Logo DBNL
Grenzen aan de groei. Deel 1 (1973)

Grenzen aan de groei. Deel 1

(1973)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

75 gesprekken over het rapport van de Club van Rome


Vorige Volgende

William I. Thompson

Professor William Irwin Thompson is verbonden aan de York-universiteit in Toronto, Canada.
Hij werd in Chicago, Illinois geboren (1938). Hij promoveerde in 1966 aan de Cornell-universiteit in Ithaca, New York. Hij heeft zowel aan Cornell als aan het Massachusetts Institute of Technology colleges gegeven.
Professor Thompson heeft de laatste jaren tal van artikelen geschreven, onder meer voor Time Magazine, Harpers en de New York Times. Zijn boek At the Edge of History (Harper and Row Publishers, New York, 1971) heeft in de Verenigde Staten sterk de aandacht getrokken. Hoofdstuk 3: ‘Getting back to things at m.i.t.’ (pag. 48-73) is wellicht de scherpste kritiek welke ooit op een modern technologisch instituut werd gepubliceerd.

Bent u het met de psychoanalist Erik H. Erikson eens, dat 'de mens het zich niet langer kan veroorloven zich illusies te maken over zijn eigen aard of die van zijn soort of over de pseudo-soorten die hij zijn vijanden noemt?1 Zullen wij ooit in een tijd belanden waarin de mens met de werkelijkheid leert leven?

Ik geloof dat de dreiging van de vernietiging van de aarde een reactie oproept in termen van wat Toynbee2 ‘the challenge and response’ genoemd heeft. Sommige van de illusies die wij van de werkelijkheid hebben maken deel uit van de oude industrieel-bestuurlijke periode, namelijk dat de natuur dood is, dat men haar zijn wil kan opleggen, dat de natuur een vacuüm is dat tot ontwikkeling moet worden gebracht en moet worden veranderd in massale parkeerplaatsen of Tokio's en dergelijke zaken. Aangezien wij ons bewegen in de richting van een ander soort cultuur komen wij met een geheel nieuwe conceptie van de natuur, de geest, het ego en de maatschappij op de proppen. Het gaat hier om een mutatiesprong in de menselijke evolutie.

Zo was het bijvoorbeeld een van de illusies waaraan de industriële maatschappij zich vastklampte, dat de wereld verdeeld werd tussen de natuur (een dode, inerte materie) en het bewustzijn, dat subjectief was, onwezenlijk en vol loutere gevoelens. Gevoelens mochten nooit vertrouwd worden omdat gevoelens niet reëel waren. Ons gevoel zou ons zeggen dat een bos mooi was en bewaard moest blijven, maar de werkelijkheid met al zijn economische aspecten toonde ons aan dat er winst behaald kon worden. Daardoor werd de mens in de industriële maatschappij geoefend in het veronachtzamen van zijn gevoelens, van zijn lichaam, van de lagere maatschappelijke klassen, van de problemen van armoede en dergelijke. Hem werd geleerd met een dappere, mannelijke houding door het leven te gaan en de realiteit overal waar hij daartoe in staat was tot ontwikkeling te brengen. Tegenwoordig koestert men de illusie dat de realiteit de splitsing is tussen materie en bewustwording, wat absoluut fout is. Het is meer een continuïteit waarin massa bestaat, energie voorkomt - en waaruit het bewustzijn ontstaat. Binnen die continuïteit kunt u alle kanten op.

Het bewustzijn kan tegenwoordig een directe uitwerking op de massa

hebben. De manier waarop wij dat ontdekt hebben is door het bestuderen van de manieren waarop menselijke wezens zich in het algemeen gedragen, in negatieve zin. Laten wij bijvoorbeeld de aarde eens bekijken. Er bestaat een duidelijk negatieve feedback, zich uitend als milieuvervuiling, die ons duidelijk maakt dat wij bezig zijn de aarde te vernietigen. Wij zien dat wij de natuur beïnvloeden doordat wij haar vergiftigen en vernietigen tot een punt waar wij onszelf vernietigen. Toch kunnen wij ons niet voorstellen dat dit een situatie is waarin tegenstellingen een bondgenootschap zijn aangegaan. Wij zien de feedback van ons bewustzijn op de natuur; dat noemen wij dan cultuur. In positievere zin kunnen wij nu de opkomst van een nieuwe planetaire cultuur bespeuren, een cultuur die een geheel andere relatie schept tussen de geest en de natuur.

De Hopi's3 met hun oude cultuur waren in staat door het concentreren van psychische energie graan in de woestijn te laten groeien. Uri Geller is een paragnost uit Israël. Hij werkt op het ogenblik hier in de Verenigde Staten bij een aantal studiecentra die op wetenschappelijke leest geschoeid zijn en bewijst tot genoegdoening van fysici dat hij door middel van psychische energie in staat is metalen staven te verwringen, te buigen en te breken. Hij gaf een demonstratie in het kantoor van de rector-magnificus van Kent State-universiteit. Hetzelfde deed hij in New York. Ook in Californië worden op dit moment hierover onderzoekingen verricht. Hoe is dit mogelijk? Dit schendt alle opvattingen over de betrekkingen tussen de geest en de natuur. Niettemin hebben mensen van de wetenschap ons zo'n vijftig jaar geleden in het kader van de kwantumtheorie verteld dat de waarnemer ingrijpt in het systeem dat hij waarneemt, dat wij de relatie tussen geest en natuur in elke vorm van wetenschap als werkelijkheid moeten ervaren. Nu hebben industriëlen de wetenschap altijd verdraaid en hebben gezegd: nee, dit alles in niet waar. Natuur betekent economisch denken. De natuur is niet anders dan dode materie. Fantastische theorieën en de kwantummechanica moeten worden genegeerd. Het probleem waar wij mee te maken hebben is niet dat de humanisten niet wetenschappelijk genoeg zijn, maar dat de lieden die de wetenschap gebruiken en misbruiken om macht te kunnen uitoefenen, die zelfde wetenschap prostitueren en alle implicaties van de wetenschap zelf ignoreren, ten einde een soort bestuurlijke technologie te scheppen die met de natuur heel weinig te maken heeft.

Als mensen spreken over de oplossing van het probleem van de menselijke cultuur door toepassing van de wetenschap, laten wij zeggen in termen van de psycho-geciviliseerde maatschappij van Skinner4 of Delgado,5 gaan zij verder met dat misbruik van de ware wetenschap. De wetenschap zoals zij geïnstitutionaliseerd is in de structuren van een industrieel-bestuurlijke maatschappij, vormt een sterke bedreiging voor de menselijke cultuur, omdat wij voor de eerste maal in de geschiedenis van de mens zien hoe een elitegroep probeert de menselijke cultuur te vervangen door management en gedragswetenschappen. Dat is een integrerend deel van de industriële maatschappij. Laat mij u een voorbeeld geven.

Toen de industriële maatschappij voor de eerste keer tijdens de Wereldtentoonstelling te Londen in 1851 in al haar macht glorieerde, bestond er in de City van Londen een enorm tumult over de vraag wat er met de bomen in Hyde Park moest gebeuren. Uiteindelijk werd besloten deze niet te vellen maar er een overkoepeling van staal en glas overheen te bouwen. Wat in feite op onbewust niveau gebeurde was dat de menselijke cultuur voor de eerste keer zei: ‘Laat de cultuur de natuur beschermen.’ Wij kunnen de natuur in een park zetten, binnen de cultuur, omdat wij nu in staat zijn de natuur te beheersen en te domineren.

 

U doelt op het mcluhanisme?6

Eigenlijk meer op Hegel.7 Die kwam vóor McLuhan. McLuhan heeft Hegel nooit op zijn waarde geschat. De speciale dialectiek waarin het tot een moeras vervallen milieu tot kunstwerk wordt is typisch Hegeliaans. Vandaag de dag wordt aan het Stanford Research Institute een onderzoek ingesteld naar methoden om te weten te komen hoe men op het moment van een crisis moet handelen en hoe men de toekomst vóor kan zijn. Wat zijn de krachten die culturele verandering voortstuwen? Op welke manier bepalen waardesystemen, motiveringen en mythische beelden, door de mens zelf geschapen, het gedrag van de mens en de intermenselijke relaties? Het doel er van is het scheppen van een meeromvattender structuur die wij ‘management’ noemen. Via dat management zal de wetenschap het beeld van de mens beter kunnen begrijpen. Men zal beter leren zien hoe de menselijke cultuur te werk gaat, om daarna in staat te zijn een systeemanalytische benadering te vinden en binnen het systeem van dit management al datgene te betrekken wat er vroeger buiten stond. Dan pas zal de cultuur werken op een niveau dat door de gedragswetenschappen wordt bepaald.

 

Doelt u nu op het werk van professor Platt8 in Stanford?

Ja. John R. Platt is van het bovenstaande een volmaakt voorbeeld. Hij is een man van goede wil. Dat is echter niet meer voldoende, omdat mensen van goede wil bepaalde illusies koesteren, en hun illusies kunnen een aanleiding vormen tot grotere problemen dan die welke zij proberen op te lossen. Platt's benadering in What We Should Do is dat we op deze aarde een soort noodprogramma zouden moeten hebben. Een soort Manhattan-project9; alle experts die het probleem door en door kennen bij elkaar zetten, en dan zullen zij de zaak wel even voor ons regelen. In veel gevallen zijn het juist de experts die de problemen scheppen, die voor ons liggen. Het is net als het geval van de arts die een lichaam attaqueert met een harttransplantatie en, nadat het lichaam het vreemde hart afstoot, opnieuw optreedt en krachtige medicijnen begint in te spuiten en de aanval op het lichaam voortzet tot de patiënt uiteindelijk op de rand van het graf balanceert. Nooit zal de arts zich beraden en zeggen: het lichaam is een harmonieus, organisch systeem; eigenlijk werk ik met al mijn geneesmethoden tegen de ziekte zelf in. Platt is daarvan een klassiek voorbeeld. Ik geloof dat hij zeer bepaald een gevangene is van het klassieke paradigma. En als ik het woord

paradigma gebruik denk ik uiteraard aan Thomas Kuhn's Structure of Scientific Revolutions.10 Het is duidelijk bewezen dat er een nieuw schema in opkomst is waarin de geest een andere relatie met de natuur zal hebben. Laat mij dat op een andere manier verklaren.

Wanneer wij een universum hadden dat geheel uit natuur was opgebouwd, uit pure stof, zonder geest, dan zou het een soort soepel, neutraal universum zijn dat beantwoordde aan mechanische wetten, wat trouwens vrijwel overeenkomt met het beeld dat de meeste mensen van het heelal hebben. Denkende geesten op aarde zijn een toevallig bijprodukt van stof op een onbetekenende planeet in een onbetekenende uithoek van het universum. Wanneer wij in dat zuiver stoffelijke universum denkende geesten zouden plaatsen die zich bewust waren van de natuur en van de wetten van de natuur, ons eigen gemaakt via de mathematica en de wetenschap, zou dat nieuwe universum niet langer hetzelfde universum zijn. Omdat er dan een mens in zou leven die zich van dit universum volmaakt bewust was. Dat zou immers het universum zélf radicaal en totaal veranderen. Het zou een volkomen ander systeem worden. Geesten verwekken feedback op de natuur en beginnen de natuur te veranderen. Wat wij de feedback van het bewustzijn op de natuur noemen is cultuur. Nu is cultuur, volgens het oude paradigma, emotioneel, gevoelig, subjectief en eigenlijk niet erg belangrijk. Wel belangrijk is de economische, technische en materiële basis van de cultuur: die bepaalt het heersend begrip voor alle sociale en de meeste fysische wetenschappen. De moeilijkheid is dat wij ons niet realiseren, of ons misschien als gevolg van de ecologische crisis pas nu beginnen te realiseren, dat de inwerking en de feedback van de cultuur op de natuur zo sterk zijn, dat zij in feite de structuur van de natuur zelf kunnen veranderen tot een punt waar kernenergie of atoomfusie niet meer te beteugelen is. Wij zien dit in de crisis rond onze planeet doordat onze cultuur zich in onze vervuilde atmosfeer aftekent. Dat is nooit eerder zichtbaar geweest. Als wij vroeger over cultuur spraken hadden wij het over een of ander eiland of over de een of andere stad. Wij hadden geen idee van een wereldomvattende cultuur. Daarom maakt de planetaire feedback, de negatieve feedback van de milieuvervuiling er eenieder kritisch van bewust dat cultuur bestáat, dat zij een enorme macht bezit en dat, als wij niet heel goed oppassen, zij in staat is de natuur te vernietigen. In die zin is menselijke cultuur een systeem van bewustzijn, van mathematica en vormen van zuivere symboliek. Wij denken dat niets van materiële aard de wezenlijke structuur van de materie zelf kan aantasten of veranderen. Maar dat is een omkering van de werkelijkheid. Wij kunnen bijna zeggen dat het object van het universum bijna niet zo belangrijk en machtig is als het subject van het universum, want door het manipuleren met symbolen kunnen wij sterren nabootsen via thermonucleaire fusie en het eindige verleggen. Eigenlijk zou dit voor ons een aanleiding moeten zijn om terug te gaan naar het tekenbord en te zeggen: ‘Goed dan, als de relatie van de geest met de natuur dan zo belangrijk is, hoe kunnen wij die relatie dan op de beste manier onder de knie krijgen?’ John R. Platt zou zeggen dat men dan

alle mensen van de wetenschap bij elkaar moet halen, omdat die alles afweten van het manipuleren met symbolen en de mathematiek. Maar wat doen wij met die anomalieën buiten het wetenschappelijk paradigma, zoals de Israëlische paragnost die ijzeren staven met psychische energie verwringt? Ik geloof niet dat de technocraten, de mensen aan de top, die anomalieën onderkennen. Zij verwerpen deze en zeggen dat de oude stellingen nog steeds van kracht zijn. Maar zij zijn slechts de gevangenen van de industriële maatschappij. Alles wat zij kunnen doen is steeds grotere overheidssubsidies verkrijgen voor steeds grotere ‘think-tanks’,11 voor een steeds grotere vloed van papieren en fotokopieën en de eindeloze stroom van binnenvloeiende gegevens, tot zij zichzelf op de brandstapel van overbodige informatie kunnen werpen.

 

En de theorie van Skinner omtrent de mechanische beheersing van het milieu?

Ik geloof bepaald niet dat het probleem daarmee wordt opgelost, omdat het probleem heel wat simpeler en subtieler is. Ik geloof niet dat cultuur gemanipuleerd kan worden. Zodra men de cultuur mechanisch gaat beheersen krijgt men een terugval in cultuur. Op een of andere manier lijken wij altijd over een zuiver maatschappelijke structuur te praten. Cultuur is meer dan een sociale structuur. Zij bestaat uit uitingsvormen van bewustzijn en kunst. In vele opzichten kan de werkelijk kosmische gewaarwording die begrip inhoudt over de samenhang tussen massa, energie en bewustzijn niet opgevangen worden binnen het paradigma van - om maar eens iets te noemen - het technisch besturen van een gedragspatroon.

Kort geleden sprak ik met Carlos Castaneda12 die de drie zeer populaire en belangrijke boeken heeft geschreven over de oude wetenschap van de Yaqui's, over de opvattingen van de oude tovenaars van het archaïsche Mexico. Hij behoort tot een aantal esoterische denkers die ons binnenleiden in een nieuwe planetaire cultuur, de tot nu toe onbekende geheime gedragspatronen van kleine cultuurgemeenschappen. Wat op dit moment speelt in deze planetaire cultuur is dat de oude, esoterische technieken voor de overbrenging van het bewustzijn, zoals gebruikt door de Hopi, de Indianen en zelfs door de Druïden, nu in de publieke aandacht komen. Wij gaan eindelijk kennisnemen van zaken die tot dusver zeer geheim werden gehouden. Zo is het met de boeken van Castaneda gegaan. Op dit moment13 heeft een half miljoen mensen gelezen over de techniek die een bijzonder oude Indiaan in het noorden van Mexico bij zijn toverij toepaste. (Hij wordt Don Juan genoemd.) Ik geloof dat dit heel belangrijk is. Deze Don Juan zegt ons dat wanneer wij sterven, de moeilijkheid is dat wij sterven met de totaliteit van onszelf. Ongelukkigerwijze leven wij slechts met een zeer klein en onbetekenend deel van onszelf. Wij zullen op het moment van ons sterven moeten leren leven met de totaliteit van onszelf en de enormiteit van onze dood af te wegen tegen de enormiteit van ons leven. Als wij dat op planetaire schaal transponeren en het geheel nog wat opblazen kunnen wij inzien dat onze planeet binnen vijftig jaar (ik haal het rap-

port van de Club van Rome aan) in haar totaliteit zal sterven. Door de activiteiten van Shell en Standard Oil zullen mensen in dorpen in India en overal elders sterven omdat de lucht die zij inademen geen leven meer inhoudt. Als wij eenmaal te gronde gaan, gaat de mensheid te gronde, meegesleept door haar totaliteit. Wij hebben bovendien te maken met de elitaire opvattingen van een beperkt aantal technocraten, managers en experts die pogen de wijde blik op een alomvattende humane cultuur te vervangen door een eenzijdige visie, die van multinationale corporatie. Dit heeft niets te maken met de totaliteit van de cultuur. Om het ironisch te zeggen, het is een illusie. Het is een verlengstuk van de visie van de manager, van de multinationale corporaties die zich klaarblijkelijk verder zullen blijven ontwikkelen, het milieu verder zullen vervuilen en in industriële termen door zullen drammen. Zij kunnen niet meer stoppen. Zij kunnen niet meer anders gaan denken. De jonge wetenschappers die nu aan de voet van de ladder staan zullen eenvoudig hun beweegredenen verschuiven naar het nieuwe model van verbuiging, en beginnen een totaal nieuwe revolutie in de wetenschap te creëren. Dat is precies wat pas afgestudeerde studenten en wetenschapsmensen op het ogenblik doen. Terwijl oudstrijders uit de Tweede Wereldoorlog als Walt W. Rostow14 of Herman Kahn15 eenvoudige vormen van bestuur ontwerpen wenden de studenten zich tot de soefibeweging, het zen-boeddhisme, yoga en de genezing van (via) de ziel (geest). Dat zijn dan de vijfhonderdduizend mensen die de boeken van Carlos Castenada lezen. Die mensen proberen de natuur, de cultuur en het bewustzijn in een totaal nieuwe relatie te plaatsen. In deze nieuwe samensmelting van de wetenschappen en de mystiek ligt een grotere belofte voor de toekomst besloten dan in de benadering die afgaat op het gedragspatroon zoals door Delgado, Skinner of Platt wordt gedaan. Het probleem is dat ons het geboorterecht in de wetenschappen is ontzegd; de traditie van de wetenschap in de Westerse wereld vanaf de zeventiende eeuw is de grote mystieke traditie van mannen met een waarlijk kosmisch bewustzijn. Ik denk aan Kepler16 die een mysticus was, aan Newton die een mysticus was en zich diepgaand bezighield met berekeningen van de profetieën van Daniël en de afmetingen van de tempel te Jeruzalem; ik denk aan Pascal17, aan Descartes. Al deze mannen stonden ‘buiten ruimte en tijd’, zoals dat in het jargon van de hedendaagse wereld wordt genoemd. Wat gebeurde is dat, toen deze charismatische zieners hun geboorterecht en hun erfdeel verzaakten, hun afstammelingen de erfenis incasseerden, van het charisme een routinezaak maakten en instituten oprichtten waar jan en alleman konden worden opgeleid.

Als gevolg van dit hele proces werd de grootheid van de wetenschap ondergeschikt gemaakt aan het standpunt van de manager. De wetenschap verandert van een kosmisch bewustzijn in de speelbal van management en technologie. Dit leidde een tijdlang tot vruchtbare resultaten en verspreidde de wetenschappelijke traditie via het Britse imperium over de gehele wereld. Maar op het ogenblik hebben wij het punt bereikt waarop dit een bedreiging gaat worden. Wij zullen moeten terugkeren naar on-

ze oorspronkelijke wetenschappelijke traditie van de zeventiende eeuw, de eeuw van het genie, zoals Whitehead18 haar noemde. Wij dienen ons terdege te realiseren dat wetenschap meer is dan alleen maar management en gedragsleer. De ironie wil dat de propagandisten voor een wetenschappelijke oplossing van onze wereldomvattende crisis, in termen van bijvoorbeeld de natuurwetenschappen, erg slechte wetenschappers zijn. Als men de wetenschapsopvatting in Skinner's theorieën afmeet tegen de filosofie van de natuur, merkt men dat Skinner's vooronderstellingen van een ongelooflijke naïveteit getuigen, nog geheel in negentiende-eeuwse, mechanische termen zijn gesteld en nauwelijks enige raakpunten hebben met bijvoorbeeld de kwantummechanica of het hoogst ontwikkelde wetenschappelijke denken van vandaag. Zelfs tegenwoordig zijn er nog vele wetenschappers die bijzonder mystiek georiënteerd zijn, zoals ik het bij gebrek aan een betere term maar zal noemen. De jonge hippiestudenten wijzen voor een groot deel de wetenschap af, omdat zij haar als een kwaad beschouwen. Bij wetenschap denken zij aan industriële wetenschap en aan figuren als Skinner, Delgado, Platt en Kahn. Dit is een tragische ontwikkeling, omdat zij de oplossing voor ons wereldomvattend probleem nu zoeken in een trieste geestloosheid, in druggebruik en dergelijke dingen. Als zij maar genoeg geleerd hadden over de ‘buiten ruimte en tijd’ -tradities van de mystieke en contemplatieve wetenschap, zouden zij inzien dat de beste elementen van de menselijke traditie in kunsten en wetenschappen niet werkelijk met elkaar in strijd zijn.

Wij moeten ernaar streven om wetenschap en mystiek weer met elkaar te verenigen. Om dat te kunnen verwezenlijken moeten wij onze onderwijsvormen radicaal wijzigen en ons distantiëren van elke vorm van industrieel onderwijs. Dit is dan ook de reden waarom ik zoveel kritiek heb op het Rapport. Het m.i.t. is in ieder geval verantwoordelijk voor de illusie dat wetenschap mechanisch en positivistisch is, en tracht bovendien de wetenschap uit nuttigheidsoverwegingen van alle creatieve, fantastische en visionaire elementen te ontdoen. Wij moeten al de anomalieën in de mystiek, de psychische geneeskunst en de psychokinese samenbundelen en op die manier een nieuw beeld van de mens en een nieuw besef van de verhouding tussen massa, energie en bewustzijn tot stand brengen. Dit proces is op 't ogenblik al aan de gang, zoals bijvoorbeeld in de planetaire stad Auroville19 in India of in de gemeente Findhorn in het noorden van Schotland. Wij behoeven ons er geen zorgen over te maken, dat wil zeggen, wij hoeven ons niet af te vragen: kunnen wij een commissie van experts bijeenbrengen om de cultuur te veranderen? De cultuur houdt zich er al zelf mee bezig.

 

Dit probeert Soleri20 met zijn experimenten in Arizona te bereiken.

Inderdaad. Soleri probeert de herstructurering van de menselijke gemeenschap in een planetaire, in een visionaire zin te beschouwen -

 

En Illich21 aan de onderwijskant -

Illich probeert het onderwijs te veranderen, zonder het in termen van

bewustzijn te veranderen. Het is niet genoeg om zich van scholen te distantiëren of deskundigen naar Cuernavaca, Mexico te laten vliegen. Cuernavaca werd het zoveelste denkcentrum, een humanistisch denkcentrum. Maar elk denkcentrum verschilt in wezen niet van Herman Kahn's denkfabriek. Wij zullen moeten leren spreken in termen van de specifieke vormen van bewustszijnsverandering waardoor wij opnieuw kunnen leren wie wij zijn, waar wij vandaan komen en waar wij heen gaan.

En u denkt dat het Oosten ons bij het nastreven van deze doeleinden krachtig zou kunnen beïnvloeden?

Wij kunnen niet eenvoudigweg opnieuw beginnen en Indiërs worden. Daarom moeten wij onze eigen wetenschappelijke traditie op mystieke elementen onderzoeken en bijvoorbeeld herontdekken dat Newton eigenlijk een mysticus was. Als wij de verhouding tussen massa, energie en bewustzijn werkelijk zouden begrijpen, zouden wij er drie niveaus van zijn in kunnen zien. Massa is voor de meeste mensen wat hun lichaam is, een klomp vlees. Zij zijn zich er alleen maar van bewust dat zij uit een aantal organen bestaan. Sommige mensen herwinnen het respect voor hun lichaam via yoga, en leren dat het lichaam een veld van energie en vitaliteit is. Zij ontdekken een heel nieuw systeem van bewustzijn. Als men dit proces doortrekt en steeds subtieler vormen van bewustzijn aankweekt, zal het individu volgens mij tot de ontdekking komen dat er geen feedback van bewustzijn op de natuur bestaat en dat het bewustzijn de natuur een nieuwe richting kan geven. Dit vertoont veel verwantschap met het werk van een man als Paolo Soleri, die spreekt over de vergeestelijking van de stof. Het staat eveneens in verband met de ideeën van Teilhard de Chardin. Er zijn op deze aarde plaatsen waar dit nieuwe paradigma van de natuur, van het zelf en van de maatschappij langzamerhand opkomt. Zelf koester ik grotere verwachtingen voor de toekomst in Auroville22 in India, wat niet zomaar een Indiase stad is. Het ontwerp is van een Franse architect. De lichamelijke arbeid wordt verricht door een driehonderdtal Amerikaanse studenten. Het is een planetaire stad, bestemd voor een planetaire cultuur. Auroville geeft mij meer hoop voor de toekomst dan het Stanford Research Institute of John Platt's Manhattan-project van technocraten die al onze problemen wel even zullen oplossen door het ontwerpen van de laatste culturele bestemming van de mens - zijn graf.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels