Grenzen aan de groei. Deel 2

50 gesprekken over het rapport van de Club van Rome

[p. 395]

De verklaring van Salzburg van de Club van Rome

4 en 5 februari 1974 kwamen leden van de Club van Rome en politieke leiders uit verschillende landen en culturen in Salzburg bijeen om te discussiëren over wereldomvattende problemen en alternatieven op langere termijn voor de menselijke samenleving, in het licht van de huidige gebeurtenissen die alle volkeren en naties met diepe zorg vervullen.

Wij willen in deze verklaring onze gezichtspunten over de belangrijkste kwesties die in dit debat naar voren kwamen, uiteenzetten.

Het is duidelijk dat de problemen die wij besproken hebben, ja alle problemen van deze tijd, op kritieke wijze met elkaar in een complex systeem verbonden zijn. De wereld wordt geconfronteerd met een ongeëvenaard veranderingstempo op economisch, maatschappelijk, politiek en technologisch gebied. Deze veranderingen hebben reeds voor een belangrijk deel grote beroering in het wereldbestel gebracht, zoals op 't ogenblik zonneklaar blijkt.

Beheersing van technologie en wetenschap heeft de huidige generatie een enorme macht in handen gegeven die zowel voor creatieve als voor destructieve doeleinden kan worden aangewend. De verbijsterende hoeveelheid informatie waarover de mens beschikt en de ontelbare methoden en vaardigheden die gemobiliseerd kunnen worden zouden de hoop rechtvaardigen dat deze macht gebruikt wordt voor een fundamentele verbetering van het lot van de mensheid als geheel.

Al deze hulpmiddelen baten ons echter weinig wanneer zij niet benut worden door een rationele sociaal-politieke organisatie die op een uitgesproken ethische basis rust. De werkelijkheid luidt echter dat de geïndustrialiseerde maatschappijen op verkwistende wijze functioneren en onnodig verbruik stimuleren. Daarnaast ontbreekt de mens de wil om op onze kleine en kwetsbare planeet vreedzaam samen te leven.

De wereldgemeenschap wordt verscheurd door een groeiende en onverdraaglijke ongelijkheid in levensstandaard en kansen. Naties blijven beleidslijnen volgen die met elkaar in botsing moeten komen. Rechtvaardigheid tussen de verschillende landen en in de landen afzonderlijk is ver te zoeken. De natuur wordt geplunderd en vergiftigd voor het welzijn van een enkeling en ten koste van velen, zowel nu als in de toekomst.

De huidige krisis ligt veel dieper dan alleen maar in een tekort aan olie, energie of voedsel. De negatieve effecten ervan zullen vele verschillende repercussies over de hele wereld met zich mee brengen. De arme landen en de arme klassen zullen daarbij het meest te lijden hebben. Dit is onvermijdelijk wanneer olie, voedsel of andere essentiële goederen schaars worden of wanneer handel, bijstand of muntstelsel als politieke wapens gebruikt worden.

Deze krisissituatie zal nog aanzienlijk verergerd worden door de snelle groei van de wereldbevolking, die zich van de huidige vier miljard binnen één generatie tot vijf, zes, zeven miljard zal uitbreiden. Om onze levensstandaard te handhaven of te verhogen zullen onze produktieve activiteiten zelfs in nog hoger tempo moeten toenemen. Wanneer deze ontwikkelingen zich doorzetten en er geen gezamenlijke pogingen worden ondernomen om ze in nieuwe richtingen om te buigen, kunnen zij catastrofale gevolgen hebben voor de toekomst van de mensheid.

De mens moet en kan deze uitdaging beantwoorden. Een wezenlijke stap is daarbij een praktische toepassing van het inzicht, dat problemen, volkeren en naties onderling van elkaar afhankelijk zijn. Deze interdependentie blijkt nog sterker op het gebied van politieke, economische, monetaire en technologische betrekkingen. Aan dit inzicht is reeds veel lippendienst bewezen. In de praktijk gaan de verschillende naties echter nog steeds te werk alsof zij nog in het volle bezit van hun soevereiniteit verkeren.

[p. 396]

Wij roepen alle volkeren en naties op om de consequenties van onderlinge afhankelijkheid te aanvaarden. Hoewel de vestiging van een rechtvaardig en stabiel wereldbestel enorm moeilijk is, hebben wij dringend behoefte aan nieuwe, speciale constellaties die tot de opbouw van een werkelijke wereldomvattende gemeenschap kunnen leiden. Samenwerking op regionaal niveau kan een eerste stap zijn die naar een integratie op bredere basis leidt.

Het moet elk volk en elke cultuur die deel uitmaakt van de wereldgemeenschap vrij staan om zich volgens eigen tradities en ideologieën te ontwikkelen en op deze wijze bij to dragen aan de eenheid in verscheidenheid op onze planeet die een vruchtbare dialoog tussen verschillende culturen mogelijk maakt. Een rechtvaardige orde en een stabiele situatie zijn ondenkbaar wanneer dit principe niet volledig recht wordt gedaan. Maar al te vaak is dit uitgangspunt in het verleden echter geweld aangedaan als gevolg van de bestaande ongelijkheid in potentieel en ontwikkeling in de wereld. En er zal pas een eind aan deze toestand komen wanneer de rechten en plichten van alle naties opnieuw geformuleerd worden en tot in details vastliggen, vooral met het oog op de positie van de zwakkere staten.

Tegelijkertijd dienen de verschillende naties zich er opnieuw toe te verbinden om de internationale instanties, en met name de Verenigde Naties en hun diverse organen, te versterken en vernieuwen, om de transformatie van het wereldbestel geleidelijk in de economische, maatschappelijke en politike constellatie van deze aarde tot uiting te laten komen.

Wij dringen er bij de Verenigde Naties op aan om het Handvest van rechten en plichten van de lidstaten, dat op 't ogenblik behandeld wordt, over te nemen en bovendien een onafhankelijke commissie op hoog niveau in het leven te roepen, die het huidige systeem van regionale en wereldomvattende instellingen opnieuw moet bezien om tot een effectiever internationale samenwerking te komen.

Op nationaal niveau zijn diepgaande hervormingen niet minder noodzakelijk. De onderlinge afhankelijkheid van de problemen en het hoge groeitempo maken het de overheidsapparaten - die op vroeger en simpeler tijden afgestemd zijn - moeilijk om de uitdaging te beantwoorden. De beperkte reikwijdte van nationale plannen en verkiezingsperioden richt de aandacht voornamelijk op directe problemen en dit ten koste van de kwesties op langere termijn. De verticale organisatie van het overheidsapparaat is niet in staat om de complexe wisselwerkingen van de problematiek adequaat te benaderen.

Wij geven de regeringen in overweging om hun structuur en werkwijze zodanig aan te passen dat bij het besluitvormingsproces concreet rekening kan worden gehouden met toekomstige behoeften.

De meest urgente problemen komen voor een belangrijk deel voort uit de snelle uitbreiding van de wereldbevolking. Het wordt als onvermijdelijk beschouwd dat onze planeet aan het eind van deze eeuw tweemaal zoveel mensen zal tellen als op het ogenblik. Het valt moeilijk voor te stellen hoe al het in cultuur gebrachte land de huizen, wegen, fabrieken, ziekenhuizen en scholen, ja alles wat de mens tot nu toe tot stand heeft gebracht, in nog geen dertig jaar kan verdubbelen - of meer - als wij de nieuwe stroom wereldburgers tenminste een redelijk bestaan willen garanderen.

Overmatige demografische druk vormt een rem op het ontwikkelingsproces, omdat elke generatie niet alleen voor zichzelf moet sparen en investeren, maar ook voor de niet-actieve helft van de bevolking die aan een snelle toename van het aantal inwoners inherent is. Bevolkingsgroei is daarom dan ook geen kwestie die alleen individuele ouders, maar ook de maatschappij als geheel aangaat. Het is bovendien niet onmogelijk dat de huidige ontwikkeling zich ook na het jaar 2000 zal voortzetten, waardoor de voorraad materiële en maatschappelijke hulpbronnen onmogelijk meer aan de vraag zal kunnen voldoen.

[p. 397]

Wij juichen het dan ook toe dat de Verenigde Naties het initiatief heeft genomen tot een wereldbevolkingsconferentie in 1974, en wij hopen dat dit alle landen zal aanmoedigen een bevolkingsbeleid op te stellen.

Wij raden elk land aan een nationaal bevolkingsbeleid te ontwikkelen en in te voeren dat afgestemd is op zijn eigen specifieke omstandigheden en dat rekening houdt met de grenzen van onze planeet; en wij adviseren de Verenigde Naties en alle afzonderlijke landen om de infrastructurele en andere consequenties van de verwachte verdubbeling van de wereldbevolking te bestuderen en hun economische, ecologische en andere beleidslijnen daarmee in overeenstemming te brengen.

De bevolkingsexplosie onderstreept de noodzaak om de produktie en voorziening van voedsel die nu zelfs voor de huidige demografische niveaus onvoldoende zijn, tot een adequaat niveau op te voeren.

Een van de dringendste taken waarvoor de wereld staat is dan ook om kwantitatief en kwalitatief voldoende voedsel te produceren. Een wereldgemeenschap is alleen Maar denkbaar wanneer zij elk van haar leden de essentiële basis voor leven en zelfverwezenlijking kan bieden - en voldoende voeding is daarvan uiteraard het meest fundamentele aspect.

Wij roepen op tot volledige steun aan het initiatief van het FAO, om tot een wereldveiligheidspolitiek op voedselgebied te komen, gebaseerd op strategische buffervoorraden van granen en andere essentiële goederen, en daarnaast op een regulerende instelling die zich bezighoudt met vraag en aanbod van voedsel op wereldomvattende schaal.

Dit moet als een begin gezien worden van een wereldomvattend plan voor de produktie, opslag en voorziening van voedsel, afkomstig van land en zee, gesteund door groots opgezette onderzoeksprojecten, naar bijvoorbeeld het effectief gebruik van tropisch land voor voedseldoeleinden.

Herstructurering van de landbouwsituatie van de wereld maakt tevens diepgaande maatschappelijke veranderingen noodzakelijk, evenals grootscheepse voorlichtingsprojecten in de verschillende streken en een nieuw internationaal mechanisme voor handel en distributie.

Bovendien vereist het enorme hoeveelheden industrieprodukten. Dit roept fundamentele kwesties op van produktieprioriteiten en een geografische herverdeling van de industrie.

Al deze activiteiten zullen ondergeschikt moeten worden gemaakt aan een veel intensievere planning, coördinatie en evaluatie van industriële capaciteit en werkgelegenheid dan tot dusver.

Wij zijn van mening, dat zowel de wereldvoedselstrategie als de produktiecapaciteit geleidelijk aan op basis van doelstelling en op lange termijn voor de samenleving als geheel opnieuw gestructureerd moeten worden.

Om een wereld waarvan de bevolking elk decennium met een miljard mensen toeneemt te kunnen voeden en van het noodzakelijke te voorzien, moeten wij het bestaande produktiepotentieel evenals de beschikbare energiebronnen en grondstoffen zo systematisch mogelijk mobiliseren. Tegelijkertijd moet er krachtig naar worden gestreefd om energie te besparen, materialen te bewaren en te recyclen en elke vorm van verspilling te vermijden.

De wereldbehoefte aan energie is gedoemd om in hoog tempo te stijgen, met name in het zich ontwikkelende deel van de wereld. De vooruitzichten op langere termijn wat een of andere vorm van energie betreft schijnen in principe goed te zijn. De verwezenlijking daarvan hangt echter af van vele factoren, en voornamelijk van de ontwikkeling van nieuwe energiebronnen. Omdat onderzoek, ontwikkeling, kapitaalvoorziening en bouw veel tijd vergen, is het van belang dat de diverse keuzemogelijkheden reeds nu worden vastgesteld.

Een van deze mogelijkheden die als de meest veelbelovende beschouwd worden,

[p. 398]

is het gebruik van kernenergie. Deze werpt echter wat veiligheid en maatschappelijke aanvaarding betreft, enorme problemen op. De bouw van een zeer groot aantal kerncentrales die noodzakelijk zou zijn, de daarmee gepaard gaande opeenhoping van gevaarlijke radioactieve produkten en de noodzaak om grote hoeveelheden radioactief afval te dumpen, met alle risico's van dien, maken een serieuze studie van eventuele alternatieven noodzakelijk. Het benutten van andere fossiele brandstoffen kan ongetwijfeld een belangrijke bijdrage leveren. In een verder verschiet ligt het gebruik van zonne-energie, een hulpbron die zich voortdurend vernieuwt en hoewel de huidige methoden om deze te benutten nog weinig efficiënt zijn, dient deze mogelijkheid verder onderzocht te worden.

Wij stellen voor dat er verschillende landen gezamenlijk de diverse keuzemogelijkheden voor nieuwe energiebronnen onderzoeken, en hun aandacht daarbij vooral richten op de maatschappelijke en veiligheidsaspecten van kernenergie en de eventuele toepassing van zonne-energie. Hiervoor moet een aantal gezamenlijke onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten worden opgezet.

De noodzaak om een wereldomvattende strategie voor het gebruik van energie te ontwikkelen, strekt zich ook uit tot andere natuurlijke hulpbronnen, en met name tot de mineralen. Bovendien moet er in internationale samenwerking naar gestreefd worden om ontwikkelingspatronen voor economische groei te ontwerpen die de behoefte aan schaarse materialen en de schade aan het milieu tot een minimum beperken.

Een andere kwestie die om onmiddellijke aandacht vraagt, is de toekomstige gesteldheid en het gebruik van de oceanen, die 70% van het totale aardoppervlak beslaan en bij de regeneratie van de natuur via diverse kringlopen een essentiële rol spelen. Reeds nu zijn zij in ernstige mate aangetast.

Aan de andere kant zijn de oceanen een potentiële bron van grote rijkdom voor de mensheid. Tot dusver strekte de exploitatie ervan zich voornamelijk uit tot visserij, de laatste tijd zelfs in al te grote mate. Deze activiteit maakt internationale regeling noodzakelijk. De hulpbronnen van de oceaanbedding, zoals mineralen en olie, trekken nu echter steeds meer de aandacht. Het is daarom van belang dat er reeds in een vroeg stadium internationale overeenstemming wordt bereikt over het gebruik van de oceanen, zodat eventuele conflicten tot een minimum beperkt kunnen worden.

Wij dringen er bij de aanstaande conferentie over zeerecht op aan om de vele vreedzame manieren waarop de oceanen gebruikt kunnen worden, vooral ten behoeve van de minder ontwikkelde landen, in overeenstemming te brengen met het in stand houden van de oceanen als onvervreemdbaar gemeenschappelijk erfdeel.

Boven alle complexe problemen waarmee de wereld geconfronteerd wordt, hangt de kwestie van vrede of oorlog. Vrede is veel meer dan de toestand van geen-oorlog, die heden ten dage in het grootste deel van de wereld heerst, en veel meer dan bewapeningscontrole en ontwapening of het voorkomen en oplossen van conflicten, al maken al deze elementen er uiteraard wel deel van uit. Vrede is een kracht die in de harten van alle mensen op aarde haar natuurlijke verblijfplaats moet vinden, het is een goed dat zowel een hoog aangeschreven culturele waarde als een maatschappelijke inventie moet zijn. Zij moet gebaseerd zijn op rechtvaardigheid en gelijke kansen voor iedereen. Vrede zou een eerste voorwaarde voor alles moet zijn, maar in werkelijkheid is zij slechts het eindprodukt van de situatie waarin de menselijke samenleving zich bevindt.

Wij weten dat vrede voornamelijk afhankelijk is van de grote mogendheden. Zij zijn meester van een verfijnde vernietigingstechnologie die zij nog voortdurend proberen uit te breiden, zij bezitten arsenalen kernwapens die in staat zijn om al het menselijk leven op deze planeet volledig weg te vagen, en zij zijn de voornaamste leveranciers van enorme hoeveelheden conventionele wapens in alle de-

[p. 399]

len van de wereld. Bovendien usurperen zij op deze wijze een onmetelijk potentieel aan materiaal en energie en leggen beslag op menselijk talent dat anders voor constructieve doeleinden zou kunnen worden aangewend.

De vestiging van een wereldorde en de oplossing van de wereldomvattende problematiek is afhankelijk van het handhaven van de vrede. Wij juichen van harte alle tekenen toe, die erop wijzen dat de grote mogendheden in dat opzicht een groeiend verantwoordelijkheidsbesef aan de dag leggen, en wij dringen er bij hen op aan om hun pogingen uit te breiden en gezamenlijk de fundamenten voor een duurzame wereldvrede te leggen.

Voor een duurzame vrede is ook een algemene economische zekerheid vereist. Dit impliceert een groot aantal internationale regelingen op diverse terreinen die onderling met elkaar in verband staan, zoals rechtvaardige verhoudingen tussen de prijzen van grondstoffen en industrieprodukten, stabiele monetaire betrekkingen, inflatiebeheersing en het voorkomen van speculatieve en disruptieve maatregelen in verschillende economische sectoren.

Aan de bron van al onze problemen en aspiraties, vinden wij uiteraard de mens zelf, zijn gedragingen, zijn verwachtingen, zijn vermogen tot inzicht in de veranderende werkelijkheid van het technologisch tijdperk, en zijn vermogen om zich aan te passen en doelgerichte veranderingen aan te brengen. Voor het herstel van de gecompliceerde en dreigende toestand van de wereld is ook de maatschappelijke verbetering en ontwikkeling van het menselijk potentieel en een beter gebruik ervan noodzakelijk. Op het gebied van onderwijs, opleiding, informatie, motivatie en participatie van de mens bij het bepalen van zijn eigen lot, blijven nog vele elementaire vragen open.

Wij hechten zeer veel waarde aan de bijeenkomst in Salzburg. Deze heeft in de allereerste plaats aangetoond dat een nieuwe geest van actieve solidariteit en samenwerking van alle volkeren en naties - die wij de geest van Salzburg noemen - onontbeerlijk voor de mens is, wil hij de uitdaging van deze tijd kunnen beantwoorden.

Deze verklaring is in deze geest opgesteld. Wij hopen dat anderen ons daarin willen volgen.