Memoires 1961-1963

[p. 269]

Huis ter Heide

Na in Parijs een nacht bij Bertie Hilverdink te hebben gelogeerd - hij danst nog steeds met veel succes in het Lido - zag ik bij aankomst op Schiphol als eerste het gezicht van de heer Parée vergezeld van drie journalisten. Hij nam mij apart en ontraadde me, nu de zaak sub judice was, met de pers te spreken. Dit vond ik onzin en in de wachtkamer bleken nog tien andere collega's erop te rekenen vragen te kunnen stellen. Ik bood koffie aan. Het gesprek duurde anderhalf uur. De ontmoeting leidde in ieder geval tot een uitvoerig, uit twee delen bestaand bericht op het anp-net (binnenland 143, 156, en 159) gedateerd op 18 december 1962. Achteraf bleek dat Cees Meijer mijn klm-vlucht 405 en aankomst aan alle landelijke bladen had doorgegeven. Vandaar dus de aanzienlijke belangstelling. Steeds weer verbaas ik me over de vechtersmentaliteit van Cees.

Jolle Jolles belde me 's avonds in de bungalow op en adviseerde: ‘Je deed een beroep op mij en ik sta achter je, maar luister nu ook naar mij.’ Ik moest De Telegraaf en Paul Rijkens verder niet in de zaak tegen Luns betrekken. Ik dacht: hij zal wel gelijk hebben, maar hoe kan de waarheid in dit late uur nog worden teruggedraaid? Parée had geprobeerd via Henk Hofland ook het Algemeen Handelsblad erbij te krijgen, maar Hofland was onbereikbaar geweest en schitterde door afwezigheid.

19 december 1962

Mijn moeder had voor een verrassing gezorgd: een klein pianootje. De Pleyel-vleugel was in Zuid-Afrika achtergebleven.

Lang gesprek met Cees Meijer in het Hilton-hotel. Alle bladen, zelfs De Telegraaf, rapporteerden over de Schiphol-persconferentie, behalve het Algemeen Handelsblad.

Henk Hofland is geen vechter maar een opportunist.

20 december 1962

Om één voorbeeld uit alle publiciteit te noemen: Het dagblad Trouw schreef in een opzienbarend kopje: ‘Oltmans komt drie appeltjes schillen’. Met mr. Luns, De Telegraaf, en de Rijken-

[p. 270]

sianen. Veel landelijke bladen hadden het bericht in twee- of driekoloms-koppen. Buitenlandse Zaken onthield zich van commentaar, omdat de zaak sub judice was.

Op het station in Utrecht stond op een bagagewagen een kistje met gaas en er zaten twee mink-diertjes in, gillend van angst met allerlei mensen eromheen. Om naar boven te kijken moesten de dieren zich in bochten wringen, zo nauw waren ze verpakt. De twintigste eeuw!

21 december 1962

Emile van Konijnenburg heeft dus toch per 1 januari bij de klm ontslag gekregen. De Volkskrant meldt dat er de afgelopen dagen aan de Raamweg in Den Haag sprake was van ‘een opvallend druk vergaderprogramma bij de klm-leiding’. Het blad vervolgde: ‘Geruchten als zou het ministerie van Buitenlandse Zaken druk hebben uitgeoefend op de klm-directie, om te zorgen dat dr. Van Konijnenburg geen kwaad meer kon doen ten aanzien van de regeringspolitiek, worden door mr. Luns met de meeste klem tegengesproken. Vanuit zijn hotel in Brussel vertelde de minister gisteravond: Verhaaltjes als zou ik ook maar iets, direct of indirect, te maken hebben met de oorzaak of de aanleiding van het ontslag van dr. Van Konijnenburg, zijn van elke grond ontbloot.’ Luns loog dus tegen de klippen op. Wie deed er iets tegen? Ik wist precies, via Van der Jagt en Van Konijnenburg zelf en al die andere kanalen, in dit en vorige dagboeken uitvoerig beschreven, hoe Buitenlandse Zaken onder Luns tegen ons allemaal had geageerd. Generaal Aler was immers vanwege mijn klm-tickets op het ministerie geroepen? Het is zonder meer schandelijk hoe Luns alles en iedereen bedondert. Alle insiders weten het, inbegrepen Henk Hofland, maar ze houden allemaal hun mond, of worden gedwongen - door eigenbelangen (en centenkwesties) - hun mond te houden.

Hans Martinot van het anp is weer op weg naar Indonesië. Hij heeft altijd braaf het spel met Luns en de overheid meegespeeld, en voilà, de beloning.

Telefoneerde met mevrouw Röell.³⁸¹ Het gedonder met Inez Röell en haar man zet zich onverminderd voort. Charles woont nu bij haar in. De arme jongen, er blijft zo niets van hem over. Die dame is fataal.

Rudy Smit is terug uit Biak en vertelde me hoe er door Nederlandse militairen werd omgesprongen met Indonesische

381 Zie: Memoires 1925-1953 en Memoires 1953-1957.

[p. 271]

para's die gevangen werden genomen. ‘Trappen, schoppen, en slaan, vooral door Indo-militairen, die trouwens na de overeenkomst van New York als eersten naar Holland werden teruggestuurd’, zei hij. ‘De toestanden daar waren moreel gesproken beneden nul, Wim.’ We aten samen in Deli. Hij werkt nu op een kleurenfoto-laboratorium. ‘Ik heb de vrouw van de kolonel van de “Evertsen” van onder tot boven gefotografeerd,’ vertelde hij, ‘je kon de druppeltjes op haar kut precies zien.’

Ontmoette gisteren van 12.15 tot 16.45 uur de heer Warendorf en zijn partner, Lisa Gehrels. Ik moest hem urenlang moed inpraten. Zoon Hans had ik woensdag al in vijftien minuten overtuigd. Cees Meijer bevestigde dat de njk in haar vergadering van woensdagmiddag had besloten vierkant achter mij te gaan staan. Vandaag moest ik, voor de rechter-commissaris te verschijnen - met mr. Warendorf - om de Mexicaanse echtscheiding van Frieda Westerman in Nederland gelegaliseerd te krijgen. De Westermans en het consulaat-generaal in New York hadden twee jaar lang alles in het werk gesteld om dit tegen te werken, maar Warendorf achtte het noodzakelijk.

Kwam Henk Hofland toevallig bij Scheltema tegen. Soms herken ik hem niet meer. Hij noemde me een ‘publiciteits-maniak’. Hij heeft gemakkelijk praten. Hij draait zoet als redacteurtje in Amsterdam mee. Ik zit alleen in New York en word al vijf jaar lang op alle mogelijke manieren door de overheid tegengewerkt. Ik moet deze zaak wel via de publiciteit spelen om er beweging in te krijgen. Hij vond mijn artikel over Cuba in United Asia, dat ik had toegezonden, wel goed. Ik probeerde met man en macht mijn situatie aan hem uit te leggen. En als klap op de vuurpijl vroeg hij me f 12,50 terug voor zijn telegram naar New York, dat ik niet met de pers moest spreken op Schiphol. Daarom was het Algemeen Handelsblad niet aanwezig geweest en daarom had hij het anp-bericht erover in de prullenmand gedaan.

Ontmoette in de late middag Jolle Jolles in Wassenaar. Er ontstaat een wederzijdse genegenheid tussen ons.³⁸²

Sukarno schijnt op 1 januari naar Nieuw-Guinea te gaan en daar wilde men van Indonesische zijde een anp-man bij hebben. Dit werd Martinot. De man die altijd tegen de overdracht was geweest en braaf in het straatje van Luns had geschreven, ging als eerste mee. Eerder sprak ik nog met B. Sluimers van

382 De inhoud van ons persoonlijke en intieme gesprek, vooral over het privéleven van Jolles, laat ik hier, en in voorgaande delen, uiteraard weg.

[p. 272]

Antara, die vertelde dat dr. Zairin Zain bij de Nieuw-Guinea-onderhandelingen in Washington een dermate anti-Nederlandse redevoering had afgestoken, dat ambassadeur Van Roijen had gezegd: ‘Zo kan ik niet met jullie praten.’ Minister Subandrio had daarop getracht de zaak te sussen, maar het had wel de val van Zain betekend.³⁸³

Hofland zei dat zowel Parée als Willem Klinkenberg hem had gebeld om te zeggen, bezorgd te zijn dat ik de pers zou inlichten, en vandaar zijn telegram om het niet te doen. Ik laat Henk een tijdje schieten. Hij knokt niet mee.

Het is vreemd om weer op ‘Kleine Schuur’³⁸⁴ te zijn. Ik zit altijd meteen weer aan Holland vastgeroest. Ik nader de veertig. Ik zal toch snel moeten besluiten wat ik met de rest van mijn leven wil doen. Zal ik hier gaan wonen of in Amerika? Wanneer ik hier ben, beroeren heel andere emoties me dan in Kew Gardens. Dan wil ik liefhebben, samen zijn en to be cared for.

De secretaris van de njk, A.E. van Rantwijk, heeft, zoals Cees Meijer aankondigde, een uitstekende brief aan Luns geschreven.³⁸⁵

Ik ben wèl blij, dat Henk op de voorpagina van het Algemeen Handelsblad schreef, dat de zogenaamde ‘particuliere redenen’ dat Van Konijnenburg de klm verliet, feitelijk ‘beleidskwesties’ waren. Hij zette er ook een foto van Ernst van der Beugel bij, de grote vriend van Luns, en Konijns tegenspeler. Henk publiceert er in aansluiting een lang hoofdartikel bij. Weer typerend. Hij zwaait Konijn alle mogelijke lof toe, maar vermijdt zelfs maar indirect te wijzen op de druk van de regering, met name van Luns en Buitenlandse Zaken, om aartsvijand Van Konijnenburg op diens invloedrijke positie uit de weg te ruimen. Hofland mist de boot keer op keer en omzeilt de pijnlijke knelpunten. Daarom zit hij daar dus ook. Hij liever dan ik. Ik zou niet bereid zijn zoveel onwaarheid te laten passeren, zoveel waarheid te moeten verdoezelen. Daarom ben ik een outcast.

383 Ik geloofde van deze uitleg niets, omdat de betrekkingen tussen Van Roijen en Zain veel te veel op elkaar afgestemd waren.

384 De bungalow van mijn ouders in Huis ter Heide, aldus door broer Theo gedoopt.

385 Zie bijlage nr 6.

23 december 1962

Broer Theo had een aantal keren aangekondigd met kerstmis te zullen komen, en daarop weer afgezegd. Het laatste bericht was dat hij zou komen. Vandaag liet hij een vriendin uit London, Jennifer, opbellen dat hij toch niet kwam. Onze ouders zijn zeer teleurgesteld.

[p. 273]

Bracht na lange tijd een dag in Amsterdam met Erwin Aschmoneit door, die nu in Kameroen woont en werkt. Hij is dik geworden. Toen ik laat in de avond thuiskwam zei Mam dat vader de hele dag niets had gezegd, omdat Theo niet kwam.

Mr. J.C.S. Warendorf had van een niet onbelangrijk man te horen gekregen: ‘Wat jullie advocaten al niet voor geld doen.’ Absurde opmerking, want Warendorf rekent mij een summier honorarium, wetende dat ik vecht om drijvende te blijven.

Kerstdag 1962

Mijn ouders gaven me Les Mandarins van Simone de Beauvoir.³⁸⁶ Ze waren blij met mijn cadeautjes. Mijn moeder maakte veel werk van de lunch en wilde absoluut een kaars aansteken. Mijn vader liet me een tekening van de schilder Alexander Oltmans³⁸⁷ uitzoeken. Ik koos een gezicht op een kerk in Amsterdam. Hij zei tegen me: ‘Alle bezit hebben we tenslotte van de eeuwigheid te leen.’ Ook zegde hij me toe dat hij mij het schilderij van Dake wilde schenken, een gezicht op sawah's in Java, dat hij van zijn vader had gekregen. Mijn vader had het na zijn eindexamen gekregen om mee naar Holland te nemen en Indië niet te vergeten.³⁸⁸

386 Gallimard, Paris (1954), 579 pagina's. Ben er nooit toe gekomen het te lezen.

387 De broer van de schrijver Jan Frederik Oltmans.

388 Het hangt boven mijn vleugel in mijn Amsterdamse optrekje.

28 december 1962

Ontmoette voor het eerst hoofdredacteur Louis Frequin van De Gelderlander in Arnhem, oplage 86 duizend met een staf van vijftig journalisten. Het was een uitstekende ontmoeting en een opbouwend gesprek. Hij wilde precies weten wat er met de groep-Rijkens en W. Verrips was gebeurd. De hoofdredactie van de Unitas-groep in Den Haag, de heren Plug en Van Lieshout, deelden me tijdens een gesprek in de middag mee, dat wanneer de commissarissen van de Twentse bladen, of van de in het Zuiden aangesloten bladen bezwaren maakten tegen een niet-rooms-katholieke correspondent in de vs, zij hier niets tegen konden doen. Zij gaven me een reeks voorbeelden van zuiver rooms-katholieke onderwerpen, waar ik nooit naar behoren over zou kunnen schrijven. En dus had de groep besloten mijn medewerking stop te zetten. Er werd met nadruk onderstreept, dat mijn recente botsing met de rooms-katholiek Luns geen enkele invloed had gehad op hun besluit. Had Verrips woord gehouden?

[p. 274]

29 december 1962

Erwin Aschmoneit logeerde in de bungalow. Hij kan het als Indische jongen uitstekend met mijn vader vinden. Later voegden Erik en Jolle Jolles zich bij ons. Ik logeerde met Erik in het Park Hotel. We hadden weer volledig contact.

Landsadvocaat mr. E. Droogleever Fortuijn heeft Warendorf proberen te verzekeren, dat ik geen brief van de Nederlandse autoriteiten in de vs nodig heb om volledige persfaciliteiten te krijgen. Dat is dus niet waar. Ik had weer moeite om Warendorf te overtuigen hoe het in elkaar zat. Gisteren was hij evenwel bereid een brief aan De Telegraaf te zenden en om een rectificatie te vragen inzake de berichtgeving over mijn contacten en activiteiten op Cuba.

31 december 1962

Minister Luns had de njk een brief geschreven.³⁸⁹ Tesamen met de heren Parée en De Leeuw van de njk ten kantore van Mr. J.C.S. Warendorf de te volgen strategie besproken.

Oudejaarsavond doorgebracht met mijn ouders en de familie bij mijn grootmoeder Poslavsky aan de Homeruslaan in Zeist. Oliebollen en andere geneugten met bisschopswijn. Mijn vader betitelde het elkaar zenden van bloemstukken met Kerstmis als de bataille des fleurs. Mijn vader kan vreselijk melig en tegelijkertijd erg geestig zijn.

389 Zie brief Luns, Bijlage nr. 7.

Nieuwjaarsdag 1963

Ik moet morgen om 13.30 uur een lezing geven in Lancaster, Pennsylvania, dus ik moet weg. Mijn ouders reden me naar station Driebergen. Mijn vader sloeg zijn ogen dicht toen we afscheid namen. Ik kom voorgoed terug naar Holland, dat is zeker. Erwin Aschmoneit haalde me in Amsterdam af. Ook de heer J.W. Bottenheim kwam me ontmoeten, om na te gaan of ik in Nederland lezingen zou kunnen geven. Hij is een Hollandse editie van W. Colston Leigh. Zijn honorarium is niet 150 dollar en hoger, maar vijftig gulden, punt. Hij keek naar Erwin en vroeg aan mij: ‘Een schandknaapje van je?’ Het begon al goed.

Erik zei gisteren: ‘Wanneer jij in Holland bent geweest, geef je me een dermate hersenspoeling, dat ik drie weken nodig heb om weer bij te draaien en me aan mijn eigen omgeving aan te passen.’