Is éénoog koning

[p. 93]

54 Lampenkappen

In 1985 was ik niet alleen bezig in Moskou, New York, of Havana, maar ook nog steeds in Paramaribo. Devoot Christen Ernst van Eeghen hoopte dat Bouterse voor zijn raap zou worden geschoten. Lubbers klepte op de ambassade in Washington dat Desi zijn langste tijd er op had zitten. En de inlichtingendiensten, geholpen door de Amerikanen en Fransen, sloofden zich uit Suriname verder te destabiliseren om het vertrek van Bouterse te helpen verhaasten. Kortom: het ‘regime’ in Paramaribo lag onder vuur.

Deze houding van Den Haag - en meer bijzonder van het regime Lubbers - als voormalige koloniale overheerser vond ik buitengewoon gemeen tegenover voormalige onderdanen, maar vooral vernederend voor ons zelf. Aan zelfkritiek doet men aan het Binnenhof nauwelijks vanwege de uitzonderlijke Hollandse zelfgenoegzaamheid, ooit door Jacques de Kadt, in verband met Jakarta, eens omschreven als ‘Het treurspel der gemiste kansen.’

Ik was drie jaar in Paramaribo bezig en herkende weer dezelfde verschijnselen als tijdens het jammerlijk mislukte dekolonisatieproces in Indonesië. Ook in Suriname vierden arrogantie en onwetendheid aangevuld met de klassieke Haagse botte bijl weer eens hoogtij. Na overleg met oud-ambassadeur Henk Herrenberg - die namens Bouterse zelf optrad - had ik professor W. Albeda uit Maastricht benaderd en bereid gevonden tijdelijk de regering in Paramaribo te adviseren hoe men de sociaal-economische problemen van het land zou kunnen oplossen. Herrenberg belde vanuit mijn huis met Albeda en het leek in kannen en kruiken, hoewel de professor had gezegd Hans van den Broek te zullen inlichten. ‘Ik ben geen loslopende professor, ik ben bijvoorbeeld voorzitter van de Wetenschappelijke Raad voor het regeringsbeleid, dus het kabinet moet instemmen.’

‘De minister van Buitenlandse Zaken sprak zijn veto over Albeda naar Suriname uit,’ berichtte het NRC Handelsblad op 23 mei 1985 op de voorpagina. Overigens had Van den Broek geweigerd Herrenberg zelf te ontvangen en had een gesprek met de professor overgelaten aan de heer Van Walsum, van het Directoraat westelijk halfrond. Het aantal voorbeelden van BuZaflaters door onkunde en kale kakmijnheren op de Haagse apenrots, die als gewoonlijk niet wisten waar het over ging, bleef zich verder opstapelen. Het incident als plaatsvond rond oud-minister Albeda zullen zij die meer willen weten over het ware verloop van een deel van de vaderlandse geschiedenis in de 20ste eeuw, gedetailleerd in mijn dagboek kunnen terugvinden voor hen.

Op 16 oktober 1985 arriveerde ik weer in Paramaribo en werd door Henk Herrenberg afgehaald. In de vip room gaf hij me een ontwerp voor de komende rede van Desi Bouterse voor de Algemene Vergadering van de vn in

[p. 94]

New York. Hij zette me af bij mijn vriend Roel Martens in de Herenstraat, want Hotel Tonica kon ik voorlopig niet meer betalen. Ik begon meteen het vrij verwarde verhaal, boordevol gemeenplaatsen bij te slijpen. Haalde bij de secretaresse van Bouterse, mevrouw Graanoogst, op Fort Zeelandia een typemachine op en begon de volgende ochtend vroeg al met het bewerken en opscherpen van de tekst. Naaide er meteen een handreiking in de richting van Den Haag in. Van den Broek en Van Walsum moesten eens weten. Ook nam ik een passage op met egards richting Mitterand, want Guyana is tenslotte het buurland van Suriname, waar duizenden bosnegers, nog altijd op de vlucht voor Bouterse, in kommervolle omstandigheden in noodkampen wonen. Bouterse krijgt van alles de schuld, maar in werkelijkheid zijn het de Maffiapraktijken van westerse inlichtingendiensten die veel van deze mensen doodsbang hebben gemaakt. Krankzinnige verhalen waren verspreid, als die over Bouterse die, als een soort Himmler, van hun huid bij terugkeer in Suriname lampenkappen zou maken.

Net terug met de typemachine stond Boris Zhilko met de stationwagon van de Sovjetambassade reeds voor de deur bij Roel om me op te halen.

Sovjetambassadeur Igor Bubnov was een uitstekende vriend geworden. Hij ontving me op de residentie aan de Suriname-rivier met een gebruikelijke stevige omhelzing. We spraken op het terras, met uitzicht op de rivier en zachte klassieke muziek op de achtergrond om afluisteren te bemoeilijken. Igor was een aantal jaren zaakgelastigde in Washington geweest, hij behoorde tot die communisten waar gemakkelijker mee te praten viel dan met hen die nooit buiten de ussr hadden geopereerd.

Hij vertelde dat hij, kort na mijn vertrek van de vorige reis, was gevraagd om op het ministerie van Buitenlandse Zaken te komen. Boris wist dat Suriname dringend een cardioloog nodig had. Hij had me gezegd dat Moskou iemand zou sturen mits Suriname er om vroeg. Ik had dit Bouterse doorgegeven, en prompt werd actie ondernomen. Bubnov sprak met de directeurgeneraal en zond er een nota aan het ministerie overheen. Hij kreeg antwoord van minister van Tricht van Volksgezondheid, en dat was het einde van het sovjetaanbod geweest. Nooit meer iets gehoord. Ik heb dit toen opnieuw aan Herrenberg doorgegeven om zo een sovjetcardioloog naar Paramaribo te krijgen.

Zhilko zette me af bij ambassadeur J.A. van Houten. Ik bepleitte, dat de tijd misschien was gekomen dat Bouterse in New York eindelijk met Lubbers, en anders met Van den Broek, een gesprek zou hebben. Ik wist dat dit wellicht voor Suriname een hoognodige doorbraak zou kunnen betekenen. Herrenberg noemde Van Houten een boodschappenjongen die niet wist waar het over gaat. Suriname stond open voor een dergelijke bijeenkomst. Maar Den Haag doet toch exact wat devswillen. Ze begrijpen in dit land

[p. 95]

nog altijd niet dat Desi, na zijn reis naar Fidel, gevolgd door een trip met Castro en Ortega van Nicaragua naar New Delhi, permanent op de lijst van streng te straffen personen in Washington was bijgeschreven.

23 Oktober 1985, New York: de chef protocol van de vn zegt dat 92 regeringsleiders naar New York zijn gekomen. Ik zag Reagan voorbij rijden in zijn vreemde, omgebouwde limousine met hoge ramen, een soort quasi-Rolls. Desi en Ingrid Bouterse en gevolg logeren in het Hyatt Hotel. Henk Venoks, Bouterse's manusje van alles, gaf me de uit te spreken toespraak van de Surinaamse regeringsleider. Sommige van mijn suggesties en tournures waren inderdaad verwerkt, maar in het geheel was het een slaapverwekkend verhaaltje gebleven met weinig originaliteit, erg jammer. Toch voor een voormalige sportinstructeur bij de navo had hij het vrij ver geschopt. Ingrid Bouterse zou met andere dames van regeringsleiders door Nancy Reagan op de thee worden ontvangen. Ik vroeg trouwens aan Venoks, of ik in Bouterse's vliegtuig mee terug zou kunnen naar Paramaribo. Hij zou dit regelen. Later zei voorlichter Dick de Bie, dat hij me als een razende had gezocht, want Desi had willen weten wat ik van de rede vond. Dat zou ik hem zelf wel zeggen. De rede van Bouterse werd prominent in The New York Times vermeld.

Intussen stelde ik voor dat Bouterse zou ontbijten met André Spoor van het NRC Handelsblad, die ook in New York was. Daar was nog niemand op gekomen. Had Jouke Mulder van Elseviers trouwens ook al voor een interview naar de suite van de Bevelhebber gebracht. Als de heren eens de gelegenheid krijgen zelf indrukken op te doen zouden er misschien eens lichtjes kunnen gaan branden in breinen die gewend zijn om anderen na te kletsen. Mulder benadrukte bij perschef sergeant Doedel om vooral aan Spoor geen interview met Bouterse te geven. En dan te bedenken dat diezelfde Spoor op het punt stond om hoofdredacteur van Elseviers te worden. Spoor zou de baas worden van Youke. Deze zou André overigens weer hebben gewaarschuwd bij dit weekblad in een slangenkuil terecht te zullen komen.

Het gesprek Bouterse-Spoor ging natuurlijk door. Bouterse had hem gevraagd: ‘Waarom komt u niet naar Suriname? U bent welkom.’ Hij had eraan toegevoegd: ‘Dat regelt Willem allemaal. Hij is nu onze speciale ambassadeur voor dit soort zaken.’ Wat wel aardig was om zo tegenover collega's omschreven te worden, en ik wilde ze ook best helpen, maar kon niet van de wind blijven leven. Toen ik tegen Herrenberg zei adviseur te willen zijn voor 25.000 dollar per halfjaar kreeg hij een fit. ‘Een minister hier krijgt 4.000 Surinaamse guldens per maand. En jij 4.000 dollar?’ Toch kon ik niet - omdat ik in een zaak geloof, eerst Indonesië, nu Suriname - steeds maar weer tickets bij elkaar blijven ritselen en doorgaan met uren, dagen, jaren onbetaald werk leveren voor nobele doelen.

[p. 96]

Het gecharterde slm-toestel was geparkeerd bij een panam-hangar op jfk. Ik reed met het gevolg mee naar het vliegveld en ging aan boord. Vanuit mijn zitplaats kon ik de stoet auto's van Bouterse voor de landingstrap zien arriveren, en Desi en Ingrid kwamen aan boord. Ik zat in het voorste gedeelte met de naaste medewerkers. Bouterse gaf me een hand en schertste: ‘Wat doe jij hier?’ Medewerker Breeveld vertelde dat Desi tijdens stafbesprekingen in New York meer dan eens had gezegd: ‘Schakel Willem in, die heeft veel contacten.’ Maar zoals dit vroeger bij Bung Karno het geval was, intern wekt een opmerking als deze jalousie op en wordt dan prompt door anderen van binnenuit tegengewerkt. Ik had Bouterse in de Hyatt bijvoorbeeld zien praten met Zia ul-Hacq van Pakistan. Ik kon slechts hopen dat de bright minds om hem heen, hem eraan hadden herinnerd in gesprek te zijn met de cia-moordenaar van Ali Bhutto.

Ambassadeur Herrenberg haalde ons af op Zanderij en Ging later met Bouterse in conclaaf. Op 18 oktober sprak hij nog in bewoordingen als: ‘Nu ben je bij ons in dienst.’ Wat ik overigens absoluut niet wilde. Een consultancy, okay, meer niet. Op 28 oktober lagen de kaarten weer anders, waarschijnlijk nog niet van de schrik bekomen dat ik absoluut wilde helpen en niet op uren, dagen of weken zou letten, maar wel op zijn minst een redelijke onkostenvergoeding wilde hebben. Ik heb trouwens, sinds ik daar in 1983 begon te werken, niet anders gedaan dan adviezen gegeven. Dat was vrijwillig en uit vriendschap, maar ik was langzamerhand wel gedwongen een vergoeding te vragen, na twee jaar ‘vrijwilliger’ te zijn geweest. Herrenberg vroeg hoeveel ik voor de p.r.-activiteiten in New York wilde hebben in Surinaamse guldens. Ik zei: ‘Duizend’ en realiseerde me dat Hans Teengs Gerritsen me opnieuw voor geschift zou verklaren. Ik vond het niet aardig, hem er aan te moeten herinneren dat doorsnee consultants duizend dollar per dag krijgen. Ik kreeg ze overigens nooit.

Wat ik ook in eerste aanleg met de Surinaamse top had besproken was, of er een opening gevonden zou kunnen worden om een détente te bereiken tussen de duizenden Surinamers op de vlucht in Frans Guyana en de ‘lampenkappenmakers’ in Paramaribo. Ik zei bereid te zijn naar die kampen toe te gaan en in gesprek met dissidenten te komen en de mogelijkheden tot terugkeer af te tasten. Er zou over worden nagedacht. In 1986 ben ik hiermee weken lang in de binnenlanden van Suriname en Guyana bezig geweest. Waarover later meer.