Memoires 1961-1963

[p. 221]

Huis ter Heide

25 augustus 1962

Arriveerde vroeg op Schiphol. Ging eerst naar het Algemeen Handelsblad. Henk Hofland maakte meteen duidelijk, dat de belangstelling voor het Indonesië-drama achter ons lag. ‘Niemand is meer geïnteresseerd om naar Zairin Zain in Duitsland te gaan’, zei hij. ‘H.A. Lunshof is aan de drank en niet ver meer van de Valeriuskliniek. Emile van Konijnenburg heb ik helemaal niet meer gezien.’

Liep tegen Barkey Wolf van Elseviers aan, die zei nu zeker te weten, dat W. Verrips voor de contraspionage werkte. Later telefoneerde ik dr. Zain in West-Duitsland, maar hij was er voor rust en wenste alleen gelaten te worden. Alle contacten met hem liepen via de ambassade in Bonn.

26 augustus 1962

Ging naar Eindhoven en ontmoette Erik en Helga. ‘Ik heb een opinie-onderzoekje naar je gedaan,’ zei Erik, ‘dat helemaal negatief was.’

27 augustus 1962

Vanmorgen bij A.W. Bruna & Zoon met directeur J.P. Romijn gesproken over het eerste deel van mijn Sukarno-boek, dat mijn vader had gebracht. Ze lijken geïnteresseerd. Er sprak vooralsnog te veel ressentiment en egotisme uit het manuscript. Ik zei bereid te zijn tot correcties op voorwaarde, dat de waarheid - en het openbaren van politiek gekonkel - er niet onder zou lijden. De produktiekosten werden op veertienduizend gulden beraamd.

Ontmoette Binu Saha op weg naar Hamburg. Ik raadde hem aan snel naar Calcutta terug te gaan.

Iedereen heeft het over mijn zogenaamde Cuba-schandaal in De Telegraaf tot mejuffrouw Pijpers, de telefoniste in het American toe.

Hoorde van Peter Voorn, de hoedenontwerper, dat Berti Hilverdink nu in het Lido in Parijs danst. Nasi op het Lido-terras.

[p. 222]

28 augustus 1962

Het ministerie van Defensie zendt meer schepen naar Nieuw-Guinea om de repatriëring van Nederlanders te versnellen. Ze hadden op hun vingers kunnen natellen, dat het zo zou lopen, maar ze namen Sukarno niet au sérieux.

29 augustus 1962

Bruna zendt mijn manuscript bij nader inzien terug. Ik wil desondanks met Romijn praten.

Ontmoette Henk Hofland en Siebe Minnema, ook van Nijenrode, in een café aan het Rokin. ‘Luns is als een overwegwachter, die de bomen vergat te sluiten. Of als een buschauffeur, die in het kanaal reed en 83 doden veroorzaakte’, zei Henk. ‘Er was nooit een verdrag met de vs geweest om gezamenlijk Nieuw-Guinea te verdedigen. Het was een roekeloze politiek. Luns moet maar eens een witboek over de hele zaak uitgeven’, aldus Hofland.

Ontmoette mr. C.N. van der Spek in het huis van John Massaut. ‘Niemand hier is nog geïnteresseerd in Indonesië te investeren’, zei de president-directeur van de kininefabriek. ‘Laat Indonesië maar eerst over de brug komen en de diplomatieke betrekkingen herstellen. Dat moet zogenaamd op 1 mei 1963 gebeuren, maar dan hebben ze weer een ander smoesje. Ik loop ze in ieder geval niet meer achterna. Wanneer zij kinabast willen verkopen weten ze waar ze me kunnen vinden.’ Niemand had ooit meer iets van kolonel Sriamin vernomen, en volgens sommige informaties was hij bij de Bandungse kininefabriek ‘kaltgestellt’. Mr. Van der Spek vond Luns ‘een ezel’, maar hij was anderzijds overtuigd: ‘Sukarno weet niet wat oprechtheid is, die man is alleen voor Sukarno.’ Ik vond de heer Van der Spek te aardig om er ruzie over te maken. Tenslotte kende hij Sukarno helemaal niet en ging af op de ‘informatie’ uit de media.

Ik had bij een vriend willen logeren, maar dat liep mis. Ik eindigde op het dok. Ik ontmoette een Indische jongen, Jackie Braun, en sliep later bij hem aan de Leidsekade. Die jongen wist van wanten. Hij gaf een volledige beauty treatment. Het vreemde was alleen, dat ik later wakker werd met een andere jongen naast me, een vriend van Jackie, bijgenaamd Suzie Wong, waar ook van alles mee gebeurde. Ik voel me dan ook enigszins uitgeput.

[p. 223]

1 september 1962

Mijn moeder kwam vanavond bij me op het terras zitten. Ik had het gevoel dat ze wilde praten. Vreemd eigenlijk, dat ik niet geloof, dat ik mijn ouders ooit echt zal begrijpen, of werkelijk kennen. Ik ben nu weer bij ze in Huis ter Heide. Na de afgelopen veertien jaar in Indonesië en de vs en hun tienjarig verblijf in Zuid-Afrika, herken ik ze niet meer als vroeger. Intimiteit? Eigenlijk veel meer met Erik. Ik leerde hem pas een jaar geleden kennen. Speelde de plaat Nights in the gardens of Spain van Da Falla, lievelingsmuziek van Mam. Het maakt me oneindig verdrietig. Voel me toch wel zeer eenzaam. Eigenlijk heb ik niemand voor mezelf, zelfs geen hond.

5 september 1962

Tandarts C.A. Groenendijk, met wie ik dikwijls over politiek spreek, vond mijn brief aan Luns over Van Roijen ‘een klikspaan-boodschap’. Hoe hem uit te leggen, dat ik beiden klootzakken vind, maar du moment, dat Van Roijen in dienst zijnde van het koninkrijk - en dus van meneer Luns - onderhands gesprekken met de Indonesiërs heeft (naar ze mij aangaven), is Van Roijen onbehoorlijk bezig, zeker in een kritiek stadium als bij de Bunker-onderhandelingen.

John van Haagen arriveerde om 18.45 uur met een stroom marinemannen uit Den Helder op het Centraal Station. Er waren heel wat good looking blauwe jongens bij trouwens. Hij wilde in Amsterdam blijven en morgen naar Den Helder teruggaan. We namen kamer 12 in Vondelhof met het grote dubbele bed. We aten in Deli. Hij bezocht zijn ouders. Later kwam hij terug. Lang liggen praten. ‘Waarom laat je me bij je slapen?’, vroeg ik. ‘Omdat jij Wim bent.’³⁰⁴ Hij had in Den Helder een Duits meisje leren kennen. Hij blijft een boef. We stonden om 05.00 uur op en wandelden naar het centraal station waar we koffie dronken. Hij is weer op weg naar de marinebasis.

De fameuze Nieuw-Guinea-Raad heeft in een vorige vergadering met dertien tegen twee stemmen het Bunker-akkoord in New York goedgekeurd. Negen leden van de Raad, acht Nederlanders en de heer Nicolaas Jouwe, hadden uit protest de zaal voor de stemming verlaten. Intussen maken tien verbindingsofficieren van de uno en van de Indonesische en Nederlandse strijdkrachten een inspectiereis naar Nieuw-Guinea.

Minister Luns denkt slim te zijn; om de aandacht van zijn mis-

304 Ten overvloede: de vriendschap met John van Haagen was en is zuiver platonisch gebleven.

[p. 224]

lukking af te leiden, zorgt hij snel voor koppen in de media over zijn Europa-politiek. Kanselier Adenauer liet vorige week al van zijn ongenoegen blijken, dat de minister, samen met Henri Spaak van België, pas een Europese politieke unie zal toestaan, wanneer Groot-Brittannië is toegetreden tot de eeg. Nu zie ik, dat hij zich in Berlijn heeft uitgesproken tegen een scheiding van de politiek en economische eenmaking van Europa.

Een ander curieus bericht uit de Hollandse mallemolen. Kapitein Raymond Westerling schijnt een studiebeurs te hebben gekregen om een tenor-opleiding te volgen. Deze thans 42-jarige meneer is een ordinaire oorlogsmisdadiger. De hemel mag weten wie en wat hem in het Haagse een hand boven het hoofd houdt.

Er is een nieuwe Cuba-rel in de maak. Majoor Ernesto Che Guevara, minister van Industrie, was in Moskou. In een gezamenlijk communiqué met Nikita Khrushchev is bekend gemaakt, dat de ussr aanzienlijke wapenleveranties zal doen. Ook zal een staalfabriek worden geleverd. Tad Szulc meldde een dag later in de Times, dat Cuba mig-19's heeft en dat zich 2.500 Sovjet-‘technici’ op Cuba bevinden om de Cubanen met dit en ander materieel vertrouwd te maken.³⁰⁵ Een week geleden zei jfk nog, dat het een fout van de vs zou zijn om Cuba binnen te vallen. De New York Times sloot er in een hoofdartikel bij aan, dat ‘it would be a mistake for us to be stampeded into ill-considered action’.³⁰⁶ Maar op 4 september heeft president Kennedy nu toch de Sovjet-Unie aangezegd, dat hij ‘alle middelen zal gebruiken om agressie van het regime-Castro in enig deel van het westelijk halfrond te voorkomen’.³⁰⁷

305 New York Times, 2 september 1962.

306 New York Times, 2 september 1962.

307 New York Times, Arthur Olsen, 4 september 1962.

6 september 1962

De bladen melden de officiële opheffing van de groep-Rijkens. ‘Er is een fase geëindigd. Ik heb, zoals ik het beschouw, mijn plicht gedaan’, aldus de oud-Unilever-topman. In het perscentrum Nieuwspoort ontmoette ik toevallig vanmorgen mrs. Joan McGonigal, de dochter van Rijkens. We hebben twee uur zitten praten. Ze ging vanavond bij haar vader eten en was benieuwd hoe hij op ons gesprek zou reageren.

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Jaap Burger is er nog blijkbaar. Zijn hele fractie, met uitzondering van de heer J.H. Scheps, gaat akkoord met het Nieuw-

[p. 225]

Guinea-verdrag. Burger benadrukte Luns' onverantwoordelijke politiek en gebrek aan inzicht in internationale verhoudingen. De anti-Amerikaanse uitlatingen van Luns berusten niet op feiten. Integendeel, de oplossing was geheel aan Washington te danken. Ik blijf me verwonderen over de overdreven pro-Amerika-houding van de PvdA. Burger vervolgde: ‘De Amerikanen zijn verantwoordelijk voor de wereldvrede, dus ook voor onze vrijheid.’ Dat gaat erg ver. Hij sprak over ‘het genre gelegenheidsvoorlichting’ van de heer Luns inzake de zogenaamde Amerikaanse militaire steun op Nieuw-Guinea. Heinrich Heine heeft reeds gezegd dat in Nederland een eeuw later de feiten worden erkend. Luns en De Quay hadden niet de waarheid gesproken over Amerikaanse steun. Er was nooit een verdrag geweest en nu probeerde de minister zijn blunder over Nieuw-Guinea goed te praten door te zeggen, dat er geen Amerikaanse steun meer was. De Amerikaanse pers wees er terecht op, dat Luns deze praatjes verkocht voor binnenlandse consumptie. Burger hoopte, dat Luns eens de waarheid op tafel zou leggen, en zijn confidenties niet meer voor mr. G.B.J. Hiltermann zou reserveren ‘die week in week uit het regeringsbeleid heeft verdedigd’.

Burger spreekt nog altijd over ‘Sukarno’ en niet over ‘president Sukarno’. Het is te laat dat nu nog te leren. Ook rept niemand met een woord over de gesneuvelden op Irian Barat, met uitzondering van meneer De Kort (kvp), die er op dit moment terloops iets over zegt. Professor Oud (vvd) babbelt voor mij onbegrijpelijke taal. Luns had getracht voor de Papoea's te redden wat er te redden viel. Oud was nota bene diep teleurgesteld in de houding van de vs inzake Nieuw-Guinea. Zou de man echt niet begrijpen, dat de Amerikanen onze nek hebben gered en de hemel mag weten hoeveel levens van dienstplichtige militairen gespaard? Luns heeft politiek bedrijven ‘de kunst van het mogelijke te behalen’ genoemd. Hij streefde het onmogelijke na, wat niet kon worden bereikt. ‘Moet hij nu aftreden?’, aldus Oud, ‘minister Luns moet gewoon vastberaden zijn zonder halsstarrig te zijn.’ Oud achtte het een ‘gelukkig’ besluit, dat Luns de gedachte aan aftreden had verworpen. Voor iedereen was de bittere pil van Nieuw-Guinea gemakkelijker te slikken nu Luns zelf de verantwoordelijkheid voor het debâcle op zich had genomen. Op die wijze had Luns het landsbelang gediend. Vroeg me af of Oud gek was geworden.³⁰⁸

Ik werd misselijk van professor Oud en wilde vertrekken, maar

308 Zie ook: Memoires: 1957-1959.

[p. 226]

het was 16.00 uur en pauze. Wim Klinkenberg stelde me aan de heer Bakker (cpn) voor. Ik bleef nog even naar hem luisteren, toen de vergadering werd voorgezet. ‘Nederland diende geen nationale huilbui over de Papoea's te krijgen, er was reden tot vreugde. De regering en de groep-Rijkens hadden om Nieuw-Guinea va banque gespeeld, wat het land honderden miljoenen had gekost.’ Ben vol walging uit het fameuze parlement vertrokken.

7 september 1962

Jaap Burger hield gisteren zijn zwanezang. Hij heeft later afscheid genomen als Kamerlid.

De vierde Aziatische Spelen werden in het door de Sovjet-Unie gebouwde Senayan-stadion (17 miljoen dollar, en door Anastas Mikoyan aangeboden) in Jakarta geopend. Time Magazine produceerde het zoveelste misleidende, misselijke artikel hoe ‘President Sukarno tried to have the best of both worlds’. Er namen 1.300 atleten uit negentien landen aan deel. Er was heibel ontstaan over participatie van Israël en Formosa. Sukarno besloot beide landen uit te sluiten. Time klom in de gordijnen.³⁰⁹ Wat erg is, is dat er geen haan naar kraait, dat de miljoenen lezers van het blad eenzijdige en ten eigen detrimente zogenaamde informatie ontvangen. Dit gebeurt week in week uit. Er ontstaat een totaal verwrongen beeld van de werkelijkheid. Het einde van het liedje is het soort collectieve verontwaardiging, zoals nu weer rond Nieuw-Guinea.

Bezocht de Cubaanse ambassadeur, professor Marestany. Hij beschreef een bezoek aan H.M. de Koningin in gezelschap van minister Luns, die zenuwachtig op zijn stoel had zitten te draaien. Hij overhandigde H.M. een handtas van krokodillenleer, afkomstig van een dier dat gevangen was op Playa Giron.³¹⁰ ‘Fidel wilde dat u dit geschenk zou hebben’, aldus de ambassadeur tegen koningin Juliana. Zij kreeg ook een grote doos. ‘Is dit voor mijn man?’ vroeg zij. Het waren zakdoekjes. Z.K.H. prins Bernhard ontving honderd Cubaanse sigaren.

Lunch met Henk Hofland, John Massaut en een vriend van Siebe Minnema in Die Port van Cleve. Verzamelde opnieuw materiaal voor mijn Sukarno-boek in het archief van het Algemeen Handelsblad. Henk kwam even kijken. Hij noemde Cuba ‘het Nieuw-Guinea van de Sovjet-Unie’. Hij droeg een speldje voor de kankerbestrijding. Dit viel me op; zijn moeder overleed tenslotte aan die rampzalige ziekte.

309 Time Magazine, 7 september 1962.

310 De plek van de beruchte CIA-invasie.

[p. 227]

8 september 1962

Het parlement heeft zich met grote meerderheid achter het Nieuw-Guinea-akkoord geplaatst. Minister Luns blijft volharden dat in 1958, toen Indonesische militaire acties op Nieuw-Guinea waren te verwachten, John Foster Dulles het duidelijke standpunt had ingenomen geen concessies aan Indonesië te doen en steun aan Nederland bij een militaire actie te zullen geven. Er zou door de vs tevens logistieke steun zijn toegezegd. Er bestond verder een schriftelijke overeenkomst over het vervoer van Nederlandse troepen naar Nieuw-Guinea. Ook aanvaardde Amerika de verantwoordelijkheid voor het leveren van oorlogsmaterieel aan Indonesië. Om die reden kon de minister op 8 oktober 1958 zijn bekende verklaring afleggen, dat volgens Washington geen territoriale wijzigingen door geweld konden worden tot stand gebracht, ook niet in de kwestie Nieuw-Guinea. Tot zover was Luns enigermate te volgen. Maar daarop begon hij recht voor z'n raap te liegen. Hij zei dat bij het aantreden van de regering-Kennedy ‘gerede twijfel’ ontstond, dat het Amerikaanse standpunt zich wijzigde. ‘De verklaringen van Dulles werden niet herhaald en de vs namen een berustende houding aan.’ Het was duidelijk dat Luns zijn echec op Kennedy probeerde af te schuiven, vooral omdat de president er op 16 april 1961 bij Luns geen enkele twijfel over had laten bestaan dat het spel op Nieuw-Guinea snel beëindigd diende te worden. Luns verdraaide de zogenaamde toezeggingen van John Foster Dulles, maar wat hij daarnaast met president Kennedy flikt is ongehoord. De Amerikanen hebben een brede rug. Ze zullen begrijpen dat Luns, om te kunnen blijven zitten, zijn fantasie vrij baan moet geven.

Intussen informeerde minister Dean Rusk de negentien ambassadeurs van Latijnsamerikaanse landen in Washington, dat de vs vastbesloten waren het communisme op Cuba te stoppen. Er waren thans korte-afstandraketten, torpedoboten en Sovjet-technici in Havana gearriveerd. Ook al had Fidel Castro daarmee geen offensive capability bereikt, de vs beoordeelden de situatie als onacceptabel.³¹¹ President Kennedy heeft alvast 150 duizend reservisten opgeroepen ‘vanwege de kritieke internationale situatie, met name ook rond Berlijn’.³¹² Nikita Khrushchev deed of zijn neus bloedde. Hij stelde Stewart Udall, minister van Binnenlandse Zaken, op bezoek in Moskou voor ‘an energy race’ te beginnen, want, zo zei hij, ‘the Soviet Union will overtake the us in power resource development’. Ook ontving Khrushchev

311 New York Times, Arthur Olsen, 5 september 1962.

312 New York Times, E.W. Kenworthy, 7 september 1962.

[p. 228]

de 87-jarige Amerikaanse dichter en vriend van jfk, Robert Frost.³¹³

Bracht de dag door met mijn ouders en grootmoeder Poslavsky. Bouke Bendien, nu huzaar van Boreel, de zoon van Tjeerd Bendien, kwam langs op de fiets uit Amersfoort.³¹⁴ Hij zag er aantrekkelijk uit in zijn uniform. Ook hij sprak over Kieks Cuba-canard in De Telegraaf.

313 New York Times, Theodore Shabad, 7 september 1962.

314 Zie ook Memoires: 1925-1953.

10 september 1962

De afgelopen weken heb ik tal van provinciale bladen aangeschreven, of zij artikelen uit de vs wilden hebben. Cees Meijer, hoofdredacteur van het dagblad Zaanstreek Typhoon, vroeg me om hem te ontmoeten. We lunchten in Koggens eethuisje in Koog aan de Zaan.³¹⁵ Hij sprak meteen over ‘je’ en ‘jij’ en zei dat twee bladen, het zijne en de Leidse Courant, per maand vier Amerikaanse brieven van 600 à 700 woorden zouden afnemen à raison van een totaal van 125 gulden. Hij had na de ondertekening van het Nieuw-Guinea-verdrag een hoofdartikel geschreven dat Sukarno nu naar Nederland moest komen. Op 27 september zal mijn vaste medewerking met een foto worden aangekondigd. Cees lijkt een aardige kerel.

315 Het zou het begin zijn van een twintigjarige perfecte samenwerking met Cees Meijer en De Typhoon.

11 september 1962

Ben aan een totale herziening van mijn ‘levensschema’ toe. Ik ga nu financieel verantwoord leven. Mijn doen en laten dient te worden gereorganiseerd. Ik heb genoeg werk and I like it. Mijn vader en Erik wachtten me in Den Dolder op. Mam had een prima lunch verzorgd. Nu ben ik weer op weg naar Schiphol. Voel me verward en bedroefd. ‘Je moet je eerst volledig op een vrouw afstemmen,’ zei Erik, ‘en pas dan kan je met een vrouw trouwen.’ In Amsterdam ontmoette ik Henk, die aanbood me met de auto naar het vliegveld te rijden. Mimi verwacht in maart een tweede baby. Hij vond ook dat we de laatste tijd te weinig contact hadden, ‘maar sinds de dood van mij moeder stopte mijn slinger’. Ik sprak over mijn boek. ‘Wanneer je à la De Telegraaf in je boek zet dat Sukarno een rotvent is, dan verkoop je 100 duizend exemplaren’, zei hij.

Ik belde voor vertrek mijn moeder en grootmoeder. Mijn stem schokt dan van emotie. Altijd weer is zo'n vertrek naar de vs een pijnlijke operatie.