Logo DBNL
Memoires 1961-1963 (1997)

Memoires 1961-1963

(1997)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

New York

12 september 1962

Kew Gardens, Long Island

Pat Sygnavong kwam op bezoek en zag er aantrekkelijker uit dan ooit.

Ontmoette later oom en tante Suwandi uit Jakarta in het Abbey Hotel. ‘Astrid is nu getrouwd en Boes is serieus geworden’, zei oom. Nadat de Indonesische kranten melding hadden gemaakt van mijn lezing in Wisconsin, was oom Suwandi direct naar oom Sartono316 gegaan. Ze waren tot de conclusie gekomen ‘dat er een vies zaakje achter zou zitten’. Ik legde uit wat er allemaal was gebeurd. Oom Suwandi dacht dat mr. Sartono, en misschien vice-premier Johannes Leimena de enigen waren die president Sukarno nog precies zeiden waar het op stond. Bungkarno was volgens hem nu omgeven door ‘parasieten’. Ik nam een bus naar Dayton, Ohio, wat lang duurde; een hele nacht rijden. Kwam doodmoe aan. Probeerde in l'Immoraliste van André Gide te lezen. Romans trekken me niet, zelfs niet wanneer ze in het Nederlands zijn vertaald. De passages over Algerijnse jongetjes zijn wel lief, maar nee.

13 september 1962

Sprak tijdens het avondeten voor de Dayton Woman's Club. Werd ingeleid door dr. Charles Lyon Seasholes van de First Baptist Church. Het werd geen succes. Ik was moe. Het gezelschap reageerde helemaal niet. Er waren tijdens een lange vraag-en-antwoordperiode wel provocaties, maar ik hield me kalm. Ik nam onmiddellijk om middernacht de Greyhound terug naar New York.

15 september 1962

Het is stil in huis zonder Binu. Zijn laatste afwas stond nog in het rek in de keuken. Vreemde wereld. Iedereen waar je je aan hebt gehecht verdwijnt uit je gezichtsbeeld. Ik kreeg tranen in de ogen toen ik afscheid nam van Erik en Henk. Op Schiphol

riep ik Henk achterna: ‘vergeet me niet’. Binu woonde hier een jaar. Weg. Waarschijnlijk voor altijd. Het is schitterend weer. Ga naar het strand.

Zoals ik het leven zich zie ontwikkelen, komt het eropaan volmaakt op jezelf aangewezen te zijn, alléén leven, zowel in dit appartement als wat seks betreft. Een soort kluizenaarschap. Met wijdopen lijnen naar de gemeenschap. Van anderen te houden lijkt niet mogelijk. Girls don't interest me, net zomin als kinderen. The boys I love, are loved by women, Martin, John, Erik. Sommigen zouden wel van me willen houden, maar het brengt ze in verwarring. Toch is het plezierig terug in de vs te zijn. Life has been so much better for me here than in Europe.

Ontmoette in de avond oom en tante Suwandi in een Chinees restaurant. Vooral tante Suwandi, een Sudanese, is hoopvol over Nasution, want de situatie met Sukarno werd steeds uitzichtlozer. Bungkarno's privéleven bleef veel Indonesiërs schokken. Mohammed Hatta was langzamerhand een museumstuk geworden. Sultan Hamengku Buwono IX zou Sukarno opvolgen.

Er worden steeds meer kerken van zwarten in het zuiden verbrand. President Kennedy heeft de acties van de Ku Klux Klan en anderen op zijn persconferentie ‘cowardly and outrageous’ genoemd.

16 september 1962

Na een dag op het strand opnieuw avondeten met de Suwandi's, ditmaal in Finale in de Village. Op een moment dat ik met oom alleen was, vertelde hij dat een arts, die hij bij Stanvac zelf had aangenomen, zich nu uitsloofde om hem als hoofd van de medische dienst te wippen.

17 september 1962

Nieuw gedonder. Weer te eerlijk geweest. In Dayton had ik tegen mevrouw Mildred Sanders, de program-chairman, gezegd dat de heer Colston Leigh mij onder vier ogen op het hart had gedrukt er rekening mee te houden dat de soft approach het beter zou doen dan mijn emoties te veel de vrije loop te laten en te openhartig te zijn. Nu heeft mevrouw Sanders een brief aan het bureau geschreven, ‘because his pressnotices indicated that he is not the run-of-the-mill foreign newsreporter, it was the one reason we wanted him. You have a very capable young man who has been around, exploit him and his ability, please don't try to make him just one more mouthing so-called reporter.’ Mrs. Sanders heeft me willen helpen, maar hoe gaat het bureau dit opvatten?

Woonde de persconferentie van U Thant bij. Hij sprak krachtige taal voor een Aziaat, was zeer uitgesproken. Hij rangschikte het Nieuw-Guinea-akkoord als het voornaamste succes van de uno in het afgelopen jaar. Op de tweede plaats kwam de affaire-Tshombe, Katanga en Congo. Over Cuba zei de plaatsvervangend secretaris-generaal dat hij overtuigd was dat Cuba de vs niet zouden aanvallen en omgekeerd. Donald Grant van de St. Louis Post Dispatch vroeg of hij van plan was te bemiddelen in het conflict Havana-Washington. ‘Daarvoor zou het nodig zijn dat een partij te kennen geeft dat zij dit op prijs zou stellen’, antwoorde U Thant. Hij zei verder: ‘Two hundred years ago, religious tolerance was considered a sin, even a crime. The intolerance in the international political arena was a passing phase. I am a buddhist. I believe communism is going to stay. I believe capitalism is going to stay. I believe that parliamentary democracy is going to stay. There will come a day that islam, christianity, buddhism will as peacefully co-exist as communism, capitalism and all the rest.’

Mijn vriend ambassadeur Ahmad Shukairy, leider van de delegatie van Saoedi-Arabië voor de Algemene Vergadering317 was op uitnodiging van Andrei Gromyko naar Moskou geweest, werd ontvangen door president Leonid Brezhnev en reisde naar het vakantieverblijf van Nikita Khrushchev aan de Krim. Hij vertelde me vier uur lang met de Sovjet-premier te hebben gesproken.

Opnieuw hebben apartheidsfanaten vier kerken van zwarten in de staat Georgia platgebrand.

18 september 1962

Het verslag van Thomas Hamilton in de New York Times vanmorgen over de persconferentie van U Thant lijkt nergens op. Mijn lezingenmanager, W. Colston Leigh, vraagt me om onmiddellijk een brief te schrijven dat hij me nooit op enige wijze de mond heeft gesnoerd, of trachten te snoeren. Zoiets was te verwachten. Ik ging naar zijn kantoor op Fifth Avenue en tekende de brief, die mevrouw Beatrice Grant stante pede dicteerde. Dat noem ik nog eens capitulatie!

Ik moet hierbij aantekenen dat de waarschuwing van de heer Leigh indertijd veel meer het accent legde op mijn geduld bewaren, en te allen tijde goede manieren in acht nemen, dan dat hij zijn invloed uitoefende om mij te muilkorven over wat ik wel of
niet moest zeggen. Dat aspect was wel enigermate in zijn op-het-matje-roepen verpakt geweest, maar was er niet de hoofdschotel van. Ik heb die zaak toen te zeer van accent verlegd en beschadigde mijn goede betrekkingen met W. Colston Leigh - in vijf jaren opgebouwd - onnodig.

20 september 1962

De New York Times meldt vanmorgen dat het Senate Foreign Relations Committee en het Armed Forces Committee een resolutie hebben aangenomen, die het gebruik van geweld toestaan, wanneer het zou gaan om het verdedigen van het westelijk halfrond tegen Cubaanse agressie. Ook Time publiceert een omslagverhaal over de beruchte president James Monroe, die in 1823 in een boodschap aan het Congres voor eens en voor altijd de Amerikaanse politiek ten aanzien van activiteiten en rechten van Europese mogendheden in Noord- en Zuid-Amerika vastlegde. Senator Kenneth Keating verklaarde in de Senaat, dat zijns inziens de Monroe-doctrine, als hoeksteen van de Amerikaanse buitenlandse politiek, was geschonden. Het maakte de indruk van veel geschreeuw en weinig wol.

In Jackson, Mississippi was een rel aan de gang over het gaan of niet gaan van de zwarte James Meredith (29) naar de universiteit te Oxford, 250 kilometer van Jackson, Mississippi.318 Gouverneur Ross Barnett had ervoor gezorgd dat het gerechtshof in Mississippi de apartheid op de universiteit zou handhaven. De procureur-generaal, Robert Kennedy, had een team advocaten van het ministerie van Justitie ingeschakeld om de color-bar in het onderwijs in Mississippi te breken. Tegelijkertijd werd bekendgemaakt dat het schooltje op het Witte Huis, waar Caroline Kennedy lessen volgde, niet langer de rassenscheiding handhaafde. Avery Hatcher, het vijfjarig zoontje van de assistent White House Press Secretary, zou vanaf heden bij Caroline op school gaan.319

Senator Keating zond me een brief, om te bevestigen dat hij mij te zijner tijd opnieuw zou doen horen over Cuba, ditmaal in een publieke zitting. Hij adviseerde me zulks te doen in overleg met een advocaat. Daar voelde ik niets voor. Ik ben echt wel in staat mijn mening te geven zonder daarbij een rechtskundig advies te krijgen. Ik schreef de senator vanmorgen dat ‘I see no case and therefore no use of a lawyer’. Bovendien voegde ik eraan toe: ‘I have no funds for a lawyer. If a citizen can-

not defend himself without the services of a lawyer, what are we coming to these days? I am perfectly capable of answering questions whether I am pro or contra mr. Castro, or whether I am trying to subvert the thinking of us citizens... I come to you and your Committee in the interest of maintenance of a free press and freedom of expression. I think that statements, like Mr. Carlos Todd's - who is a paid agent for foreign interests- tend to subvert that undeniable right of the newspaperman and reporter. Also, I am in favor of stating the facts in the interest of our own side of the world, so we won't lose further terrain and prestige by for instance staging a rehearsal invasion on the beaches of Playa Giron (Bay of Pigs).’320

In de Verenigde Naties waren alle de mij bekende Indonesiërs voor de Algemene Vergadering gearriveerd, van minister Subandrio tot Suwito Kusumowidagdo, mijn vriend generaal Suadi321, mevrouw Supeni, president Sukarno's reizende ambassadrice, en zelfs oom Lambertus Palar, de ambassadeur in Ottawa, met wie ik lunchte. Hij vertelde een positief rapport over mijn lezing in Canada naar Jakarta te hebben gezonden. Ook hij begreep absoluut niet wat er jegens mij in Indonesische kring aan de hand was.322 Hij had ervoor gezorgd dat hij niet gemakkelijk opzij geschoven kon worden en was om die reden nog op zijn post in Canada.

Ik liet ambassadeur Mario Garcia-Inchaustegui van Cuba de brief van Senator Keating lezen. ‘Denk erom,’ zei hij, ‘ze hebben al één journalist naar de gevangenis gezonden, omdat hij in Cuba was geweest.323 Hij vond me moedig. Ikzelf helemaal niet. Ik dacht gewoon: ze zullen vroeger moeten opstaan, willen ze mij zoiets aandoen. Ambassadeur Diallo Telli van Guinea stelde me voor aan zijn minister van Buitenlandse Zaken. Ik complimenteerde hem met zijn interventies gisteren in de Trustee Council, welke ik had gevolgd. “Hebt u gezien,” vroeg hij, “dat er geen letter van in de pers werd opgenomen?” “Natuurlijk niet,” antwoordde ik, ‘u vertegenwoordigt slechts een van linkse sympathieën verdacht derde-wereldland.’

21 september 1962

Ik luister naar de rede van Andrei Gromyko voor de uno. Hij is van mening dat de vs zich gedragen alsof ze het recht hebben op ieder gewenst moment een militaire actie tegen Cuba te ontketenen. Maar als ondertekenaar van het handvest van de uno zijn de vs niet in een positie om dergelijke ondoordachte uitspraken te doen, want indien ze zouden worden uitgevoerd zou dit de ondergang van de uno betekenen. Hij spreekt over de oorlogshysterie rond Cuba en herinnert aan het feit dat de Amerikanen Guantanomo bezet houden tegen de wil van het Cubaanse volk. De hulp die de Sovjet-Unie aan Cuba gaf was gericht op het versterken van de Cubaanse onafhankelijkheid. ‘The United States might declare itself the heir of Neptune,’ grapt Gromyko, ‘as God of the seas.’ Amerika blokkeerde Cuba en wilde verhinderen dat Cubanen hun dagelijks brood konden verdienen, wat gemakkelijk te doen was bij een klein land. En dit gebeurt, aldus Gromyko, omdat de Yankees het niet eens zijn met het denken en het systeem van een andere mogendheid.324

Adlai Stevenson, permanent vertegenwoordiger bij de uno van de vs, intervenieerde. ‘I marvel at the bland hypocrisy of the nation that subverted the wholesome Cuban social revolution to communism, that crushed with tanks the independence of Hungary, that holds in thrall all of Eastern Europe from the Baltic to the Black Sea. Yet, he presumes to lecture us on interference in the affairs of others. But as we know only too well, such righteous rhetoric is the standard communist cloak for the very interference in the affairs of others’, aldus de Amerikaan.

Noteerde die middag in de uno hoe de redevoeringen van Gromyko en Stevenson van elkaar verschilden, zowel qua inhoud, uitgangspunten en waarheid. Eigenlijk spraken beide heren veel verwarrende onwaarheden. In 1962 was ik geneigd in de kwestie Cuba Gromyko gelijk te geven. Vooral omdat mijns inziens Fidel Castro aanvankelijk zeer uitgesproken naar openingen met Washington heeft gezocht die in 1959-1960 door president Eisenhower, en nog meer door de toenmalige communistenhater vice-president Richard Nixon, zonder meer werden afgewezen. Het was immers het bewind-Eisenhower, en vooral in de persoon van Nixon, die de door de cia gesteunde rampzalige invasie bij de Varkensbaai (Playa Giron) op touw had gezet. Het regime-Ken-
nedy voerde slechts de gereedliggende plannen van de Republikeinen uit. Het kan voor jfk wel eens de genadeslag hebben betekend, dat wil zeggen, de latere moord in Dallas wordt altijd weer in verband gebracht met de Cuba-politiek van de Kennedys. Ik blijf van mening dat Castro's afhankelijkheid van de Sovjet-Unie onnodig is geweest en het gevolg was van de verbeeldingsloze politiek van de regimes-Eisenhower en Kennedy. Na 1963 was er geen weg terug mogelijk en verstrikte Castro zich dieper in de uitzichtloze marxistisch-leninistische opvattingen over een niet haalbare wereld, die de communistische mens betere kansen zou bieden.

22 september 1962

Het is haast niet te geloven, maar nu schrijft ook de heer F.J. Plug, hoofdredacteur van het katholieke blad Het Binnenhof in Den Haag, dat ze artikelen uit de vs willen opnemen. Ik heb nu Dagblad Zaanstreek Typhoon, Leidse Courant en Binnenhof. Het is een begin.

Ik ontvang de Journal Herald uit Dayton, Ohio met de misleidende kop: ‘Cuba: Worst Threat, Dutch Newsman Says’. ‘“I told the senators in Washington,” Oltmans said, “there were two things they could do with Cuba: send the Marines and destroy the regime, or have Castro in the White House. We may not accomplish anything by talking, but at least the lines of communication are kept open”.’ Abominabel verslag van wat ik werkelijk heb bepleit.

24 september 1962

United Asia in Bombay heeft mijn Cuba-reportage gepubliceerd en op de omslag vermeld.325 Ben er trots op.

25 september 1962

Ontmoette toevallig Han en Irthe André de la Porte. Irthe vind ik aardig. Han is nog even ‘gek’ als op Nijenrode.326 Ook Paul Redeker was hier, over uit Havana. Cuba heeft de klm nu toch de achterstallige 200 duizend dollar betaald. Paul beklaagde zich over de houding van de Nederlandse ambassade in Havana.

26 september 1962

De federale regering dreigt troepen naar Mississippi te zenden, wanneer gouverneur Ross Barnett blijft weigeren om de zwarte student James Meredith op een alleen voor blanken toegan-

kelijke universiteit toe te laten. De Times brengt het bericht vanmorgen in een opvallende kop.

27 september 1962

Deed in een brief een beroep op ambassadeur Schürmann, dat wellicht de tijd was aangebroken om de betrekkingen tussen de overheid en mijzelf te normaliseren.

28 september 1962

Sjef van den Bogaert geeft me een standje omdat ik in de brief aan Schürmann over Irian-Barat heb gesproken, in plaats van West-Irian. Maar hij wilde de ambassadeur wèl adviseren een telegram naar Den Haag te zenden in de geest zoals ik had gevraagd. Die man heeft tegen mij nooit anders gedaan dan in de ruimte kletsen.

30 september 1962

Amerika is in rep en roer over de situatie in Mississippi. Al dagen lang presenteert de New York Times er voorpaginakoppen over, en dat allemaal omdat men één negerstudent naar een blanke universiteit wil zenden. Honderden militairen en politiemannnen zijn naar Jackson gezonden. Gouverneur Barnett loopt de kans gearresteerd te worden en een boete opgelegd te krijgen van tienduizend dollar per dag, wanneer hij de apartheid op de universiteit niet opheft. De gepensioneerde generaal-majoor uit Dallas, Texas, Edwin A. Walker,327 speelt een curieuze rol in het Mississipi-drama. Hij wil een nationale mars organiseren ter ondersteuning van de gouverneur. De battlecry zou volgens generaal Walker moeten zijn: ‘Barnett Si! Castro No!’ President Kennedy overweegt de noodtoestand af te kondigen.

1 oktober 1962

Gouverneur Ross Barnett van Mississippi is gezwicht voor de druk van de federale regering in Washington en zal zich niet langer verzetten tegen het naar de blanke universiteit gaan van de neger James Meredith. Generaal Walker heeft persoonlijk studenten aangevoerd, die de militairen en politiemensen met stenen bekogelden. De soldaten verwondden drie personen toen zij het vuur openden. Er werd ook traangas gebruikt om demonstrerende studenten uiteen te drijven. Het is duidelijk dat conservatieven in het zuiden president Kennedy en diens

broer, de procureur-generaal, persoonlijk verantwoordelijk houden voor wat zij als een onacceptabele uitkomst van deze rassenconfrontatie zien. Intussen zit de fameuze generaal Walker in de bak.

3 oktober 1962

Lunchte met de voormalige topman van de Esso in Indonesië, William Anderson, in de Rainbow Room van Rockefeller Centre. Hij vertelde dat Indro Noto Suroto het uitstekend maakte. Hij had de indruk dat de situatie in Indonesië enigermate aan het verbeteren was. ‘If Bungkarno would only go before the people and tell them to work!’ Hij betwijfelde of het leger in staat zou zijn een coup te plegen en de macht over te nemen. Ik vroeg hem wat er zou gebeuren indien een aanslag op Sukarno zou zijn geslaagd. ‘I shudder at the idea’, antwoordde hij.

Generaal Edwin Walker is naar een United States Medical Centre overgebracht voor een psychiatrisch onderzoek. Zijn advocaten adviseerden hem alleen zijn naam, rang en legernummer te geven en niets te zeggen, ‘such as any American soldier would do if captured by the ennemy’.

8 oktober 1962

Vanmorgen luisterde ik een uur en 45 minuten naar de rede van president Osvaldo Dorticos van Cuba en maakte veertien pagina's notities in mijn dagboek. Ambassadeur Stevenson was woedend. ‘In de zeventien jaar dat staatshoofden naar New York waren gekomen, had zich een etiquette ontwikkeld, maar zoveel aantijgingen en laster als Dorticos jegens de vs had gelanceerd was nog niet eerder vertoond’, riep Stevenson later uit. Er waren voortdurend anti-Castro-kreten op de publieke tribune te horen. Voorzitter Zafrullah Khan van Pakistan dreigde te zullen ingrijpen, maar hij deed het niet. Na afloop complimenteerde ik verscheidene Cubaanse diplomaten met de rede van hun chef, inbegrepen Ambassadeur dr. Raul Primelles.

Later feliciteerde ik Mohammed Yazid van Algerije,328 omdat zijn land vandaag het 109de lid van de uno werd. Premier Ahmed Ben Bella is ook in New York.

10 oktober 1962

Verschrikkelijke nachtmerrie. Waar ligt de grens tussen dromen en waanzin, realiteit en fantasie? Ik droomde dat in de villa van mijn grootouders Poslavsky in Sprimont in de Arden-

nen, waar we voor de oorlog onze vakanties doorbrachten,329 een nachtclub was gevestigd. Ik herinner me de lange rijen sexy dames en jongens in halfverlichte kamers. Ik was met een ander en werd bedreigd. We probeerden te ontkomen maar werden opgevangen door twee politiemannen, die echter voor gangsters bleken te werken. Er was een overvalwagen, precies als in de Al Capone-film die ik vorige week met John Portier zag. Ik schrok wakker en dacht over mijn komende getuigenis over Cuba in de Senaat. Wat zou de fbi kunnen ondernemen om een val voor me te zetten? Wie is Bob Franklin, met wie ik de laatste tijd regelmatig optrek? Bespioneert hij me voor de fbi? Waarom moesten Santo en Binu plotseling mijn huis verlaten? Waarom kreeg ik opeens al dit gedonder met de Indonesiërs? Waarom vertelde Santo me nooit welke vragen de immigratiedienst hem had gesteld? Alle ellende is begonnen nadat W. Verrips door Paul Rijkens werd ingeschakeld, omdat ik lastig werd voor de groep-Rijkens en hun verlakkerij-spelletjes jegens de Indonesiërs en Bungkarno niet mee wenste te spelen. Na in Vrij Nederland de activiteiten van de groep-Rijkens naar buiten te hebben gebracht, parachuteerde deze figuur zich in mijn leven en is een ongekend gedonder begonnen.

Vanmorgen opnieuw een lezing voor de Century Club in Rochester, New York. Ik beklaagde me erover dat er een onderzoek nodig was in de Senaat over mijn Cuba-reizen. Later zei een mevrouw dat haar man voor Kodak werkte, ‘and he is investigated all the time’. De presidente van de club voegde me toe: ‘Recently, my son was investigated. It has to be done. There is too much red infiltration. Don't feel bad about it.’

11 oktober 1962

Bij thuiskomst lag er een brief van senator Kenneth Keating dat hij in december een open hearing zou organiseren. ‘Please do not feel you must be accompanied by counsel. That was merely a suggestion.’330

12 oktober 1962

Sprak met William Kunstler, de advocaat van de zwarte journalist William Worthy, die op 10 oktober 1961 na een verblijf van elf weken op Cuba in Miami werd gearresteerd. Hij werd veroordeeld tot drie maanden gevangenisstraf en negen maanden voorwaardelijk. Worthy (41) verklaarde in de New York

Times: ‘I was indicted, because I have reported the many positive achievements of the Cuban revolution, including the rapid elimination of all racial barriers.’ Zo zit het natuurlijk ook in dit land, aan de man gebracht als eldorado van de ‘vrije pers’.

Mijn eerste artikelen zijn in de Typhoon van Zaandam verschenen.

13 oktober 1962

Woonde de persconferentie van Andrei Gromyko bij. Maakte geen aantekeningen. Bernard Person zei er niet naar toe te zijn geweest, ‘omdat Nederland toch geen zondagskranten heeft’. Bert van Velzen, correspondent van De Gelderlander, zei verheugd te zijn dat ik thans ook artikelen voor de groep van Unitas-bladen (Brabants Dagblad, Brabants Nieuwsblad, Dagblad Oost-Brabant, Nieuwe Eindhovense Courant, Nieuw Helmonds Dagblad en Twentse Courant) schreef, want dat stelde hem in staat vanwege de concurrentie meer voor zijn bijdragen te vragen. Hij waarschuwde dat het Utrechtse blad Het Centrum zeer waarschijnlijk mijn artikelen meepikte, zonder te betalen.

Omdat ik thans voor een twaalftal bonafide, zij het kleine Nederlandse dagbladen schreef, had ik persattaché Sjef van den Bogaert gevraagd een briefje te richten aan William Stricker van de United States Information Service, om te verklaren dat ik thans weer een ‘volwaardig’ Nederlands journalist was. Hij verdomt dit. Dat zou me namelijk aanvullende faciliteiten hebben gegeven. Nieuw-Guinea is voorbij, maar de sabotage duurt voort.

16 oktober 1962

Noes Loppies zit nu voor het Amerikaanse leger in Korea, net als Martin Portier tien jaar geleden. Zijn brief geeft me een senang331 gevoel.

Opnieuw richtte ik een brief tot Van den Bogaert, waarom hij mij wederom heeft uitgesloten van de receptie ter gelegenheid van de Nederlandse delegatie voor de Algemene Vergadering van de uno, terwijl alle andere Nederlandse journalisten werden uitgenodigd.

17 oktober 1962

De Gallup-organisatie houdt zich bezig met de vraag of er oorlog met de Sovjet-Unie zal komen indien Washington Cuba zou binnen vallen: 57 procent denkt van wel, 37 procent van

niet en twaalf procent weet het niet. Tegelijkertijd denkt 69 procent van de ondervraagden dat er geen invasie moet komen en negentien procent van wel. Is het te verwonderen dat men nerveus is in Havana?

Ben Bella is naar Fidel Castro gereisd. Hij imiteerde Sukarno en vloog non-stop van Washington naar Havana.332 Hij werd met 21 saluutschoten verwelkomd en verklaarde dat Algerije zich verbonden voelt met Cuba in de strijd tegen het kapitalistisch imperialisme.

Gouverneur Ross Barnett is blijkbaar door het psychiatrisch onderzoek naar de geestesvermogens van generaal Walker op een lumineus idee gebracht. Hij heeft een plan ontworpen waarbij de zwarte student James Meredith wegens ‘mentaal onvermogen’ uit de geheel blanke universiteit zou kunnen worden geweerd.333 Ze worden steeds gekker in Mississippi, uit onmacht het opheffen van de rassenscheiding niet meer tegen te kunnen houden.

18 oktober 1962

Pierre Salinger zou een persconferentie geven, maar hij liet zich vervangen door Theodore Sorensen en de deputy assistant van de Secretary of State for Information, Charles Rowan. De man gaf een waardeloos propaganda-praatje. Ik wilde juist vervroegd weggaan toen iemand vroeg waarom Stevenson president Dorticos niet werkelijk van repliek had gediend. ‘Waarom gaven de vs niet de garantie die Dorticos vroeg, namelijk dat Cuba met rust zal worden gelaten?’ Rowan: ‘The us Government has no intention to sit down with mr. Dorticos and give him a carte blanche to take over Latin-America.’ Iets later greep ik een gelegenheid aan en vroeg Rowan of hij me kon uitleggen waarom president Kennedy wel met Nikita Khrushchev aan de onderhandelingstafel ging zitten en niet met Fidel Castro. ‘You misquote me’, zei de heer Rowan, ‘I said, the president would not sit down with mr. Dorticos to give him carte blanche to take over Latin-America.’ Ik kwam terug: ‘But that is not what mr. Dorticos asked for. If you read his speech, you will see all mr. Dorticos asked for was a guarantee that the us will keep hands off from Cuba.’334 Hij negeerde me. Ik riep: ‘You do not answer my question.’ Hij negeerde me opnieuw. Ik schreef een memo aan de Cubaanse ambassadeur.

Johan Maramis zegt me dat ambassadeur Sukardjo Wirjopranoto een hartaanval heeft gehad en in kritieke toestand in het

Mount Sinai Hospital was opgenomen. Zond onmiddellijk een telegram.

Een journalist kwam naar me toe en zei: ‘Kennedy talks to Khrushchev, because Khrushchev is the only one who can order the communists out of Cuba.’ Zo simpel lag het voor deze Amerikaan.

Professor Mohammed Yamin is in Jakarta overleden.

19 oktober 1962

klm-directeur voor Amerika Frederik Kielman deelt me per brief mee dat in tegenstelling tot zijn voorganger D.J. Koeleman, die samenwerking had voorgesteld wanneer eenmaal Nieuw-Guinea aan Indonesië zou zijn overgedragen, hij er niet voor voelde mij met klm-tickets te compenseren wanneer ik in mijn lezingen een lans zou breken voor de klm en bijvoorbeeld landingsrechten in Los Angeles zou bepleiten. Alles en iedereen die in de verste verten overheidsbindingen had bleef mij op een afstand houden.

Ontmoette de correspondente van de Manchester Guardian, Hella Pick. Zal haar bij W. Colston Leigh introduceren. Wellicht kan zij net als ik tournees maken.

Heb me bij dr. Frederick Stern weer eens helemaal laten nakijken, ook om te weten of ik geen geslachtsziekte heb opgelopen met al het geknoei met boys. Hij belde me: ‘You are in perfect health.’

Om 20.00 uur een lezing voor de Junior League in Stamford, Connecticut.

Al Brust, mijn Sing-Sing-vriendje kwam laat nog langs, met een collega-betonwerker: Roger (25), getrouwd.

22 oktober 1962

‘cuba crisis: gi's pouring into florida’ was de bannerline vandaag over de voorpagina van de New York Post. Er schijnen op foto's van spionagevliegtuigen Sovjet-raketten op Cuba te zijn gesignaleerd. Het land is in opschudding.

Om 21.00 uur verscheen jfk op televisie. Hij had beloofd om scherp in de gaten te houden wat er op Cuba gebeurde. Nu had hij bewijzen in handen dat er ‘a series of offensive missile sites’ in aanbouw waren, om Cuba ‘a nulear strike capability’ tegen Noord- en Zuid-Amerika te geven. ‘Only last Thursday, as evidence of this rapid offensive build-up was already in my hand, Soviet Foreign Minister Gromyko told me in my office that he was intructed to make clear once again, as he said his government had already done, the Soviet assistance to Cuba “pursued solely the purpose of con-

tributing to the defense capabilities of Cuba”, that training of Soviet specialist of Cuban nationals in handling defensive armaments was by no means offensive’, en dat ‘if it were otherwise, the Soviet Government would never become involved in rendering such assistance.’ Kennedy vervolgde: ‘That statement was false.’

De president kondigde zeven maatregelen aan, waarvan de eerste was dat alle schepen ‘of any kind’ (dus ook Sovjet-schepen) niet doorgelaten zouden worden. Cuba kwam onder een totale blokkade van oorlogsschepen te liggen. De gewapende strijdkrachten van de vs hadden opdracht gekregen op alles voorbereid te zijn. Ik zag de gezichten voor me van mijn vrienden op Cuba. jfk stelde Nikita Khrushchev voor een duidelijke keus: ‘Quit Cuba with offensive weapons or be prepared to do it with force.’ Er lag dus een ultimatum op tafel.

Ik telefoneerde commentaar door vanuit de uno naar Dagblad Zaanstreek Typhoon.

Vandaag was William Worthy,335 de journalist van de Baltimore Afro-Asian, mijn gast in de uno. We werden duidelijk gevolgd door een secret service agent, waar we ook gingen. Ik stelde Bill voor aan Abdelkadir Chanderli, ambassadeur van Algerije, en Diallo Telli, ambassadeur van Guinea, om na te gaan of het mogelijk was zijn geval in een der un-Committees ter sprake te brengen. Ik vroeg Diallo Telli of het bericht in de New York Times waar was dat zijn president Sekoue Touré zich hier in New York niet had willen laten fotograferen met president Osvaldo Dorticos van Cuba. De ambassadeur werd boos en zei: ‘I am surprised at you, as a friend of Guinea... if it weren't for you, I would have considered your question an insult... Touré and Dorticos were only half a day at the same time in Manhattan. There had been an appointment, but the Cuban ambassador came to apologize to us, that Dorticos could not come... shall we go together to the Cuban ambassador?’ Hij was oprecht boos over mijn vraag, terwijl ik alleen mijn achterdocht jegens de betrouwbaarheid van de Times wilde natrekken. Michael Polonik, persattaché van de Sovjet-delegatie, noemde me ‘a liberal without direction’. Hij verzekerde me dat niet zou worden toegestaan dat Sovjet-schepen door de Amerikaanse marine zouden worden doorzocht.

23 oktober 1962

Het kabaal om Cuba is totaal. Uit de krantekoppen zou men opmaken dat de oorlog al is begonnen. Amerikanen hebben toch wel de neiging snel dol te draaien.

Om 06.00 uur belde Mas Ronodipuru op. Hij excuseerde zich vanwege het vroege uur, maar ambassadeur Sukardjo Wirjopranoto (59) was gisterenavond overleden. Ik was getroffen. Nog dezer dagen zag ik hem in de uno lopen, maar ik sprak niet met hem. Ik keek altijd naar zijn handen. I was very fond of this man. Ik heb het nare gevoel dat de treiterij om hem heen, van Sumarjo en anderen, en verschillen van inzichten hebben bijgedragen tot deze vroegtijdige dood. Arme Pak Kardjo.336

H.J. van der Jagt van de klm belde dat Emile van Konijnenburg toch weer in Jakarta was aangekomen. Hij vond dat ik Konijn een briefje moest schrijven om hem geluk te wensen met de kroon op zijn werk. Dat zal ik doen.

24 oktober 1962

Scranton, Pennsylvania

Ben twee dagen achter met aantekeningen maken. Gisteravond sprak ik hier voor Keystone Junior College over Cuba. Het ging redelijk, want de public relations-functionaris zei me vanmorgen reeds een enthousiaste brief naar W. Colston Leigh te hebben geschreven. Vervolgens moest ik een uur voor de Century Club in Scranton spreken en beide lezingen leverden 250 dollar in totaal op. Hiervan gaat 35 procent naar het bureau en nadat mijn kosten eraf zijn, houd ik met geluk honderd dollar over. Ik spreek nu al vijf jaar met succes voor dit bureau, maar hun magere contracten hangen me de keel uit. De Scranton Tribune noemde mijn uitspraken ‘pro-Castro’. Het artikel wemelde van onvolledige beweringen en vervalsingen. Het werd dan ook geschreven door een lid van de Century Club, de vrouw van een plaatselijke begrafenisondernemer. De Scranton Times had een professional gestuurd. Dit blad publiceerde een correcte reportage. Zo gaan deze dingen in Amerika.

Vanmorgen meldde de New York Times de dood van ambassadeur Sukardjo. De Algemene Vergadering had een minuut stilte in acht genomen. Bungkarno's reizende ambassadrice, Supeni337 en de sympathieke ambassadeur Carl Schürmann herdachten de Indonesiër in korte toespraken.

Kennedy's populariteit is op een hoogtepunt, vooral na zijn kordate optreden tegen het Kremlin. James Reston schrijft dat Khrushchev het karakter van jfk verkeerd heeft ingeschat. Walter Lippmann betreurde het dat Kennedy's maatregelen ge-

nomen diende te worden tijdens intense politieke activiteit in verband met de verkiezingen in november. Joseph Alsop zei te willen bidden dat het Kremlin nu eindelijk begreep dat het president Kennedy ernst was, anders zou de ramp niet te overzien zijn. David Lawrence schreef dat Cuba reeds meer dan honderd mig-toestellen had, met tweehonderd andere gevechtsvliegtuigen nog onderweg. Niet alleen raketten konden de vs vanaf Cuba bestrijden, mig's waren minstens even gevaarlijk.

Ook de Veiligheidsraad kwam in spoedzitting bijeen. Adlai Stevenson noemde Cuba een bruggehoofd voor communistische agressie in Noord- en Zuid-Amerika. Tass verspreidde een verklaring van de Sovjet-regering, dat in feite jfk een vlootblokkade van bondgenoot Cuba had afgekondigd. De imperialisten meenden de regering in Havana nog altijd de wet te moeten voorschrijven. De teneur van de verklaring uit Moskou was uitdagend. Lord Bertrand Russell zond een boodschap naar Khrushchev, zich niet door de ‘ongerechtvaardigde acties’ van jfk te laten provoceren. Aan president Kennedy vroeg de Britse filosoof een einde te maken aan this madness.

Intussen besloten de heren Mao en Chou En-lai om van de gunstige gelegenheid gebruik te maken verder met hun troepen op India's grondgebied door te dringen. Ze bedreigen de plaats Tawang, 25 kilometer ten zuiden van de grens met Tibet. Gaf een lezing in Salem, Ohio in de Town Hall.

25 oktober 1962

Neem een nachtvlucht met United Airlines terug naar New York om vandaag in de uno te kunnen zijn. Ik werd op het busstation in Salem afgehaald door een gefortuneerd zakenman. Bracht de middag bij hem thuis door, lezend en de televisie volgend over de Cuba-crisis. Nikita Khrushchev heeft Bertrand Russell per telegram geantwoord bereid te zijn om met de Amerikanen aan een tafel te zitten om de problemen op te lossen. Daarna dineerden we in de Golf Club. Het viel op dat alle heren de goedkoopste maaltjes bestelden. Daarna sprak ik in een vrijwel leeg auditorium. Ik bemerkte onmiddellijk een jonge Aziaat onder het gehoor en vroeg me af of hij Indonesiër was. Op het moment dat ik zei ‘President Sukarno wordt gehaat in Holland, maar ze kennen hem niet’, sprong de jongen op en riep: ‘Gaat u over Indonesië spreken of over Cuba?’ Ik maakte mijn gedachtengang af en zei dat men in Nederland al even onwetend was over de persoon Sukarno als de Amerikanen waren over Fidel Castro. Hetzelfde gold voor Patrice Lu-

mumba of Nikita Khrushchev. De student kwam uit Padang, Sumatra. Hij droeg een speldje van de Asian Games in Jakarta op zijn jasje. Ik vond hem aardig en gaf hem mijn adres.

Ruslan Abdulgani is benoemd tot minister van Voorlichting, nu professor Yamin is overleden. Ik zond hem per telegram een gelukwens met zijn benoeming.

Op weg naar de uno las ik Walter Lippmanns commentaar van hedenmorgen. Ik dacht: Dit is nu precies mijn mening. Hetzelfde moet Sovjet-ambassadeur Valerian Zorin hebben gedacht, want hij bracht Lippmann onmiddellijk te berde bij de debatten in de Veiligheidsraad.

‘I have profound respect,’ aldus Lippmann, ‘for those who think that it is now too late for this country to influence the decisions of the Soviet Union and that the president is now irretrievably committed to a course which can only end with a total bloccade or an invasion of Cuba. They may be right. But I have lived through two world wars, and in both of them we made the same mistake. We suspended diplomacy when the guns began to shoot. In both wars as the result we achieved a great victory but we could not make peace. There is a mood in this country today which could easily cause us to make the same mistake again.’ Lippmann vond het een gevaarlijke handelswijze van jfk om, terwijl hij de bewijzen in handen had, minister Gromyko niet openlijk te confronteren met het probleem, door hem de luchtfoto's te tonen van de in aanbouw zijnde installatie. Wat jfk deed was de zaak verzwijgen. ‘Daarmee,’ aldus Lippmann, die ik beschouw als Amerika's voornaamste commentator, ‘Kennedy suspended diplomacy’. Lippmann lanceerde vervolgens zijn plan voor onderhandelingen, waarbij niemand zijn gezicht zou verliezen. Natuurlijk zou men Cuba militair onder de voet kunnen lopen, of men zou een totale quarantaine kunnen instellen, maar wat het Witte Huis eveneens zou kunnen doen was een overeenkomst met het Kremlin aangaan, waarbij de ussr raketten in Cuba zou weghalen in ruil voor de evacuatie van Amerikaanse raketten uit Turkije (op de grens met de Sovjet-Unie).338

De voorpagina van de Times meldt, dat de boodschap van Khrushchev aan Bertrand Russell de beurs van Wall Street weer omhoog deed springen. De wereld hangt aan een zijden draad. Drie foto's van Sovjet-vrachtschepen met volle lading op dek ‘bewijzen’ dat Washington gelijk heeft. Ook opnamen van op Cuba in aanbouw zijnde raketinstallaties worden ge-

toond. De Veiligheidsraad besprak de crisis. Gisterenmiddag speelde het Leningrad Symphonie Orkest ter gelegenheid van de zeventiende verjaardag van de uno de vijfde symfonie van Tsjaikowski in de hal van de Algemene Vergadering. What a madhouse.

Santo kwam voor de lunch naar de uno. Hij vertelde dat Pak Sukardjo maandag, voor zijn dood, nog een afscheidsbrief aan Bungkarno had gedicteerd. Zijn assistent, die hem altijd trouw met alles had bijgestaan, kreeg dezelfde foto die ambassadeur Sukardjo Wirjopranoto aan mij opdroeg, samen met zijn vrouw en Bungkarno.339 De ambassadeur zal naar Jakarta worden gevlogen voor een staatsbegrafenis. Ik zal morgen het condoléanceregister gaan tekenen. Oom Lambertus Palar uit Ottawa zal Sukardjo als ambassadeur bij de uno gaan vervangen. Ook Susanto bevestigde dat Pak Kardjo vooral door Sumarjo Sosrowardojo, maar ook door andere stafleden, constant werd getreiterd.

Michael Polonik, de Sovjet-persattaché, bevestigde dat een Amerikaanse invasie van Cuba Wereldoorlog III zou betekenen. Ik denk dat de Russen bluffen. Intussen zei Bill Stricker, dat Sjef van den Bogaert noch had geschreven, noch had getelefoneerd om te bevestigen dat Den Haag - nu ik voor twaalf Nederlandse kranten schreef - mij als bonafide journalist beschouwde. Dus de usis-deur gaat niet echt voor mij open. Het is zeer onrechtmatig wat Buitenlandse Zaken doet.

26 oktober 1962

U Thant heeft aangeboden te bemiddelen. President John F. Kennedy aanvaardt dit voorstel, maar deelt mee dat de blokkade rond Cuba door de marine en de luchtmacht van kracht blijft. Intussen is de Sovjet-olietanker Bucharest op volle zee door oorlogsschepen aangehouden. Amerikaanse militairen zijn niet aan boord gegaan. Na vastgesteld te hebben dat het om olie ging, voer de Rus verder. Onnozeler kan het haast niet. Het State Department heeft onderhandelingen met Algerije afgebroken over assistentie van de Agency for International Development, ‘omdat premier Ahmed Ben Bella naar Havana is gereisd’. Je vraagt je af hoe kinderachtig Amerikanen zijn. Ze schijnen zeer weinig van de geschiedenis en hun specifieke ervaringen ermee te leren. Senator Kenneth B. Keating riep intussen om nog veel meer anti-Cuba-maatregelen. Advocaat James B. Donovan gaat gewoon door met de onderhandelingen

om de 1.113 gevangengenomen huurlingen bij Playa Giron los te krijgen.

Dineerde met oom en tante Suwandi Mangudipuro en een Indiase collega-arts van hen. Ik voel me nog altijd zeer met de Suwandi's verbonden.340

27 oktober 1962

Het blijft een gekkenhuis in de uno. De Daily News drukt een vlammende kop af: ‘invasion closer as reds rush missile bases!’ De New York Times publiceert drie-regelsgrote koppen over de hele lengte van de voorpagina: ‘soviet offers to withdraw cuban arms if missile bases in turkey are removed: us bars deal? insisting build-up halt.’ jfk zal Walter Lippmann wel hebben vervloekt. Nikita Khrushchev stelt prompt een redelijke ruil voor en zegt in een brief aan president Kennedy, dat de uno op naleving zou kunnen toezien. De president liet meedelen pas nieuwe voorstellen in overweging te kunnen nemen indien de aanbouw van militaire bases door de ussr op Cuba was gestopt.341 Schrijf series artikelen voor de Nederlandse pers.

Robert Kennedy publiceerde dezer dagen Just Friends and Brave Ennemies.342 Hij wijdde ook aandacht aan het Nieuw-Guinea-vraagstuk. Het is duidelijk waar zijn sympathie ligt. Sukarno komt op veertien pagina's voor; De Quay en Luns worden in het geheel niet genoemd. Nederland wordt feitelijk met acht regels afgedaan, terwijl hij vele pagina's wijdt aan zijn bezoek aan Indonesië. Tijdens zijn bliksembezoek aan Den Haag vertelde iemand rfk dat de Indonesiërs koningin Juliana nog altijd als de eigenlijke koningin van Indonesië beschouwden. Ik denk een der eersten te zijn geweest, die Kennedy's boek op een voorpagina in Nederland kreeg.343

28 oktober 1962

Gisterenavond kwam Al Brust binnen vallen en smeekte me om een blow job. Daar piekerde ik dus niet over. Hij kwam juist van zijn vriendin en blijft overtuigd dat hij geen homo is.

Oom en Tante Suwandi kwamen naar mijn appartement voor het diner. Ze zeiden dat ik veel en veel te openhartig ben, ‘wat zeer on-Indonesisch is, en Indonesiërs eigenlijk vreemd vin-

den’. Ik dacht: Ik vind van jullie ook van alles vreemd, but I love you people anyway.

Heb een interview met ambassadeur Benoit Bindzi van Kameroen uitgewerkt voor de Typhoon.344

In een vraaggesprek met de Associated Press heeft minister Subandrio opnieuw benadrukt dat Sukarno, nu alle problemen uit de wereld zijn, een bezoek aan Nederland wil brengen. De kroon op de erkenning van de Indonesische Merdeka. Het zal me benieuwen. De Hollandse haat tegen Sukarno zit diep. Is Michael Rockefeller op Nieuw-Guinea verdronken? Wat kan er zijn gebeurd?

In De Telegraaf staat dat de klm ‘grote aantallen Sovjet- en Chinese technici’ naar Havana vliegt. Daar is Paul Redeker dus mee bezig. Waarom niet?

29 oktober 1962

De vs spoeden nu wapenzendingen naar Nieuw-Delhi om Jawaharlal Nehru te helpen in zijn strijd tegen een verkapte Chinese invasie.

Maar het sensationele nieuws is: ‘k bows! will pull out missiles’, aldus de kop van de New York Mirror over de hele voorpagina. De New York Times komt opnieuw met drie-regelsgrote koppen: ‘us and soviet reach accord on cuba: kennedy accepts khrushchev pledge to remove missiles under u.n. watch.’

U Thant vertrekt naar Havana om een regeling te treffen, zodat vijftig un-waarnemers naar Cuba kunnen reizen. Khrushchev deelde president Kennedy mee, dat de bouw van raketinstallaties op Cuba was gestopt. Dit vestigt de indruk dat de super-powers over de hoofden van Cubanen bezig zijn. Er wordt wel veel begrip van de Fidelistas gevraagd voor wat hier gebeurt.

30 oktober 1962

Mrs. Beatrice Grant, van W. Colston Leigh, informeert me dat een mrs. T. Archer Morgan uit Scranton een ongunstig rapport heeft ingezonden over mijn lezingen voor Keystone College en de Century Club. Belde direct naar de heer Clark van Keystone, die zei: ‘How can mrs. Morgan have written that report? She wasn't even there!’ Hij bevestigde juist een enthousiaste brief naar W. Colston Leigh te hebben gezonden. Altijd weer dezelfde spelletjes van mensen die het oneens met je zijn. Dr. Ruslan Ab-

dulgani antwoordt: ‘Many thanks for all your best wishes, dr. Ruslan Abdulgani.’345

Vasily Kouznetsov arriveerde in New York als Khrushchevs persoonlijke afgezant. Hij confereerde meteen met U Thant alvorens deze naar Cuba vertrok. John Reddy en Caroline Rogers hebben me verzocht met U Thant mee in diens toestel naar Havana te vliegen voor Readers Digest. Maar ik heb morgen een lezing in Richmond, Virginia. Papa Leigh raakte upset toen ik toestemming vroeg in plaats hiervan naar het zuiden mee te vliegen. Uiteindelijk wilde U Thant toch geen journalisten meenemen. Ook Washington was ertegen.

Bij de stemming in de uno over toelating van Peking konden slechts 42 stemmen vóór worden gehaald, 56 tegen en twaalf onthoudingen, waaronder Nederland. De vs blijven druk op Afrikaanse en Latijnsamerikaanse landen uitoefenen tegen Peking te stemmen, en waar nodig schuiven ze dollars met vele miljoenen tegelijk onder de tafel. Smerig spel, waar blijkbaar niemand in de volkerenorganisatie iets aan kan veranderen.

31 oktober 1962

Om 11.00 uur een lezing gegeven voor de Ginter Park Woman's Club in Richmond, Virginia.

Krishna Menon is afgezet als minister van Defensie. Premier Nehru heeft zelf de portefeuille overgenomen. Hij leidt nu de verdediging langs de Chinese grens. Het kan het einde zijn van Menons politieke carrière. De Amerikanen haten de man, omdat hij regelmatig de vloer met ze aanveegde en dit zeer to the point deed en zeer ter zake kundig als hij was. Washington verkneukelt zich over zijn val. H.M. Rosenthal meldt in de New York Herald Tribune dat een westerse diplomaat zou hebben gezegd, dat Menon veertig jaar lang oorlog tegen de hele wereld had gevoerd. Wie het ook gezegd mag hebben, de man spuide gal. Dikwijls verbaasde ik me over de arrogantie en soms onacceptabele wijze waarop Menon ondergeschikten behandelde in de dagen dat hij permanent vertegenwoordiger bij de uno was.346 Maar wat hij inhoudelijk in zijn redevoeringen te berde bracht was doorgaans van de bovenste plank.

1 november 1962

Fidel Castro gaat niet akkoord met inspectie door de uno bij het ontmantelen van de in aanbouw zijnde raketbases. Na ge-

sprekken met U Thant zei hij dit in een televisietoespraak. Hij kan niet helemaal zijn gezicht verliezen.

Afscheid van oom en tante Suwandi. Zij nemen een brief voor Bungkarno mee, die zij via oom Sartono zullen bezorgen. Ik schreef de president herhaaldelijk te hebben getelegrafeerd en via kolonel Sabur boodschappen te hebben gezonden, maar dat ik taal noch teken had vernomen. Hij wordt door zijn vijanden afgeschermd van zijn vrienden.

2 november 1962

Khrushchevs persoonlijke troubleshooter, Anastas Mikoyan, is in New York gearriveerd. De Sovjets stellen thans voor dat het Rode Kruis de inspectie op Cuba zou uitvoeren, natuurlijk evenmin acceptabel voor Castro. Bovendien, de spionagevliegtuigen namen reeds 22 duizend foto's.

De Herald Tribune brengt op de voorpagina de ‘primeur’ dat premier Khrushchev op 26 oktober jfk een brief heeft laten bezorgen, ‘one of the most astonishing notes ever penned by a head-of-state’. De inhoud was dermate emotioneel, dat Witte Huis-functionarissen nauwelijks konden geloven dat het epistel werkelijk uit het Kremlin was gestuurd. Het is thans gemerkt met het label top secret. Rowland Evans schrijft dat we er voorlopig geen, en misschien nooit, kennis van zullen nemen. Pierre Salinger maakte vrijwel meteen bekend dat ‘no-one who read the letter when it arrived would attribute any of the meaning to it that the New York Herald Tribune has done’. Wie te geloven?

Om 20.00 uur woonde ik het diner bij ter ere van de president van de Algemene Vergadering, ambassadeur Zafrullah Khan van Pakistan in Hotel Pierre. Hella Pick van de Guardian vroeg me haar te escorteren. We spraken eerst met Hernane Tavares de Sa, die met U Thant mee naar Havana was geweest. Hij vertelde dat Fidel aanvankelijk boos en onrustig was geweest, maar de voortdurend kalme houding van U Thant had een weldadige invloed op Castro gehad. Tavares had niet de indruk dat de Amerikaanse blokkade direct van invloed was op het levenspeil der Cubanen. Vervolgens zaten we samen met de ambassadeur van Frankrijk, Roger Seydoux, en zijn vrouw. Hij noemde het voorstel van een inspectie door het Rode Kruis de mop van het jaar. Er waren nog altijd 39 Sovjet-bommenwerpers op Cuba, die atoomwapens boven de vs zouden kunnen afwerpen. Hij zei dat Washington op een ton nauwkeurig wist hoeveel wapens uit de Sovjet-Unie naar Cuba waren geëxporteerd. U Thants delegatie was vooral verbaasd geweest over de Cubaanse bereidheid tot de laatste man tegenstand te bieden. Hij noem-

de dit een true Latin symptom, herkenbaar uit de Franse Revolutie. Hij stond op om met Adlai Stevenson te spreken. Ik bracht Hella later thuis. Zij is aardig, maar komt niet in aanmerking voor een serieuze relatie.

3 november 1962

De New York Mirror drukt in letters van 4,5 centimeter groot de kop ‘j.f.k. insists on complete inspection’. Naast een korte verklaring van de president, gisteravond op televisie, heeft het State Department duidelijk gemaakt dat zowel raketten als Sovjet-bommenwerpers uit Cuba zullen moeten verdwijnen. Washington zou het Rode Kruis als inspecteur aanvaarden.

4 november 1962

Sing-Sing Al Brust kwam langs, met een psycho-analyticus. Alex van Maarseveen was er ook. Al brandmerkte Camus als een imbeciel. Hij omschreef mij als ‘a male version of Kim Novak’. Hij had een nieuw lijstje gemaakt van mensen die hij overhoop wilde schieten. Hij stelde mij gerust door te zeggen: ‘Don't worry, you didn't make the list.’

In de avond bezochten Hella Pick en ik de wetenschappelijke medewerker van de Guardian en diens vrouw, die ook voor de Economist schrijft. Eindelijk intelligente conversatie. Hella is lief maar onelegant, voor mij niet vrouwelijk genoeg.

5 november 1962

Newsweek siert de omslag met jfk en de woorden: ‘Showdown: the cost of freedom is always high.’ Mijn moeder schreef uit Huis ter Heide dat mijn ouders in de rats hadden gezeten, ‘maar dankzij mr. N. Khrushchev was het gevaar thans afgenomen’. Vanmorgen had ik in de uno een gesprek met J.B. Mutayal Rao (42), parlementslid uit Hyderabad en afgevaardigde voor de Algemene Vergadering. Hij wees erop, dat India China altijd had vertrouwd, en ervoor had geknokt om Peking in de uno toegelaten te krijgen, ‘en nu schiet Mao op onze militairen. We voelen ons verraden.’347

Mijn broer Theo schrijft in antwoord op een paar vragen mijnerzijds uit Salisbury, Rhodesia: ‘South Africa is ultimately not trying to implement the negative idea of “racial discrimination”, but wants to apply the positive idea of “seperate development.” South Africa is as opposed as anybody else to pure racial discrimination. What S.A. tries to achieve is to continue building a “white” state in Africa.

When the white race still predominated in the world, there was no problem. During the Pax Britannica, the building of white states outside Europe went on everywhere: Australia, the United States, Argentina, South Africa. At that time it did not matter, whether there were non-white races in contact with the new white states... in North America, whatever red Indians there were, they were murdered or put in reserves (that is also apartheid and they are still there).’ ‘The non-whites are demanding now (quite rightly) political rights. As has been shown over and over again many of the non-whites, espacially in Africa, are not yet ready to combine the right to vote with responsibility.’ En verderop schreef hij: ‘That the Dutch find themselves forced to reject apartheid is an utterly ridiculous statement. Who forces them? South Africa? How can anyone feel qualified to reject something he has no knowledge of?’ En ten slotte: ‘As a final personal comment, I like to add that I do not believe that “seperate development” as a policy will in the long run succeed in South Africa. Not because the policy inherently cannot give the answer. Far from it. It is the answer for an insoluble problem. But the outside world will try to interfere with S.A. to such an extent that all chances for an equitable solution will be lost.’ Ik wil meer over Zuid-Afrika weten.

7 november 1962

Lezing over Cuba op het Clarkson College of Technology in Potsdam, New York. Nam een Mohawk-flight via Massena, New York. Er waren vijfhonderd studenten aanwezig, meestal in uniform, want ze gingen na de toespraak naar militaire training. Toch kwamen veel studenten naar een discussiegroep die nog eens een uur duurde.348

Bij thuiskomst lag er een brief van Reba Lewis uit Accra, Ghana. Ze was artikelen van me tegengekomen in United Asia en vroeg of ik dezelfde journalist was over wie zij in haar boek Indonesia, Troubled Paradise had geschreven. ‘How prophetically right you were at the time (in 1957 in Jakarta349) in view of the fact that the Dutch Governement had to negotiate about New Guinea... I very much admired your courage in starting the petition to parliament. I always wanted to let you know this, but I didn't have an address from you. You have the distinction of really being able to look back and see that you correctly analyzed an historic moment.’350

Philip Geyelin speculeert vandaag in The Wall Street Journal dat ‘sommige analisten’ van mening zijn dat het Kremlin na het

jongste debâcle in Cuba, Fidel Castro zal afzetten. Ten eerste zouden ze hierin geïnteresseerd zijn om ‘a more stable, better disciplined man’ in Havana aan de macht te brengen. Ten tweede zou Moskou met een nieuwe Cubaanse leider, het land meer in de richting van het blok van niet-gebonden landen willen duwen, met alle voordelen van dien, omdat tenslotte de top van het land zwaar met communisten is geïnfiltreerd. Cuba zou voor de vs in Latijns-Amerika immers veel gevaarlijker zijn, wanneer het een links regime omvatte dat sterk naar het blok van neutrale landen overhelt.

8 november 1962

Hella Pick belt om me te attenderen op de persconferentie van minister van Buitenlandse Zaken, Eric Louw, van Zuid-Afrika. Dat interesseert me. Zwarte leider Nelson Mandela is gisteren door rechter W.A. van Helsdingen tot vijf jaar gevangenisstraf veroordeeld. Ik belde Hugo Biermann van de Zuidafrikaanse delegatie, waarom ik niet was gewaarschuwd. ‘You must be accredited to the un’, zei hij.

Ik heb de heer Louw nauwkeurig geobserveerd, zijn ogen, zijn reacties, de details. Ik sympathiseerde met de man, omdat hij een vijandige pers te woord stond. Hij verweerde zich prima. Ik gaf, via Biermann, een brief aan de minister en onderstreepte dat - zoals Theo had duidelijk gemaakt - buitenlandse correspondenten geen zier begrepen van wat apartheid eigenlijk betekende. Ik gaf als voorbeeld, dat de Nederlandse regering in het conflict met Indonesië veertig Amerikaanse journalisten naar Jakarta had gevlogen en dat wanneer Pretoria besloot iets dergelijks te organiseren, ik graag van de partij wilde zijn.351 Hella Pick vond dat ik niet het karakter had om te hengelen naar een free ticket to South Africa. Schreef een artikel over de standpunten van minister Louw.352

Mevrouw Franklin Delano Roosevelt is overleden. Ik herinner me haar exact.353 Ze zal in Hyde Park naast de voormalige president Roosevelt worden begraven.

12 november 1962

Nam een Greyhound-nachtbus naar Chicago en stapte over naar Davenport, Iowa. Naast me zat Sudhi Somsiri, een eerste luitenant in de Thaise luchtmacht. Hij was in opleiding voor straaljagerpiloot nabij Las Vegas. Hij bleek volledig pro-Wes-

ters gehersenspoeld. Haast ongelooflijk. Vreemd hoe we tijdens die nachtelijke rit niet alleen veel spraken, maar ook lichamelijk contact hadden. In mijn onverbeterlijk enthousiasme vroeg ik hem te komen logeren.

Om 14.00 uur sprak ik voor de Woman's Club in de Masonic Temple in Davenport. Er was geen lunch vooraf. Gastvrouw mevrouw J.J. Dodds zei dat het haar speet dat er niet werd geserveerd, ‘we are all so busy.’ Er was een uitgebreid programma af te werken. Toen ik eindelijk aan de beurt was, zaten vele dames reeds op hun horloge te kijken. En al die ellende voor 175 dollar, waar ik er misschien voor mezelf tachtig van overhoud.

15 november 1962

Was per bus via Chicago naar Rochester gereisd, waar ik dinsdagavond bij Luis Damanda een diner aangeboden kreeg. Hij had de fazanten zelf geschoten. De dieren worden zorgvuldig gekweekt en gevoed en dan op een veertig acres buitengoed losgelaten. Op die manier hebben de fameuze herenclubs van Rochester tenminste iets wat beweegt om op te schieten. Walgelijk. Gisteren sprak ik voor de zoveelste maal voor de Rochester Century Club en reisde door naar Cleveland.

Vandaag sprak ik voor de Woman's City Club in Akron, Ohio. Walt Rostow heeft voor de Economic Club in Detroit verklaard dat de ussr een keuze zal moeten maken tussen het aanvaarden van internationale wapeninspecties, of er rekening mee houden dat de escalatie van de Koude Oorlog-spanningen zal worden voortgezet. Rostow zag twee uitersten: totale vrede, of totale oorlog. Hij meende, dat het Kremlin in ieder geval tijdens de Cubaanse crisis had begrepen dat de vs bereid waren zelfs een atoomoorlog te voeren ten einde haar belangen te verdedigen.354

16 november 1962

Al verscheidene nachten droom ik over de oorlogsjaren, toen we op De Horst woonden en mijn grootmoeder Poslavsky op De Vinkenhof.

Reisde naar Canton, Ohio, naast David (17) op weg naar een elfjarig broertje in het zuiden. Hij dacht, dat zijn moeder ergens in Californië was. De vader kwam niet ter sprake. Hij had de laatste tijd bij een oom (47) in Cleveland gewoond, ‘who wants to make out of me what he failed to become himself’. Cleveland was een gevaarlijke stad. Jongens vochten altijd. Hij hield

van pistolen. Hij liet een litteken op zijn hand zien, veroorzaakt door een kogel. Hij was blond, zijn ogen stonden prima, corduroy broek, een rood tweed-shirt en bruinleren legerjack met een bontkraag. Ik heb bijna tegen hem gezegd: ‘I would like to adopt you.’

Om 18.30 uur sprak ik voor de Woman's Club in Alliance, Ohio.

18 november 1962

Erik schreef een auto van zijn vader total loss te hebben gereden. Hij was na een dieptepunt van nietsdoen weer gaan studeren. ‘Ik was niet in staat om je te schrijven, domweg omdat ik voelde dat het zinloos was iets neer te schrijven waar ik niet achter stond, waar ik niet in geloofde en zou kunnen gaan geloven.’ Ergens anders: ‘Daarbij komt, dat jij in staat bent iemand te laten voelen dat hij fout zit in zijn relatie tot jou. Dat heb ik gevoeld, niet beredeneerd begrepen. Het leverde bij mij een schuldgevoel op, dat niet één-twee-drie in verwerkte toestand naar buiten komt, maar waarmee je een lekker tijdje blijft rondtippelen.’ Lief.

Viking Press Publishers heeft de aanvang van mijn Sukarnoboek gelezen en denken het niet met succes te kunnen uitgeven. Maar Reba Lewis schrijft uit Ghana dat ik naar Shirley Burke moet gaan, haar literair agente.

De Associated Press meldt dat de Cubaanse rakettencrisis de vs honderd miljoen dollar heeft gekost.

20 november 1962

H.J. van der Jagt van de klm telefoneert me om te waarschuwen dat de heer W. Verrips weer in Manhattan is. Hij noemde hem ‘a big gangster’. Er was ook weer over mij gesproken. Nadat Van der Jagt had gezegd dat ik nu voor twaalf Nederlandse bladen werkte, had Verrips gezegd: ‘Daar zullen we wel even een stokje voor steken.’ Wat is dat toch voor een man? Voor wie werkt hij? Rijkens? cia? Wie?

Er is nog steeds gedonder over de Ilyushin-28 bommenwerpers op Cuba, die ruim duizend kilometer buiten Cubaanse wateren kunnen opereren. Nikita Khrushchev heeft eerst gezegd dat de toestellen nu eigendom van Fidel Castro waren, maar de aap is uit de mouw gekomen. Fidel schreef een brief aan de uno dat hij het aan Moskou overlaat of ze gestationeerd blijven of worden weggehaald.

Premier Khrushchev heeft ingrijpende veranderingen aangekondigd in de wijze waarop de bureaucratie en de Communis-

tische Partij de landbouw, industrie, en de economie in het algemeen zullen gaan stimuleren. Het accent wordt van de centrale planning verlegd naar plaatselijke besluitvormingsniveaus. De partijleider hield een rede van 5,5 uur voor het Centraal Comité van de cpsu. Zijn thema was decentralisatie van alle economische planning.355

In de uno sprak ik met premier Cheddi Jagan van Guyana en zal hem bij W. Colston Leigh introduceren.

25 november 1962

Ben met Hella gaan eten in Finale, wat een plezierige gebeurtenis was. Ze is lief, maar ik ben een beetje bang dat zij verliefd is, op mijn gezicht in plaats van mijn hoofd. Op weg naar huis ontmoette ik op Third Avenue Gary Carey, die een filmmagazine, The Seventh Art, is begonnen. Ik ging met hem mee. Hij had twee vier weken oude poesjes, een zwarte en een bruine. Hij was zelf als een kat in bed, zalig. Ik heb hem bij uitzondering geneukt.

26 november 1962

Ontmoette Paul Redeker bij Van der Jagt. Paul had Van der Beugel & Co aan de Raamweg ervan weten te overtuigen de vluchten op Havana niet stop te zetten, zoals aanvankelijk was besloten. Ik vond dit knap.356

In het Indonesia House wilde ik dr. Zairin Zain ontmoeten, maar ik kreeg hem niet te zien. Alleen Bob Tapiheru voegde mij een halfuur lang onhebbelijkheden toe. Hij kwam met een krankzinnig verhaal. Toen enige tijd geleden dr. Zain uit een huis kwam - vermoedelijk dat van Emily Machbul, mijn voormalige vriendin - gingen er een paar flitsen af en werd een fotograaf door Bob bij zijn kraag gepakt. Na de man onder druk te hebben gezet, zou hij hebben verklaard in opdracht van mij de foto's te hebben gemaakt. ‘Volgende keer moet je meer betalen, Willem, en een betrouwbaarder fotograaf nemen, want deze zei ons meteen voor wie hij werkt: jou.’ Vijftig dollar zou het mij hebben gekost. Ik was niet alleen stomverbaasd, maar op dat moment walgde ik van Tapiheru. Sprak de zaak niet eens tegen, want tegen dergelijke praktijken kan ik niet op. Maar wie had deze poets gebakken? Geen wonder dat Zain kiekeboe speelde. Was het Verrips? De Indonesische militaire inlichtingendienst? Wie?

Woonde een persconferentie over Cuba bij van Richard Phillips van het State Department. Zijn boodschap: Wanneer Fidel Castro eerder bekend zou hebben gemaakt dat hij een marxist was, zou hij nooit hebben gewonnen. Nu steunt nog hoogstens twintig procent van de Cubanen de revolutie. Dus de Amerikaanse politiek blijft gericht op isolatie, economische quarantaine van Cuba en waakzaamheid ten aanzien van verspreiding van communisme naar andere delen van Latijns-Amerika. Ik vroeg hem wat het verband was tussen het inspecteren van raketbases in Siberië - waar hij herhaaldelijk over sprak - en de voorgestelde gelijk-oversteken-inspectie van bases in Cuba en Turkije. Hier begon hij te hakkelen. Hella Pick vroeg hem: ‘Maybe you insist on inspection, because the us doesn't want to extend a pledge of non-invasion of Cuba?’

Wanneer je de Cubaanse rakettencrisis van 1962 op de keper beschouwt, werd die dagen feitelijk de kiem gelegd voor de val van Khrushchev en de moord op jfk in Dallas. Ik weet natuurlijk niet hoe de geschiedenis over honderd jaar zal oordelen. Khrushchev had weliswaar niet helemaal zijn gezicht verloren met diens rakettenexperiment, maar zijn interne vijanden hadden voldoende gegevens in handen om hem naast alle andere kritiek op zijn ‘perestroika’ en ‘glasnost’ politiek als roekeloos en onbezonnen te brandmerken. Vanaf dat fatale moment is men in het Kremlin pas efficiënt zijn politieke einde gaan voorbereiden.
Doorgaans wordt de geschiedenis onvoldoende bestudeerd bij het analyseren van het heden. Afghanistan zou wel eens Mikhail Gorbatsjov Cuba kunnen worden. Gorbatsjov besloot op lucide en pragmatische gronden zich terug te trekken uit het door Brezhnev ontketende Sovjet-Vietnam, waar meer dan vijftienduizend soldaten sneuvelden. Uiteraard betekende dit dat de vs en Pakistan insgelijks de militaire steun aan de Mujaheddin zouden stopzetten. Het tegendeel gebeurde. De sabotage van president Zia ul-Haqs vliegtuig in 1988 kan het proces hebben vertraagd, maar het is onwaarschijnlijk dat de vs of Pakistan zullen stoppen te trachten het linkse Kabul-regime ten val te brengen. In werkelijkheid sleutelen Rawalpindi en Washington met dit beleid namelijk indirect aan de val van Gorbatsjov. Een totaal fiasco in Afghanistan zou de conservatieve tegenstanders van ‘Gorby’ het beslissende wapen in handen geven om de geschiedenis van Khrushchev zich in Moskou te doen herhalen.
Over jfk en de nasleep van de rakettencrissis kom ik nog voldoende te spreken.

Hella, die bij de persconferentie naast me zat, las mee in mijn dagboek. Het herinnerde me aan Nettie von Baumhauer. Ik haat dat soort oneerlijkheid. Ik had haar mijn ontwerp voor de verklaring over Cuba in de Senaat laten lezen. Ze maakte er een aanmerking op. Ik gaf haar gelijk en schrapte een passage. ‘Hella wanted to celebrate my change in the Senate statement with a Dubonnet’, noteerde ik. Nu gaf ze mij een papiertje: ‘That is not true either (alsof alles dus onwaar was in mijn dagboek) it was really too drawn by sorrows!’ Ze had een drankje nodig om andere redenen. Wanneer ongenood in mijn dagboek wordt gelezen, wie het ook is, sluit dit mij voor iemand af.

President Sukarno is twee weken op privébezoek in Japan.357 De publiciteit in de westerse media is weer rampzalig. Een miss Nemoto, die twee jaar zijn favoriete bijvrouw in Jakarta zou zijn geweest, zou nu weer in Tokyo gedumpt zijn. In het theater-restaurant Midado had hij zijn ogen laten gaan over een reeks dansende naakte dames. In een ander uitgaansoord zouden 25 knappe meisjes voor de 61-jarige bon vivant en president hebben gedanst. Een miss Sachiko zou om Bungkarno haar polsen hebben doorgesneden. Ik vroeg me alleen af welke krachten alles in het werk stellen om Sukarno's imago in de goot te krijgen, ook al werkt hij er zelf aan mee.358

De biografie van prins Bernhard is uitgekomen. Op pagina 68 staat dat prins Bernhard in 1936, toen hij zich met Juliana had verloofd, op 24 november Nederlander was geworden. ‘A few weeks later he was made a lieutenant (senior grade) in the Royal Netherlands Navy, a captain in the Royal Netherlands Army, and a captain in the Royal Netherlands Indonesian (“Indisch” werd dus per ongeluk vertaald met “Indonesian”) Forces.’359 Ik maakte er een bericht van.

27 november 1962

Op weg naar Chicago lees ik de Bernhard-biografie. Interessant, maar wel een demonstratie van P.B.'s te gemakkelijke goedgelovigheid. Een typisch juni-type. Hij praat vrijuit, zodat je geneigd bent te veel te concluderen. Hij spreekt openlijk over ‘Sovjet-imperialisme’ en gebruikt het woord ‘hell’ te dikwijls. Wanneer hij in 1962 openbaart indertijd over nsb'ers te hebben gezegd: ‘let us shoot them here and now’, mag dit heel

flink lijken, maar het verraadt een gevaarlijke mentaliteit. Hij is te vlug met iemand de tanden uit de bek te willen slaan. Het Algemeen Handelsblad berichtte trouwens, dat koningin Juliana zou hebben gepoogd hem af te remmen, en terecht. Toch is het een aardig boek en prima om meer van de man te weten.

28 november 1962

De kranten melden dat koningin Wilhelmina is overleden. Zij is 82 jaar geworden. Beatrix schijnt in Japan te zijn. Sedert 1934 hebben we geen koninklijke begrafenis gehad. Ik zou een condoléancetelegram willen zenden.

Gaf een lezing voor de Woman's Literary Society in La Porte, Indiana.

Bernhard schrijft te hebben geweigerd zich bij Wilhelmina te excuseren voor het installeren van zijn staf in het paleis Het Loo. Hoe makkelijk ging het hem af zijn excuses aan te bieden aan H.A. Lunshof!

30 november 1962

De Washington Post meldt vanmorgen in de rubriek Day's Activities in Congress: ‘Today, Senate: In adjournement: Justice Internal Security Committee: 02:30 p.m. Open: To hear Willem Oltmans, free lance journalist, Room 2228, New Senate Building.’ Men vermeed opnieuw mij als Nederlandse journalist te omschrijven, werkende voor Nederlandse bladen.

Logeerde bij Odjahan Siahaan, die mij aan zijn aanstaande Canadese vrouw voorstelde. Benijd hem niet. Hij sliep echter met mij. Het is vandaag het mooiste weer van de wereld, zonnig, fris, beautiful.

Vanmorgen bracht ik een bezoek aan persattaché Van Houten op de Nederlandse ambassade. Eindelijk gaf hij toe - ‘Ik wilde u dit liever niet over de telefoon zeggen’ - dat minister Luns persoonlijk opdracht had gegeven mij van overheidswege geen faciliteiten als journalist te geven. Nu wist ik het dus zeker. Eigenlijk een hele eer, want Luns ging de boot in en ik kreeg gelijk. Met Van Houten was het als steeds een open en prettig gesprek. Van de ambassade ging ik naar de residentie van ambassadeur Van Roijen, waar ik door meneer Pelt werd ontvangen en het condoléanceregister voor koningin Wilhelmina tekende. Ik begreep trouwens niet waarom het hier lag en niet gewoon op de ambassade.

Wandelde naar de hoorzitting. Eerst woonde ik een persconferentie van senator Kenneth Keating bij. Ik stelde hem een vraag over Cuba en de Monroe-doctrine. Een Amerikaanse

journaliste vroeg me daarop bij het scheiden van de markt: ‘Are you working for Pravda?’ Zo werken de hoofden in Amerika.

De hoorzaal zag er uit als een gerechtshof, met houten lambrizeringen. Van Houten had gezegd dat de ‘hele Nederlandse pers achter me aan zat vandaag’. Er was niemand. De ontmoeting verliep prettig. Ik legde eerst de volgende verklaring af.

 

Senator Keating,

Gentlemen,

 

Mr. Carlos Todd, the head of the Cuban Information Service in Coral Gables, Florida, has accused before this honorable Committee, as reported by the Washington Star of July 20, Walter Lippmann, various other journalists and myself of slanting our radio broadcasts or news analysis with pro-Castro views. During a closed hearing on August 16th, I came here to take issue with Mr. Todd's allegations and supplied the Committee during my testimony with numerous quotations from statements and articles by me on the emergence of the Peoples Republic of Cuba. I asked Senator Keating to reschedule a hearing for the reason that Mr. Todd voiced his criticism in public, and it seemed only fair to defend oneself also in public.

I categorically deny Mr. Todd's serious allegations that I, as a Dutch journalist at any time would have acted as an apologist for international Communism. Arrested to be liquidated by the German S.S. at the age of 19 I think I am capable of competing with Mr. Todd in evaluating the true face of totalitarianism. I came to understand the meaning of freedom and democracy the hard way during a five year Nazi-occupation. The virus of international Communism is now spreading through this hemisphere. I do not believe that untimely emotionalism, inaccurate reporting or underestimating the strength of an enemy on the basis of wishful thinking necessarily serves the imperative interests of the free world. Since Mr. Todd did not further specify nor give any proof in his testimony of my supposedly pro-Castro reporting, I am prepared to let the matter rest, also to take no more of the valuable time of the distinguished members of this Committee.

 

However, in all due respect, I would venture to obtain the following information from the Committee. August 9th, a week prior to my first appearance here a report was published in a leading Dutch newspaper, that the government of the United States was about to evict me from the country on the basis of ‘un-American’ activities committed by me as a foreigner within the boundaries of the United States. The article implied that I had been called to Washington as a first step of being

thrown out of the country. As a permanent member of the International Federation of Journalists, as a member of the Netherlands Federation of Journalists, as an accredited correspondent for eight Dutch daily newspapers and a leading Asian magazine to this country, I kindly urge the Committee to please inform me whether it is correct to state that I came of my own free will to testify here, at my own initiative, and that at no time the Committee considered such grave demarches against me as to order me out of the country for having committed ‘un-American’ activities. In view of the serious professional consequences this above mentioned report might have for the uninterrupted continuation of my journalistic work, I would be deeply gratified to the Committee if it would refute the above mentioned report. Thank you sir.

Wanneer ik in 1988 de tekst van het Congressional Record van 30 november 1962 en mijn getuigenis die dag erop nalees, sta ik in grote lijnen, ook wat politieke inzichten betreft, nog altijd achter mijn verklaringen, al gaf ik niet altijd even slimme antwoorden aan J.G. Sourwine, de advocaat van het comité, die mij ondervroeg. Vooral was ik er onvoldoende op bedacht dat hij loaded questions stelde, die ik onvoldoende agressief heb weerlegd. Ik was ook enigermate geïntimideerd, zoals ik me herinner, door de surroundings en rechtbankachtige benadering van het verhoor. De later gepubliceerde tekst onder de kop (nota bene) ‘Attemps to pervert American press’360 bedroeg zestien pagina's in het Congressional Record die dag, te veel tekst om hier integraal op te nemen.

In de Washington Evening Star stond een tweekoloms-verhaal dat ik zou getuigen. Gelukkig kon ik in de Typhoon een verslag geven van wat er was gezegd. De Telegraaf en Robert Kiek lieten verstek gaan. Ze konden geen verslag doen van wat ik voor de Senaatscommissie had gesteld, omdat dit afbreuk zou hebben gedaan aan het beeld dat De Telegraaf wil vestigen: dat ik een Castro-aanhanger zou zijn.

1 december 1962

Ik begin een actie tegen Luns. Nieuw-Guinea werd maanden geleden overgedragen. Het getreiter van Buitenlandse Zaken,

dat volmaakt onrechtvaardig geschiedt, moet afgelopen zijn. Richtte brieven aan de njk in Amsterdam en aan de president van de International Federation of Journalists in Brussel om de sabotage van de uitoefening van mijn beroep door Luns te melden. Vroeg mr. J.C.S. Warendorf opnieuw te helpen en deed een beroep op Henk Hofland mijn actie waar mogelijk te steunen.361

George Kalenin van W. Colston Leigh bericht me: ‘I thought you would like to know that your “new approach” to the ladies seems to be paying off! We have gotten some very enthusiastic coments from both Akron and Alliance, which I am sure will please you as much as it does us.’ Ik bleef zeer ontevreden over de bedragen waarvoor ik lezingen gaf.

Jolle Jolles362 schreef dat er in Den Haag geruchten gingen dat de journalist B.M. Diah ambassadeur in Nederland zou worden. ‘Ik zal voorstellen aan BZ dat ze Willem Oltmans naar Jakarta moeten zenden als onze eerste “zaakgelastigde nieuwe stijl”.’ Jolles vroeg zich af of Luns aan zou blijven.

In Suriname is keet ontstaan, omdat radiostation avros Fidel Castro ‘verheerlijkt’. Politicus Jopie Pengel heeft gewaarschuwd dat het communisme de kop dreigt op te steken in Suriname. In de Staten werd een voorstel ingediend en met elf tegen vier stemmen aangenomen, wat het intrekken van de zendvergunning voor dit station mogelijk maakte indien de politieke rust en openbare orde in gevaar zouden komen. Vreemde zaak.

2 december 1962

Opnieuw een lezing in de Community Church of Boston. Dominee Donald Lothrop verscheen in hetzelfde afgedragen zwarte pak. Zijn zoon, eveneens in hetzelfde corduroy bruine pak van vorig jaar. Zij begeleidden me naar het spreekgestoelte. Ruth Hamilton zong opnieuw over the Lord, ‘the skies above and the mud below’ en er lazerden precies als vorige keer collectezakjes op de grond. Ik sprak over Fidel Castro en Cuba. De laatste vraag van het publiek was: ‘What do you think of him?’ Ik wachtte en aarzelde, maar zei tenslotte: ‘I like him’. Waarschijnlijk is het publiek van dominee Lothrop het enige platform waar je zoiets kunt zeggen dezer dagen. Na afloop werd ik bestormd met aanvullende vragen.

Las Bernhards herinneringen uit in de bus naar Chicago. Lees nu Congo, my Country van Patrice Lumumba.363 Het boek werd al in 1957 naar een uitgever in Brussel gezonden. Het verdient alle aandacht. Het hoofdstuk over onderwijs bijvoorbeeld is uitstekend. ‘Do not destroy the African's soul by attempting to make the African a superficial caricature of a European, a black-skinned Westerner. That may have good short-term results, but they would have no firm foundation.’ (pagina 135). Wat dit boek andermaal aantoont, is dat wanneer de Sukarno's, Castro's en Lumumba's aan hun kruistocht voor vrijheid en zelfrespect beginnen, dan verkeren ze in een first class mental state. Maar dan werken de krachten van de geschiedenis, de internationale politieke stromingen, Oost versus West, economische belangen, Koude Oorlog, en vooral, de anticommunistische fobie in Washington gebundeld met andere westerse landen op hun plannen en toekomstideeën in. Ze eindigen dan dikwijls op een totaal ander punt dan hun oorspronkelijke doelstelling was. Revoluties ontsporen of worden door andere krachten overgenomen.364

3 december 1962

Om 07.05 uur ging de telefoon. ‘Next time you go on a platform to tell the people how good a man Castro is you better expect rotten tomatoes.’ Even dacht ik dat het een grap van een bekende was. ‘You are fooling the American people’, en pats, de telefoon werd opgehangen.365

W. Colston Leigh hernieuwde mijn lezingencontract tot en met 31 augustus 1964.

Bracht mijn verklaring tegen Luns aan Sjef van den Bogaert en verscheidene persbureaus. Ik lichtte ook verschillende Nederlandse correspondenten in.

4 december 1962

De Telegraaf publiceerde vanmorgen een tweekoloms-kop: ‘oltmans stelt eis aan luns.’ Het Algemeen Handelsblad zette op de voorpagina: ‘Journalist Oltmans: kort geding tegen minister Luns?’ Bernard Person, die in deze duidelijk op mijn hand was, gaf een prima tekst door. Hij zette uiteen dat ik door Luns in de uitoefening van mijn beroep werd beknot. ‘Het gevolg hiervan is dat hij niet kan worden geaccrediteerd bij het

State Department en de uno.’ Het blad meldde dat het Ministerie van Buitenlandse Zaken zich vooralsnog onthield van commentaar.

5 december 1962

De Telegraaf schreef over de terugkeer van de heer Luns van een bespreking met de premiers van Suriname en de Antillen op St. Maarten. De minister wist niets van Oltmans en van aftreden. Luns wilde geen commentaar op mijn actie geven. Het Parool meldde dat hij had gezegd, ‘Kijk eens aan, meneer Oltmans! Dat is die meneer die zo'n vriend is van Indonesië.’ Het Algemeen Handelsblad: ‘Oltmans? Oltmans? O, dat is die meneer die zoveel belang stelt in Indonesië? Ik weet daar niets van, dus ik heb er geen commentaar op tot ik ben ingelicht.’366

Intussen meldden veel bladen dat de uno een verklaring heeft uitgegeven nooit pressie op mij te hebben uitgeoefend. Dat had niemand, laat staan ikzelf, ook beweerd. Wat ik Luns verwijt is dat ik van loopjongen Sjef van den Bogaert al vier jaar als journalist, woonachtig in New York, geen normale medewerking ondervond. Hierdoor kreeg ik slechts tijdelijke aanstellingen bij de uno. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken weigerde nog steeds mij een bonafide journalist te verklaren.367

Witte raaf Cees Meijer, hoofdredacteur van de Typhoon in Zaandam, wijdde een hoofdartikel aan de affaire. ‘Minister mr. Luns verstaat de kunst zich ergens met een kwinkslag of een vluggertje vanaf te maken. Maar in dit geval is de achtergrond minder onschuldig. Er spelen mysterieuze krachten op zijn departement.’ Meijer verwees naar de mededeling van de heer Van Houten aan mij, dat Luns persoonlijk opdracht tot de sabotage had gegeven. Cees sprak over ‘een inbreuk op de persvrijheid’. De obstructie des ministers heeft in ieder geval voorkomen dat ik, zoals in 1957, in invloedrijke bladen als de nrc, Het Vaderland, of het Algemeen Handelsblad schrijf. Hij lapt de Typhoon aan zijn laars. Toch blijf ik Cees Meijer zeer dankbaar.368 Gaf een lezing voor de Junior League in Waterbury, Connecticut. Verlies van tijd en kostbare uren. Honorarium 150 dollar, dus vijftig dollar schoon aan de haak. Te weinig.

Lunchte met Shirley Burke, literair agente, in het Gotham Hotel. Haar voorstel is om een boek te schrijven aan de hand van de ideeën die ik in mijn lezingen te berde breng.

7 december 1962

Time Magazine schrijft over de begrafenis van Wilhelmina in het wit. Ik wist niet dat Willem III al 62 jaar oud was toen hij met de twintigjarige Emma von Waldeck-Pyrmont huwde. Uit die verbintenis was Wilhelmina geboren. ‘With her death, she finally escaped from her earthly cage’, schreef Time. De witte begrafenis, ‘because as she wrote in her memoirs, it symbolizes the certainty of faith that death is the beginning of life.’369

Brief van Hofland. De Associated Press had mijn verschijning voor de Senaatscommissie op het net gezet, maar deze gebeurtenis was in Amsterdam niet belangrijk en dat bericht in de krant ‘zou je mijns inziens meer kwaad dan goed doen’.370 Mijn verklaring (die Hofland dus voor zich op tafel heeft liggen) zou, zoals door ap overgebracht erop wijzen, dat ik me in Washington had ‘vastgekletst’, aldus Henk. Hij had Konijnenburgs heldhaftigheid in de krant gememoreerd. ‘Hij is weer door het dolle heen en nu voor de tweede maal naar Jakarta. Ik blijf hem aardig vinden’, aldus Hofland.371

Nellis Air Force Base
My dear Wim,
I arrived at Las Vegas allright. I stopped at Salt Lake City for a night and really enjoyed myself. That trip was the biggest sightseeing I had ever done. Now I am working hard to complete my training... I think you are my good fiend. I enclose a picture for you: ‘to Willem Oltmans, my best friend!’372
(getekend) Sudhi Somsiri, 24-11-62.

Die jongen en het samenzijn met hem wil ik niet vergeten. Er was ook een brief van Binu Saha uit Calcutta, die ik had aangeboden zijn vliegbiljet te betalen indien hij wilde terugkomen met geldige papieren.

Newsweek is uitgekomen met op de omslag een foto van soldaten in een moeras, met als kop: ‘War in Vietnam’.373 Wordt het werkelijk een oorlog? Hebben ze niets geleerd van Korea?

De socialist Frans Goedhart, die stinkerd, met zijn gedreven

Sukarno-haat, vraagt aan Luns of het wel verstandig is de klm-lijn op Jakarta weer te openen, waar Van Konijnenburg zich nu juist voor uitslooft.

8 december 1962

Mr. J.C.S. Warendorf zendt een expresse dat hij mijn klacht tegen Luns zal behandelen. Hij richtte reeds op 5 december een brief tot de minister met een verzoek hem te ontvangen in verband met mijn klacht. In een brief aan mij zegt hij: ‘Principieel ben ik gaarne bereid u in deze hachelijke zaak terzijde te staan, zulks echter niet zonder nadrukkelijk te hebben gesteld, gelijk ik vroeger ook al eens heb gedaan, dat als u mij met de behandeling van een zaak wilt belasten u zich ook in alle opzichten zult moeten gedragen naar mijn aanwijzingen en het beleid en de aanpak aan mij zult moeten overlaten.’374 Hij vond het daarom fout dat ik tegen Person had gesproken over een kort geding, als in de pers vermeld was, omdat hij als advocaat tot een andere tactiek kon besluiten en ik op die wijze mijn belangen dan reeds bij voorbaat had verzwakt. In een brief van dezelfde datum vroeg advocaat Warendorf een persoonlijk gesprek met minister Luns aan.

Op 8 december schreef ik Warendorf onder meer: ‘Het is mijn absolute wens deze zaak geruisloos tot een einde te brengen, voornamelijk ook vanwege de vele vertrouwelijke informatie mij door Van Houten (die ik graag mag) en anderen gedaan. Het enige wat ik wil bereiken, nu de Nieuw-Guinea-zaak achter ons ligt, is de officiële deuren voor mij open te krijgen zonder verdere vertraging. Ik ben de periode van openbare rellen echt ontgroeid, maar dit kabaal tegen Luns is nodig om verder met rust gelaten te worden.’ Ook Cees Meijer uit Zaandam bericht met drie van mijn hoofdredacteuren te hebben overlegd ‘en je hoeft niet beducht te zijn dat jouw dagbladcombinatie bevreesd is voor het departement van Buitenlandse Zaken’.375

Emile van Konijnenburg wordt door de klm ‘gebruikt’ om de landingsrechten van de maatschappij in Jakarta te redden. Hij was ook op Nieuw-Guinea om de ‘Kroonduif’ die daar vliegt aan de Garuda Indonesian Airways over te dragen. Vervolgens bezocht hij president Sukarno in Tokyo, keerde naar Den Haag terug en schijnt dus opnieuw in Jakarta te zijn om de zaak af te ronden.

10 december 1962

Er is een gigantische rel ontstaan rond ambassadeur Adlai Stevenson. Charles Bartlett376 en Stewart Alsop publiceerden een verhaal dat de uno-vertegenwoordiger tegen de harde militaire lijn jegens Cuba zou zijn geweest en het regeringsstandpunt tegen zijn zin zou hebben verdedigd. Ik herinner me hoe woedend Stevenson vorig jaar was, dat Washington hem niet behoorlijk had geïnformeerd over de cia-invasie bij de Playa Giron op Cuba. Daardoor zat hij voor de wereld te liegen, met alle gevolgen voor zijn persoonlijke prestige daaraan verbonden. De pers besteedt veel aandacht aan deze onthullingen.

12 december 1962

Zoveelste lezing voor de Century Club in Rochester, New York. In de Greyhound-bus las ik een boeiend boek, The Fourth Floor van Earl E.T. Smith, ‘An account of the Castro Communist Revolution.’377 Ambassadeur Smith was in Havana geaccrediteerd van 1957 tot 1959 en was ooggetuige van de overname door Castro van het Fulgencio Batista-regime. Zijn kritiek geldt allereerst het State Department, waar de dienst door tweederangs figuren werd uitgemaakt. Ook Smith verscheen voor senator Keatings Sub-Committee on the Judiciary van de senaat en werd eveneens door advocaat J.G. Sourwine ondervraagd.

14 december 1962

De New York Enquirer378 heeft deze week de volgende kop: ‘bare castro plot to hit new york with h-bombs’. Che Guevara zou in een interview hebben gezegd, dat wanneer de Sovjet-raketten niet zouden zijn ontmanteld, het regime New York en andere Amerikaanse steden met atoomwapens zou hebben platgegooid. Waanzinberichten zijn de ‘zegeningen’ van een tot in het absurde doorgedreven vrije pers.

Heb de memoires uit van Fulgencia Batista, Cuba Betrayed.379 Zijn these is natuurlijk dat men met Castro als het Trojaanse paard, het communisme binnenhaalde. In werkelijkheid - en hieraan zal ik altijd vasthouden - is het de Amerikaanse botheid en totaal gebrek aan diplomatieke tact, de ‘Ugly American’ op zijn slechtst geweest, die het Fidelismo tenslotte in de armen van het Kremlin had gedreven.

Lieve Wim,
Ik had al zolang niets meer van je gehoord, dat ik me wat ongerust begon te maken. Maar uit je brief blijkt me dat alles toch wel in orde is, al heb je dan wel weer een wat onstuimige verhouding met De Telegraaf. Maar ik geloof, dat je wel altijd dergelijke gevalletjes zult hebben, die samenhangen met je eigen persoonlijkheid... Ook zou het me erg interesseren of je, nu de kwestie Nieuw-Guinea van de baan is, nog contacten heb met Sukarno?... Ik vraag me af waar je de kerstdagen doorbrengt. Heb je langzamerhand wat goede vrienden gekregen in Amerika?380

Mr. J.C.S. Warendorf meldt dat Luns hem niet zal ontvangen. Mr. G.W. van der Does, de landsadvocaat, zal namens hem optreden. Deze vraagt Warendorf hem schriftelijk mee te delen op welke gronden ik van mening ben dat Luns persoonlijk opdracht heeft gegeven mij te saboteren. Hoe bewijs je ondervier-ogen-mededelingen van zoveel personen, die mij hier de afgelopen jaren attent op maakten, soms zelfs op zeer gezaghebbend niveau?

16 december 1962

Vertrek met twa naar Parijs. Ik zal op 18 december op Schiphol arriveren. Via A.F.K. Parée, van de njk, mijn oude vriend van het Handelsblad, zal ik op het vliegveld met journalisten spreken om mijn gevecht met Luns toe te lichten.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums