Is éénoog koning

[p. 39]

44 Claus

Op 28 juni 1965 maakte koningin Juliana bekend dat haar dochter Beatrix een man had gevonden. Die ochtend zou het prinselijk paar op Soestdijk worden voorgesteld aan de pers. Ik was daar bij. Ik heb ze die dag een hand gegeven, een lang huwelijk en veel geluk gewenst. Maar helaas tekende Claus met die verbintenis zijn doodvonnis.

Claus von Amsberg was 38 jaar. Beatrix was 26. Hij was een West-Duitse diplomaat met een interessante carrière in het vooruitzicht. Zij was een majesteit in opleiding. Claus groeide op in een republiek.

Beatrix was de oudste, verwende, dochter met een uitgesproken eigen willetje, stampvoetend als zij haar zin niet kreeg, idolaat van haar vader en vanaf haar prille jeugd altijd overhoopliggend met haar moeder. Men ging te rade bij rector J.A. Vor der Hake van het Baarns Lyceum, die adviseerde de kroonprinses onder de hoede te plaatsen van mejuffrouw G. Büringh Boekhoudt te Baarn, dochter van een Groningse psychiater. Deze rector Vor der Hake had in 1942 hetzelfde advies aan mijn ouders gegeven. Mevrouw Büringh Boekhoudt zou van 1942 tot haar overlijden in 1982, naast mijn ouders, mijn belangrijkste vertrouwelinge blijven, weliswaar direct gevolgd door mijn oom, de psychiater professor Alexander Poslavsky. Ik heb hen beiden om die reden ook eens samen gebracht, zoals Lex beschreef in mijn in 2002 verschenen vriendenboek. Als kind heb ik op De Horst nooit anders meegemaakt dan dat mijn ouders elkaar met veel respect bejegenden. Het is daarom zeer te betreuren dat de vier dochters van paleis Soestdijk van het huwelijk van hun ouders nooit iets anders hebben gezien dan een man die over zijn vrouw heen walst en vierkant aan zijn laars lapt.

Bernhard en Claus waren tegenpolen van elkaar. Claus was een gentleman, waar men binnen het kader van wat men op Soestdijk gewend was maar weinig oog voor had. Claus is vanaf de eerste dag dat hij in de Nederlandse koninklijke familie geparachuteerde was, in meer dan een opzicht een buitenbeentje gebleven. De hofhouding was, al lang voor het schandaal rond Greet Hofmans in 1956 wereldnieuws werd, hopeloos in twee kampen, de Juliana en de Bernhard fracties, verdeeld. Juffrouw Boekhoudt, die een aantal jaren over een kamer op Soestdijk beschikte om haar pupil bij te staan, was te beschaafd om partij te kiezen. In haar optiek was het een plus van Bernhard dat hij van tijd tot tijd lakeien uitkafferde, want gebeurde dat niet, dan zou de bedrijfsvoering van Soestdijk door gebrek aan belangstelling van de zijde van Juliana nog meer haar chaotische beloop hebben genomen. Soms nodigde de prins mejuffrouw Boekhoudt op zijn kamer uit om over de kinderen te praten. Zij onderstreepte dat Bernhard haar dan altijd met respect en correct tegemoet trad. Maar dan volgde een subtiele, maar dodelijke observatie: ‘En als ik dan naar hem luisterde dan dacht ik toch... nee.’

[p. 40]

Het negatieve effect van de jeugdervaringen van de prinsessen van Oranje op hun verdere leven kon niet uitblijven. Drie van de vier huwelijken zijn in drama's geëindigd, terwijl ook het pad van de Van Vollenhovens in Apeldoorn niet over rozen lijkt te gaan.

Prinses Beatrix vertrouwde me, tijdens een staatsbezoek aan Mexico, in 1964, toe dat zij ‘Miss B.B’ als ‘een tweede moeder’ beschouwde. Door de vertrouwelijkheid van dat gesprek zag ik haar - zij het op gepaste afstand - als een geheime bondgenoot, door de band die we beiden met deze dame hadden. Ik heb overigens verder nooit een pas in haar richting gezet en had er in 1995 de voorkeur aangegeven haar, prins Claus en Willem-Alexander tijdens het staatsbezoek aan Zuid-Afrika in het geheel niet te ontmoeten. Maar van de zijde van Eef Brouwers, directeur van de rvd, werd er krachtig op aangedrongen, dat ik aanwezig zou zijn. In strijd met de afspraak dat er niet zou worden gefotografeerd, heeft een fotograaf van Het Parool in Pretoria toch een opname gemaakt toen Claus me een hand gaf. Eerst werd het fotorolletje in beslag genomen. Later kreeg hij het terug in ruil voor de straf dat hij het staatsbezoek 24 uur niet mocht volgen. Intussen werd zijn foto rustig gepubliceerd.

Op Drakensteijn verliep het huwelijk voor het kroonprinselijk paar betrekkelijk probleemloos. Althans voor het blote oog was het pais en vree. De werkelijkheid lag anders. Voor Claus zat de verhouding met zijn vrouw fundamenteel scheef. Ook als kroonprinses had zij al de neiging de dienst te willen uitmaken. Hoe diep haar regelzucht en zijn gedwongen in het gareel van een toekomstige prins-gemaal moeten lopen hem dwars zat werd andermaal duidelijk, toen de prins en prinses, begeleid door ambassadeur Romanov in 1973 een officieel bezoek aan de ussr brachten. In Moskou was een ontmoeting georganiseerd met het Sovjet Vrouwen Comité voorgezeten door de kosmonaute Valentina Tereshkova. Vice-voorzitster Olga Chechotkina van dit comité was een vriendin van mij en zo hoor je nog eens wat. Olga was Pravda-correspondente in Jakarta in 1957.

Tijdens het rondetafelgesprek met de sovjetdames liet Claus zich ontvallen dat zijn ideaalbeeld van het huwelijk was dat de man een acceptabele functie had en de vrouw naast het voeren van de huishouding de opvoeding van de kinderen begeleidde. Mevrouw Thereshkova merkte prompt op: ‘Maar waarom bent u dan met een toekomstige koningin getrouwd?’ De prins antwoordde diplomatiek: ‘Ik ben getrouwd, omdat ik een gezin wilde stichten en naar kinderen verlangde.’ Beatrix bloosde.

Mejuffrouw Boekhoudt wandelde begin jaren 70 tijdens een van haar periodieke bezoekjes met prins Claus door de tuin van Drakensteijn Hij stortte zijn hart uit bij de vertrouwelinge van zijn vrouw. Miss B.B. vertelde meestal weinig over haar visites aan haar kroonleerling, behalve dat zij een brand-

[p. 41]

weerauto voor een prinsje had meegenomen of dat een andere jongen pas beneden mocht komen als hij zijn fluitles had afgemaakt. Maar tenslotte kende ik haar sinds mijn zestiende jaar. Zij liet zich dan ook ontvallen overtuigd te zijn, ‘dat als Claus niet iets zinnigs te doen krijgt voorzie ik ernstige problemen.’ Ze wist dat Claus het onverdraaglijk vond dat hij eigenlijk met zijn armen over elkaar moest zitten, omdat hij veroordeeld was tot prins-gemaal. Hij had dikwijls vrijwel niets in te brengen en was dan gedwongen naar de pijpen van zijn vrouw te dansen.

Gevoelens van eigenwaarde en zelfrespect werden steeds zwaarder belast. Wat er dreigde te gebeuren wanneer Beatrix eenmaal full time het koningstheater zou gaan opvoeren, baarde ook Miss B.B., die haar kroonleerling maar al te goed kende, de grootste zorgen.

Lang voor Beatrix in 1980 de troon besteeg bestond er een verwarrende onvrede bij Claus over zijn toenmalige en toekomstige positie. Twee jaar na de kroning en de verhuizing naar Huis ten Bosch raakte hij in een diepe depressie. Op 2 september 1982 overleed mejuffrouw Boekhoudt. Ik was eind augustus uit Cuba teruggekeerd en ontdekte, toen ik haar als altijd, bij thuiskomst bezocht dat haar toestand zorgelijk was. Ik vroeg de toenmalige directeur van de rvd, Gijs van der Wiel, de koningin te informeren, wat hij heeft gedaan. De koninklijke familie was in Afrika, maar Beatrix versierde een schaal met bloemen, welke door een koerier op Amaliagaarde bij Miss B.B. werd bezorgd. Die dag telefoneerde mejuffrouw Boekhoudt mij. Met zachte stem zei ze: ‘Wimpje, je was gisteren nog niet weg of ik kreeg bloemen van Trix met een schattig briefje erbij.’ De dag daarop is ze overleden. Natuurlijk heeft zij nooit geweten dat ik dit laatste contact met haar grote lieveling nog op tijd hielp te bewerkstelligen.

Claus raadpleegde in die tijd professor S.J. Nijdam in de Radboud-kliniek in Nijmegen. Het was hem duidelijk dat de rolverdeling binnen Huis ten Bosch de schoen was die wrong. Claus zag geen kans zich te verzoenen met een door hem als een vernederende positie in zijn eigen huis ervaren situatie. Uit achting tegenover zijn vrouw heeft hij later nog eens publiekelijk gesteld hoeveel hij aan haar te danken had met de woorden: ‘dank je Beatrix.’ Maar dat zei meer over hem dan over zijn werkelijkheid van een voor hem onverdraaglijke positie. Zijn woorden waren window-dressing, om kritiek in haar richting bij voorbaat op een dwaalspoor te brengen. In feitelijkheid was hij bezig kapot te gaan met een leven te leiden dat hem steeds meer nutteloos leek. Zijn band met zijn drie jongens hield hem op de been.

In het najaar van 1983, toen Claus al een jaar in psychiatrische behandeling was, kwam er nog eens een afschuwelijke affaire bij, welke het leven nog zwaarder voor hem maakte. Royaltyverslaggeefster van De Telegraaf, Josje Hagers, verspreidde het alarmerende gerucht dat Claus eigenlijk een ho-

[p. 42]

mo was. Tijdens een bezoek van Beatrix en Claus aan de vs zouden de prins en de jurist van het koninklijke paar, Frits Salomonson, in New Yorkse homobars zijn gesignaleerd. Josje zag een nieuwe Greet Hofmans-affaire in het verschiet. Bovendien, zo wist zij te vertellen, het Duitse weekblad Der Spiegel zou een omslagverhaal gaan wijden aan de pech die Nederland ondervond met drie Duitse prins-gemalen, Hendrik von Mecklenburg Schwerin, Bernhard von Lippe Biesterfeld, en Claus von Amsberg.

Eigenlijk was ik zelf nog behoorlijk verstoord over wat me in India was overkomen. Ook het feit dat Claus mij in de kou had laten staan tijdens zijn getuigenis voor de rechter-commissaris in Den Haag was ik allerminst vergeten. Waarom was hij niet mans genoeg geweest en had hij niet gewoon onder ede tegen de rechter gezegd: ‘Die man is onbehoorlijk behandeld. Hij was voor de gpd en voor mij in India. Ik werd door het ambtenarenapparaat verhinderd hem een interview te geven, wat ik zeker had willen doen.’ Toch wist ik zeker dat ik hem te hulp moest komen en dat in zijn huidige conditie een beschuldiging van homoseksualiteit in Der Spiegel, wel eens noodlottige gevolgen zou kunnen hebben. Ik besloot te handelen.

Eerst telefoneerde ik Gijs van der Wiel, directeur van de rvd, die inderdaad bevestigde dat Josje al maanden lang de deur plat liep om haar informatie langs hem bevestigd te krijgen. Alsof Gijs zou kunnen zeggen, ‘Ja hoor, Claus doet het ook met heren.’ Op 3 augustus 1983 werd ik vanuit het Amstel Hotel opgebeld door de leider van een team journalisten uit Hamburg, Erich Wiedemann, die zei: ‘Iedereen vertelt me dat u kunt bevestigen dat Claus een nicht is.’ Ik vroeg de man naar mijn huis te komen en heb twee uur lang als Brugman gesproken om hem te overtuigen de shit over zkh uit zijn hoofd te zetten.

De koninklijke familie zat die dagen op het jacht van Freddie Heineken in Zuid-Frankrijk. Welbeschouwd was Monte Carlo voor de privé-notendop van de majesteit, De Groene Draak, geen haalbare kaart, daarom had de bevriende bierbrouwer de Oranjes het gebruik van een zeewaardige schuit aangeboden. Op 22 augustus 1983 publiceerden de ochtendbladen het bericht dat de Nederlandse ambassade in Bonn zich zorgen maakte over een komende publicatie in Der Spiegel, waarin de mannen van Wilhelmina, Juliana en Beatrix door het slijk zouden worden gehaald. Er was dus haast geboden.

Ik reserveerde voor 24 augustus 1983 de opkamer van het perscentrum Nieuwspoort en liet op het bord zetten: ‘Persconferentie Prins Claus’. Zeker 60 journalisten uit binnen- en buitenland waren die dag aanwezig. Ik heb tientallen jaren lezingen in de vs gegeven. Ik gaf dus uit de losse pols een praatje voor de vaak. De boodschap was duidelijk: wanneer men door zou gaan de Oranjes de gordijnen in te jagen met kletspraatjes als prins Claus die bij heren in de broek zou zitten, er een dag zou komen dat ze ‘fuck

[p. 43]

you’ zouden zeggen, ‘zoek het zelf maar uit’ en elders zouden gaan wonen. Vooral de gebruikte Amerikaanse term heb ik betreurd, omdat later bekend werd dat de bandopname, door de rvd van dit persgesprek gemaakt, op de verjaardag van Claus op Huis ten Bosch was beluisterd.

Een West-Duitse journaliste vroeg me waarom ik mij als ‘edele ridder’ had opgeworpen ter verdediging van het koningshuis. Ik heb geantwoord dat de man in kwestie in behandeling was en dat als men door zou gaan met deze mensen met roddels te belasteren ze straks allemaal bij een psychiater zouden zitten. ‘Ik vind niet dat ze dit verdienen, zeker Claus niet. Ik acht de druk waar ze onder staan met deze beschuldigingen van homoseksualiteit misdadig.’

Een andere journalist vroeg hoe ik zo zeker wist dat er geen homo-incident in de vs was geweest, terwijl Hagers beweerde het zelf te hebben meegemaakt. Ze had mij verteld dat Claus een nacht niet was thuisgekomen en dat er laaiende keet over was geweest tussen het koningspaar, wat zijzelf en anderen hadden waargenomen. Dit betekende uiteraard niet dat Josje in de kamer naast Claus en Frits kon hebben geslapen en door een gaatje in de muur heeft kunnen zien dat zij in een ‘69’ verwikkeld waren. Dus gaf ik toe er ook niet bij te zijn geweest. Maar herinnerde ik aan het feit dat de heer Janmaat van de Centrum Democraten daags tevoren een vraag over de affaire aan premier Lubbers gesteld. En wat nooit gebeurde vond nu wel plaats: Lubbers had Janmaat op dezelfde dag, 23 augustus 1983, geantwoord dat er geen incident rond Claus in de vs was geweest. Ik zei dus dat ik niet anders kon doen dan afgaan op de verklaring van Lubbers. ‘Bovendien weten we morgen dan wie er liegt,’ vervolgde ik, ‘want als Josje Hagers nu niet met haar bewijzen komt is het als gewoonlijk een Telegraaf-canard.’ De Telegraaf zweeg vervolgens in alle talen.

Het enige wat M.J.D. van der Voet van de rvd tegen Lex Runderkamp van Vrij Nederland over mijn persconferentie wilde zeggen was: ‘dat de roddel rond de koninklijke familie door het persgesprek van Oltmans is gezuiverd.’ Frits Salomonson kwam met een verklaring via het anp dat hij kon aantonen werkzaam te zijn geweest op de rechtbank te Amsterdam. Hij was dus niet op de door Hagers aangegeven reis in de vs mee geweest. Het weekblad Der Spiegel had de publicatie over de Oranjes eerst een week uitgesteld en kwam later met een sterk afgeslankte versie over de drie Duitse prinsen, en hield veiligheidshalve de homoseksualiteit van Claus in portefeuille. Het was bovendien geen omslagreportage, zoals aanvankelijk de bedoeling was geweest.

Uitzonderlijk was dat terwijl alle voornaamste kranten, nrc, Volkskrant, Telegraaf, noem maar op, drie journalisten naar mijn persgesprek hadden afgevaardigd, alleen Het Parool er een badinerend stukje over schreef. De hele

[p. 44]

Nederlandse pers handelde alsof de ontmoeting in Nieuwspoort niet had plaatsgevonden. Een dringend advies van het College van hoofdredacteuren is in dit land voldoende om de ‘vrije pers’ te doen censureren wat van hogerhand censuurabel wordt geacht. Die houding maakt het er voor het grote publiek inderdaad niet gemakkelijk op om te zien wat ze zouden moeten zien. Overigens zou het na deze gedenkwaardige 24 augustus 1983 nooit meer een punt zijn of Claus een homo was. Die last heb ik hem van de schouders genomen.