Logo DBNL
Memoires 1963-1964 (2000)

Memoires 1963-1964

(2000)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

New York

24 maart 1963

Geniet extra van mijn eigen flat in Kew Gardens, na wekenlang hotels en nachtelijke ritten met de Greyhound. Santo en Hashram1 waren hier met hun vriendinnen. Santo bereidde een heerlijke maaltijd.

Er waren brieven van mijn ouders en drie van Theo, mijn broer, uit Rhodesië. Ik zou naar hem toe willen. Mr. J.C.S. Warendorf had namens mij de president-directeur van de klm dr. ir. F.Q. den Hollander geschreven, om een antwoord te forceren inzake mijn claim dat mij door Emile van Konijnenburg (klm) en dr. K. Scholtens (Shell) twee tickets voor een wereldreis waren toegezegd2 als ‘beloning’ voor vijf jaar intensieve inzet ten behoeve van hun belangen. Nu schreef M.J. Nederlof, hoofd van de juridische dienst, dat mijn claim was voorgelegd aan dr. E. van Konijnenburg, en dat deze ‘met de meeste nadruk had verzekerd, dat zijnerzijds geen toezeggingen waren gedaan of afspraken gemaakt’ als ik had vermeld.3 Konijn loog dus schaamteloos. Ook de nog openstaande tickets, die ik op verzoek van dr. Zairin Zain4 in het belang van de groep-Rijkens had gemaakt, konden niet worden afgeschreven. Mijn achting voor de heren - en de wijze waarop de klm zich ervanaf maakte - daalde tot beneden nul. Toen ik ze, tegen de verdrukking in, in 1961 in Washington bij president Sukarno binnenloodste werden gouden bergen beloofd. Je kunt dan toch niet vragen om die toezeggingen ter plekke op een papieren servetje in een restaurant te bevestigen?

25 maart 1963

In de China Inn5 zat gisteravond een paar tafeltjes verderop een Indische jongen. Ik wist dit zeker. Hij heette Ludwig Kilian (24) en was sedert een paar jaar in de vs. Hij werkt bij de afdeling catering van de klm. Koeltjes en gereserveerd naar buiten

toe, maar helemaal op temperatuur en warm van binnen. Hij woont nota bene een paar straten van mij vandaan in Kew Gardens. Zijn hospita beviel hem niet. Ik heb hem op de plaats rust aangeboden om voor vijftig dollar per maand mijn flat te huren omdat ik binnenkort weer naar Huis ter heide afreis. ‘Truth is stranger than fiction’, zegt mijn moeder altijd. Waarom moest ik deze jongen in het hartje van New York in een restaurantje tegenkomen?6

Kocht een ticket naar Johannesburg, per boot, met een stop eerst in Salisbury bij mijn jongste broer, en daarna in Kameroen om Erwin Aschmoneit te bezoeken. Kocht voor mijn moeder pianoconcerten van Prokovjev en Bartok.

Loet en zijn broer René, die op het punt staat in de Amerikaanse luchtmacht te gaan dienen, kwamen hier avondeten. Pleasant guys. Ze komen hier het weekeinde intrekken.

Ik zie dat de heer Ch.J.M.I. Welter (82) eindelijk het parlement verlaat. De hoogste tijd.

Maarten Abeln (17) uit het Twentse Albergen is van een highschool in Michigan getrapt en terug naar Nederland gezonden omdat hij kritische stukjes over de Amerikaanse samenleving naar huis stuurde en publiceerde.7 Er gaat niets boven ‘vrijheid van de pers’ in de vs...

De bekende commentator James Wechsler van de New York Post heeft mijn verschijnen voor de Senaatscommissie in Washington in een beschouwing aldus opgenomen:

Perhaps the most absurd episode in Todd's indictment was his attack on Time's Sam Halper. For one thing, Halper long ago established his credentials as a knowledgeable, sophisticated observer of Communist intrigue in Latin America; for another, Time itself had long been in the forefront of the anti-Castro battalions.
One of the lesser characters denounced by Todd was a former Dutch journalist named William L. Oltmans of station wgbs in Florida. He was one of those found guilty of questioning the dimensions of the anti-Castro movement. He replied:
I stand for and I fight for the integrity of the newsman to be able to report details about Cuba that are not pleasant to read.
I believe we fooled, to a great extent, the American public with completely biased and incorrect reports written from Miami Beach, instead of letting cooler heads prevail. I think... we should try not to fool ourselves as to the strength of the Castro revolution because, if we hadn't done that, we wouldn't have gone into the Bay of Pigs and lose so many gallant lives, and swim back, and make Mr. Castro more strong than he is already.
Mr. Oltmans' analysis may be valid or arguable. But under what conceivable standard does a Senate subcommitte assert the right to sit in judgment of him, and of all the others whom Mr. Todd was permitted to place under suspicion?8

26 maart 1963

In een groots opgemaakt bericht over de gehele voorpagina van De Telegraaf werd bekendgemaakt dat de historische luchtverbinding tussen Amsterdam en Jakarta in april zal worden hervat. Dit dankzij de inspanningen van de onvolprezen Emile van Konijnenburg, die de overeenkomst met dr. Subandrio tekende, ook al verliet hij de klm, onder druk van zijn vijanden, afgelopen 1 januari. Konijn maakte grapjes over decoraties die ‘sommige mensen op hun pyjama dragen’, maar wanneer iemand ooit recht gehad zou hebben op een grootkruis van verdiensten dan was hij het, ook al kan hij liegen of het gedrukt staat. Zijn verdiensten zullen nooit officieel worden erkend. Het Algemeen Handelsblad - in tegenstelling tot De Telegraaf, dat een portret van Konijnenburg op de voorpagina plaatste9 - publiceerde een hoofdartikel over het klm-succes zonder Van Konijnenburg zelfs maar te noemen.10 Misselijk beleid van Steketee en Hofland, die beter hadden moeten weten. Maar ze durfden officieel Den Haag (en Luns) weer niet voor het hoofd te stoten. Er zou geen betere gelegenheid zijn geweest om Konijn in dit opzicht de eer te geven die hem toekwam.

Van der Jagt van de klm overtuigde me toch maar naar Holland terug te gaan met klm in plaats van, zoals ik van plan was, met de boot.

31 maart 1963

Gore Vidal voorspelt in Esquire dat J.F.K. in 1964 herkozen zal worden om in 1968 te worden opgevolgd door broer Robert F. Kennedy. Hugh D. Auchincloss is zowel de stiefvader van Vidal als van Jacqueline Kennedy. Hij kent de Kennedy's door en door.11

Nehru schrijft een boeiend artikel in het blad Foreign Affairs.12 Jammer dat niemand Bungkarno erop attendeert iets dergelijks te doen. Dat zou Ruslan Abdulgani als minister van Voorlichting hebben moeten adviseren.

Ludwig Kilian is bij me ingetrokken. Prima.

Schreef een artikel van een paar duizend woorden over Sukarno voor De Typhoon.13

Las met genoegen Congo 196? door de voormalige Congolese ambassadeur bij de uno, Thomas Kanza. Hij is nu 29. Premier Cyrille Adoula zet hem thans in voor diplomatieke missies. Hij schreef zonder verbittering en betreurde het dat de westerse landen niet eerder de werkelijke persoonlijkheid van Patrice Lumumba hadden ontdekt. Ook schreef hij hoe het Westen Congolees nationalisme blindelings met communisme vereenzelfdigde, dit geheel ten onrechte. Maar dat is dus overal gebeurd vis à vis de revolution of rising expectations in Afro-Azië, van Indonesië tot Cuba.

2 april 1963

Fidel Castro heeft een formele boodschap gezonden met verontschuldigingen over een aanval van Cubaanse mig's op het Amerikaanse vrachtschip Floridan. De Tsjechische ambassadeur, Miloslav Ruzek, gaf de tekst op het State Departement af.

Walt Rostow14 en Robert Komer15 bevinden zich in Nieuw Delhi om te onderzoeken welke Amerikaanse steun nodig is om de Chinese opmars in Assem verder tot staan te brengen.

Marlon Brando heeft een hoofdrol gespeeld in de verfilming van The ugly American. De première werd gegeven in Bangkok, in aanwezigheid van koning Bhumibol en koningin Sirikit.

3 april 1963

President Miguel Ydigoras van Guatemala is afgezet door zijn minister van Defensie, kolonel Enrique Peralta Azurdia. Washington heeft nooit moeite met rechtse coups. Het zijn de linkse omwentelingen die niet acceptabel zijn.

Mas Ronodipuro vond mijn Sukarnoboek oké. Louis Fischers boek was misschien technisch perfect maar het miste warmte. Rono vond dat ik het naar Abdulgani moest zenden. Hij adviseerde om niet dit jaar, maar in 1964 naar Jakarta te gaan.

Lezing voor de Women's Club in Wyncote, Pennsylvania. Helaas veel oudere dames, maar prachtig weer.

Onder de bomen van het plein begint met Max Tak te beschrijven als violist. Heb Taks boekje gelezen, maar blijf de man een ongehoorde proleet vinden.

4 april 1963

Max Frankel schrijft over het tiendaagse bezoek van maarschalk Rodion Malinovsky, de sovjetminister van Defensie, aan Indonesië. De Rus kwam kijken naar het sovjetwapentuig, ter waarde van een miljard dollar, dat het Kremlin aan Indonesië heeft geleverd. Dat was aanvankelijk voor de bevrijding van Irian-Barat, maar het materieel zou nu gebruikt kunnen worden in de oplopende confrontatie met Maleisië. Frankel zegt dat Washington met genoegen heeft opgemerkt dat Indonesië zich kennelijk niet verder in de schulden wil steken bij het sovjetblok en wat terughoudender is geworden jegens nieuwe aanbiedingen vanuit Moskou.

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt schreef haar zeventigste verjaardag in een hotel op de Veluwe te hebben gevierd. Zij verwachtte veel belangstelling. ‘Ik hoefde maar een kelner te wenken, en thuis had ik dat allemaal zelf moeten organiseren.’ Sydney Gruson meldt vanuit Londen dat westerse waarnemers van mening zijn dat Nikita Khrushchev zich in politieke moeilijkheden bevindt, maar ze verwachten niet dat hij als hoogste leider zal worden vervangen. Alle westerse ambassades in Moskou hebben bij geruchte vernomen dat er ernstige problemen in de sovjetleiding zouden zijn.16

Lezing voor de University Club in Waterbury, Connecticut.

6 april 1963

Ik zie in de Nieuwe Rotterdamse Courant dat de Indonesische zaakgelastigde in Den Haag (Mohammed Sjahrif, mij uitstekend bekend) zijn inleidingsbrief aan minister Luns heeft overhandigd.

Steve Bowles, student aan de Iowa State University, schrijft mij zich te hebben opgegeven voor het Peace Corps. ‘I have definitely decided to join - if they'll have me.’ Hij zou nog deze maand worden gekeurd. Hij voelde zich door mij aangemoedigd en gesteund.

8 april 1963

Lunch in Pleasantville, New York, in het hoofdkwartier van Reader's Digest met Roy Herbert en drie redacteuren. Ze zijn geïnteresseerd in een exclusief verhaal over dr. Carlos Raphael Rodriguez.17 Ze bleken alle vier anti-J.F.K. en anti een accommodatie met Havana, en ik was niet onder de indruk van de vragen die zij stelden.

Bertrand Russell publiceert een ter zake doende brief in de New York Times. ‘The U.S. Government is conducting a war of annihilation in Vietnam. The sole purpose of this war is to retain a brutal and feudal regime in the South and to exterminate all those who resist the dictatorship of the South. A further purpose is an invasion of the North, which is in Communist hands... I raise my voice... How long will Americans lend themselves to this sort of barbarism?’

Ik erger me paars aan het begeleidende hoofdartikel in de Times. Het blad schreef dat er twaalfduizend Amerikaanse militairen in Vietnam waren, ‘not to retain a brutal and feudal regime in the South and to exterminate all those who resist, but to prevent an armed takeover of the country by Communist guerrillas, encouraged, and in part supplied, trained, led and organized from North Vietnam or Communist China or both.’ De Times: ‘Napalm has been used by the South Vietnamese air force against real or imagined havens of Vietcong guerrillas.18 Its use has certainly killed innocent people - as other weapons have done in all wars. American advisors have opposed its employment, on both moral and practical grounds, against all except clearly identified military targets. Defolliation chemicals (common weed killers) have been employed largely in at-

tempts. So far with limited success, to strip leaves from heavy jungle growth near lines of communication and base areas.’ Ze zijn allemaal gek.

Je ziet hier in 1963 het begin van een walgelijke jungleoorlog en het vergoelijken en rechtvaardigen bij voorbaat van waanzinnige vormen van oorlogvoering. Daarnaast illustreert de brief van Bertrand Russell, de filosoof, een ontstellende naïviteit (iets waar ikzelf ook last van had in de jaren zestig, bijvoorbeeld ten aanzien van Cuba) dat communisme in Noord-Vietnam de broodnodige social change zou brengen en dat Washington verdomde om dit in te zien. De ellende met de revolutionaire omwentelingen - als beoogd in China, de ussr, Cuba en andere arbeidersparadijzen - was dat de revolutie werd doorgevoerd aan de hand van een niet realistische en in de praktijk onuitvoerbare marxistisch-leninistische filosofie. Zonder één uitzondering zijn alle communistische experimenten sinds de bestorming van het tsaristische Winterpaleis in Petrograd dan ook jammerlijk mislukt. Russells brief van 1963 suggereert vooralsnog geloof in het slagen van het socialistische experiment in Noord-Vietnam, en hij deelt aan Washington de zwartepiet uit. De vs offerden 55.000 militairen - om over alle Aziatische doden hier niet te spreken - om Zuid-Vietnam (als eerder Zuid-Korea) uit handen van communistische experimentalisten te houden. In Korea zouden zij slagen, in Vietnam niet. Wanneer men de welvaart over de hele linie van het regime in Seoul vergelijkt met dat in Saigon in 1990 bijvoorbeeld, zou men de stelling kunnen verdedigen dat, ondanks fascistische tendensen en militaire-dictatuurpraktijken, de Zuid-Koreanen er verreweg het beste vanaf komen. Hoe zal de geschiedenis oordelen?

9 april 1963

Ruby Hart Phillips19 beschrijft hoe vier jaar Fidel Castro de Cubaanse economie in een puinhoop veranderde. In 1962 produceerde het eiland nog 4,8 miljoen ton suiker. In 1963 zou de productie met 0,8 miljoen ton dalen. Vroeger kochten de Amerikanen de helft van de suikeroogst voor zeshonderd miljoen dollar. De Amerikaanse blokkade maakte aan deze inkomsten abrupt een einde. De Sovjet-Unie levert nu olie, machinerieën en verbruiksmaterialen (Made in ussr) in ruilhandel met Cuba, waardoor de economische toestand in recordtempo verslechterde.20

Lezing voor en lunch bij de Women's Club van New Canaan, Connecticut.

Loet Kilian prepareerde nasi. Al Brust kwam mijn Corydon van André Gide terug brengen.

10 april 1963

Loet reed me in de vroegte naar La Guardia voor een American Airlines-vlucht naar Rochester, New York, waar ik opnieuw voor de Century Club moet spreken. Het is prima gegaan. Bij de lunch werd crab meat geserveerd.

11 april 1963

Paus Johannes XXIII heeft de encycliek ‘Pacem in Terris’ doen uitgaan, vandaag in haar geheel in de New York Times gepubliceerd. Zo ver zijn we in de Hollandse pers nog niet. De paus contrasteert Order in the universe met Order in human beings. ‘God created man in his own image and likeness, endowed him with intelligence and freedom, and made him lord of creation... How strongly does the turmoil of individual men and peoples contrast with the perfect order of the universe!’ Dit is vooral een historisch document, omdat het aangeeft tot welk niveau het denken van een toonaangevend deel van de mensheid in het midden van de twintigste eeuw was geëvolueerd. Ik vrees dat de psyche, als breinmachine, nog altijd niet door het Vaticaan onder de loep is genomen. Vormt de psychologie een onderdeel van de priesteropleiding?

's Avonds sprak ik voor de Men's Club van Temple Sinai in Roslyn Heights, New York. Loet en René Kilian gingen mee.

12 april 1963

Schreef ambassadeur Carl Schürmann of de Nederlandse delegatie niet jaarlijks tienduizend bloembollen aan de uno zou kunnen schenken. ‘Wie de uno bezoekt kijkt bij de ingang tegen een reeks uitgedroogde bloempotten aan, met miezerige boompjes en kale stroken gazon. gezien de deplorabele staat der financiën van de uno...’21

Drs. Carl Barkman is dus de zaakgelastigde in Jakarta geworden. De Telegraaf zegt dat hij met een schone lei begint.22

De Christian Science Monitor meldt dat Fidel Castro voor de tweede maal in korte tijd een verzoenende toon ten aanzien van de vs heeft doen horen. Hij zei het te waarderen dat Was-

hington thans optrad tegen piratenpraktijken van Cubaanse ballingen.23 Castro kan de Sint-Vitusdans opvoeren, maar zo lang hij het marxisme-leninisme praktiseert zal Washington nooit ofte nimmer ten aanzien van Havana water bij de wijn doen. Daar ben ik zeker van.

Dominee Martin Luther King, dominee Ralph Abernathy en zestig medestanders zijn weer eens gearresteerd, in Birmingham, Alabama. In Clarksdale, Mississippi werd met molotovcocktails een huis in de fik gestoken waar de zwarte afgevaardigde Charles Diggs uit Michigan logeerde.

13 april 1963

Henk en Mimi Hofland kondigen de geboorte van een zoon aan, Edmond.

Het staatshoofd van China en mrs. Liu Shaochi zijn op bezoek in Jakarta. Tijdens een airshow raakte een mig-19 in problemen. Het stortte neer, niet ver van waar president Liu en Bungkarno zaten. Ook mig-17's, mig-21's met deltawings, en tu-16 Badger bommenwerpers namen aan de luchtshow deel.

15 april 1963

Broer Theo is getrouwd met zijn Zuid-Afrikaanse vriendin, Nellie Wentzel. Dat maakt een reis naar Rhodesië nu minder noodzakelijk. De gebeurtenis schijnt zich nogal informeel te hebben voltrokken.

Mr. J.C.S. Warendorf heeft van de njk - op haar verweerschrift van 20 februari 1963 - een antwoord van minister Luns ontvangen, dat als gewoonlijk kant noch wal raakt.24 Waar het om gaat is dat de overheid mij in de uitvoering van mijn werk als journalist al vijf jaar belemmert. Warendorf zal om een gedetailleerde weerlegging vragen.25

16 april 1963

unca-lunch met ambassadeur Nikolai Fedorenko van de Sovjet-Unie. Hij volgt Valerian Zorin op. Hij is een oriëntalist. Overigens de gebruikelijke affaire. Gemeenplaatsen, geen nieuws.

Weerlegde punt voor punt in vier pagina's de argumenten van mijnheer Luns voor gebruik door Warendorf en de njk.

17 april 1963

Vloog naar Tulsa, Oklahoma en gaf een lezing in de Crystal Ballroom van Hotel Mayo voor de Woman's Dinner Club. Ik was 1 3/4 uur aan het woord en werd herhaaldelijk door applaus onderbroken. Gaf een tv-interview aan kvoo en de Daily World stelde telefonisch vragen. John Drummond van de Tulsa Tribune kwam naar het hotel en ging professioneel te werk.26

Lees de dialogen uit Corydon van Gide. Kom er niet werkelijk mee in contact. Zijn dagboeken blijven voor mij zijn beste werk. Ik moest wel lachen om hoe hij vertelde op een Parijse boulevard twee hondjes te hebben gezien die in de act aan elkaar vast waren komen te zitten. Drie andere honden cirkelden om de twee ongelukkige beesten heen, tot een derde hond zich op de twee neukende dieren wierp. Gide ging ervan uit dat hij de enige voorbijganger was geweest die het niet was het ontgaan dat de derde hond, een mannetje, juist ook het mannetje besprong.

18 april 1963

Vloog via Kansas City, Omaha en Minneapolis naar Eau Clair, Wisconsin. Als klein jongetje in de jaren dertig op ‘De Horst’ keek ik altijd naar vliegtuigen; Dakota's heetten ze toen. Ik zei dan tegen ze: ‘Goedendag op Gods vertrouwen.’ Waar ik dat vandaan haalde mag Joost weten. Nu neem ik al jarenlang vliegtuigen als taxi's.

Twee studenten haalden me bij aankomst af. We dineerden in een hotel met enkele docenten. Ik gaf om 20.00 uur een lezing aan het State College. Er was bijna niemand. Onbegrijpelijk voor een lezing die driehonderd dollar kostte.

19 april 1963

Mijn lieve vriendin Penny Hedinah is voor mij, zoals ik haar had gevraagd, naar minister Ruslan Abdulgani gegaan. Op 9 april om 9.30 uur vertelde Pak Ruslan aan haar dat president Sukarno niet meer het volle vertrouwen in mij had. Hij zou enkele artikelen van mij hebben gelezen die zijn gevoelens en die van Indonesië hebben gekwetst. Geen vertrouwen meer? It makes me madder than hell!

Het allerkwaadste maakte mij het feit dat mij het medeauterschap in de schoenen was geschoven van artikelen in Elseviers die waren
geschreven door aartsconservatief H.A. Lunshof. Er waren artikelen die gebaseerd waren op contacten van Lunshof met de aartsvijand van Sukarno, Joseph Luns, en andere waren puur tot stand gekomen door contacten tussen Elseviers en officieren uit legerkringen die een coup tegen Bungkarno beraamden, zoals kolonel Pandjaitan, militair attaché in Bonn.27 Hoe deze zaken vanuit New York recht te zetten? Ik voelde me machteloos en wist dat zij die beoogden mijn vertrouwen en geloofwaardigheid aan Indonesische zijde te vernietigen, daar prima in waren geslaagd.

Minister Abdulgani vertelde Penny dat hij het manuscript dat ik hem gezonden had niet had ontvangen. Ambassadeur Zairin Zain had hem gezegd dat mijn boek ‘niet kwaad’ was. Met een visum kon de minister niet helpen, daarover ging het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ik zwem daar in de vijanden die altijd tegen de persoonlijke relatie tussen Bungkarno en mij zijn geweest. Penny schreef: ‘Pak Ruslan erkent dat je erg veel voor ons hebt gedaan, in de kwestie Irian Barat, en ook dat je veel met hem in contact was, zowel in Indonesië als in het buitenland. Hij noemde ook Belgrado.28 Wees niet moedeloos Wim,’ schreef de schat, ‘vroeg of laat kun je zelf Bapak alles persoonlijk uitleggen, hem in de ogen kijken... Jij bent de enige niet die teleurgesteld is.’

Intussen bevestigde persattaché J.A. van Houten uit Washington dat ik niet zal worden uitgenodigd voor een ontvangst ter gelegenheid van het aanstaande bezoek van kroonprinses Beatrix. Lichtte ogenblikkelijk Cees Meijer in Zaandam in, evenals mr. J.C.S. Warendorf. Als dát geen sabotage is, wat is het dan wel?

20 april 1963

Besloot telegrammen te sturen aan Van Rantwijk van de njk, Cees Meijer en mr. Warendorf. Ten slotte seinde ik koningin Juliana als volgt:

Embassy in Washington prevented me today to attend as representative of a Dutch newspaper the ceremony in honour of Princess Beatrix laying first stone for new embassy in Washington --- STOP --- this was done at the instruction of minister Luns and represents a clear case of ‘detournement de pouvoir’ --- STOP ---
neither Beatrix or new embassy are private property of Luns or Van Roijen --- STOP --- I respectfully request your intervention restoring my rights as a citizen and a journalist, WILLEM OLTMANS.29
Cuba blijft John F. Kennedy parten spelen. Ter gelegenheid van de mislukte invasie van Playa Giron, twee jaar geleden, hebben Cubaanse ballingen een witboek van tienduizend woorden gepubliceerd waarin zij J.F.K. ervan beschuldigen dat hij zijn belofte om een tweede invasie te organiseren niet is nagekomen. Integendeel, de regering-Kennedy heeft onlangs ballingen verboden raids op Cuba uit te voeren. De voorzitter van de Cubaanse Revolutionaire Raad in Miami, dr. Miro Cardona, heeft rechtstreeks geprotesteerd bij Robert kennedy, minister van Justitie. Maar de regering heeft zich niet door de ballingen onder druk laten zetten. Senator Kenneth Keating houdt staande dat er zeventienduizend sovjetmilitairen op Cuba zijn. Op 18 april trad Cardona zelfs af als voorzitter van de Raad, met een felle aanval op J.F.K., die de Cubaanse zaak, tegen de beloften in, in de steek zou hebben gelaten. De president sprak een vergadering van de American Society of Newspaper Editors toe en ontkende ooit een belofte voor een tweede invasie te hebben gedaan. Bovendien, aldus de Times, verwachtte hij niet dat Fidel Castro over vijf jaar nog de leider van de Cubaanse revolutie zou zijn.30 ‘Mr. Kennedy's chickens have come home to roost’, aldus een hoofdartikel in de New York Herald Tribune.31

21 april 1963

Vloog met de Eastern shuttle gisteren naar Washington; Hella Pick haalde me af en had een voortreffelijk maal geprepareerd. Vanmorgen maakten we een autorit naar Great Falls, wat een plezierig tripje werd. Zij taxeert J.F.K. nog steeds als ‘completely ruthless, easy in reversing himself when driven into a corner’, zoals dezer dagen door dr. Miro Cardona. Het laatste nieuws uit de uno was dat de voorzitter, Zafrullah Khan van Pakistan, een affaire zou hebben met mijn vriend Kenneth Dadzie, diplomaat van Ghana.

Telefoneerde met Bob Tapiheru, de assistent van ambassadeur Zairin Zain van Indonesië. Ze hadden in Den Haag een bezoek gebracht aan minister Joseph Luns die, in Bobs woorden, ‘een uitstekende diplomaat en goede verliezer’ was geweest.

Emile van Konijnenburg zou de eerste Nederlandse ambassadeur in Jakarta worden. Ruslan Abdulgani had mij nu ook laten vallen.32 Er klopte dus weer niets van wat hij zei.

In de middag woonden Hella en ik het concert van het Residentie Orkest onder Willem van Otterloo bij in Constitution Hall: een symfonie van Haydn, het tweede pianoconcert van Chopin met Ann Schein, de derde symfonie van Henk Badings en de Rhapsodie Espagnol van Ravel. De opmerkingen die Hella over miss Schein maakte bewezen dat muziek niet haar specialiteit is. Beatrix zat in een zijloge met Dean Rusk en echtgenote en de Van Roijens. Ik stond vlakbij toen de prinses afscheid nam bij de auto van mevrouw Rusk en zei: ‘Thank you for everything.’ Zij draaide het raampje open en gaf de vrouw van de minister een knipoogje. Dat kon dus niet. Een slechte gewoonte, van prins Bernhard geleerd. Ze was niet echt elegant gekleed en droeg een zwart-witte soepjurk, die haar veel te breed maakte.

Keerde naar Kew Gardens terug.

22 april 1963

De Washington Post noemde Ann Schein vanmorgen ‘a superb pianist’. Arme Hella.

23 april 1963

Bracht vijf uren door bij de New York Times en bekeek microfilms van oude nummers.

24 april 1963

Prinses Beatrix bezocht enige tijd Conference Room I van de uno en volgde de beraadslagingen begeleid door de Schürmanns en een belangrijk doende Sjef van den Bogaert.

Lunchte met Emeric Dimbu, eerste secretaris van de Roemeense delegatie. Hij vond J.F.K. inderdaad ‘quite strange’ en scheen Hella Picks standpunt te delen. Hij maakte opmerkingen als ‘If the western press wants to make anti-Communist propaganda, then let them do it at least intelligently’ en ‘When [de conservatieve] Senator Ehrlander is in Africa, he thinks he is in Mississippi’ of ‘When I read the evening paper I think of the poor guy in Brooklyn.’

Vloog naar Williamsport, Pennsylvania, en werd van het vliegveld gehaald door twee studenten. Om 19.00 uur gaf ik een le-

zing aan Lycoming College over Cuba. Er verschenen hooguit twintig studenten in de Student Union, waarvan ik er tien tijdens de maaltijd wist te motiveren om te komen. De Dean of Students, Jack Buckle, nam zelf niet de moeite om te komen als contactman op mijn contract. Toen ik later tegen hem aanliep vroeg ik tekst en uitleg waarom ze me überhaupt hadden laten komen à raison van 250 dollar. Hij vond het beter dat ik tien geïnteresseerde studenten had gesproken dan honderd dumbells. Ik antwoordde dat juist de slimjakken een lezing minder nodig hadden dan zij die het buskruit niet hadden uitgevonden.

25 april 1963

Albert Schweitzer is 88 jaar. Hij kreeg bezoek van een Amerikaan met zijn tienjarig zoontje Max, die een mier van zijn mouw wilde vegen. ‘Please don't,’ zei de man die al vijftig jaar in Afrika werkzaam was en nog dagelijks zijn hospitaal in Lambaréné runt, ‘that's my private ant: you are liable to break its legs.’33

26 april 1963

Loet ging tennissen in New Jersey. In de avond liep ik de Liberty-bioscoop aan 42nd Street binnen en vond daar, op het bovenste balkon in schemerduister, zeker een dertigtal kerels, ‘like a pack of sheep, or rather bloodhounds’ met elkaar bezig. De scène was niet te beschrijven. Militairen, marinemannen in uniform, blue jeans overal, laarzen, leren jacks; en handen, overal handen, die op alle mogelijke plaatsen aan je zaten. Eigenlijk zeer opwindend. Eerst deed een blanke bioscoopwacht alsof hij me meed. Even later raakte een zwarte geüniformeerde bioscoopwacht in het gedrang bekneld. Hij vond het zalig. Hij werd uitgekleed en door een aantal kerels grondig bewerkt. Er waren eigenlijk enkele zeer aantrekkelijke jongens bij. Het is een onbeschrijflijke sensatie om je midden in een dergelijk gewoel te bevinden.

Mr. J.C.S. Warendorf had opnieuw schriftelijk geprotesteerd bij de landsadvocaat E. Drooglever-Fortuyn, ‘omdat opnieuw moeilijkheden zijn gerezen ter gelegenheid van het bezoek van H.K.H. prinses Beatrix in Washington en New York’.34 Terecht wees Warendorf erop dat de belemmeringen als journalist ondervonden in strijd waren met de brief van Luns aan de njk

van 25 maart 1963. Wanneer zal het gedonder met Buitenlandse Zaken ooit ophouden?35

Fidel Castro is via Moermansk in de ussr aangekomen voor besprekingen met Nikita Khrushchev. Hij zal tijdens een massabijeenkomst op het Rode Plein worden verwelkomd. Theodore Shabad meldde uit Moskou dat Khrushchev, nu 69 jaar, reeds heeft laten doorschemeren niet eeuwig de posities die hij bekleedt te zullen vasthouden.36 Max Frankel voegde hieraan toe dat er in regeringskringen rekening mee werd gehouden dat Nikita Khrushchev onder krachtige druk van zijn critici stond, en daarom hints over aftreden gaf.37

28 april 1963

Een hoofdartikel in de Times getiteld ‘The Post-Khruschchev generation’ herinnert eraan dat Lenin, Stalin en Khrushchev meerderjarig werden onder het bewind van de Russische tsaren. De nieuwe generatie van sovjetleiders heeft nooit anders gekend dan het communistische regime. Zij zal over de hele linie beter zijn voorbereid op leiderschap en vooral meer op de hoogte zijn van de rest van de wereld. ‘It is highly likely that Russian nationalism will play a larger role in their thinking than Marxist internationalism’, aldus de Times.38

Loet is weer gaan tennissen. Ik lees Ruby Hart Philips' tweede boek over Cuba, The Cuban Dilemma. Ik heb haar tenslotte redelijk leren kennen. Matig interessant.

1 mei 1963

Om 12.30 uur zijn Indonesische troepen bij Kotabaru op Irian-Barat aan wal gegaan. Na meer dan dertien jaar strijd over de laatste moot van Nederlands Indië is dit Papoea-gebied, met naar raming 700.000 inwoners en 200.000 vierkante kilometer groot, aan Indonesië overgedragen. De pro forma-administratie door de uno heeft maar zeven maanden geduurd. Een vertegenwoordiger van de uno, dr. Djalal Abdoh, en minister Subandrio waren aanwezig. Den Haag - miezerige verliezers als we zijn - schitterde door afwezigheid. Nikita Khrushchev en president Kennedy zonden president Sukarno boodschappen.39 Arnold Brackman merkte gisteren tijdens onze lunch

meewarig op: ‘Niemand denkt meer aan de Amerikanen die op Irian in de Tweede Wereldoorlog hun leven lieten. Nu komt Sukarno daar straks aan met een door Moskou geleverde kruiser en pikt het gebied in zonder dat er vrijwel een schot is gelost.’40

3 mei 1963

‘950 negro pupils fill alabama jails’, aldus de levensgrote letters op de voorpagina van de New York Post. Alle gevangenissen zitten propvol. De tactiek van dr. Martin Luther King is de federale regering in Washington gelegenheid te bieden tegen Alabama in te grijpen, waar men weigert de apartheid in de winkels op te heffen. Ik schreef er onmiddellijk een artikel over voor De Typhoon in Zaandam.41 De dag tevoren nam De Typhoon mijn artikel ‘Apartheid, wonde in Amerika's vlees’ op, waarin ik mijn jongste reis door het Zuiden beschreef.42 De Times analyseert in een hoofdartikel waarom de Sovjets Fidel Castro groots onthalen. Peking stelt zich steeds meer op het standpunt dat de Sovjet-Unie een Europese mogendheid is, en dat de Russen op gewelddadige wijze belangrijke gebieden in Azië hebben veroverd en daarbij zeer onredelijke verdragen hebben weten te bedingen, gebaseerd op militaire overmacht. Moskou is daardoor een koloniale mogendheid gebleven, althans in de ogen van de Chinezen, en Aziatische volkeren worden onderdrukt. Om die reden spant Peking zich geleidelijk aan meer in om een Afro-Aziatische alliantie te vormen, waar ze ook Latijns-Amerika bij willen betrekken. Om succes te hebben zouden ze Fidel Castro aan hun zijde moeten zien te krijgen. Partijsecretaris Boris Ponomarev zei onlangs in een redevoering dat communistisch racisme in strijd was met het leninisme, en waarnemers zagen hierin een verkapte waarschuwing aan Peking.43 Ik denk echter dat, al zou Fidel willen, hij financieel-economisch totaal aan Moskou is gebonden; zoals met de olietoevoer, een leverantie van levensbelang waaraan China nooit zou kunnen voldoen.

In de avond ging ik naar Greenwich Village. Ik ontmoette Roger, leren jack en motorfiets. Hij werkte voor een bedrijf dat tulpenbollen importeerde. Studeerde aan Harvard, wilde schrijver worden. Zijn ouders zagen een communist in hem en woonden in Florida. Zij deelden zijn inzichten in rassenschei-

dingproblemen niet. Hij nam me mee naar een première van The Queen of Sheba and the Atom Man. De film was een absolute verschrikking, het publiek leek nergens naar en lachte en applaudisseerde om nonsens. Ik stelde voor te vertrekken en we reden met zijn motorfiets naar zijn flat in Brooklyn. Ik was dermate afgeknapt over alles dat de ontmoeting als een nachtkaars uitging. Ik bereikte met de subway tegen 02.00 uur Kew Gardens. Een verknalde avond.

4 mei 1963

President Sukarno is in Kotabaru gearriveerd. Het moet een emotioneel moment zijn geweest, na al die jaren van heisa. Hij meerde aan op de voormalige sovjetkruiser ‘Irian’, het vlaggenschip van de Indonesische marine. In totaal voeren dertig oorlogsschepen, waaronder twee door de Sovjet-Unie geleverde duikboten, naar de rede van Kotabaru. E.J. Bonay werd benoemd tot gouverneur van het gebied.44

5 mei 1963

Ambassadeur W. Averell Harriman, Under Secretary of State for Political Affairs, heeft uitvoerig gesproken met Nikita Khrushchev en de volledige terugtrekking van sovjetmilitairen uit Cuba bepleit. In een televisie-interview voor abc zei hij dat Khrushchev ‘not in any difficulty concerning his job’ was.

Ik had Freddy en Adela Heath geschreven op korte termijn naar Buenos Aires te willen komen, gekoppeld aan een afstap in Suriname. Adela antwoordde dat het nog heel ver was van Paramaribo naar Argentinië, maar dat ze zeer naar mijn bezoek uitzagen. Ze had Fidel Castro altijd voor een communist versleten, zelfs toen hij nog in de Sierra Maestra zijn guerrilla leidde. Over de precaire toestand in Argentinië zelf schreef ze: ‘Today, I am depressed. I see everything so black, because I am afraid for a dictatorship in our country, whether from the left or the right.’

6 mei 1963

Opnieuw zijn op één dag duizend zwarten in Birmingham gearresteerd, waarvan volgens de autoriteiten van Alabama veertig procent kinderen waren. Robert Kennedy heeft Burke Marshall, Chief of the Civil Rights Division van het Ministerie van Justitie, naar het Zuiden gezonden om te bemiddelen. De

zwarten zijn razend over het inzetten van politiehonden tegen de kinderen.45

De afgelopen week had ik een manuscript, J.F.K.'s Nightmare, in elkaar getimmerd over de Cubaanse flop van president Kennedy. Uitgever George Braziller heeft het gelezen: ‘It is still necessary to develop the material you have into a unified thesis.’46 Ben meteen met herschrijven begonnen.

8 mei 1963

Bernard Person vertelde dat mijn druk om aanwezig te zijn bij de eerste steenlegging voor de nieuwe ambassade in Washington door prinses Beatrix, gevolgen had gehad voor alle journalisten. ‘We zijn niet aan Beatrix voorgesteld, en als je het mij vraagt komt dat door jou, want wanneer ze ons hadden geïntroduceerd hadden ze dat ook met jou moeten doen.’ Hij vertelde dat ambassadeur Carl Schürmann aan Den Haag had voorgesteld hem een hoge onderscheiding te geven, omdat hij op 1 april vijftig jaar journalist zou zijn. Sjef van den Bogaert had hem later toegevoegd: ‘Het zal moeilijk zijn, want had je maar geen ruzie met Max Tak.’ Person voegde eraan toe: ‘Maybe, I don't get it, because I am now talking to you.’ Hollandser kon het allemaal niet, en dit soort zaken vervult me van walging voor het Haagse wespennest. Person had de ambassade om een foto verzocht van de te bouwen ambassade. Deze werd door de heer Stiphorst meteen naar hem toe gezonden, met het verzoek per ommegaande een dollar te willen overmaken. En nog een Hollands specialiteitje. Schürmann had een lunch gegeven voor prinses Beatrix in het hoofdkwartier van de uno. Er zaten zeventien personen aan. Dus chef protocol De Meulemeester had de ambassadeur gevraagd of hij er geen achttien gasten van kon maken, bijvoorbeeld door het oudste Nederlandse lid van het uno-secretariaat uit te nodigen. ‘Nee,’ antwoordde de anders zo vriendelijk lijkende Schürmann, ‘dat gaat niet. Brengt u uw secretaresse maar mee.’ De Nederlanders in de uno waren hier volgens Person woedend over. Person: ‘Schürmann neemt zich trouwens toch nooit de moeite mij te groeten.’ Eigenlijk ben ik maar blij weinig of niets met dit Hollandse boerengedoe te maken te hebben. Ook Person ergerde zich er nog altijd groen en geel aan.

De New York Times publiceert een hoofdartikel, ‘Sukarno's Triumph’.47 Het lijkt wel of de heer Ujeng Suwargana, of er-

ger: de cia, de hoofdredactionele mening van de invloedrijkste krant van de vs schreven. President Sukarno wordt afgeschilderd als een risicofactor, met imperialistische ambities en nauwe banden met Moskou en Peking, terwijl de minister van Defensie, generaal Abdul Haris Nasution, ‘the upcoming man’ zou zijn die het defensiebudget van tachtig procent van het nationale budget zou willen terugdraaien naar 47 procent (alsof dit mogelijk zou zijn zonder Sukarno's volledige instemming!). ‘He [Nasution] and his army form an effective counterbalance against the communists. He represents the best hope of keeping Indonesia at peace’, aldus de Times.

10 mei 1963

Twintig journalisten zijn naar Jakarta vertrokken, onder wie Theo Droogh. Theo heeft heel wat sappige schandaalverhalen geschreven over Bungkarno's Tokiose escapades. But that's how the world ticks. De meest fervente anti-Sukarno-journalisten worden juist als eersten in Indonesië welkom geheten.

11 mei 1963

Het radiostation van de Times, wqxr, meldt dat prins Bernhard bij aankomst op Schiphol ambtenaren van Buitenlandse Zaken voor ‘a bunch of idiots’ heeft uitgemaakt. Zond onmiddellijk een telegram aan Bernhard: ‘Thanks for saying what should have been said long ago, Willem Oltmans, journalist, New York.’

In Birmingham, Alabama schijnt een plan te zijn ontworpen om een einde te maken aan de vijf weken durende spanningen over apartheid. Restaurants, toiletten, paskamers in warenhuizen, koffieshops et cetera zullen gedurende de komende negentig dagen voor alle rassen beschikbaar komen. Zwarten mogen niet langer worden gediscrimineerd bij sollicitaties. Dit geldt ook voor sollicitaties als winkelpersoneel. Alle gearresteerde zwarten zullen worden vrijgelaten. Er wordt een biraciale commissie opgericht om alle zwart-blank-problemen in Alabama onder de loep te nemen.

12 mei 1963

Telefoneerde Huis ter Heide en mijn vader begreep het meteen, want hij antwoordde ‘Hier is moeder voor moederdag.’ Mijn vader zei later nog niet te hebben gelezen dat prins Bernhard de ambtenarij van Buitenlandse Zaken ‘idiots’ had ge-

noemd. Hij drong erop aan, ook in zijn laatste brieven, om de aankoop van kinabast voor de acf48 uit Indonesië opnieuw aan te zwengelen, ‘vooral nu de diplomatieke betrekkingen weer open zijn’.

Premier Cyrille Adoula van Congo gaf Lloyd Garrison een interview over zijn moeilijke opgave om van het land een eenheidsstaat te maken.49 De interviewer confronteerde hem met de mening van de uno-specialisten, die dachten dat Congo er wel bij zou varen indien het parlement naar huis zou worden gezonden en een sterke man de zaak zou overnemen. ‘Adoula replied tersely: “I am not a Sukarno.”’ Daar had de eerste minister volmaakt gelijk in. Sukarno's grootste verdienste is misschien wel geweest van de Indonesische archipel een eenheidsstaat te maken, met één lingua franca, het Bahasa Indonesia. Hoe dikwijls hoorde ik hem bij massaveraderingen de mensen toeroepen: ‘Satu bangsu, satu negara!’50 Hij pompte dit in Indonesische breinen, van Sabang tot Marauke. Arme Adoula, om zichzelf ten zijne gunste te vergelijken met de organisator van de Bandung Conferentie van 1955.

13 mei 1963

De Rijksvoorlichtingsdienst is eigenlijk een gesanctioneerde instelling voor het verspreiden van onwaarheden. De Telegraaf meldt dat er sprake is van een ‘misverstand’ tussen het Nederlands Informatie Bureau in New York (waar Sjef van den Bogaert de baas is en waarmee ik al jarenlang de meest onplezierige ervaringen heb gehad) en de prins. Journalisten hadden de rvd gevraagd de prins bij thuiskomst uit de vs te mogen interviewen. De rvd zond via Buitenlandse Zaken een telegram naar Van den Bogaert. Deze bracht de boodschap zodanig over dat Bernhard eruit opmaakte dat de regering het op prijs zou stellen indien hij een verklaring aflegde. Dus via Buitenlandse Zaken ontving de rvd een telegram van Sjef van den Bogaert: ‘Oké.’ Op Schiphol wachtte de heer F.A. da Costa van de rvd de prins op. Die verwachtte dat men hem zou inlichten over welke onderwerpen diende te gaan. Het moest over zijn reis handelen. De prins was moe en wilde helemaal geen persconferentie geven. Hij raakte geïrriteerd toen hij doorzag dat er kortsluiting in het spel was, wat hij afwentelde op ‘een idioot van Buitenlandse Zaken’. De idioot was in feite Sjef van de

Bogaert geweest, maar die kwam in de persberichten niet voor. Koningin Juliana probeerde de prins van die scherpe mededeling af te houden en zei: ‘Zou je dit nu wel zeggen?’ Da Costa gaf dit privé-gesprek tussen hem en het koninklijk paar ook nog onverbloemd aan de pers door.

Nu zat de hele meute met het incident in de maag. Het ministerie van Luns haastte zich een communiqué uit te geven dat haar geen blaam trof, ‘want wij organiseren geen persconferenties voor het Koninklijk Huis’. Ten slotte gooide de rvd het erop dat het oorspronkelijk telegram aan Sjef van den Bogaert ‘verminkt’ was overgekomen. In een hoofdredactioneel commentaar schreef De Telegraaf dat de hele affaire deed denken aan de bange jongen die, te laat op school gekomen, uit angst voor een reprimande stamelde: ‘De brug was open.’51

Ik lees in mijn beste literaire vriend André Gide, in de zon in de tuin. ‘J'appelle “journalisme” tout ce qui sera moins intéressant demains qu'aujourd'hui.’52

Intussen zijn er nieuwe rellen uitgebroken in Birmingham, Alabama. Het huis van de broer van dominee Martin Luther King werd met een bom opgeblazen. Zestien blanken en acht zwarten raakten gewond. De zwarten zijn vervolgens al rovend en brandstichtend de straten opgegaan. Het is een compleet pandemonium en de broze wapenstilstand is volledig aan duigen gevallen. President Kennedy heeft de minister van Defensie, Robert McNamara, opgedragen troepen naar Alabama te zenden.

Newsweek meldt dat de vs de 1-meiparade dit jaar hebben geboycot omdat Fidel Castro in Moskou aanwezig was.53 Hoe kun je je als super power dermate infantiel opstellen? En dat is nog wel de regering-Kennedy.

16 mei 1963

Shirley Burke belde om te zeggen dat uitgever John Day mijn Sukarno-manuscript terugzond. Martha Winston, de agente van John Knowles, zegt eveneens dat het ondoenlijk is iemand te vinden die de tijd heeft eraan te werken. Het is niet eenvoudig een boek in het Engels te schrijven. Ik moet nog een keer vanaf het begin starten.

17 mei 1963

Mr. J.C.S. Warendorf schrijft: ‘De regelmaat en oprechtheid waarmee u mij schrijft verheugt mij. Ik van mijn kant doe wat ik kan... Intussen hebben wij opnieuw tegenslag. De volijverige secretaris van de njk, die u zo een warm hart toedroeg, de heer A.F.K. Parée54, is niet meer.’

Mijn vader zond een slijmverhaal van Otto Kuijk, die als eerste journalist na de jarenlange impasse met Indonesië, president Sukarno exclusief mocht interviewen. De Telegraaf pronkt ermee. Foto's van Anton Veldkamp.

SUKARNO IN ZIJN PALEIS
Slechts een helikopter verstoort de sprookjessfeer. Bogor. Het paleis is spierwit en kraakhelder. Breed ligt het in de zon, omringd door verre, frisse gazons. Honderden vogels jubelen een lied. Dat is hier het enige geluid. Overal onder de waardige en sierlijke waringinbomen grazen loom de herten. Honderden. Een paleis als in een mooi verhaal. Stoer, statig. Stil. ‘Ik zal blij zijn wanneer er weer Edammer kaasjes komen’, verzucht de opperhofmaarschalk van de president... En in een ander vertrek onderhandelt de altijd aanwezige dr. E. van Konijnenburg met het staatshoofd.55

En zo constateert Telegraaf-lezend Nederland bij het ontbijt dat Bungkarno van de ene op de andere dag achteraf toch geen belanda-hater is. En men verneemt dit uit het medium dat, het meest bombastisch van allemaal, jarenlang en in alle toonaarden heeft gescholden op diezelfde Sukarno.

18 mei 1963

Het Indonesische Volkscongres56 (zeshonderd leden) heeft president Sukarno voor het leven benoemd. Dit geschiedde unaniem. Is het een sterkte- of een zwaktebod?

Dan Hamrick, die voor de Associated Press werkt en in een flat in dit gebouw woont, heeft de eerste vijftig pagina's van mijn Cuba-manuscript gelezen en vindt het ‘excellent’. Hij is bereid het Engels te corrigeren.

24 mei 1963

Werk dag in dag uit aan de Sukarno- en Cuba-manuscripten. Fidel Castro heeft een maand in de Sovjet-Unie doorgebracht. Zijn examen als would be-communist schijnt te zijn geslaagd. Hij werd tot held van de ussr uitgeroepen. Nikita Khrushchev ging zover te verklaren dat een aanval van de Amerikanen op Cuba als een aanval op de Sovjet-Unie zou worden beschouwd. Hij had een atoombom van honderd megaton gereed liggen om represailles te nemen.57 Gallup maakte bekend dat Amerikanen steeds minder vertrouwen hebben in J.F.K.'s Cubapolitiek. Nog slechts 45 procent is het met die politiek eens. Cuba blijft Kennedy's achilleshiel.

26 mei 1963

Werk, werk, werk. Zond Henk Hofland een gedeelte van mijn Cuba-manuscript.

Robert Kennedy spreekt achter elkaar met zwarte artiesten, acteurs en schrijvers, om beter zicht te krijgen op de Amerikaanse apartheidspolitiek. Hij doet er alles aan, maar rassenvraagstukken lenen zich niet voor abrupte oplossingen. Je kunt geen knop in blanke en zwarte hoofden omdraaien. Alle wonden helen mettertijd, de psychische blessures misschien nog wel het meest.

Otto Kuijk slaat naar alle kanten door. Hij schijnt spellbound te zijn geraakt door Bungkarno. Althans, ik kan me niet herinneren ooit dergelijke bloemrijke taal voor het Indonesische staatshoofd te hebben gebruikt, maar Nederland neemt Kuijk en zijn himmelhoch jauchzende reportages blijkbaar volkomen serieus. Hij bejubelt Sukarno op 18 mei over een hele pagina, met zeven lachende en stralende foto's van de president (door Anton Veldkamp genomen) ter illustratie. Hij zag Sukarno ‘vier keer in één week’.58 ‘de “one-man” show van sukarno’ luidde zijn laatste meesterwerkje. Hij beschreef Sukarno als ‘virtuoos aan politieke trapeze’. ‘Want in die ene Sukarno herkende ik een Moulijn, een Pele, een Eusebio. Zijn weerbarstigheid doet mij denken aan een Klassens. Hij doet waaghalzerige uitvallen als Pieters Graafland. Hij kan balsturig zijn als Cootje Prins, maar ook zo charmant als Leo Horn. Daarnaast zit er in de Indonesische president nog een enorme brok Ko van Dijk.’ Tussenkop van Kuijk: ‘Kostelijk acteur’.

Ik lees in opperste verbazing verder: ‘Ik beweer’, aldus nog steeds Kuijk, ‘dat Sukarno - zo onderhoudend als hij twaalf Nederlandse journalisten wist te boeien - op het Nederlandse tv-scherm een diepe indruk zou maken. Henk van der Meijden zou hem terecht uitroepen tot een ware tv-persoonlijkheid...’ (tussenkop bij foto)... ‘met een stem die de microfoon striemt en streelt’. En verder, ‘want Sukarno is een uitmuntend causeur. Hij beschikt over een kostelijk acteertalent. Zijn voorraad anekdotes lijkt onuitputtelijk. Vrijmoedig zingt hij het hoogste lied. Hij daagt uit. Hij ratelt de Nederlandse aardrijkskunde op: Arnhem, Oosterbeek, Renkum, Veenendaal, Ede, via Utrecht naar Apeldoorn en Winterswijk. Kent u ze allemaal? Ik niet. Hij prikkelt!... Des te groter is de schok om te bemerken hoe diep deze primadonna onder de presidenten wortelt in de Nederlandse cultuur.’5

Ik eindig hier, want dit soort geschrijf is om compleet misselijk van te worden. Otto Kuijk vulde die dagen hele pagina's met zijn onzinpraat. Wat mij toen nog grenzeloos verbaasde was de vraag: hoe komt hij ermee weg? Het was al die jaren juist De Telegraaf geweest die Luns lof had toegezwaaid; hij had ‘de Nederlandse leeuw’ tegen Sukarno laten brullen. Luns haalde compleet bakzeil. De Telegraaf maakte een volte face van formaat en er kraaide verder geen haan naar. Mijn achting voor de gemiddelde krantenlezer daalde die dagen tot beneden nul. Otto Kuijk bedreef ‘politiekeweerhaanjournalistiek’ en draaide als de bliksem mee met de nieuwe wind. Later, nadat president Sukarno in 1967 definitief van het politieke toneel was verdwenen, stuurde Otto Kuijk zijn Telegraaf-kompas opnieuw vrolijk bij. Hij schreef het boekje Tabeh Sukarno, waarin hij bijvoorbeeld de waanzin poneerde dat de neergang van Bungkarno zou zijn begonnen met het bezoek van Joseph Luns aan Jakarta in 1964. Daar kom ik nog op terug.

28 mei 1963

Mejuffrouw G. Büringh Boekhoudt schrijft me:

Blijkbaar heb je weer teleurstellende ervaringen achter de rug. Ik ben bang dat je je weleens te veel illusies maakt en niet precies het onderscheid ziet tussen ‘echt’ en ‘onecht’. Ook houd je kritische zin niet altijd gelijke tred met je fantasie, die je rozerode toekomstbeelden uitschildert en hoge verwachtingen
laat koesteren, waarvoor bij nuchtere beschouwing geen enkele grond aanwezig is. De terugval in de harde realiteit is dan zeer pijnlijk en je bent dan, zoals bijna iedereen, geneigd de schuld geheel te gooien op anderen, van wie je meent dat ze je trouweloos in de steek hebben gelaten terwijl het in werkelijkheid je eigen fantasie was die je bedroog. Zo denk ik tenminste dat de vork in de steel zit, maar eigenlijk kan ik me daar uit de verte geen oordeel over vormen. Als je weer in Holland bent hoor ik wel meer van je.
In 1963 kende ik Gertrude Büringh Boekhoudt reeds 21 jaar. De kennismaking begon op voordracht van rector Vor der Hake van het Baarns Lyceum, omdat mijn ouders hem gevraagd hadden wie mij met huiswerk en andere, meer persoonlijke, adolescente problemen zou kunnen begeleiden. Zij was in 1963 zelf zeventig jaar geworden. De bijzondere relatie heeft zich tot enkele dagen voor haar dood vrijwel ononderbroken voortgezet. Zij overleed op 3 september 1982. Deze veertigjarige affectie loopt als een rode draad door mijn bestaan. Haar brief van 24 mei 1963, als hier weergegeven, bevatte weer een van die juweeltjes van goede raad en care die me altijd uitzonderlijk dierbaar zijn geweest. Ook 25 jaar na deze brief maak ik nog dikwijls de fout dat ik mijn optimisme, fantasie, en goed vertrouwen de vrije teugel laat, wat inderdaad dikwijls teleurstelling, pijn en verdriet veroorzaakt. Ik geloof echter niet dat ik ooit in staat zal zijn om alles en iedereen die op mijn levenspad komen over een kam te scheren om als een verbitterd oud mannetje van het leven afscheid te nemen. Ook nu ik de 63 jaar ben gepasseerd wil ik me niet al te veel door van de meerderheid ondervonden rottigheid ervan laten afhouden open te staan, en ontvankelijk te zijn voor de enkelingen die nog niet zijn vergiftigd en ook strijden tegen de psychische vervuiling van de wereld zoals deze is.

29 mei 1963

Het opperste gerechtshof nam unaniem het besluit dat staten in de Amerikaanse Unie niet zal worden toegestaan vertragende acties te voeren in het uitwissen van rassendiscriminatie op scholen. Gouverneur George Wallace had hierom gevraagd. Memphis, Tennessee werd bijvoorbeeld gelast om alle openbare parken en speeltuinen met onmiddellijke ingang rassenvrij te verklaren.

James Baldwin vertelt in het nieuwe nummer van Newsweek hoe Robert Kennedy hem vroeg samen te ontbijten in zijn buitenhuis Hickory Hill in McLean, Virginia, en hoe de procureur-generaal hem vroeg een groep van vooraanstaande zwarte schrijvers, artiesten en strijders voor burgerrechten bijeen te brengen voor een gesprek met hem. Enthousiast ging Baldwin aan de slag. De ontmoeting vond echter plaats in R.F.K.'s New Yorkse appartement aan Central Park. Het moet een totale flop zijn geworden. Baldwin beschrijft hoe de ‘enorme afstand’ tussen Harlem, de zwarte negerwijk in N.Y.C. en ‘het landgoed in McLean’ onoverbrugbaar is gebleken. Bobby wilde het gesprek steeds terugleiden naar actuele problemen in Birmingham, Alabama, terwijl de bijeengekomen zwarte persoonlijkheden de diepere achtergronden van de Amerikaanse apartheidsvraagstukken behandeld wilde zien. R.F.K. had haast en geen oren naar hun benadering. Er ontstonden zelfs botsingen, en de gesprekken ontaardden in geschreeuw. Toen een zwarte verklaarde, een vinger in Kennedy's gezicht zwaaiend, te zullen weigeren om de wapens op te nemen tegen Castro's Cuba, was de broer van de president stomverbaasd. ‘Hoe kan van ons worden verlangd dat we tegen Cuba zouden strijden wanneer we in eigen land geen vrijheid kennen?’ Baldwin was diep teleurgesteld dat er aan de top in Washington zo bitter weinig begrip bestond voor wat leefde in de zwarte samenleving.60

Lunchte met Walter Kous in de uno. Hij verscheen in het deftige diplomatenrestaurant in een fel rood colbert, met bijpassende felrode sokken. Opgetrokken wenkbrauwen aan alle kanten. Hij had een plaat voor me meegebracht van een cantate van Dietrich Buxtehude, wat ik zeer apprecieerde. Ik hevelde hem over naar Bernard Person voor een interview.

Jomo Kenyatta, in 1953 nog als Mau Mau-leider tot zeven jaar veroordeeld, heeft de nationale verkiezingen gewonnen. Hij zal de eerste premier van deze Britse kolonie worden. Wat een triomf voor de 73-jarige guerrillaleider!

Woonde de Cubaanse receptie bij en ging daarna naar een feestje, aangeboden door Walter Kous. Zijn zwarte vriendje is inderdaad een beauty. Maar het zal niet al te lang duren. Walter maakte foto's.

30 mei 1963

De New York Times betoont zich geïrriteerd over president Sukarno en Indonesië en de huidige ‘anti-Malaysia agitation’ in Jakarta. Na eerst via ‘irresponsible and unnecessary use of military action’ Nieuw Guinea te hebben verkregen, waarop de Maleisië-actie was gevolgd, zou Indonesië thans druk uitoefenen op de drie voornaamste oliemaatschappijen in het land. De rechten tot mijnbeoefening en strengere controle op de winsten van buitenlandse ondernemers zijn de Times - en dus Washington - in het verkeerde keelgat geschoten.61

Het is met de Times en de hele rest van de Washingtonse santenkraam als Bobby Kennedy versus de zwarten en James Baldwin. Ze kunnen en willen niet begrijpen dat in de ontwikkelingslanden, ergo de overgrote meerderheid van deze wereld, diametraal anders wordt gedacht en gevoeld dan in de hoofdsteden van (middels kolonialisme en imperialisme reeds arrivée)-landen als de vs, Groot-Brittannië, Nederland, België, Frankrijk en de rest. Max Frankel meldde in de Times dat Washington druk uitoefende om Sukarno tot andere gedachten te brengen.62 President Sukarno was de afgelopen week in Manilla en voerde besprekingen met president Diosdado Macapagal. Nu bevindt hij zich in Tokio en is besprekingen begonnen met afgezanten uit Washington om de kwestie van de olieconcessies te bespreken.

Om 19.00 uur woonde ik in Indonesia House een Balinese avond bij, waarvan Santo de voornaamste motor was geweest. Er werden dansen uitgevoerd, een modeshow opgevoerd, en er was plenty nasi goreng.

31 mei 1963

Loet Kilian is jarig. Ik gaf hem een foulard van Saks Fifth Avenue.

Bob Tapiheru telefoneerde of ‘zijne hoogheid’ om 13.30 uur in het Olcott Hotel kon komen voor een ontmoeting met ambassadeur Zairin Zain. Hij was in Jakarta geweest, had twee hartaanvallen te verwerken gehad, en meldde dat Bungkarno, in tegenstelling tot vroeger, niet naar mij had gevraagd. ‘Hij twijfelt nu ook aan jou’, aldus de ambassadeur. Ik dacht: dan gaat het niet best in Indonesië. Hij had in Jakarta met Emile van Konijnenburg samengewerkt. Zain had tegen ambassadeur Van Roijen gezegd: ‘Emile van Konijnenburg en u zijn de eni-

ge twee Nederlanders die op dit ogenblik open deuren hebben in mijn land.’ Maar hij had er meteen aan toegevoegd dat Konijn nummer een was. Hij doelde op de Indonesische campagne om de oud-vice-president van klm als eerste ambassadeur van Nederland naar Indonesië te krijgen. Onder minister Luns was dat uiteraard een totale onmogelijkheid, en eigenlijk terecht. Dr. Zairin Zain en Bob Tapiheru herhaalden het langzamerhand tot een feitelijk verhaal geworden fabeltje dat al mijn acties tegen de groep-Rijkens zouden zijn geïnspireerd door de angst dat Van Konijnenburg me zou laten vallen. Ik heb voldoende uiteengezet waarom ik de groep-Rijkens in werkelijkheid in de publiciteit bracht.63 Bovendien maakte het voor mij bijzonder weinig verschil of ik wel of niet persona non grata was bij Van Konijnenburg of de groep-Rijkens; bovendien zou geen enkele op de toekomst getrokken wissel ooit verzilverd worden. En wat de ad hoc-betalingen betreft tijdens het eigenlijke werk van 1956 tot 1962, er werd altijd gedacht en gehandeld in termen van dubbeltjes en centen. Materieel ben ik in ieder geval nooit wijzer van ze geworden.

Dr. Zain zei: ‘Jouw probleem is, je bent niet stabiel. Dán verschijn je in Vrij Nederland, dán in Elseviers, dán in De Waarheid,64 je verandert de hele tijd.’ Maar ik verander juist nooit. Ik voel me aan niemand gebonden, zeker niet in de pers, laat staan ten aanzien van Indonesië. Zain herhaalde dat minister Mohammed Yamin zeer boos was geworden over de serie follow upartikelen van Lunshof in Elseviers. Ik stond daar geheel buiten, maar ze werden in Jakarta opzettelijk gepresenteerd als mede door mij ingegeven. Hij zei dat de oliemaatschappijen in de rikketik zitten wanneer Indonesië erin zou slagen een zestig/veertig-winstdeling te bedingen. Dat zou een precedent scheppen in andere derdewereldlanden. Hij had Chaerul Saleh op het hart gedrukt flexibel te zijn. MacDonald van Stanvac had president Sukarno aangeboden een cadeau te ontvangen voor diens verjaardag van 6 juni aanstaande. De president had gevraagd of Stanvac een aantal kamers van het nieuwe Hotel Indonesia wilde inrichten. De ambassadeur raadde me aan om Sukarno komende week in Wenen te ontmoeten, en niet later in Rome, ook omdat minister Subandrio van Manilla naar Rome zou komen om aan de president te rapporteren.

Ook behandelde hij de belangstelling van de acf inzake de aankoop van kinabast, en het leek hem verstandig indien mijn

vader en de heer Van der Spek65 in Wenen contact zouden hebben met dr. Johannes Leimena (de eerste vice-premier), die deze zaken zou kunnen behandelen. Hij zei dat, indien ik president Sukarno in Wenen te spreken zou kunnen krijgen ‘en je vertelt hem wat je weet over de rol van het Indonesische leger en ze komen er achter’ ik Indonesië nooit meer binnen zou komen. Later zei Harisanto tegen me: ‘Als je alleen bent met de president, dan vertel je hem alles. Je hebt altijd straight met hem gespeeld, je vertelt de president jouw story, period.’

‘Bedenk wel,’ waarschuwde de ambassadeur, ‘de army is machtig!’ Voor mij stond vast dat ik Bungkarno precies zou vertellen waar het op stond, en hoe Ujeng Suwargana, Verrips en de anderen al lange tijd tegen hem conspireerden.

Over W. Verrips zei de ambassadeur: ‘Ik had hem al in de gaten, maar jij moest alles over hem uitkramen.’ Neen. Verrips bedreigde mij rechtstreeks, speelde een allersmerigste rol in opdracht van de toekomstige coupmilitairen in Indonesië, had bindingen met de cia en de hemel mag weten met wie nog meer. Pas toen duidelijk werd dat Verrips, als bijzondere amice van Paul Rijkens (die op zijn beurt weer een bijzondere amice was van prins Bernhard) blijkbaar backing genoot op de hoogste niveaus, was het bovendien een zaak van persoonlijke veiligheid om de handel en wandel van deze mijnheer in de publiciteit te brengen. Volgens Zain had Verrips slechts de namen van Suurhoff en Goedhart gebruikt om bij hem en minister Yamin binnen te komen. De beide PvdA-bonzen waren niet in New York geweest, zoals indertijd werd beweerd door Verrips jegens iedereen die het maar horen wilde. Om maar niet te spreken over het feit dat zelfs de bejaarde journalist M. van Blankenstein die dagen sprak over twee Verripsen. De affaire-Verrips verdiende het zonder meer in de openbaarheid te worden gebracht, al was het maar om aan te tonen tot welke duistere machinaties zelfs een man als Paul Rijkens in staat was. Dit zou leiden tot een botsing tussen mij en Vrij Nederland. Het Haagse apparaat, dat hier al jarenlang op uit was geweest en uiteindelijk zijn doel zou bereiken, was het ministerie van Buitenlandse Zaken.66

Ten slotte vroeg dr. Zairin Zain nog enige boodschappen over te brengen aan zijn Hollandse vriendin, die zich thans in Groningen schijnt te bevinden.

Thuiskomend van de Bali-avond bij de Indonesiërs, waar ook Walter Kous en zijn negervriendje Kai mee naartoe gingen, zat Loet Kilian nog op mij te wachten. Loet, die in de luchtmacht had gediend, wilde piloot worden. Hij werkte bij Catering van de klm op vliegveld Idlewild en had reeds een gedeeltelijke vliegopleiding, maar hij had tweeduizend dollar nodig om zijn brevet te kunnen halen. Ik wilde hem helpen en zegde toe over een uitweg te zullen nadenken.

De affectie tussen ons is gestadig gegroeid. Ik ben zeer gesteld op deze rustige, compleet betrouwbare en niet onaantrekkelijke jongen, ook al wist ik natuurlijk dat een homoseksuele relatie uitgesloten was.

Intussen is de premier van Maleisië, prins Abdul Rahman, naar Tokio gereisd om met Bungkarno de gespannen sfeer tussen beide landen te bespreken. President John F. Kennedy zond eveneens een afgezant naar het Indonesische staatshoofd, namelijk Wilson Wyatt, de gouverneur van Kentucky. Hij moet de vraagstukken tussen de oliemaatschappijen en de regering in Jakarta bespreken.

In De Telegraaf is het curieuze bericht verschenen dat Emile van Konijnenburg een ontmoeting wil arrangeren tussen president Sukarno en prins Bernhard in Wenen.67 De rvd zegt van niets te weten, maar dat kennen we. Het Indonesische ministerie van Buitenlandse Zaken weet ook van niets. Konijn heeft zelf gezegd het te betreuren dat zijn naam in dit verband werd genoemd. Hoe komt het toch dat zijn plannen altijd uitlekken? Deze keer kan hij mij er zeker niet van beschuldigen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums