Logo DBNL
In het land der blinden (2001)

In het land der blinden

(2001)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

17 Dewi

Ratna Sari Dewi, de Japanse echtgenote van president Sukarno had, ik in Jakarta nooit ontmoet. Bung Karno nodigde me alleen uit naar Bogor, waar mevrouw Hartini de scepter zwaaide. Ik reed naar Avenue Montaigne 12 in Parijs en bezocht haar voor het eerst op 24 maart 1970. In tranen vertelde zij hoe schandelijk het fascistische generaalsregime de oud-president - en vader van de natie - vooral na 1968 had behandeld. Suharto was bezig Bung Karno dood te treiteren.

In 1968 had generaal Alamsjah - later ambassadeur in Den Haag - de oud-president en mevrouw Hartini twee uur gegeven om de bungalow nabij paleis Bogor, die ik uitstekend kende, te verlaten. Hij betrok een nieuwgeboud huis bij Batulis, dat hem door vrienden was geschonken. Het lag boven op een berg aan een ravijn, met beneden een rivier.1 Bung Karno kreeg er echter last van reumatiek. Hij vroeg in een brief aan Suharto of hij Wisma Jaso, het huis van Dewi, in Slipi te Jakarta mocht gaan bewonen.

Ik vertelde haar dat in de begin jaren zestig zowel generaal Nasution als diens medewerker Ujeng Suwargana in westerse machtscentra te kennen gaven dat haar man door generaals zou worden afgezet, en dat men voornemens was hem ‘als een bloem zonder water’ te laten wegkwijnen. Het was duidelijk: Suharto voerde de gemene en laffe streek, in kringen van de beruchte Dewan Djendral uitgekiend, regelrecht uit. En deze terreur van militairen, die Sukarno's laatste paar jaar van zijn leven tekende, had hij te danken aan het feit dat hij het had vertikt ter wille van met de cia collaborerende generaals te liegen over de pki en de communisten.

Dochter Rachmawati Sukarnoputri schreef over haar vaders verblijf in Wisma Jaso in Vrij Nederland: ‘Het huis werd niet meer schoongehouden, overal was er vuil, de badkamer zag er buitengewoon vies uit, het begon te wemelen van de muizen en ander ongedierte. Uitgebrande lampen werden niet door nieuwe vervangen. De airconditioning was stukgegaan en werd niet meer gerepareerd. Verscheidene kamers werden gebruikt om goederen op te slaan. De tuin werd een woestenij. Steeds zieker wordend moest vader dit alles aanzien... Vader werd ten slotte hoe langer hoe wreder behandeld.’ Rachma vertelde dat de artsen hem hadden voorgeschreven lange wandelingen te gaan maken, maar de militaire politie verbood hem een stap buiten het hek van de villa te zetten. Uiteindelijk diende de oud-president een verzoek in bij Suharto om te mogen wandelen. Dit werd geweigerd. Vervolgens wilde Rachmawati de opvolger van haar vader gaan bezoeken om die toestemming toch los te peuteren, maar Suharto wilde haar niet ontvangen.

Op 3 november 1968 zond Bung Karno het volgende briefje naar Suharto:

Mijnheer de president van Indonesië, generaal Suharto. De lucht van Jakarta heeft me goedgedaan, de reumatiek is minder geworden. Maar er zijn enkele zaken die voor mij het verblijf hier minder plezierig maken.
a) Mevrouw Sugijo, die al zes jaar voor mij de huishouding heeft gedaan, heeft geen toestemming gekregen om haar taak ook in Wisma Jaso voort te zetten, zodat ik word gedwongen de huishouding zelf te doen (inclusief het kopen van rijst, suiker, koffie, et cetera.
b) Er is nog een andere zaak, die mij zeer te harte gaat: Ibu Hardi, de verzorgster van mijn dochter Rachmawati, heeft geen toestemming gekregen om in Slipi te komen helpen. Zij kent al mijn bijzonderheden, maar mag niet komen helpen. Ter wille van mijn genezing verzoek ik uw hulp om bovenvermelde zaken, die mij zeer storen, te willen regelen. Ik verzoek u ook om toestemming te geven voor een bezoek aan het graf van mijn vader. Ik zou ook graag familieleden en kennissen bezoeken. Dit wordt nog steeds niet toegestaan.
Aldus, mijnheer de president, bij voorbaat betuig ik u mijn dank.
Sukarno

Suharto reageerde natuurlijk niet op de verzoeken van zijn voorganger of diens dochter. De strategie was om Bung Karno in zijn vet gaar te laten koken, dan zou hij immers vanzelf van eenzaamheid en verdriet sterven. Wat een vernedering voor de vader van de natie, dat hij de generaal die hoogverraad pleegde en zich had laten gebruiken door de onzichtbare regering in Washington moest smeken om een menswaardige behandeling te krijgen. Hij moest op zijn 67ste verjaardag in nederige bewoordingen proberen Suharto gunstig te stemmen om familie en vrienden te kunnen ontmoeten of huishoudelijke hulp te krijgen. Bung Karno was zijn laatste twee levensjaren de machteloze gevangene van een der wraakzuchtigste en sadistische mannen die Indonesië ooit heeft voortgebracht. In 2000 is Suharto 79 jaar. Hij woont in zijn zeer luxueuze villa, met een fortuin gestolen van het volk, aan Jalan Tjendana 8,2 en meldt zich ‘te ziek’ om voor zijn misdaden tegen het Indonesische volk terecht te staan.

Ik overlegde met mevrouw Dewi op welke wijze we Bung Karno zouden kunnen helpen. Ik haalde haar over om als echtgenote - ook al waren zij en de president al vier jaar niet meer samen3 - een open brief aan Suharto te

richten om via de publiciteit die hierdoor gegenereerd zou worden aandacht te vragen voor het tragische en eenzame lot van de oud-president. We werkten samen een aantal dagen aan een glasheldere en keiharde beschuldigende tekst. Ik wist Rinus Ferdinandusse en Joop van Tijn van Vrij Nederland van het belang ervan te overtuigen en zij wilden er op 16 april 1970 een omslagtekst van maken. Exact vier weken na mijn eerste gesprek met Dewi Sukarno lanceerden we in Vrij Nederland een bombshell. Zij schreef onder meer:

President Sukarno wenste en verwachtte van u, dat u trouw en loyaal zijn orders zou uitvoeren. Hij had zich voorgenomen om tot een rechtvaardige bestraffing te komen van de schuldigen aan de opstand van 1965, wie het ook mochten zijn, de pki of de militairen. U hebt niet, zoals hij vroeg, de feiten aan hem voorgelegd, noch had u de goedkeuring van de president om het leger in actie te brengen, met generaals als Sarwo Edhie. En daarop ving de slachting van onschuldigen aan, de zogenaamde communisten. Het is een overbekend feit dat het Indonesische leger door het hele land en op uw uitdrukkelijke bevelen een begin maakte met martelen, brandstichten, plunderen en verkrachten. Het leger voerde een door u gedekte terreur. Vreedzame burgers werden door het wijd en zijd publiceren van de moord op de generaals tot razernij gebracht. Men ging de pki door deze gruwelen haten. Veelal werd China als aanstoker van de affaire gezien.
Sukarno zou nimmer hebben toegestaan dat verraad werd gepleegd of dat een grootscheepse broedermoord op touw werd gezet. Ik kan niet blijven zwijgen terwijl mijn echtgenoot is blootgesteld aan gewelddaden. Voor mij is hij het hoogste goed: heilig. Het is mijn diepste overtuiging dat de laagste daad die een man jegens zijn medemens kan begaan het langzaam doodtreiteren van zijn slachtoffer is. Wij kennen een Japans spreekwoord: ‘Iemand met een zijden kous verstikken’. U, mijnheer Suharto, u staat het toe dat Sukarno lichamelijk en geestelijk gemarteld wordt. Nooit heb ik mijn stem laten horen, niet direct en niet indirect, mede omdat ik mij zeer goed bewust ben welke onmetelijke problemen u hebt te overwinnen. Maar ik spreek thans in het openbaar in de eerste plaats ter wille van Sukarno's veiligheid. Toen hij u zijn bevoegdheden overdroeg op 7 maart 1967 als plaatsvervangend president, deed hij dit onder drie voorwaarden. Een ervan was dat u hem en zijn gezin zou beschermen. U hebt deze belofte niet gehonoreerd.
Sukarno hield echt van het land en de mensen. Zelfs zij die hem hadden willen vermoorden kon hij met mildheid benaderen als zij beter-
schap beloofden. Vergeleken met hem verbergt u een wreed hart onder uw glimlach. U hebt honderdduizenden mensen laten afslachten. Mag ik u andermaal vragen: bent u niet in staat uw positie en macht te beschermen anders dan door slimmigheden en bloedvergieten? Misschien is het wel uw grootste vergissing geweest dat u in 1965 Sukarno niet meteen hebt laten vermoorden. U zou gemakkelijk de communisten van deze daad hebben kunnen beschuldigen... Het zou bovendien dan overbodig zijn geweest uw gevoelens van minderwaardigheid jegens Sukarno op deze wijze bot te vieren. Het zou een eervoller dood geweest zijn voor de grote leider van de Indonesische revolutie dan om zoals nu te worden doodgetreiterd. Het is een nationale schande voor Indonesië dat Sukarno geen milde behandeling in zijn lot kan worden toegekend - wat hij ruimschoots zou verdienen na zijn hele leven aan uw land te hebben gewijd.4

Het was opmerkelijk dat in het uur van Bung Karno's hoogste nood twee buitenlanders zich in Parijs over een tekst bogen om hem te hulp te komen en te proberen zijn onmenselijk lijden te helpen verzachten: zijn Japanse echtgenote en een Nederlandse journalist die hij op 12 juni 1956 een hand had gegeven, hopende dat ik een eerlijke journalist was die zou luisteren en vervolgens zijn ideeën en persoonlijkheid naar waarheid zou beschrijven. Hij nam een gok. Maar zijn gok was deze keer in de roos, want in 2000, als ik in de Jordaan over hem schrijf, spreek ik tegen de lezers over hem alsof hij bij me in de kamer zit.

De verschijning van Dewi's brief ging vergezeld van de nodige publiciteit op televisie. Op 16 april 1970 toonde De Telegraaf voor de zoveelste keer haar fascistische neigingen door de nos-televisie ervan te beschuldigen ‘een links ontmoetingsprogramma van agitatoren’ te hebben georganiseerd. Alsof het ware gezicht tonen van het door de cia in het zadel geholpen Indonesische generaalsregime uitsluitend voorbehouden zou zijn aan ‘linkse’ journalisten. De Telegraaf, spreekbuis in dit land voor de onzichtbare regering van zowel Washington als Den Haag,5 heeft om te beginnen tijdens de bezettingsjaren in de tweede helft van de vorige eeuw een glanzende reputatie opgebouwd bij het zigzaggende principeloze inspelen op naïeve elementaire emoties onder het publiek om de bestverkochte krant in het vaderland te blijven.6

Op 6 juni 1970 beleefde de eerste president van Indonesië zijn 69ste verjaardag. Dochter Rachmawati en haar jongste broer Guruh bezochten hem.

Rachmawati schreef hier later in Vrij Nederland over: Toen ik de kamer binnenkwam zag ik vader lang uitgestrekt op een sofa liggen, verzwakt en de ledematen en zijn gezicht sterk gezwollen.’ Zij wilde hem wakker maken, maar hij antwoordde: ‘Nog even, kind, nog een halfuurtje, ik heb werkelijk slaap.’ Rachma en Guruh begrepen niet waarom hun vader plotseling zo verzwakt was. Guruh nam een foto, die via de pers verspreid werd. Onmiddellijk liet Suharto zogenaamd een team van artsen aanrukken, maar het was al te laat.

Toen de oud-president uiteindelijk wakker werd en een gesprek met zijn kinderen voerde, kwam ook even de politiek ter sprake. Sukarno vergeleek daarbij het pas geïnstalleerde cia-regime van Lon Nol in Cambodja met de gebeurtenissen in Jakarta en brandmerkte de verrader Lon Nol als een ‘Suharto’. Rachma en Guruh lieten deze laatste uitspraak van hun vader voor diens dood naar de persbureaus uitlekken. Op 16 juni 1970 werd Bung Karno onverwachts overgebracht naar een militair hospitaal. Op 17 juni belde mevrouw Dewi me uit Parijs op en zei dat de toestand van haar man zeer ernstig was. De 19e juni vroeg ze mij direct naar Parijs te komen om de volgende dag samen met haar, Karina en mevrouw Azuma, de Japanse verzorgster, naar Jakarta te reizen. Nog diezelfde avond vertrok ik per auto naar Parijs. Op 20 juni vlogen we via Caïro en Bangkok naar Indonesië. Aldaar schreven de kranten dat als Dewi het waagde te komen, zij gearresteerd zou worden. Urenlang sprak ik tijdens de vliegreis met haar en luisterde naar haar ervaringen in de elf jaar dat zij Sukarno had gekend.

Bij aankomst in Bangkok, waar we moesten overstappen op een ander toestel van Japan Airlines, dat uit Tokyo kwam, werden beide vliegtuigen naast elkaar op enige afstand van het luchthavengebouw geparkeerd. Dewi had mij meegenomen als buitenlandse journalist en ooggetuige indien haar iets zou overkomen. Vanuit Tokyo waren twee Japanners meegekomen om haar te beschermen, en waarvan niemand behalve Dewi de identiteit kende. Ons werd door functionarissen van de jal in Bangkok meegedeeld dat op verzoek van de Indonesische ambassade aldaar mij geen toestemming zou worden gegeven om zonder visum naar Jakarta verder te reizen. Ons plan eindigde dus in Thailand. Dewi vloog door naar Singapore. Ik vertrok naar Tokyo, waar ik in het Imperial Hotel op haar zou wachten. In Singapore kwamen twee hoge Indonesische militairen aan boord om Dewi te adviseren niet door te reizen omdat men niet voor haar veiligheid kon instaan. Dewi zei door haar huwelijk Indonesische te zijn geworden en dat niemand kon verhinderen haar man in diens laatste uren te bezoeken.

Duizenden mensen waren naar Kemajoran gekomen om mevrouw Dewi te verwelkomen. De lichten op de luchthaven waren gedoofd. Journalisten en fotografen mochten niet naar het toestel. Dewi, Karina en de verzorgster

moesten blijven zitten tot alle passagiers waren uitgestapt. Daarop meldde zich een kolonel Rachman, die keurig salueerde en haar medewerking vroeg opdat zij veilig zou zijn. Bij de landingstrap stond een auto, geëscorteerd door twee jeeps met militairen. Zij werd naar het ziekenhuis gereden. Bij het betreden van de kamer zag zij in een oogopslag hoe kritiek de toestand van Bung Karno was. Voedsel werd toegediend via een buis die was bevestigd aan zijn neus. Dewi zag ook onmiddellijk dat men nonchalant een pleister had aangebracht om de buis te bevestigen. Die avond is Sukarno ingeslapen.7

Op 21 juni werd het stoffelijk overschot van de oud-president naar Wisma Jaso teruggebracht. Dewi, die elders had overnacht, trof die dag in haar huis een totale chaos aan. Alle deuren stonden wijd open. Nergens waren sleutels. Iedereen kon vrij in, en uitlopen. Niemand zei er iets van. Links en rechts werden kunstvoorwerpen door soevenirjagers gejat. Voor haar ogen probeerde iemand iets in een krant te frommelen en mee te nemen. Een dame was bezig een kleurenportret van Sukarno uit een staande lijst te halen. Dewi gaf een gil. De foto werd gered. Men had een gordijn dat voor de ramen hing eraf getrokken en over de nog geopende kist met het stoffelijk overschot van de oud-president gelegd. Fotografen zouden dit steeds verwijderen om foto's te nemen, wat Dewi razend maakte. Niemand trad handelend op.

Bung Karno had altijd gezegd dat hij begraven wilde worden in de schaduw van een boom bij zijn huis in Batutulis. Suharto had besloten de oud-president te begraven in Blitar, Oost-Java, bij zijn moeder, zo onbereikbaar mogelijk voor mensen die het graf wilden bezoeken. Dewi en mevrouw Hartini Sukarno begaven zich, begeleid door Bung Karno's voormalige reizende ambassadrice mevrouw Supeni, naar Suharto om ervoor te pleiten dit besluit terug te draaien en de laatste wens van de overledene te eerbiedigen. Uiteraard willigde de president dit verzoek van Sukarno's weduwen niet in.

Sukarno werd per vliegtuig op 22 juni 1970 naar Oost-Java overgebracht en in Blitar begraven. Een miljoen mensen waren in Jakarta op de been toen de rouwstoet van Wisma Jaso naar het vliegveld reed. In de villa van Dewi had Suharto had persoonlijk de lijkkist in de vroege ochtend overgedragen aan generaal Maradan Panggabean, die het stoffelijk overschot namens de staat tot het moment vanteraarde bestelling in Blitar zou begeleiden.

Reeds op 2 juli 1970 werd Dewi aangehouden en op beschuldiging van corruptie ondervraagd. Ik belde haar vanuit Tokyo een aantal malen op bij Sukmawati Sukarnoputri, waar Dewi logeerde. Later, in Villa Rajada te Gland, bij Genève, toonde ze mij een volledige set van door de Indonesische geheime dienst afgeluisterde gesprekken tussen Dewi en mij, waar ook de gesprek-

ken gevoerd tussen Tokyo en Jakarta bij waren. Zij vertelde dat de effectiefste manier om geheime Indonesische staatspapieren en bandopnamen te bemachtigen was, om betrekkingen met rondreizende Indonesische uitgevers te onderhouden. Als voorbeeld noemde ze de fameuze Masagung, die ook al eens bij mij was komen aankloppen in Amsterdam. Via deze bronnen had zij ook bewijzen bemachtigd dat de cia vrijwel onmiddellijk na de machtsovername door Suharto in Jakarta een van de modernste elektronische spionagecentrales in Zuidoost-Azië had opgezet. Ook Nixon en Kissinger refereerden niet voor niets aan Suharto als ‘our boy’.

Bung Karno overleed dertig jaar geleden. Zijn dochter Megawati Sukarnoputri werd in 1999 vice-president, waar ik later nog op terugkom. Zijn oudste zoon, Guntur, is zakenman in Jakarta. Dochter Rachmawati richtte in 1999, na de val van Suharto, de Bung Karno University in Jakarta op, met volledige medewerking van interim-president Habibie. Karina Sukarno, die ik in Parijs leerde kennen toen zij drie jaar oud was, werd door Dewi naar de beste scholen in Frankrijk gezonden, waardoor Frans haar moedertaal werd.8 Zij belandde in Parijs in dezelfde klas als de dochter van prins Bernhard, Alexia baronesse Le Jeune. Zij studeerde aan de Boston University, werkte drie jaar voor de Japanse televisie in Tokyo en woont thans in New York, waar zij namens Indonesië als ambassadrice optreedt bij Unicef. Medio maart 2000 logeerde zij nog in Hotel de l'Europe omdat zij een dinerafspraak had met Freddie Heineken. Zij is nu een charmante 33-jarige intelligente jongedame, die exact weet hoe de wereld in elkaar zit, in tegenstelling tot de an-dere kinderen van Bung Karno, inbegrepen Megawati. Karina kan out of the blue op-bellen met de mededeling dat de kroonpretendent van Portugal een ontmoeting zou willen hebben met minister Ali Alatas van Buitenlandse Zaken van Indonesië, en of ik dit zou willen regelen. Het onderwerp: Oost-Timor. Het bezoek werd nog een succes ook.

Sukmawati Sukarnoputri is de dochter van Sukarno die me het meest aan haar vader herinnert. Ik heb dit, naar aanleiding van een verkiezingstournee in 1999, nader in een brochure beschreven.9 Sukma en mevrouw Supeni bezochten plaatsen op Java en Sumatra voor de Partai Nationalis Indonesia (pni), indertijd door Bung Karno opgericht. Ik reisde met hen mee. Guruh, de tweede zoon, heeft de glimlach van zijn vader. Hij woonde in de jaren zeventig een aantal maanden in mijn drive in huis te Amsterdam-Noord.

Uit het huwelijk van de president en mevrouw Hartini werden twee zonen geboren. Taufan studeerde in Californië maar overleed vroegtijdig aan kanker. Baju, de andere zoon uit dit huwelijk, ontmoette ik voor het eerst in 1994 bij mevrouw Hartini. Hij werkte op het staatssecretariaat van president

Suharto die dagen, wat me zeer bevreemdde. Maar zijn moeder bleek inmiddels een zeer hartelijke verhouding te hebben opgebouwd met de man, die zijn vader had verraden en vernederd, maar die bovendien verantwoordelijk was geweest voor diens wrede en mensonterende lot de laatste twee jaren van zijn leven, wat zijn einde heeft bespoedigd.

En Dewi Sukarno is in het jaar 2000 de populairste talk show host van Japan, omdat na zovele jaren in Parijs en New-York te hebben gewoond, haar niet-Aziatische aanpak vooral bij jongere generaties schijnt aan te slaan. Zij vierde onlangs haar zestigste verjaardag.

Intussen maakte Sukmawati Sukarnoputri, na een bezoek aan president Wahid bekend dat de laatste wens van haar vader eindelijk zal worden ingewilligd. Het graf van Bung Karno zal worden overgebracht van Blitar in Oost-Java naar Batutulis in West-Java, via de snelweg een uurtje rijden van Jakarta. Eindelijk zal de laatste rustplaats - in de schaduw van een boom in zijn eigen tuin - worden verwezenlijkt, zoals Sukarno zich dit altijd had gewenst.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen


Over dit hoofdstuk/artikel

landen