Is éénoog koning

[p. 103]

56 Think Tanks (4)

Zowel Frans Lurvink als, zo langzamerhand zijn trouwste paladijn, André Spoor, hadden bij herhaling aangekondigd dat het moment was gekomen om Carel Enkelaar als tweede man van Den Alerdinck, de denktank voor Oost-West journalisten, te wippen. Dit zou op de bestuursvergadering van 2 juli 1985 moeten gebeuren. Wie schetste mijn verbazing toen Lurvink op 3 juli opbelde dat het bestuur bij acclamatie Carel had gekozen om de complete leiding van de stichting op zich te nemen. ‘Ik ben eigenlijk heel erg blij met dit besluit,’ zei Frans ook nog. Al maanden smeedde Lurvink het snode plan om Carel te dumpen. En nu was hij blij dat dit niet gebeurde. Ik heb nooit willen weten aan de hand van welke toverformule Carel er toen in was geslaagd zijn positie te prolongeren, want het deugde uiteraard allemaal van geen kant.

Een paar dagen later reed ik naar Enkelaars buitenhuis in Twente. Hij vertelde dat bij de vergadering de vonken er vanaf waren gevlogen. Hij had op aangeboden op staande voet af te treden, waartegen unaniem werd geprotesteerd. Hij zat vaster dan ooit in het zadel, dacht hij zelf. Lurvink had echter voor zichzelf uitgemaakt dat hij zijn beide medestanders sinds het eerste uur onmiddellijk na Alerdinck III in Moskou zou opzeggen. Hij wist maar al te goed dat de uitnodiging door de ussr uitsluitend werd gedaan, omdat ik er sedert 1971 werkzaam was geweest en werd vertrouwd. Moskou moest eerst doorgaan.

Wat Carel en ik niet door hadden, was dat het Lurvinks doel helemaal niet was om een aantal miljoenen te investeren in de ontspanning tussen Oost en West. Hoe hebben we ooit zo ezelachtig kunnen zijn om blind te blijven voor zijn ware motieven. Misschien wilden we ze wel niet weten, omdat we werkelijk in het project geloofden. Lurvink zag namelijk de economie van de ussr wankelen. Hij wilde in Moskou zodanige contacten opbouwen met het oogmerk er florissante zaken te kunnen doen als de zaak failliet ging. Waar Frans expert in was, en waar hij zijn miljoenen mee had verdiend, was zijn fijne neus voor het opkopen van over de kop gedraaide fabriekjes, deze weer in de rails te krijgen en vervolgens met veel winst te verkopen.

Ik wist in hotel Wientjes in Zwolle op 9 december 1984 meteen dat Lurvink geen zuivere koffie was. Maar de gedachte dat we, dankzij diens nobele gestes, erin zouden kunnen slagen daadwerkelijk betere Oost-West contacten tussen journalisten te bewerkstelligen, was te belangrijk om lang stil te staan bij de vraag of de man wellicht een schurk was. Ik suste mijn geweten door te stellen dat ik met Enkelaar werkte. En Carel had al sinds hij hoofd Journaal en vervolgens programmadirecteur bij de nos werd met dit soort bijltjes gehakt. Ik ging er dus gewoon mee door.

[p. 104]

Op 14 juli 1985 was ik in Helsinki om met Vladimir Lomeiko te spreken. Hij begeleidde de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Edward Shevardnadze tijdens een officieel bezoek aan Finland. Ik lichtte hem over de ontwikkelingen in. Hij zei zeer bezorgd te zijn, vooral omdat de zigzagkoers van Lurvink zwaar weer voorspelde, ook met het oog op de komende bijeenkomst in Moskou.

Op 20 juli 1985 bezocht ik Lurvink op zijn kasteeltje. De bvd had hem opnieuw en meerdere malen bezocht. Ze waren ook bij bestuurslid Stephan Schoor in Soest geweest, om te waarschuwen, dat onze think tank een uiterst gevaarlijk initiatief was. Waar halen ze toch steeds de gestoorde types vandaan om voor deze overheids padvinderij te werken?

Op 3 september 1985 belde Henk de Mari van De Telegraaf met de vraag: ‘wist je dat Lurvink zijn rekeningen niet betaald?’ Ik dacht: breek me de bek niet open, maar ik bepaalde me tot de opmerking: ‘Er zijn wel eens vertragingen, maar nadat alles op papier is gezet lopen de zaken gewoon.’

Tijdens een lunch met Henk Hofland merkte deze op: ‘Je begrijpt toch dat, wanneer uit zou komen dat Spoor geld van Lurvink aanneemt voor zijn Alerdinck-activiteiten, niet alleen zijn lopende sollicitatie bij Elsevier in gevaar komt, maar het monument dat hij voor zichzelf heeft gebouwd, blijvende averij oploopt.’

In Salzburg werd op 10 oktober 1985 een conferentie van de Club van Rome georganiseerd ter nagedachtenis aan het overlijden van haar voorzitter, Aurelio Peccei. Ook zijn weduwe en alle kinderen zouden aanwezig zijn. Het leek me een nieuwe gelegenheid om Lurvink, als voorzitter van een andere denktank, in een topgezelschap van gelijkgezinden binnen te brengen. Maar wat deed de idioot? Hij had iemand gezocht, die Russisch beheerste. André Spoor had hem toen voorgesteld aan de Russische echtgenote van een Haagse barkeeper: Natasha. Deze dame bleek spoedig ook over andere kwaliteiten te beschikken en trok al spoedig bij Lurvink in. Tot mijn onuitsprekelijke ergernis verscheen hij in Salzburg met de niet uitgenodigde Natasha. Ik maakte hem onverbloemd duidelijk dat als ik hem ergens in Club van Rome-verband zou zien met deze dame, ik hem zou laten verwijderen. Ze bleef dus twee dagenlang op haar hotelkamer.

De tweeëntwintigste van die maand lunchte ik met Spoor in New York. Hij gaf toe aanvankelijk een betaling van 20.000 gulden met Lurvink te hebben afgesproken. Maar hij bezwoer me naderhand te hebben besloten hiervan af te zien. Ik kende al André dertig jaar. Voor het eerst geloofde ik hem niet. Intussen had professor Stephen Cohen zich beklaagd niet het overeengekomen bedrag van Lurvink te hebben ontvangen, maar slechts de helft. Spoor beloofde het met Lurvink te zullen regelen.

Toen ik begin november terugkeerde in New York vertelde Spoor dat Lur-

[p. 105]

vink flink had aangepapt met Donald Kendall van Pepsi, na hun ontmoeting in Bulgarije. Hij noemde hem alweer ‘zijn beste vriend.’ Het bleef voor mij een raadsel, waarom André de grillen en grollen van deze Lurvink niet langzamerhand doorzag en in plaats daarvan onveranderlijk bleef voorgeven ‘dat hij de kwaadste niet was.’ Intussen trok Enkelaar op eigen kracht de wijste conclusie. Hij deelde Lurvink op 6 november 1985 schriftelijk mee zich terug te trekken uit Den Alerdinck. Ik werd onmiddellijk door Frans opgebeld. ‘Willem, door het wegvallen van Carel moet ik op jou terugvallen. Ik reken op je. Je moet me helpen de conferentie in Moskou tot een succes te maken. We hebben dit samen, fiftyfifty volbracht.’ Ik verweet hem dat hij Enkelaar formeel de leiding had gegeven, maar het hem intussen onmogelijk had gemaakt zijn werk te doen. ‘Luister Willem, ik wil niet met jou ook gedonder krijgen,’ was het antwoord. Na het aftreden van Carel Enkelaar had ik Lurvink dagelijks meerdere malen aan de lijn. Hij deed of nu alles om mij draaide.

Op 27 november 1985 kwam ik in Moskou aan voor de Alerdinck III conferentie. Spoor was onverwachts ziek geworden en bleef op zijn kamer. We kregen hem niet meer te zien. Er werd een spoedberaad gehouden met de conferentiegangers. Stephen Cohen, de Sovjet specialist van Princeton University, die ik er bij gehaald had, stelde voor dat ik André zou vervangen tot hij beter was. Op ongekend felle toon liet Lurvink zich echter ontvallen: ‘Willem wil ik er niet bij hebben.’ Iedereen hield verder zijn mond, dus zei ik: ‘U wordt bedankt, ik ga weg,’ en vertrok eveneens naar mijn kamer. Ik belde oud-ambassadeur Romanov en vertelde wat er allemaal gebeurd was. Hij was woedend. ‘Ze zijn hier dankzij jou. Jij bent degene die dit heeft mogelijk gemaakt. Ik zal Vladimir Lomeiko meteen inlichten.’

De volgende morgen telefoneerde al vroeg Romanov en zei dat Lomeiko me zou bellen. Wat later had ik hem aan de lijn. Hij had me vanmorgen bij de aanvang van de Alerdinck III Conferentie gemist en zei dat hij me zelf in het Intourist Hotel zou komen ophalen. De woordvoerder van de minister die samen met Academician Anatoly Gromyko gastheer was, had de vergadering verdaagd tot ik aanwezig zou zijn. Van sovjetzijde werd zo gedemonstreerd dat ze mij bleven beschouwen als de grondlegger van de hele Alerdinck-geschiedenis - wat ook waar was. Ik nam dus toch deel aan het Alerdinck-panel op de plaats van André Spoor die ziek in bed was gebleven. De Sovjets lieten Lurvink zien, hoe volgens hen de kaarten lagen. Voor een keer was hij niet bij machte zijn wil door te drijven en mij van het panel uit te sluiten, van een door mij georganiseerde bijeenkomst.

Terwijl we in juni twee dagen van discussies hadden gepland, duurde deze conferentie slechts van 10.30 uur tot 14.15 uur op 28 november 1985. Iedereen sprak van een eclatant succes. In werkelijkheid was het door het achterlijke geklier van Lurvink een complete flop.

[p. 106]

Op 8 december 1985 vergaderde het bestuur in Den Haag om mijn vertrek bij Den Alerdinck te formaliseren. De jurist van Lurvink, D.A. Slager, werd voorzitter. Hij zou de zaken verder met me afwikkelen. Er is nadien ook nog een Alerdinck IV Conferentie in New York gehouden. Na de ineenstorting van het rode Kremlin verdween de organisatie vanzelf van het toneel. Lurvink trouwde met Natasha en kreeg kinderen bij haar. Later zouden ze weer scheiden. Voor zover ik weet heeft hij aanvankelijk fortuinlijke zaken in het nieuwe oude Rusland kunnen doen, maar ik heb hem verder niet meer gevolgd en hoopte hem even snel te vergeten als ik hem had leren kennen.