Grenzen aan de groei. Deel 1
(1973)–Willem Oltmans–
Auteursrechtelijk beschermd75 gesprekken over het rapport van de Club van Rome
[pagina 344]
| |
Eugene WignerProfessor Eugene Wigner ontving in 1963 de Nobelprijs voor Natuurkunde. Hij is lid van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen en Letteren. Alva MyrdalGa naar eind1 heeft onlangs in Genève gezegdGa naar eind2, dat er in de laatste achttien maanden zesenzestig kernexplosies hadden plaatsgevonden. Leveren die steeds voortgaande experimenten met waterstofbommen geen levensgevaar op? Van die experimenten hebben weinig mensen te lijden. Ik vind dat het gevaar van straling die door proeven met kernwapens vrijkomt, overdreven wordt, in veel gevallen sterk overdreven. Het meeste is natuurlijk van de Sowjet-Unie afkomstig. Het werkelijke gevaar is dat het niet blijft bij proeven en dat het niet blijft bij experimenten, maar dat men óf gaat dreigen met een atoomaanval óf dat echt een atoomaanval plaatsvindt. In tegenstelling tot wat men vaak leest zou ook daardoor de mensheid niet worden uitgeroeid, maar het zou een vreselijk trauma voor de toekomst zijn.
Is het gebruik van kleine kernwapens in Vietnam of in een ander conflictgebied te voorzien? Ik denk niet dat er in Vietnam gevaar is, omdat de Verenigde Staten daar geen kernwapens zullen gebruiken. Ik geloof niet, dat de Noordvietnamezen kernwapens tot hun beschikking hebben. Daar is dan ook geen echt gevaar voor gebruik van kernwapens. Ik ben eigenlijk banger voor chantage dan voor kernoorlog. Ik vrees namelijk dat op een goede dag het ene land naar een ander land zal gaan en zeggen: als jullie ons niet toestaan in St. Louis, Chicago of Boston troepen te stationeren, dan doden wij morgen zo en zoveel van jullie burgers.
Zoals Hitler in Rotterdam heeft gedaan. Zoals Hitler in Rotterdam heeft gedaan. Daar ben ik in wezen bang voor.
Hoe staat het met de beveiliging tegen ongelukken of fouten bij plannen voor het gebruik van atoomenergie, zoals kernreactoren? De mensheid als zodanig is veilig, omdat dergelijke ongelukken alleen maar een beperkt gebied zouden treffen. Wat niet uitsluit dat een beperkt gebied dan ook wel getroffen zou kunnen worden, want wij zijn allemaal dom. Wij kunnen niet met zekerheid voorspellen hoe iets zal gaan functioneren. Er bestaan wel enkele problemen met reactoren, | |
[pagina 345]
| |
maar ik kan mij niet voorstellen dat de ramp die veroorzaakt wordt zo groot is dat het voor de wereld gevaar zou opleveren.
Bent u het eens met de opvatting van de Club van Rome, dat wij om de planeet te kunnen besturen een model nodig hebben, aan de hand waarvan wij de wisselwerking van de vervuiling, de bevolking, de hulpbronnen en dergelijke kunnen bestuderen? Ik vind dat men die dingen niet moet overdrijven. Wij moeten wel oppassen voor vervuiling, maar als ik nu boven uw hoofd kijk, dan zie ik daar de blauwe lucht. Wij hebben ongetwijfeld genoeg welvaart en genoeg rijkdom in Amerika, zodat wij niet meer vervuiling als gevolg van de toenemende produktie hoeven te krijgen dan wij al hebben. Nu kan de bevolking wel toenemen en daardoor kan de produktie en dus ook de vervuiling toenemen. Weet u hoeveel de gemiddelde temperatuur in de Verenigde Staten stijgt als gevolg van alle energie die wij produceren? Als u omhoog kijkt ziet u dat wij een heleboel energie verspillen; maar de temperatuurstijging is éen duizendste graad. Dat is te verwaarlozen. Wij stoppen wel een hele hoop ongezonde zaken in de lucht die wij daar beter niet kunnen hebben. Wij doen zoveel wat verkeerd is, waaronder ook de valse voorlichting in de media, dat is net zo goed vervuiling.
Valse voorlichting over de wetenschap? Over van alles. Over de politie, over hoe de mensen stemmen, over ongeveer alles. Valse voorlichting over Vietnam. Ook over de vervuiling en dat moeten we bestrijden. Maar het effect op de mens van de fysieke vervuiling in zijn huidige vorm wordt naar mijn mening overdreven. Ik wil de fysieke vervuiling van ons milieu niet verdedigen. Ik wil dat zij vermindert. Maar willen dat iets vermindert is iets anders dan iets als een bedreiging van de mensheid beschouwen.
Maar als u naar Japan kijkt, daar zijn ernstige problemen. De bevolkingsdichtheid in Japan of in Nederland is veel groter dan de bevolkingsdichtheid in de Verenigde Staten of de bevolkingsdichtheid in andere delen van de aarde. U hebt gelijk als u zegt, dat wanneer de bevolkingsdichtheid in zo'n grote mate toeneemt, men er meer aandacht aan het gevaar van vervuiling zou moeten besteden. Maar dan nog beschouw ik dit niet als een gevaar voor de mensheid. Er zijn zoveel dingen die veranderd moeten worden maar die daarom nog geen bedreiging vormen. Als u om zich heen kijkt ziet u boeken. Die zijn geen bedreiging voor mijn leven en toch zou ik hen willen ordenen. Maar ik strijd tegen veel zaken die niet mijn leven bedreigen en zo zouden wij ook moeten strijden om de atmosfeer en de omgeving te verbeteren.
Toen Rachel Carson Silent Spring schreef, is de stijd tegen de bestrijdingsmiddelen begonnen. U sprak over valse voorlichting; welnu, Hanna ArendtGa naar eind3 zou zeggen, ‘de leugenaar wordt door de werkelijkheid verslagenGa naar eind4’. Heeft dat boek van Carson er niet toe bijgedragen deze | |
[pagina 346]
| |
kwestie onder de aandacht te brengen, zoals ook het Rapport van de Club van Rome hiertoe zou kunnen bijdragen? Ja, het heeft deze kwestie inderdaad onder de aandacht gebracht en ik bewonder dat boek. Ik bewonder haar moed en verbeeldingskracht. Maar ik behoef niet te zeggen dat iemand vecht voor de overleving van de mensheid om haar te kunnen bewonderen. Ik geloof, dat het ook de moeite waard kan zijn al wordt de mensheid er niet mee gered.
Voorziet u dat de wereld in de richting gaat van een vorm van wereldbestuur? Ik heb een ideaal voor de toekomst van de wereld, die niet meer ‘éen wereld’ is. Wanneer wij éen enkele regering in de wereld hebben, dan zal dit denk ik een alleenheerschappij met een systeem van onderdrukking zijn. Mijn ideaal is dat er vele naties zijn, misschien niet veel, maar verscheidene, misschien zelfs verscheidene culturen. Al die regeringen zouden met elkaar moeten wedijveren om de gunst van hun onderdanen. Ze moeten emigratie uit hun land toestaan, net zoals de Verenigde Staten emigratie uit ons land en vestiging in andere landen toestaan, zodat de mensen, als ze met hun regering en hun leiders niet gelukkig zijn, ergens anders naar toe kunnen gaan. Dan zouden de regeringen moeite doen om de welvaart en het geluk van hun volk te bevorderen in plaats van naar macht te streven.
MalrauxGa naar eind5 veranderde in La Condition Humaine een revolutionair in een schilder. Hoe kunnen wij de wereld leefbaar maken voor alle mensen uit al die ontwikkelde en onontwikkelde landen, armen en rijken? Door hen van wat in wat te veranderen? Als ik u zou vertellen hoezeer de algemene welvaart in de wereld tijdens mijn eigen leven is toegenomen, zou u versteld staan. Ik las laatst iets over de vier kenmerken van de armoede. Het eerste was geen stromend warm water, het tweede was geen auto, het derde was geen radio. Mijn grootvader was dokter en hij leefde in wat toen als behoorlijke welstand beschouwd werd. Hij had geen auto, hij had natuurlijk geen radio en wat stromend warm water betreft, hij had niet eens stromend koud water en toch leefde hij gelukkig. Onze welvaart is enorm vooruitgegaan en ik geloof niet dat het gebrek aan welvaart een doorslaggevende reden is om ongelukkig te zijn. Ik vind dat de jonge mensen op dit punt gelijk hebben, er is meer dan genoeg welvaart.
Met andere woorden, er is een grens aan welvaart en er moet een ombuiging komen of een einde aan de groei van de welvaart in de rijke landen, zoals de rest van de wereld de achterstand kan inhalen. In die zin is stilstand van de welvaartsgroei voor ons land voldoende en het zal inderdaad spoedig nog maar een geringe welvaartsvermeerdering hebben. De meeste mensen hebben alles wat zij nodig hebben. Er zijn veel zaken, geestelijke zaken, die voor grote verbetering vatbaar zijn. Ik heb bewondering voor veel wat andere landen aan hun welvaart doen, maar in Amerika hebben wij voldoende voedsel, wij hebben vrij- | |
[pagina 347]
| |
wel voldoende woonruimte, wij hebben voldoende transportmiddelen, wij hebben voldoende boeken; daar liggen voor ons geen problemen.
Twintig procent van de Amerikaanse bevolking leeft beneden de grens van de armoede, dus dan zouden die anderen ook een kans krijgen om de achterstand in te halen. Die twintig procent beneden de grens van de armoede doet mij altijd denken aan de leraar, die zich beklaagde, dat de helft van zijn klas ondanks al zijn werk en ondanks al zijn inspanning en zijn ijver, nog steeds beneden het gemiddelde bleef. De mensen die nu beneden de grens van de armoede leven, ik zou graag hun lot willen verbeteren, maar het is veel beter dan het gemiddelde peil van vijftig jaar geleden. De standaard ligt veel hoger dan het gemiddelde levenspeil van vijftig jaar geleden. Niemand hoeft honger te lijden. Ik ben eens een keer nagegaan, hoeveel ik aan voedsel móet uitgeven. Ik ben naar de kruidenier gegaan om goedkoop voedsel uit te zoeken. Daar heb ik kip, poten en vleugels gekocht voor achttien (dollar) cent, voldoende voor drie maaltijden.
Vindt u dat wij in rijke landen verplichtingen hebben tegenover het overige, grootste deel van de mensheid, terwijl wij intussen doorgaan met miljarden aan atoomraketten uit te geven - Zoals ik al zei helpen wij de mensheid om de agressie uit te bannen. Agressie is een van de grootste vijanden van de mensheid. Evenals de drang van sommige heersers en dictators om hun macht te vergroten - zoals Noord-Vietnam probeert te doen. Ik zeg dit, ook al maak ik mij misschien niet populair.
Velen in Europa hebben steeds nog het gevoel dat hun vrijheid (helaas) door uw atoomraketten wordt gewaarborgd. Men erkent dit feit. Maar zou u ons dan willen zeggen, hoeveel maal de Verenigde Staten op dit moment de Sowjet-Unie kunnen vernietigen, en hoeveel geld dat kost. Dit is weer zo'n staaltje van valse voorlichting die men overal tegenkomt. Ik kan u een berekening voorleggen die ik zelf heb uitgevoerd. De Sowjet-Unie heeft de mogelijkheid om zijn steden te evacueren. Als het zijn steden evacueert en als wij onze raketten op de mensen zouden afvuren en als de Russische raketverdediging volslagen in gebreke bleef, zouden wij een enorm aantal mensen kunnen doden, enorm, ongeveer zes miljoen, meer dan de helft van wat zij in de Tweede Wereldoorlog verloren hebben en bijna een derde van wat zij verloren hebben als gevolg van alle mogelijke schijnexecuties.
Maar dan blijft de gewone man toch zitten met de vraag: Is dat nodig? Albert Szent-Györgyi noemde Brezhnev en Nixon ‘zwijnen’, omdat ze zo gewetenloos zijn, omdat zij de verantwoordelijkheid op zich blijven nemen voor het maken van meer en meer nieuwe en zwaardere raketten. De politieke opinie is langzamerhand overtuigd, dat bijvoorbeeld de Verenigde Staten vele malen de Sowjet-Unie kan vernietigen; er is zelfs geschreven duizendmaal vernietigen. | |
[pagina 348]
| |
Dat is alleen maar een domme, onjuiste, uit de lucht gegrepen bewering die helemaal niet waar is. Rusland heeft een bevolking van tweehonderdveertig miljoen. De Verenigde Staten kan, als de Russen hun steden evacueren, zes miljoen van hen doden. Dat is iets anders dan iedereen duizend keer te kunnen doden. Dat is de mogelijkheid om iedere zestiende persoon, nee, iedere veertiende te doden. De Verenigde Staten heeft twee en een half jaar lang zijn rakettenmacht niet vergroot. De Verenigde Staten heeft de afgelopen twee en een half jaar zijn rakettenmacht juist verminderd, omdat de Russische raketverdediging dat noodzakelijk maakte. Niet de burgerlijke luchtbescherming, maar de raketafweer. Als gevolg daarvan was de Verenigde Staten gedwongen over te gaan op mirv 'sGa naar eind6: het aantal raketten uit te breiden, maar van een veel kleiner type, om een bepaalde afschrikking te handhaven, ondanks de steeds toenemende anti-raketdefensie van de Sowjet-Unie. De laatste twee en een half jaar is de rakettenmacht van de Verenigde Staten afgenomen en niet toegenomen. Wij hebben deze niet vergroot omdat wij hoopten dat Rusland ons zou navolgen. Rusland is niet gevolgd en heeft zijn rakettenmacht toch aanzienlijk vergroot. Als iemand zegt dat de Verenigde Staten zijn rakettenmacht in de afgelopen twee en een half jaar heeft uitgebreid, dat verspreidt hij valse voorlichting.
Onlangs meldde de New York Times, dat éen atoomonderzeeboot in de Verenigde Staten een miljard dollar kost. Voor hetzelfde bedrag kan men voor een stad in de Verenigde Staten een vervoerssysteem bouwen. Waarom moeten wij zulke krankzinnige bedragen aan atoomonderzeeërs uitgeven als er op sociaal gebied nog zoveel moet gebeuren? Dat weet ik niet. De New York Times maakt zich nogal eens schuldig aan valse voorlichting. Ik weet uit mijn hoofd niet hoeveel een atoomonderzeeboot kost. Dat weet ik niet.
NietzscheGa naar eind7 voorzag de ontwaarding van alle waarden. Ik geloof dat u een optimist bent. Wat de materiële toekomst van de mensheid betreft ben ik een optimist. Ik maak mij bezorgd over waar we naar moeten streven. Er is een prachtig Hongaars gedicht, waarin staat dat de mens een doel nodig heeft, dat hij altijd ergens naar streeft, of het nu goed is of slecht. De mens heeft een doel nodig om een gelukkig leven te kunnen leiden. Ik weet niet wat het doel van de mens in de toekomst zal zijn. Vroeger, nog in mijn generatie, was dat om een behoorlijk bestaan te verdienen. Dit is, in onze landen tenminste, voor de overgrote meerderheid nu niet meer nodig. Ik weet niet waar de mensen naar zullen streven, ik maak mij bezorgd over het geestelijk welzijn van de mensheid, niet over zijn materiële welvaart.
BaudelaireGa naar eind8 meende dat wij in ons leven schoonheid nodig hadden om te kunnen leven. Dat is het probleem. Waar komt de schoonheid vandaan? De strijd | |
[pagina 349]
| |
om het bestaan is, denk ik, afgelopen, als wij de bevolkingsgroei tenminste in toom kunnen houden. Als wij de bevolkingsgroei in onze macht hebben, dan is de strijd om het bestaan gewonnen en dan maak ik mij zorgen over de strijd voor geestelijke waarden, voor doeleinden die het leven de moeite waard maken, die het leven van de mens zin geven. Dát is het probleem dat mij bezighoudt, niet de materiële problemen. |
|