In het land der blinden

[p. 222]

31 Lockheed

In 1976 draaide het wereldwijde terreurnetwerk vanuit Washington een kwarteeuw op volle toeren. Weinigen wisten ervan. Nog minder mensen achtten het mogelijk dat de vs in het strikte geheim de meest walgelijke oorlogsmisdaden beraamden. Vrijwel niemand realiseerde zich dat de Amerikaanse democratie militaire operaties uitvoerde die met het blote oog niet waarneembaar waren. Er bestonden zelfs geen vermoedens dat de vs tot dergelijke praktijken in staat waren. Terrorisme jegens de eigen bevolking was immers een systeem waar alleen het Kremlin patent op had? Gemene overheidsstreken werden in Moskou bedacht; daarvoor was men in Washington (of Den Haag) vanzelfsprekend te fatsoenlijk.

Als gezegd, David Wise publiceerde in 1976 The American Police State, met als ondertitel The Government against the People. Menigeen in de vs tikte aan zijn voorhoofd in reactie op de onderzoeksjournalistiek van Wise. Aan de hand van een lange reeks niet te weerleggen gegevens toonde hij aan hoe de cia, fbi, irs, nsa en andere takken van de invisible government eigen burgers bespioneerde, afluisterde, hun post opende, en tal van andere Gestapo-methoden gebruikte. En dat in de grootste, vrije, machtigste democratische republiek van de wereld. Het alibi: bescherming van de nationale veiligheid.

Generaal Eisenhower had ernstig gewaarschuwd dat het land een verkeerde richting op ging, waarbij het industrieel-militaire complex in toenemende mate ging samenspannen met de onzichtbare krachten in de vs, die bezig waren zich te ontwikkelen tot een regering binnen de regering. J.F.K. kwam in de drie jaar dat hij regeerde, de wandaden van de geheime machthebbers geleidelijk aan op het spoor. Hij werd uit de weg geruimd.¹ L.B.J. draaide jarenlang in Washington mee, blind voor wat zich achter de coulissen van de macht afspeelde. Pas toen hij de ware toedracht ontdekte van wat in de Tonkin Golf bij Vietnam was gebeurd, begreep hij dat het onmogelijk was deze onzichtbare regering ooit de baas te worden. Hij keerde in woedende frustratie naar Texas terug. Hij werd opgevolgd door Richard Nixon, die vanaf zijn aankomst op het Witte Huis meer zicht had op de cia. Maar hij verkeerde in de waan dat de onzichtbaren zijn bondgenoten waren. Het zou hem duur te staan komen.

De onzichtbare regering van de vs ontwikkelde en beschikte over een internationaal netwerk van al evenzeer onzichtbare merchants of death. Prins Bernhard was er een van. Niemand in het lieve vaderland kon in de stoutste dromen ook maar vermoeden dat de echtgenoot van het staatshoofd in het geheim bezig was een centje bij te verdienen via het door Eisenhower ver-

1 Met hem werden enkele tientallen onderzoekers en journalisten eveneens het slachtoffer van mysterieuze moorden rond de Dallas-affaire.

[p. 223]

vloekte industrieel-militaire complex. Totdat begin 1976 de eerste berichten Den Haag bereikten dat een hooggeplaatste Nederlander smeergelden had aangenomen van de Amerikaanse oorlogsindustrie. Spoedig kwam het duveltje uit het doosje: het was Bernhard. Nadat onzichtbare schuinsmarcheerders in de vs president Nixon ten val hadden gebracht voor het debacle in Vietnam, sleurden zij in het naspel van dat historische drama een aantal eerder onbekend gebleven internationale kopstukken mee. Premier Kakuei Tanaka van Japan was er een van.²

In The Arms Bazaar. From Lebanon to Lockheed³ gaat Anthony Sampson van de London Observer uitgebreid in op de prominente rol van Bernhard in het laag bij de grondse schandaal rond de toestellen van Lockheed en Northrop. Tom Jones van Northrop was een even uitstekende amice van prins Bernhard als Robert Gross van Lockheed. De eerste wilde Cobra's aan de Koninklijke Luchtmacht slijten; de ander Starfighters. Er zijn bovendien Hercules-transporttoestellen over de toonbank gegaan, terwijl Sampson ook melding maakt van een bezoek van prins Bernhard aan Helmut Schmidt in de kwestie rond de Duitse Leopard-tanks.

Het blijft zeer de vraag of met de bekend geworden 1,1 miljoen dollar in de omkoopaffaire van Lockheed het hele verhaal van Bernhards flessentrekkerij aan het licht is gekomen. Ook een andere speciale vriend van de Oranjes, de sjah van Iran, deed mee in het netwerk van de handelsreizigers in wapentuig. De werkelijke geschiedenis van Bernhards louche affaires kan men op zijn vroegst tegen 2025 tegemoet zien.

De huiselijke verhoudingen waren als gevolg van de koninklijke fratsen rond gebedsgenezeres Greet Hofmans in 1956 toch al niet meer optimaal op Soestdijk. De Lockheed-troebelen veroorzaakten een aantal niet meer te lijmen scheuren in de betrekkingen tussen Oranjes onderling.

Tot 1976 had Beatrix haar vader blindelings geadoreerd. Alle vier de dochters tendeerden trouwens naar een warme relatie met deze prins. Juliana is in dit opzicht steeds nogal geïsoleerd geweest, waar zij veel verdriet van heeft gehad. De verharding van de persoonlijkheid van Beatrix dateert uit het Lockheed-jaar, toen haar ouders op de omslagen van serieuze dag- en weekbladen in de hele wereld te schande werden gemaakt. Zij ging het als haar dwingende taak zien om, wanneer zij eenmaal zelf koningin zou zijn, het imago en het prestige van het Huis van Oranje binnen de kortste keren te herstellen. Zij is in die doelstelling buitengewoon goed geslaagd, al heeft haar naaste omgeving - en vooral prins Claus - onder deze obsessie zeer geleden.

Vrijwel onmiddellijk na het bekend worden van het Lockheed-schandaal

2 Op 24 oktober 1973 interviewde ik hem in zijn bureau in Tokio.

3 Anthony Sampson, The Arms Bazaar, New York, Viking Press, 1977.

[p. 224]

stapte de kroonprinses op kasteel Drakensteijn in haar auto om strikt incognito, en zonder de gewoonlijk meerijdende rechercheur, naar Amaliagaarde in Baarn te rijden. Daar woonde de voornaamste vertrouwelinge uit haar jeugd, de toenmalige rectrice van de speciale klas op het Baarns Lyceum, mejuffrouw Gertrude Büringh Boekhoudt. Waar anders kon zij haar gemoed luchten over de meest intieme privé-aangelegenheden betreffende het Nederlandse hof, of over het onacceptabele gedrag van haar eigen vader?

Sedert 1942 had zich, eveneens op het Baarns Lyceum, een soortgelijke vertrouwelijke relatie ontwikkeld tussen deze bijzondere dame en mij. Die relatie zou tot haar heengaan in 1982 onveranderlijk voortbestaan. De koningin heeft haar tegenover mij eens beschreven als ‘mijn tweede moeder’.⁴ Ik deelde dit gevoel jegens mejuffrouw Boekhoudt volledig met haar.

Nauwelijks was de rook van het Lockheed-schandaal in 1976 enigermate opgetrokken boven Soestdijk, of Drakensteijn kwam rechtstreeks onder vuur te liggen. Wie anno 2000 nog steeds mocht denken dat hetgeen er in die onthutsende dagen van 1976 gebeurde het werk zou zijn geweest van één kwaadaardige journalist (en dus niet in een complot zou geloven) zal nooit begrijpen hoe de ‘vrije westerse wereld’ in werkelijkheid in elkaar steekt.

Als donderslag bij heldere hemel werden Beatrix en Claus door het weekblad Time, direct overgenomen door De Telegraaf, als cryptocommunisten afgeschilderd in een artikel met de titel ‘Pink House of Orange’.⁵ Auteur Robert Kroon, gestationeerd in Genève, wist zelfs te melden dat Bernhard over zijn schoonzoon sprak als ‘de rode Feldwebel’.

Wim Klinkenberg en ik hebben, toen Nieuwe Revu nog enigermate een serieus blad was, een poging ondernomen om de onthutsende informatie over de Oranjes in een juist perspectief te plaatsen. Maar 25 jaar geleden kon je de stelling dat er governments within governments opereerden in dit land zelfs aan de straatstenen niet kwijt.

En alsof de aan Bernhard uitgedeelde knock-out nog niet genoeg was geweest, ‘onthulde’ De Telegraaf die dagen ook nog dat Z.K.H. in Parijs een buitenechtelijke dochter had verwekt.⁶ Mij was dit heugelijke feit van de onbekend gebleven prinses Zur Lippe al vijf jaar bekend. Bij het aan het licht komen van de Amerikaanse steekpenningen werd Bernhards tweede huishouding in Parijs interessant. Kennelijk probeerde hij buiten het zicht van de pottenkijkers van de Haagse Rekenkamer om een centje bij te verdienen.

Al met al was de publiciteit rond het koningshuis in 1976 een complete ramp. Beatrix zwoer wraak, en met ongekend succes.

In de marge van Kroons duimzuigerij werden Klinkenberg en ik op de valreep door Time bij een en ander betrokken. Volkomen krankzinnig was

4 Zie ook Willem Oltmans, Mijn vriendin Beatrix, Papieren Tijger, Breda, 1999.

5 Robert Kroon, ‘Pink House of Orange’. In: Time, 8 maart 1976.

6 Baronesse Alexia Le Jeune, dochter van madame Helène Grinda.

[p. 225]

bijvoorbeeld de mededeling dat ik, in collaboratie met de kgb, bezig zou zijn geweest Juliana gewipt te krijgen ten gunste van haar dochter Beatrix.

Wanneer verondersteld serieuze media zich verlagen tot roddeljournalistiek kan men zich er nauwelijks over verwonderen dat het publiek op den duur niemand meer gelooft. Als burger en journalist was er wat mij betreft weinig nieuws onder de zon. Ik had in 1976 al twintig jaar de hete adem van het Ministerie van Buitenlandse Zaken en de inlichtingendiensten in mijn nek gevoeld. Dit was de tweede keer dat ik valselijk en publiekelijk van verraad met de kgb werd beschuldigd. De Koude Oorlog draaide op volle toeren. Ik was opnieuw niet van plan deze lasterlijke beweringen, vanzelfsprekend onmiddellijk overgenomen door De Telegraaf, te laten passeren. Bovendien was ik sinds 1971 vrij intensief in Club van Rome-verband in Moskou aan het werk, dus ik was verplicht me tegen deze nieuwe gemene actie van Amerikaanse en Haagse onzichtbaren te verzetten.

Via Pat Russell, advocaat van George de Mohrenschildt in Dallas, Texas, ben ik een procedure tegen Time begonnen bij het United States District Court of the Northern District of Texas. Die procedure zou overigens meer dan vijf jaar duren en opnieuw een aanslag betekenen op mijn privé-fondsen. Ik had die dagen zelf nog absoluut niet in de smiezen hoever de arm van de geheime diensten ook in Den Haag reikten. Laat staan dat ik begreep waar de ‘rode knop’ waar professor J.A. van Hamel me reeds in 1961 voor waarschuwde precies mee bezig was. Er diende voor te worden gezorgd dat niemand in het vaderland mij ooit nog serieus zou nemen als journalist. Dit zwartmaken was dan ook de effectiefste methode om een bedreigende journalist uit te schakelen. Bovendien zou het Buitenlandse Zaken en de inlichtingendiensten welgevallig zijn als ik en passant tot de bedelstaf zou kunnen worden gebracht.⁷

Nixon loog tegen de klippen op rond Watergate. Bill Clinton bij Monicagate. Bernhard deed hetzelfde en ontkende aanvankelijk iedere betrokkenheid bij het aannemen van omkoopgeld van de Amerikaanse oorlogsindustrie. Nixon vloog eruit, Clinton bijna. Maar Bernhard kon blijven zitten waar hij zat, dankzij een chantagestunt van zijn echtgenote en oudste dochter. Beide dames weigerden immers koningin te zijn of later koningin te worden indien Bernhard voor een rechter zou zijn voorgeleid. Joop den Uyl gaf toe. Had hij dat niet gedaan, dan zou hij de premier zijn geweest die het Huis van Oranje had opgeblazen. Z.K.H. werd zodoende slechts bestraft met een verbod om nog langer zijn sabels om te doen of geliefde admiraalssteek met pluimen te dragen. Voor Beatrix viel Bernhard van zijn voetstuk.

Het is geen toeval geweest dat, nadat eerst Peter van de Wouw en later Aurelio Peccei vrienden werden, ik me steeds verder ben gaan verdiepen in

7 Alle details van het Time-proces zijn vastgelegd in mijn dagboeken.

[p. 226]

de psychologie. Nixon joeg tienduizenden Amerikaanse soldaten in de rijstvelden van Zuidoost-Azië de dood in. Hij liet Hanoi en Haiphong platgooien. Zes jaar lang was hij verantwoordelijk voor het uitmoorden van mannen, vrouwen en kinderen in Vietnamese, Cambodjaanse en Laotiaanse dorpen. Hij zette chemische wapens in. Hij deed letterlijk alles wat God en de bijbel verboden hadden en gedroeg zich als een eersteklas oorlogsmisdadiger. Nixon overleed 25 jaar later, op 21 april 1994, en werd als ‘groot Amerikaans staatsman’ ten grave gedragen. Bob Woodward herinnerde zich hoeveel moeite Bill Clinton en zijn staf hadden om de juiste woorden te vinden bij het uitspreken van een lijkrede voor Tricky Dick⁸. Hoe vind je het midden tussen iemand de hemel in prijzen en tegelijkertijd de waarheid geen geweld aandoen?

Straks ontvalt het land prins Bernhard. Een gedetailleerd nationaal rouwprogramma ligt gereed. Vrij Nederland vroeg of ik de necrologie over prins Bernhard wilde schrijven. Ik ben niet op dat aanbod ingegaan. Ik wilde de redactie niet in verlegenheid brengen. Het beeld dat de meeste Nederlanders van prins Bernhard hebben, is inmiddels hetzelfde als dat van voor de Lockheed-affaire, een proces vergelijkbaar met dat van Nixon.

Ik moet me in een beknopte terugblik op een halve eeuw internationale politiek noodgedwongen tot slechts enkele speldenprikken beperken. Het blijft een curieus verschijnsel dat beroemdheden zoals Joseph Luns en prins Bernhard aanvankelijk stijgen tot ongekende hoogten in populariteit (Luns ontving meer hoge onderscheidingen dan prins Bernhard) om vervolgens, wanneer zij eenmaal zijn ontmaskerd en tot ware proporties teruggebracht, te eindigen in de goot (zoals Luns) of soms toch weer door de massa te worden gerespecteerd (zoals Bernhard).

De Amerikaan Timur Kuran⁹ wijdde een studie aan deze raadselachtige tournures van het menselijk gemoed en wonderlijke wegen van het brein, getiteld Private Truths, Public Lies¹⁰. Professor Kuran introduceerde het begrip preference falsification, dat hij definieerde als ‘the act of misrepresenting one's genuine wants under perceived social pressures’. Het niet voor je werkelijke mening durven opkomen is doorgaans het directe gevolg van angst om op die mening te worden afgerekend. In mijn geval bestond die afrekening uit een 46 jaar lang geldige ‘rode kaart’ van Den Haag te trekken, alleen maar omdat ik anders dacht (en schreef) over het dekolonisatieproces in Indonesië. De meeste mensen zullen geneigd zijn vast te houden aan bewezen onwaarheid of historische onjuistheid. Liever dat dan ongunstige reacties vanuit de samenleving riskeren. Gebrek aan moed, onoprechtheid en hypocrisie zijn nauw met deze attitude verbonden.

8 Bob Woodward, Shadows, Simon and Schuster, New York, 2000.

9 Hoogleraar in Islamic Thought and Culture aan de University of California.

10 Timur Kuran, Private Truths, Public Lies, Harvard University Press, Cambridge, 1995.

[p. 227]

‘To live a lie is to be burdened by one's lie’, schreef professor Kuran. Bij preference falsification staat men voor de keuze van ‘openess or concealment, between self-assertion and social accomodation, between maintaining your integrity or protecting your image’. Hij vervolgde: ‘How, precisely, does preference falsification affect the mechanics of politics? How does it influence the evolution of public opinion? What are its implications for the efficiency of social policies and institutions? (...) I argue that preference falsification generates inefficiencies, breeds ignorance and confusion, and conceals social possibilities.’ Kuran had de overheersende neiging van het publiek om met de wolven in het bos mee te huilen, niet beter kunnen samenvatten.

Wanneer ik de analyse van professor Kuran tegen het licht hou van vijftig jaar journalistiek bedrijven, stel ik vast dat de botsing met Den Haag over Indonesië en Sukarno onvermijdelijk was gegeven de slechte verliezers aan het Binnenhof. Ingevolge mijn afkomst en opvoeding was het voor mij de natuurlijkste zaak van de wereld niet met Luns en diens medestanders mee te liegen over de situatie in Azië, die ik ter plekke was gaan onderzoeken. Als titel voor een eerste boek over het debacle in het voormalige Indië koos ik dan ook Den vaderland getrouwe, omdat ik het als journalist - toen en nu - als een plicht beschouwde me aan de waarheid te houden.

Uiteraard kon ik niet weten dat ik in eigen land de rest van mijn leven met de vinger zou worden nagewezen, of voor idioot zou worden uitgemaakt. Terugblikkend blijf ik echter dankbaar aldus gehandeld te hebben. Ik heb nooit door het leven hoeven gaan aan de hand van wat Kuran noemde ‘a living lie’. Mijn integriteit als individu en als journalist staat ook op mijn 75e jaar overeind. Ongetwijfeld dacht Richard Nixon dit op hoge leeftijd ook, net zoals prins Bernhard op Soestdijk in de waan is blijven verkeren als keurige meneer van het leven afscheid te zullen nemen.

Intussen zit Joseph Luns, zoals zijn schoonzuster me dezer dagen kwam vertellen, te verkommeren in zijn flat aan Avenue Roosevelt in Brussel. De vader van Beatrix en de eens populairste minister van Buitenlandse Zaken uit de vorige eeuw zijn bij hun leven nooit aan het boek van Timur Kuran toegekomen.

‘Myths arise’, zo waarschuwde Kuran, ‘because of preconceptions that control our interpretations.’ Bernhard raakte verstrikt in het sprookje van Oranje. Luns sloeg door gebrek aan kennis en het niet aanvaarden van nieuwe Aziatische realiteiten de verkeerde weg in ten aanzien van Indonesië. Bernhard raakte in Lockheed-netten verstrikt omdat hij twee levens leidde. Luns besodemieterde kabinet, parlement en het hele Nederlandse volk, dat blind was als gevolg van misplaatst vertrouwen. Kuran formuleerde het perfect: ‘Preference falsification distorts social proof by removing from public discourse facts and arguments that powerful groups deem unmentionable.’