerd. Het werk in Tandjong Priok vordert uitstekend, ‘maar wil het project op tijd gereedkomen, dan is het noodzakelijk dat de Nederlandse regering spoedig de lopende exportkredietgarantie van honderd miljoen gulden verruimt’.²⁰³

203 Algemeen Handelsblad, 26 augustus 1965.

27 augustus 1965

Na jaren Toon Twiss Quarles van Ufford weer ontmoet.²⁰⁴ Hij is nu bedrijfseconoom bij Philips en is gehuwd met Marleen Stans. Ze hebben een dochtertje van vijf jaar. Zijn broer John werkt op het kabinet van burgemeester De Ranitz in Utrecht. Zijn zus Louise - een jeugdvlam van me - is gehuwd met Henk Greeve, en heeft vier kinderen.

Sprak in de stad met Willem Klinkenberg, die me zei dat R. Zwolsman ooit voor moord en oplichting voor een oorlogstribunaal was gesleept. Daar wist ik niets van. Hoe kon Paul Rijkens dan functioneren als president-commissaris van de Zwolsman-groep, terwijl Rijkens anderzijds een persoonlijke vriend van prins Bernhard was?

Van 20.30 uur tot na middernacht was ik bij Henk en Mimi Hofland. Het eerste gedeelte van de avond was plezierig, maar Henk dronk vrijwel in zijn eentje een fles sherry leeg en zekere onderhuidse spanningen tussen beide echtelieden kwamen aan de oppervlakte. Henk klonk buitengewoon negatief. Over Les Mots van Sartre zei hij: ‘Dat boek interesseert me gewoon niet.’ Hij zei eigenlijk tussen alles in te staan. ‘Ik kom tot niets, ik lees weinig, en het kan me absoluut niet schelen of ik ooit hoofdredacteur word. Ik kom trouwens niet tot schrijven.’ Hij was vandaag op Zandvoort een Lotus gaan testen. Ook had hij Hein ten Harmsen van de Beek op de redactie buitenland gezet, bij meneer Gruyters.

Toen ik vroeg hoe hij met Hein kon communiceren, antwoordde hij heel wat beter van gedachten te kunnen wisselen met Hein dan met Mulisch of Hoefnagels.

Hij raadde me met klem af ooit een boek te schrijven, want ‘niemand leest het’.

204 Zie Memoires 1925-1953.

[p. 162]

28 augustus 1965

Dean Rusk heeft nu gezegd dat Washington bereid is over een staakt-het-vuren te praten met Hanoi, terwijl de oorlog voortduurt. De bombardementen op Noord-Vietnam zijn verminderd, de aanvalsvluchten op de Vietcong in het zuiden verdubbeld.²⁰⁵

205 Neil Sheehan in The New York Times, 27 augustus 1965.

29 augustus 1965

Lang telefoongesprek met Bertie Hilverdink in Parijs. Hij is geopereerd en heeft een litteken van zijn hoofd tot onder aan zijn rug. Hij heeft veel pijn gehad en moet rusten.

Ik zat met een paar bekenden op het Americain-terras toen een jongen langskwam, terugliep en bij ons aan tafel ging zitten. Het was de lover om wie de huisknecht van Dick Holthaus zelfmoord had gepleegd. Hij was Frans maar zag er een beetje Indisch uit, hij had prachtige ogen maar een alles verpestende giechel. Hij tippelt dus vrolijk verder op jongens.

30 augustus 1965

Eerst hebben de Britten geweigerd motoren te leveren voor de Fokker Friendships die naar Indonesië moeten. Fokker dacht slim te zijn en ging in Amerika winkelen. Nu oefent de Amerikaanse regering, op verzoek van Londen, druk uit op Amerikaanse motorenfabrieken om geen leveranties aan Nederland te doen.

Grootfinancier R. Zwolsman is terug uit Jakarta met gigantische plannen, waaronder de aanleg van een autoweg van 2.000 kilometer lengte op Sumatra.

31 augustus 1965

Samenwerking met de Wereldkroniek is, dankzij Joep Buttinghausen en in overleg met de redactie, rondgekomen.

Abdel Gamal Nasser kankert even luid op de Amerikanen als Bungkarno, met dit verschil dat Nasser het doet tijdens een officieel bezoek aan Moskou. Hij veroordeelde de oorlog in Vietnam in de scherpst mogelijke bewoordingen.

Bungkarno staat werkelijk niet alleen in zijn veroordeling van de vs. Premier Lee Kuan Yew van Singapore zegt in The New York Times dat Vietnam ‘a mess’ is. Washington ‘lacks depth and judgement or wisdom’ en ‘if the Americans were in charge in Malaysia and Singapore, I would have been in jail, probably tortured and dead’. Lee Kuan Yew gaat dus nog veel ver-

[p. 163]

der dan Bungkarno in zijn veroordeling van de vs. Hij zegt verder in de Times dat de regering van John F. Kennedy hem onder de tafel drie miljoen dollar wilde geven als hij zou meewerken aan het verdoezelen van de activiteiten van een cia-agent in Singapore.

1 september 1965

L.B.J. heeft George Ball naar Charles de Gaulle gezonden. De Telegraaf meldt vandaag dat Frankrijk zal bemiddelen om vrede in Vietnam te bewerkstelligen. Het Algemeen Handelsblad bericht dat er geen sprake van bemiddeling kan zijn.

Premier en luchtmaarschalk Nguyen Cao Ky heeft in Saigon verklaard geen onderhandelingen te zullen openen zolang het Noord-Vietnamese leger niet van zijn grondgebied is teruggetrokken. Intussen bombarderen B-52-toestellen nu ook doelen in Zuid-Vietnam.

Koning Constantijn van Griekenland zit met een ernstige kabinetscrisis. Prins Bernhard, op de terugweg uit Tanzania, heeft volkomen onverwacht een omweg naar Athene gemaakt om de vorst met advies bij te staan. De Telegraaf schreef gisteren dat Bernhard tenslotte ‘een uitstekende representant is van de moderne monarchie’. Daar kan ik het volmondig mee eens zijn.²⁰⁶

206 Om die reden valt het uitermate te betreuren dat de memoires van Prins Bernhard niet zullen verschijnen.

2 september 1965

Je vraagt je af wat er in het brein van Amerikanen omgaat. In augustus werden 1.224 bombardementsvluchten op Noord-Vietnam uitgevoerd. Daarbij is 2.540 ton bommen gedropt. Er zijn raketten en kanonnen afgevuurd op vliegvelden, bruggen, spoorlijnen, bevoorradingsdepots, barakken, petroleumopslagplaatsen, schepen, radarinstallaties en hoofdwegen. In juli werden nog ‘maar’ 1.081 bombardementsvluchten uitgevoerd. De afgelopen maand liet men 1.880.000 pamfletten boven het noorden neer.²⁰⁷

De politierechter in Assen heeft twee studenten veroordeeld tot tien dagen hechtenis en tien gulden geldboete. De jongens hadden bij het generaal Van Heutsz-monument in Coevoorden, waar de generaal is geboren, een spandoek opgehangen met de tekst: ‘Ontslapen onder het hakenkruis: gesneuveld bij het uitmoorden van het 30ste Atjehse dorp, bij het verkrachten van de 79ste vrouw, om het geschokte prestige van het Koninklijk Nederlands-Indisch bestuur opnieuw te funderen: wij herden-

207 Neil Sheehan in The New York Times, 1 september 1965.

[p. 164]

ken het met eerbied.’ De dochter van de generaal had een klacht ingediend wegens smaad. En de bespottelijke mr. P.F. Oosterhof, de politierechter, veroordeelde de jongens. Ze hadden natuurlijk gelijk, al had de tekst sterker gekund. Ik belde Henk Hofland en vroeg hem er een artikel in het Handelsblad aan te wijden. ‘Maar dat kan niet in het Handelsblad’, zei hij. Wanneer dat zo is, zou ik er geen dag langer blijven zitten. Hij dus wel.²⁰⁸

De Darmadji's, mijn Indonesische vrienden uit New York, zijn hier.

208 En hij zit er in 1991 nog.

3 september 1965

Maarschalk Lin Piao, minister van Defensie in Peking, heeft in het Chinese partijblad een artikel van 50.000 woorden geschreven waarin hij zegt dat de Volksrepubliek alle revolutionaire bewegingen steunt die gericht zijn op de omsingeling van West-Europa en de vs. Hij vergelijkt ons en Amerika met ‘de steden van de wereld’; Azië, Afrika en Latijns-Amerika noemt hij ‘het platteland van de wereld’. Volgens Lin Piao betekent de huidige revolutionaire beweging een opstand van het platteland tegen de steden. Het artikel ridiculiseert de Sovjet-Unie, dat zou eten van twee walletjes. Enerzijds afficheert het land zich als een revolutionaire beweging, maar ondertussen, vooral tijdens het bewind van Nikita Chroesjtsjov, wil het samenwerken met de vs en de kapitalistische mogendheden.²⁰⁹

209 Seymour Topping in The New York Times, 2 september 1965.

4 september 1965

De Indonesische consul-generaal in Amsterdam, Natadiningrat, stelde zijn Mercedes beschikbaar om met de Darmadji's een tocht te kunnen maken naar de kaasmarkt in Alkmaar, de Afsluitdijk, Leeuwarden, Groningen, Zwolle, Amersfoort, Soestdijk en Lage Vuursche. Ook voor mij echt een Hollands dagje uit.

Bob Tapiheru vraagt namens ambassadeur Zairin Zain of ik opnieuw naar Bern wil komen.²¹⁰ Brief van Pierre M., de minnaar van de huisknecht van Dick Holthaus. Ook Lennart Andersson uit Zweden schrijft. Hij eindigt met: ‘I love you Willem, with love and kisses.’

210 Brief d.d. 2 september 1965, zie Bijlage 5.

5 september 1965

Anneke Verrips zag er steengoed uit, bruinverbrand en gezond.

[p. 165]

Zij en de jongens maken het uitstekend. Ze bevestigde nogmaals dat ze haar verongelukte man had geïdentificeerd, maar het was voor haar een raadsel gebleven hoe Werner veertien minuten na het ongeluk per ambulance naar het ziekenhuis kon worden overgebracht. Hij had vredig en met een glimlach gekeken, en ook verwonderde ze zich over een minuscuul klein gaatje in zijn hoofd. Haar zaken worden behartigd door mr. C. Constandse in Amsterdam.

6 september 1965

Vanmorgen had ik in de residentie aan de Kerkeboschlaan in Wassenaar een interview met de Indonesische ambassadeur Sudjarwo Tjondronegoro, mijn oude vriend. We hadden meteen weer contact. Hij zei: ‘Ik heb een brief aan Elseviers geschreven en erop gewezen dat artikelen die beledigend voor ons land zijn, ons niet kunnen schaden. Daar zijn we een te groot land voor. Maar waar wel schade aan kan worden toegebracht, dat zijn de langzaam weer opgebouwde goede betrekkingen tussen Nederland en Indonesië.’ Hij wilde weinig zeggen over de resultaten van de financieel-economische onderhandelingen die aan de gang zijn. Wel liet hij zich bijzonder vriendelijk over minister Luns uit. ‘Hij voert een uitermate voorzichtig beleid ten opzichte van Indonesië en hoedt zich er kennelijk voor een foutje te maken. Hij zegt ook zelf dat hij een realistisch beleid wenst na te streven, en dat doet hij dan ook.’

Sudjarwo zei dat het hem is opgevallen hoe kritisch de Nederlandse pers staat jegens het beleid van de vs in Vietnam, en noemde met name de artikelen van André Spoor voor de gpd. Ik vroeg hem of het niet in de lijn der ontwikkelingen zou liggen dat Beatrix en Claus naar Indonesië zouden reizen. Die vraag verraste hem, maar hij reageerde meteen positief.²¹¹

211 Het volledige interview verscheen op 10 september 1965 in Dagblad Zaanstreek de Typhoon.

7 september 1965

Droomde intens van Loet Kilian. Gaf Tieneke een zoen.

Lunchte met Frits in het Bakhuisje. Hij had vannacht wakker gelegen en over het doel van het leven gepiekerd. Hij vroeg me wat mijn doel was. Hij was het ermee eens dat er te veel ‘fijne mensen’ waren om er één vaste vriend op na te houden. Hij gaf mensen soms een duw in de goede richting, dat was één doel. Ook wilde hij een paard beeldhouwen met een uitgezak-

[p. 166]

te buik, ‘want door overdrijven kun je mensen dingen laten zien die ze anders zouden missen’.

Hij had een hond van een kennis naar het asiel gebracht en een spuitje laten geven. ‘Ik had het drie weken aangezien. Het dier had een kankerbult en viel om wanneer hij moest plassen. Het kon niet. Ik vond het wel zielig. Het voerde een doodstrijd en moest een tweede spuitje hebben.’

8 september 1965

Liep gisteravond bij Henk en Mimi Hofland binnen. Edmond kwam even uit bed. Henk zei: ‘Werner Verrips was echt geen spion van de Russen, want ik hou de Russen niet voor zo stom dat ze een gek vertrouwelijke opdrachten laten uitvoeren.’ Ik zei dat ik hem ook wel eens anders over Verrips had horen spreken. De tijd vertekent beelden steeds meer.

R. Zwolsman had tegen Henk gezegd: ‘Je vergist je wel eens in iemand. Verrips was gewoon zo'n persoon.’ Daar laat hij het dan gemakshalve maar bij.

Met Frits op stap geweest. We wandelden in de wind op het strand, lagen later in zijn hofje naast elkaar op bed. Het was gewoon fijn. We bezochten Jolle Jolles, die vertelde dat president Sukarno in november, na de conferentie in Algiers, naar Mexico en Suriname zou reizen.

De Chinese zaakgelastigde had me uitgenodigd om om 17.15 uur een film te komen zien in verband met de twintigste herdenking van de overwinning op Japan. De propaganda was zo infantiel en doorzichtig dat Wim Klinkenberg opmerkte: ‘Er gaat in zulke films nooit een communist dood.’ Anton Constandse zei op 10 september naar Albanië te vertrekken.

Tussen India en Pakistan is gedonder uitgebroken over Kashmir. Het lijkt werkelijk oorlog te gaan worden. U Thant en de uno zijn er weer in gesprongen om een staakt-het-vuren te organiseren. Er worden luchtaanvallen op elkaars grondgebied uitgevoerd. Pakistan meldt 31 toestellen op een Indiase luchtmachtbasis te hebben vernield.²¹² Sukarno en Chou En-lai hebben steun toegezegd aan Pakistan.

212 Jacques Nevard in The New York Times, 7 september 1965.

9 september 1965

Dineerde samen met Henk van Ulsen, die momenteel in Gogols Dagboek van een gek optreedt. Hij had Les Mots gelezen. Hij ‘braakte’ van de Verolmes en de Zwolsmans, die Indonesië achternahollen om aan ze te verdienen. Joseph Luns was ‘een

[p. 167]

aperte lul’. Hij had genoten van Willem Brugsma's interview met Arnold Toynbee.

10 september 1965

Probeerde een ontmoeting tussen Lex Poslavsky en Gerard Croiset te arrangeren. Maar Lex voelde er weinig voor om naar Utrecht te gaan. ‘Als ik daar word gezien, is het volgende verhaal dat ik bij Croiset op het spreekuur zat.’

Mijn moeder maakt zich zorgen over mijn vader. Een paar dagen geleden heb ik een felle botsing met hem gehad. Omdat hij toen zei: ‘Schrijf het allemaal maar weer in je dagboek’, heb ik er juist zo min mogelijk aandacht aan besteed. Maar mam vindt hem nog steeds niet zijn oude zelf en is bezorgd dat hij last van zijn maag heeft, misschien zelfs hartproblemen. Hij verzwijgt voor mam dat er iets mis is. Zij vroeg me om niets tegen hem te zeggen over haar zorgen. Ik dacht alleen: hoe kun je 45 jaar getrouwd zijn en zulke dingen voor elkaar verborgen houden? Maar dat is nu misschien juist het geheim van een succesvol huwelijk.

Schreef een artikel over W. Verrips voor de Wereldkroniek.

12 september 1965

Loet en Tieneke hebben een zoon.

De stunt met de bejaarde Belgische kunstschilder George van Haesendonck is gelukt. De Belgische ambassadeur bezocht hem voor hij met vakantie ging. En vanmiddag, op de honderdste verjaardag van de oude baas, verscheen de Belgische zaakgelastigde jonkheer J. Raeymaeckers, precies zoals ik had voorgesteld, met een onderscheiding voor nationale opvoeding en cultuur, in een mooi wijnrood etui. Hij stamelde: ‘C'est trop d'honneur pour moi’, en iedereen was geroerd, including me. Dat zijn momenten die je voldoening geven, om te weten dat je anderen een moment van geluk brengt.

Ik reed van de Groot Haesebroekseweg 3 in Wassenaar naar de Hengelstraat in Sportdorp, Rotterdam, en praatte met John van Haagen. ‘Ik geef mijn spieren, mijn lichaam en mijn jeugd om ervoor te zorgen dat mijn kinderen een betere toekomst krijgen’, zei hij. ‘En van mijn inspanning, zweet en tranen rijdt een of andere directeur in een slee naar een casino.’ Vorige week bracht hij 350 gulden schoon binnen voor zijn vrouw en vijf kinderen.

De Gazet van Antwerpen neemt me voor drie maanden op proef als correspondent in New York.

[p. 168]

13 september 1965

Ontmoette om 16.00 uur de broer van W. Verrips in de flat van Anneke. We spraken tot 20.00 uur. Hij deed me in meer dan één opzicht aan mijn vroegere vriend denken. Na een reportage in het Algemeen Dagblad had hij met zijn broer gebroken, en hem sedertdien nooit meer gesproken.

Hij leek weinig van de zaken van zijn broer Werner te weten. Terwijl ik vertelde viel hij van de ene verbazing in de andere. De broer had zijn hele leven last gehad van de strapatsen van Werner, ‘te beginnen met zijn arrestatie ten tijde dat onze vader stervende was’. Er was nu eindelijk rust gekomen in de publiciteit rond Werner Verrips. Iedere nieuwe rel zou vooral de carrière van de broer kunnen schaden.

Anneke Verrips gaf overigens toe dat - hoewel in opdracht van Rijkens en Van Konijnenburg - Verrips zich in mijn leven en werk had gedrongen met het oogmerk mij te beschadigen. Ze zei dat Verrips dat had toegegeven. Ik had teruggeslagen, en dat dat consequenties voor hem had gehad was mij niet te verwijten. Ten slotte was Anneke toch bereid mij een opname van W. Verrips te leen te geven voor mijn Wereldkroniek-artikel. Anneke zei: ‘Je bent altijd als een vriend in ons huis ontvangen, je belazert me niet hè, Willem?’ Ik zal dat zeker niet doen. Toen niet, nu niet, nooit. Ik kwam thuis en herschreef het hele artikel andermaal. Bij lezing merkte mijn moeder op: ‘Van Konijnenburg komt er nog beroerder af dan in je eerdere concept.’ ‘Dat verdient hij ook’, zei ik.

14 september 1965

Reed naar Henk en liet hem mijn Verrips-artikel lezen. ‘Bijna professioneel’, zei hij, en het scheen hem te bevallen. Hij vroeg zich af of er iemand gek genoeg zou zijn om erop aan te haken en de zaak Verrips verder uit te zoeken. Henk zei dat Verrips met zijn bungalow eigenlijk Rijkens had afgezet, ‘die oud was geworden en vrij gek’. Verrips zou de laatste dagen voor zijn auto-ongeluk doodsbang zijn geweest. Hij zei althans tegen een aantal journalisten, waaronder ook Pierre Claessens en René van Eijk, dat indien hem iets zou overkomen, zij het tot op de bodem dienden uit te zoeken. Maar wie zet zich nog voor W. Verrips in? Ik vertrek aanstonds weer naar Amerika en beschik ook niet over de privé-middelen. Henk Hofland zal het zeker niet doen. Hij zei: ‘Alles, letterlijk alles wat Verrips zei, was gelogen en verzonnen. Misschien was ik wel de enige die Verrips doorhad.’ Hij was in ieder geval nooit één moment bang geweest voor Verrips.