Is éénoog koning

[p. 82]

52 Havana

Op 21 januari 1960 landde ik voor het eerst op Cuba. Fidel en zijn makkers waren een jaar eerder aan de macht gekomen. Het was toen, tijdens een ontvangst op de Algerijnse ambassade in Havana, dat ik kennis maakte met dr. Carlos Rafael Rodriguez - in 1984 vice-president van Cuba. De hele Cubaanse top was trouwens aanwezig op die receptie, inbegrepen commandante Ernesto Che Guevara, een jonge Argentijnse arts, aan wie ik met meer respect terugdenk dan aan welke van de Amerikaanse presidenten ook die ik sinds 1948 in devsheb meegemaakt en gevolgd. Tijdens een gesprek die avond viel dr. Carlos Rafael me op als een man met een helder brein. We bleven jarenlang in contact en tijdens een gesprek in 1983 in Kopenhagen werden we het eens om samen een interviewboek te schrijven, zoals ik dat met dr. Philip Handler in Washington had gedaan en met Georggi Arbatov in Moskou.

Op 13 februari 1984 landde ik voor de zoveelste maal op José Marti Airport in Havana. De chauffeur van ambassadeur Coen Stork, Victor, haalde me af. De ambassadeur stond me om 09.30 uur in een kamerjas bij het hek van de inrit van zijn residentie op te wachten. We zaten een paar uur in zijn werkkamer te praten. André Spoor was al jarenlang bevriend met Coen en was zo vriendelijk geweest mij bij hem te introduceren, zodat ik tijdens het werk aan het boek met de vice-president op de ambassade kon logeren. Coen las een brief voor van Spoor die in Zwitserland in het huis van Pim Osieck, opper-ceremoniemeester van de koningin, had gelogeerd. Small world. Mijn ouders woonden na hun terugkeer uit Zuid-Afrika van 1960 tot 1972 in een bungalow van de heer Osieck in Huis ter Heide.

De rechterhand van de vice-president, Carlos Salsamendi, had tegen de ambassadeur gezegd dat de Cubanen mijn werkwijze met het boek zeer waardeerden. Ik nam alles op band op en legde de teksten ter goedkeuring voor.

Op 14 februari 1984 kwam de ambassadeur van India, Gita Karma, bij Coen lunchen. De Indiër moest telefonisch aan zijn afspraak worden herinnerd, omdat hij niet kwam opdagen. ‘De vlerk,’ mompelde H.M.’s ambassadeur. Coen vertelde over informatie te beschikken dat Ruud Lubbers Washington had gewaarschuwd dat Desi Bouterse het niet lang meer zou maken. Ik sprak dit tegen en zei dat ze niet wisten waarover ze bazelden. Daarop zei Stork dat Lubbers dit vertrouwelijk tegen de ambassadestaf in de Amerikaanse hoofdstad had gezegd. Bouterse stond op vallen.

15 februari 1984: Coen vertrok in zijn Mercedes met vlag naar Carlos Salsamendi in de Presidencia om een poging te doen een 21-jarige Nederlandse

[p. 83]

jongen vrij te krijgen, die hier vast zit. Intussen heb ik tot groot vermaak van Coen tot tweemaal toe in de tuin een kleine hagedis uit de bek van de poes gered. De ambassadeur had de eerste tien pagina's van mijn interviewboek met dr. Carlos Rafael gelezen en opgemerkt: ‘Heel knap, heel knap.’ Later had hij hoofdstuk III, Diplomacy gelezen en gezegd: ‘Je moet toneelschrijver worden, zoals jij de dingen in scène zet.’

's Avonds zijn we op bezoek gegaan bij de tweede man van de ambassade, Hans Glaubitz. Daar logeerde diens broer, Hein, een nicht als een paard, die een vriendje had, de zoon van de Cubaanse ambassadeur in Guinea. Een levendige discussie kwam op gang over minderheden op Cuba. Toen ik zei tegen het binnenhalen van Turks en Marokkaans tuig te zijn dat in Nederland niet thuis hoorde, zei Coen dit een racistische en rechtse uitspraak te vinden. Ik antwoordde dat tuig dus tuig was, en dat ik hem zelf over Hollands tuig had horen praten, en dat die kwalificatie echt niets met origine of huidskleur te maken had.

Wandelde in de stad; er werd behoorlijk getippeld in het park bij het Habana Libre, het voormalige Hilton.

19 februari 1984: De kleine poes is spoorloos vanmorgen. Moeder ambassadekat had drie pups. Twee andere pups zijn in opdracht van Coen enkele mijlen verwijderd van de residentie in een buitenwijk uit de auto gezet in de buurt van een huizenproject. De derde pup, bruin en wit gevlekt, net als de moeder, was achter gebleven, omdat - volgens Victor - het beestje moeilijk te vangen was geweest. Ik was over deze informatie met stomheid geslagen en vond het afschuwelijk.

Gisteravond kwam ik terug op de ambassade en hoorde dat Coen er op de fiets vandoor was. Intussen organiseerden enkele Canadese gasten een soort feestje op het terras en plunderden de koelkast en de voorraad drank. Ik zag er vanaf me erbij aan te sluiten en ben opnieuw de stad in gegaan. Het wemelde er van de nichten die meestal aanpapten met te vragen hoe laat het is of om een vuurtje vragen. Had in niemand zin.

Coen vertelde in Buenos Aires genaaid te zijn door Van Voorst tot Voorst, dezelfde die in 1958 in opdracht van ambassadeur J.H. van Roijen mijn lezingencontract bij W. Colston Leigh in New York ongedaan probeerde te maken. Coens carrière was er door geschaad geweest, maar hij had teruggeknokt. Het ministerie had hem later zelfs schadeloos gesteld.

20 februari 1984: De huishoudster van de ambassade, signora America, vertelde dat zeep schaars was in Havana, en dat Coens gasten regelmatig zeep van de toiletten jatten. ‘Oh, dat ben ik gewend,’ zei Coen later. ‘Mijn moeder gaf me eens een kam en borstelset voor in de gang, die ook prompt is ge-

[p. 84]

jat. De vrouw van de Zweedse ambassadeur had met eigen ogen gezien dat de Cubaanse chefprotocol iets van de ambassade in zijn zak stopte. Hij is al 22 jaar op die post en staat er om bekend dingen mee te pikken.’

21 februari 1984: De president van de Cubaanse Academie van Wetenschappen kwam lunchen. Net als gisteren waren er geen servetten. Deze Cubaan had nog nooit van Luis Alberto Machado, minister voor de ontwikkeling van intelligentie in Caracas gehoord. Hij was geïnteresseerd, maar Coen deed het af als ‘gevaarlijk’ zonder dat hij in de verste verten ook maar iets wist van wat ze in Venezuela probeerden te doen. Terwijl zijn gast en ik nog aan tafel zaten en diep in gesprek waren, begaf Coen zich languit op een sofa en begon ostentatief Time te lezen. Ik had het al vaker gedacht: hare majesteits ambassadeur in Havana had iets van een ongelikte beer.

Stork is een aardige man, maar hij verschijnt alleen voor het ontbijt, wanneer er voor hem alleen is gedekt. Hij schenkt zich de nodige vruchtensappen in en verorbert een dijk eieren en alles wat erbij komt. Als zijn gast moet ik maar avonturieren of er iets overblijft. Eigenlijk scharrel ik iedere dag hier mijn kostje bij elkaar, tenzij er gasten zijn en ik mee aan zit. Alles wordt natuurlijk van Je Maintiendrai-borden geserveerd, maar de manieren, die daarbij horen zijn heel ver te zoeken.

In de week dat ik hier ben heeft niemand van het personeel er over gedacht een keertje mijn bed op te maken of mijn kamer en badkamer na te lopen. De ambassadeur mist op een of andere manier de meest elementaire egards tegenover anderen. Hij staat voortdurend bakken met ijs te eten en zal er niet aan denken zijn gast te vragen of hij ook trek in een lepel ijs zou hebben.

Coen vertelde een probleem te hebben met een rapport over mensenrechten op Cuba van de Organisation of American States (OAS) in Washington. Het ministerie in Den Haag voerde de druk op hem op en eiste dat hij dit rapport op het hoogste niveau in Havana aan de orde stelde. Den Haag verzocht hem ook details uit het rapport na trekken, wat onder de omstandigheden hier vrijwel onmogelijk was. Het ministerie had hem al tweemaal gewaarschuwd dat zijn geloofwaardigheid als ambassadeur op het spel stond.

Gisteravond hadden we met een bezoeker uit Chili een gesprek over moderne kunst. Ik zei dat hedendaagse schilderijen van een sticker voorzien moesten worden met ‘this side up’. Coen: ‘Ik herinner me zulke gesprekken met mijn vader te hebben gehad. Ik had niet gedacht die ooit met jou te zullen hebben.’

‘Verwarde crap is van alle tijden en alle generaties Coen,’ antwoordde ik.

Oscar Ramirez, een jongen die ik de vorige reis had ontmoet, kwam naar de ambassade en bracht me drie strooien hoedjes als souvenir. Het was voor

[p. 85]

hem een griezelige onderneming om iemand in een buitenlandse ambassade te ontmoeten. Hij stond doodsangsten uit voor de politie. ‘Be my friend,’ vroeg hij me meer dan eens. Door zijn slechte engels werd het alles bij elkaar een vermoeiende ontmoeting.

22 februari 1984: Ben de afgelopen tien dagen permanent bezig geweest het Carlos Rafael Rordriguez-manuscript enigermate in de juiste vorm te krijgen. Ik heb een aantal vragen opgesteld, die hij nog moet beantwoorden om de tekst verder te verbeteren.

Vanavond kwam ik een nogal aantrekkelijke en gespierde Cubaanse boy tegen, die direct op zijn doel afging en wiens handen behoorlijk los zaten. Ik zei niet in een hotel, maar in een ambassade te logeren. Dat scheen geen enkel probleem te zijn. Coen was naar een receptie. Wie niet waagt, wie niet wint. We gingen naar de ambassade en regelrecht naar mijn kamer. We raakten onmiddellijk verwikkeld in een vrij hevig nummer, maar mijn kwade geweten speelde me parten. Ik had maar een gedachte, hem zo snel mogelijk weer naar buiten te loodsen. Hij vroeg onverwacht om geld en zei eerst niet bereid te zijn mijn kamer uit te gaan voor ik hem had betaald. Dit werd een kritiek moment. Ik dreigde de bewaking van de ambassade te zullen inschakelen (die er niet was), maar dat was voldoende hem te doen vertrekken. Het was een nodeloos risico dat niet voor herhaling vatbaar was. Bij thuiskomst vroeg Coen: ‘Is er nog wat gebeurd?’ Ik dacht, wat niet weet wat niet deert.

23 februari 1984: Victor bracht me naar de Presidencia voor een gesprek met de rechterhand van de vice-president, Carlos Salsamendi. Ik overhandigde een gedetailleerd memo hoe we naar mijn mening nu zo snel mogelijk het manuscript in orde konden brengen. Hij had Hoofdstuk IV ook al gelezen en zei: ‘I like it very much.’

‘Please remember,’ zei ik, ‘I am a goddamn capitalist journalist trying to understand what you are doing in Cuba.’

‘I did not use the word damned capitalist, but I said something like that to the boss.’ Ik legde uit veel van Sukarno te hebben geleerd, en daardoor meer inzicht in Afro-Aziatische landen te hebben verworven, die onder de knoet van het imperialisme probeerden uit te komen, zoals Cuba zich probeerde te bevrijden uit de wurggreep van de vs

Onmiddellijk herinnerde Salsamendi zich dat Bung Karno het eerste buitenlandse staatshoofd was geweest dat in 1961 een staatsbezoek aan Fidel had gebracht. Hij had de Indonesische president constant begeleid en Sukarno had hem zelfs gevraagd om de dag van zijn vertrek met hem te komen ontbijten. ‘He was very straight and direct in his conversation. Two years later, I was charge d'affaires in Tokyo at a time when we had there no

[p. 86]

ambassador as yet. When Sukarno arrived on an official visit, I was in line with the other ambassadors to welcome him. I was 23 years old at the time. He immediately recognized me form Havana. He ticked me with his swagger stick on each shoulder and then embraced me.’ Natuurlijk wist ik dat mijn vriend uit Jakarta zo reageerde. De Hollandse kaffers hebben nooit geweten wat ze gemist hebben met hun haatgevoelens, slechte verliezers die ze waren en zijn.

Ik vertelde Salsamendi dat Stork problemen met zijn ministerie had, omdat hij te weinig de vraagstukken van mensenrechten in Cuba ter sprake bracht op hoog niveau. Salsamendi: ‘Well, we Cubans are not making inquiries anywhere about human rights, about crime, or about anything else. Therefore, we reserve the right to ask others to observe here the same rules. That is our position, which I already pointed out to ambassador Stork.’ Wat zou Coen er tegen kunnen inbrengen? Natuurlijk houd hij er maar verder zijn mond over. De hengsten in Den Haag duiden hem dat euvel, omdat ze als gewoonlijk weer niet weten waar het over gaat.

Intussen bracht een secretaresse koffie en sigaren binnen. Ik nam er geen, maar zei: ‘I almost stole a cigar for the ambassador.’ Hij riep haar terug en ik kreeg enkele sigaren voor Coen mee. De afspraak was dat we tijdens het schrijven van het boek om beurten het retour Amsterdam-Havana zouden betalen. Deze keer kreeg ik een ticket via New York terug. Er zat geen stop in Londen in, waar ik Peter wilde bezoeken. Dat werd alsnog geregeld.

24 februari 1984: Coen schijnt uitvoerig met Salsamendi te hebben gesproken tijdens een receptie op de ambassade van Guyana. De Cubaan had een boodschap voor mij meegegeven. ‘I forgot to warn Oltmans to be careful in the us in the face of the notorious Trading with the enemy Act.’

Victor bracht me in de Mercedes van de ambassadeur naar het vliegtuig.