Grenzen aan de groei. Deel 2

50 gesprekken over het rapport van de Club van Rome

[p. 223]

Kakuei Tanaka

Premier Kakuei Tanaka van Japan werd 4 mei 1918 geboren in de prefectuur van Niigata. In 1936 behaalde hij het einddiploma van een technische middelbare school in Chuo. In 1943 richtte hij de Tanaka Construction Company op. In 1947 deed hij zijn intrede als lid in het Huis van Afgevaardigden. In 1957 werd hij minister voor PTT en Telecommunicatie in het eerste kabinet-Kishi. In 1962 vinden wij hem als minister terug in het tweede kabinet-Ikeda met de portefeuille van Financiën. Hij houdt deze functie in het eerste kabinet-Sato in 1964. In 1972 wordt hij tot voorzitter gekozen van de liberale democratische partij en wordt hij tevens minister-president van Japan. Dit gesprek vond plaats in het bureau van premier Tanaka in Tokio op 24 oktober 1973 om 14.00 uur. Twee dagen tevoren kreeg de auteur in het Imperial Hotel een telefoontje van een secretaris van de eerste minister met de mededeling: ‘Wij hebben een ruimte voor uw interview gevonden. Henry Kissinger komt niet. Hij moet naar Jerusalem.’ Alhoewel de populariteit van de heer Tanaka bij het ter perse gaan van dit boek tot beneden de 20 percent was gedaald, zou zijn partij, de l.d.p., op 6 juli 1974 opnieuw bij verkiezingen voor het Japanse Hogerhuis de macht weten te behouden.

U heeft eens gezegd dat de ideeën in uw boek De theorie van de vernieuwing van de Japanse eilanden¹ niet gerealiseerd kunnen worden, als de ideeën van de premier geen gelijke tred houden met de razendsnelle veranderingen in de algehele wereldontwikkeling. Hoe beschouwt u de benaderingswijze van de Club van Rome in relatie tot de bestudering van de toekomst en onze overlevingskansen?

Gelet op de huidige omstandigheden, waarbij de gemiddelde levensduur van mensen is toegenomen, en waarbij men de toename van het geboortecijfer niet kan tegenhouden, is het onvermijdelijk dat het aantal inwoners van de wereld steeds groter wordt. Hier komt nog bij, en dat is ook noodzakelijk, dat de levensstandaard van de ontwikkelingslanden op een hoger peil gebracht zal moeten worden.

Ik ben het daarom in ieder geval niet eens met de mening dat het groeipercentage nul zou moeten zijn. Ik sluit mij echter stellig aan bij de opvatting dat er, binnen de ruimte van een behoorlijk groeicijfer, plaats moet worden gevonden voor het streven naar wereldvrede en het geluk van alle mensen.

Ik geloof dat uw benadering van internationale zaken veel ruimte laat voor persoonlijk initiatief, in vergelijking tot de traditionele Japanse benadering; dat wil zeggen, absoluut niet aan gewoonten gebonden, onorthodox. Bent u een voorstander van directe, persoonlijke topdiplomatie?

Er bestaat op het ogenblik een algemene tendentie, die de wereldvrede nastreeft en ik verwacht, dat men in die richting voort zal gaan.

1 Building a New Japan: a plan for remodeling the Japanese archipelago. The Simul Press, Tokio 1972.

[p. 224]

Desondanks zijn er in werkelijkheid talloze moeilijkheden en problemen. Het is vanzelfsprekend noodzakelijk dat wij, met de conventionele diplomatieke methoden in het conventionele diplomatieke vlak, door middel van een langdurige procedure tot akkoorden proberen te komen.

Maar naast deze methode van geleidelijk overleg is er nog een andere mogelijkheid, namelijk, dat men op een topconferentie een fundamentele afspraak maakt voor een bepaalde ontwikkeling, en dat men dan daarop zijn diplomatieke werkzaamheden baseert en van daaruit verder werkt. Ik ben van mening dat deze methode zeer doeltreffend is. Ik geloof dat een diplomatie die streeft naar het geluk van de mens en naar een permanente wereldvrede in de vorm van een topconferentie over een specifiek internationaal onderwerp, een onmisbare en nieuwe vorm van diplomatie is. Ik ben ervan overtuigd dat het éen van de methoden is om de zaken rationeel op te lossen en dat iedereen, van welke generatie dan ook, het hiermee eens zal zijn.

Beschouwt u het als een doeltreffende en moderne benaderingswijze, dat men op een topconferentie zéer openhartig en spontaan meningen uitwisselt?

In de conventionele diplomatie overheerst de veronderstelling dat de diplomatie wordt uitgeoefend om het belang van het eigen land te beschermen. Tot dusverre koesterden wij een dergelijk vaststaand idee over diplomatie: terwijl men in een langdurige, tijdverspillende procedure onderhandelt met zijn partner, laat men geleidelijk aan zien wat men werkelijk aan te bieden heeft, door herhaaldelijk overleg te plegen en zaken op elkaar te laten volgen, precies zoals men schaak speelt. Wij hebben altijd gedacht dat dit diplomatie is. Daarom heeft de traditionele diplomatie steeds bijzonder veel tijd in beslag genomen. Een minpunt hierbij is dan ook, dat gedurende de loop van de onderhandelingen van het begin tot het eind, de realiteit niet doordringt tot de toplaag van het land, omdat de diplomatie gebaseerd is op een langdurige en geleidelijke procedure.

Maar tegenwoordig is de wereld kleiner geworden. Er zijn belangrijke zaken die een urgente oplossing noodzakelijk maken. In 1973 kwam een wapenstilstand in West-Azïe tot stand als gevolg van direct telefonisch contact tussen de leiders van de Verenigde Staten en Rusland, alsmede door het zenden van afgevaardigden om te onderhandelen. Zelf hebben wij hier wat wij noemen een ‘hot line’-verbinding met de Verenigde Staten.¹ De vertegenwoordigers van de Verenigde Staten en Japan kunnen thans rechtstreeks via de telefoon met elkaar spreken. Dit is een zéer rationele rnethode. Om die zelfde reden brengt de methode van het houden van topconferenties geen tijdverlies met zich mee, zoals dat vroeger het geval was bij langduri-

1 Premier Tanaka wees mij op een witte telefoon, naast andere zwarte toestellen geplaatst bij zijn bureau.

[p. 225]

ge op elkaar volgende onderhandelingen.

Een topconferentie moet in een zodanige sfeer plaatsvinden, dat de leiders elkaar hun eigen, eerlijke standpunt voorhouden, en van daaruit zoeken naar een mate van overeenstemming. Men kan stellen, dat de benadering via een topconferentie een drastische manier is om zaken te doen, maar dit is mijns inziens de enige juiste wijze. Ieder land in de moderne wereld vraagt er nu om. Ik denk dan ook dat deze vorm van diplomatie thans onvermijdelijk is. Bovendien, dat de leiders van de wereld bezoeken uitwisselen is niet alleen een kwestie van protocol, want de leiders moeten elkaars problemen leren kennen en beoordelen, om op die manier tot een definitieve conclusie te kunnen komen. Dit geldt zowel voor wereldproblemen als voor problemen van de twee betrokken landen. Vervolgens wordt de definitieve conclusie in admimstratieve structuren opgenomen, en men vervolmaakt er voortdurend de vormen van. Deze topdiplomatie moet vrij zijn van diplomatieke technieken en gewoonten, wanneer men zoveel mogelijk wil bereiken. Deze vorm van topdiplomatie is noodzakelijk en onvermijdelijk in de moderne diplomatie. Indien men in de topdiplomatie geen spontane en concrete meningen zou kunnen uitwisselen, denk ik dat dit soort topconferenties zinloos zou zijn.

Voelt Japan zich dichter tot de Verenigde Staten aangetrokken dan tot Europa? Bent u door uw bezoek aan Europa tot de conclusie gekomen dat het mogelijk is de communicatie tussen Japan en Europa te verbeteren?

Wanneer men de handelscijfers ziet, is het zonder meer duidelijk dat de relatie tussen Japan en de Verenigde Staten zeer hecht is. Het totale handelsvolume (de som van het directe en indirecte handels-volume) tussen Japan en de Verenigde Staten beliep in 1973 een bedrag van dertig miljard Amerikaanse dollars.

Bovendien hebben wij, zoals ik vertelde, een ‘hot line’ tussen Japan en de Verenigde Staten, zodat de president van de Verenigde Staten en de premier van Japan direct met elkaar kunnen telefoneren.

Daarentegen was het handelsvolume met Europa in 1973 ongeveer zeven miljard Amerikaanse dollars. Dat is ongeveer 10% van het totale handelsvolume van Japan en ongeveer 3% van het totale handelscijfer van de Europese Gemeenschappen. Wat dit betreft kan men dus zeggen dat de diplomatieke pijplijn tussen Japan en Europa smal is geweest. Maar nú zijn er talloze problemen die samenwerking tussen Japan en de e.e.g. onvermijdelijk maken, zoals internationale monetaire kwesties, de bevordering van de nieuwe handelsakkoorden (‘international round’), kwesties van grondstoffen en van energie, ontwikke-lingshulp, de milieukwestie, en wat dies meer zij.

Ik ben ervan overtuigd dat Japan en Europa een stuk dichter bij elkaar zullen komen te liggen door mijn bezoek van 1973 aan Europa, ^ dat de verbbdingslijnen tussen Japan en Europa duidelijker zullen zijn geworden.

[p. 226]

Gelooft u dat it de doelstellingen van uw plan tot vernieuwing van Japan tot voltooiing zal kunnen brengen?

Japan is kleiner dan de staat Californië. En bovendien is 32% van de totale bevolking geconcentreerd op 1% van het totale landoppervlak. Dat is de situatie van nu. Maar momenteel zijn wij bezig met de bevordering van verschillende projecten die in 1985 voltooid kunnen zijn, zoals zevenduizend kilometer voor een nieuwe supersneltrein, tienduizend kilometer autosnelweg, elfhonderd stuwdammen, provinciesteden in diverse regio's, academiesteden, etcetera. Ik ben er daarom van overtuigd dat ik deze onderneming van vernieuwing gemakkelijk tot een goed einde zal kunnen brengen.

Japan gaat een exportbeperking uitvoeren tot een bedrag van ongeveer driehonderdzevenendertig miljoen Amerikaanse dollars ($ 337 400 000), dat wil zeggen, tot dusverre de grootste exportbeperking. Terzelfder tijd gaat Japan in de Chinese Volksrepubliek een staalindustrie opzetten.

Wanneer u nu in twee opzichten de relatie met de Chinese Volksrepubliek beziet - namelijk tegen de achtergrond van uw historisch opzienbarende bezoek aan Peking en het feit dat China uw grootste buurland is op weg naar ontwikkeling - in welke richting denkt u dan dat de economische en menselijke verhoudingen tussen de beide landen zich zullen ontwikkelen?

Sinds de normalisatie van de diplomatieke betrekkingen tussen Japan en de Chinese Volksrepubliek wordt de economische en menselijke verhouding tussen Japan en de Chinese Volksrepubliek op soepele wijze bevorderd. De Japans-Chinese betrekkingen hebben al een geschiedenis van een lange vijfduizend jaar. Ik ben ervan overtuigd dat het ontbreken van betrekkingen gedurende de laatste vijftig jaar geen grote hindernissen en problemen zal opleveren, als men let op de geschiedenis van onze eeuwenoude betrekkingen. De Chinese Volksrepubliek heeft achthonderd miljoen inwoners. De vriendschap tussen Japan en dit buurland met zijn achthonderd miljoen inwoners zal tot volle tevredenheid bevorderd en steeds breder worden.

Ik heb gesprekken gevoerd met studenten van de Hitotsubashi-universiteit. Uit die gesprekken heb ik de indruk overgehouden dat zij zich in groten getale bewust zijn van de wereldproblemen. Zij beseffen in toenemende mate dat er nu urgente maatregelen moeten worden getroffen als Japan een overlevingskans wil hebben voor de toekomst. Maar zij hebben ook wantrouwen in de leiders van de wereld. U, als leider van het moderne Japan, wat verwacht u van, of wat vraagt u - wat deze verschillende problemen betreft - aan de jongere generatie van Japan, of in bredere zin van de gehele wereld?

De ontwikkeling van het verkeer en van de communicatie heeft de wereld kleiner gemaakt. De tijd is voorbij dat men uitsluitend op zou kunnen komen voor belangen van eigen land. Ook bij u ziet men, dat de negen landen zich inspannen voor de uitbreiding en vereniging van Europa. De jeugd zal de wereld van morgen moeten overnemen.

[p. 227]

Ik hoop dat zij ernstig zal nadenken over de vraag hoe de nieuwe wereld er uit zal moeten zien, en over de kwestie hoe de concrete diagnose moet luiden om het meest ideale beeld te verwerkelijken. Door uitsluitend de huidige wereld te kritiseren, zal men nimmer tot een oplossing komen. Het is mijn wens dat zij zich met concrete voorbeelden zullen bezighouden, namelijk met de vraag, hoe men nu zijn eigen verplichtingen zou moeten vervullen om de wereld op zijn schouders te kunnen dragen. Want de wereld van morgen zál op den duur op hun schouders rusten. Tenslotte nog dit. In de geschiedenis van de mens, in welk tijdperk of welke periode ook, heeft de jeugd steeds voldaan aan eigen verplichtingen. Zij heeft hiermee de geschiedenis van de mens voortgezet. Dat móet men weten.