Grenzen aan de groei. Deel 1
(1973)–Willem Oltmans–
Auteursrechtelijk beschermd75 gesprekken over het rapport van de Club van Rome
[pagina 42]
| |
Albert Szent-GyörgyiProfessor Albert Szent-Györgyi ontving in 1937 de Nobelprijs voor Medicijnen in verband met zijn werk rond het isoleren van vitamine C. (Nobelprijswinnaar Linus Pauling zou zijn in 1970 verschenen Vitamine C and the Common Cold, Bantam Book, opdragen aan zijn vriend Szent-Györgyi.) In de Crazy ApeGa naar eind1 schrijft u dat de mens erop uit schijnt te zijn om een Koninkrijk van de Kakkerlakken tot stand te brengenGa naar eind2. Er bestaan bepaalde wetten, semi-natuurwetten, wetten die natuurkundigen op grond van hun ervaringen hebben opgesteld. Eén van die wetten is, dat wat gebeuren kan ook gebeuren zal. Er liggen tweeduizend bommen klaar om afgevuurd te worden. Tweeduizend kernbommen die elk in staat zijn om de wereld te vernietigen. Want als er eenmaal éen is afgevuurd, wordt de rest onvermijdelijk ook afgevuurd. Er zijn zo'n tweeduizend atoombomknoppen. Wanneer éen van die knoppen wordt ingedrukt, zal dit het einde van de mensheid betekenen. Voor elke knop staan vier vingers klaar om hem in te drukken, elke knop wordt door vier mensen bediend. Dat wil dus zeggen dat het lot van de mensheid van zo'n achtduizend mensen afhankelijk is. Wij weten niet wie dat zijn. Statistisch gezien is het daarom hoogst waarschijnlijk dat éen van die groepjes van vier de knop vroeg of laat zal indrukken. Per ongeluk of omdat zij gek zijn geworden. Zoals u weet kunnen mensen van tijd tot tijd volledig irrationeel handelen. Twee jaar geleden werd het dierenhuis van het laboratorium waar ik mijn proeven doe door vandalen vernietigd. Daar was ook geen enkele zinnige reden voor.
Hoeveel dieren waren er in uw laboratorium? Een paar honderd.
En werden die gedood? Die werden gedood, zeker. Zij werden in zee gegooid.
U heeft er zich herhaaldelijk over beklaagd dat de Verenigde Staten sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog éen biljoenGa naar eind3 dollars aan bewapening en oorlogen hebben uitgegeven, of zoals Mary McCarthy dat noemt ‘aan pueriele, zéer kostbare rotzooi’. Een biljoen dollars! Kunt u zich een dergelijke som voorstellen? Ik niet. Hoeveel veiligheid zou dat geld Amerika niet hebben kunnen bezorgen! Nu zijn wij erg onveilig. Iedereen is onveilig, niet alleen Amerika. Als wij die biljoen dollars besteed hadden aan de voeding van de kinderen in de wereld, zou iedereen op 't ogenblik van Amerika hou- | |
[pagina 43]
| |
den, en zouden wij volkomen veilig zijn. In plaats daarvan zijn wij uiterst onveilig. Volgens de huidige stand van zaken is er op het ogenblik vijftien ton tnt Ga naar eind4 per lid van de wereldbevolking. Dat wil dus zeggen dat iedereen op een kruitvat van vijftien ton tnt zit. Zowel hier als in de Sowjet-Unie zijn de militaire leiders van mening dat wij pas echt veilig zullen zijn als wij niet op vijftien, maar op dertig ton tnt zitten. Wij verbeteren onze raketten en ontwerpen nieuwe onderzeeërs. De Sowjet-Unie maakt eveneens betere raketten en onderzeeërs. En uiteraard komt er een dag waarop dertig ton niet genoeg is en wij zestig ton per persoon zullen moeten hebben.
Zijn de wetenschapsmensen niet verantwoordelijk voor die situatie? Soms houd ik lezingen voor studenten. Dan staan er altijd een paar op en zeggen: ‘Waarom maken jullie wetenschapsmensen geen einde aan de oorlog? Als alle wetenschapsmensen zeiden dat zij niet meer aan de oorlog zouden meewerken, zou er ook geen oorlog meer zijn’. Dan zeg ik altijd: ‘Waarom wij? Als alle studenten dienst weigerden, als alle arbeiders zeiden dat zij niet meer voor de oorlogsindustrie zouden werken, als geen enkele belastingbetaler de oorlog meer steunde, zouden wij ook vrede hebben.’ Met andere woorden: de verantwoordelijkheid ligt bij iedereen. Zoals de zaken er op het ogenblik voor staan, is het politieke rapalje dat louter en alleen aan de volgende verkiezingen denkt, bereid om de hele wereld daaraan op te offeren.
U haalde eens een Hongaars gedicht aan: Als je je onder rovers bevindt en zwijgt, ben je zelf ook een roverGa naar eind5!’ Dat geldt op het ogenblik dus voor ons allemaal? Ja, dat geldt ook voor Nederland. Dat geldt voor Scandinavië. Europese regeringen zouden het onderling eens moeten worden en moeten zeggen: ‘Hou daarmee op. Wij laten ons niet door jullie vermoorden.’ Richard Nixon lacht alleen maar. Waarom zegt Nederland niet: ‘Wij verbreken de diplomatieke betrekkingen met landen, die ons bestaan in gevaar brengen? De ontwikkeling van de mens heeft drie miljard jaar gevergd. Waarom moeten wij ons leven nu door een handjevol maniakken in gevaar laten brengen? De mens schijnt niet in staat te zijn om een leefbare wereld te scheppen. Wij zijn intelligent genoeg om supersonische vliegtuigen en maanraketten te construeren, maar het creëren van een menselijke samenleving schijnt boven onze krachten te gaan. De mens zal krijgen wat hij wil, waar hij op uit schijnt te zijn.
De dinosaurus achterna? Ja, dat verwacht ik wel.
Als het menselijk verstand door de Natuur niet onwikkeld was om naar waarheid, maar naar voedsel te zoeken en het verstand een orgaan is om te blijven voortbestaan, hoe kunnen wij de mens dan programmeren, zoals Skinner schijnt te verwachten? | |
[pagina 44]
| |
Wij kunnen de mens niet programmeren. Hij zoekt naar veiligheid, maar naar het verkeerde soort veiligheid, veiligheid op korte termijn. Mijn verstand is alleen gemaakt voor denken op korte termijn, niet voor denken op lange termijn. Veiligheid op lange termijn zou betekenen dat er geen bommen werden gefabriceerd. De mens is niet in staat om een stabiele samenleving op te bouwen. De wereld is te klein geworden. Er kan niet meer dan een enkele groep op de planeet leven. Het is uiterst simpel. De wapens van tegenwoordig zijn tien miljoen keer zo krachtig als die van vroeger. Tegelijkertijd zijn de afstanden duizendmaal zo klein geworden, dat betekent een verhouding van éen op tien miljard. Wij zijn dus in staat om de hele mensheid te vernietigen. Dat zal men ongetwijfeld ook doen. Het is onmogelijk om de afstanden en de aardbol steeds maar kleiner te laten worden, en tegelijkertijd de kracht van de wapens steeds maar groter te laten worden. De wapens zijn nu al te groot voor onze kleine wereld. Zij bevinden zich bovendien in handen van enkele politieke intriganten.
Maar zou het niet kunnen zijn dat zij allen bang zijn om ze te gebruiken? Totdat er een ongeluk gebeurt.
Hoe ziet u de toekomst, vooral voor kinderen? Er is geen toekomst. Ik spreek niet graag over het milieu, omdat ik op dat gebied geen expert ben. Ik ben scheikundige. Maar Paul EhrlichGa naar eind6 is een goede vriend van mij. Hij heeft erover geschreven. Hij heeft aangetoond dat de hulpbronnen binnen de kortste keren zullen zijn uitgeput als wij in het huidige tempo doorgaan.
Maar wetenschapsmensen geloven dat wij uit de zonnewarmte nieuwe energie kunnen putten. Het energieprobleem kan door fusie van waterstof worden opgelost. Dat zou ons een onbeperkte voorraad energie verschaffen, maar geen metalen en geen voedsel. En het zou evenmin een oplossing kunnen bieden voor het moeilijkste probleem dat wij niet weten op te lossen: hoe wij ons verstand moeten gebruiken. Elk probleem heeft twee oplossingen. Een technische oplossing en een verstandelijke of morele oplossing. Zonder de morele oplossing heb je absoluut niets aan de technische oplossing. Tot dusver heeft de mensheid van zijn fouten geleerd. Zo leert elke mens. Maar op het ogenblik kunnen wij niet meer van onze fouten leren, want als wij de fout van een kernoorlog begaan, betekent dat het einde van de mensheid. Wij kunnen niet meer van onze fouten leren. Het lijkt alleen wel of wij steeds meer fouten maken zonder ervan te leren.
U schijnt geen hoop te koesteren. Nee, ik ben inderdaad niet zo optimistisch. Het is uiteraard absurd om te beweren dat de mensheid moet verdwijnen. Misschien blijft zij wel voortbestaan. Ik weet het niet. Maar wanneer ik als man van de we- | |
[pagina 45]
| |
tenschap naar de trends en de statistieken kijk, zeg ik dat de mens verdwijnen moet, tenzij hij in mondiale termen leert denken.
Maar dat is precies wat door de Club van Rome wordt gepropageerd. Ja, prachtig. Maar wat doet Richard Nixon op dat zelfde moment? Hij heeft bevel gegeven dat er elke dag in Vietnam een paar duizend hectaren bouwland met enorme bulldozers, de ‘romeinse ploegen’, vernietigd moeten worden. Elke dag worden er in Vietnam duizenden hectaren bouwland onvruchtbaar gemaakt, terwijl de Club van Rome berekent dat er een voedseltekort dreigt.
Hoe kunnen wij Nixon tegenhouden? Dat kunnen wij niet, omdat de mensen nu eenmaal stom zijn en omdat het ze bevalt wat Nixon doet. Winston Churchill heeft eens gezegd dat democratie een slecht systeem was, maar dat er geen beter bestond. Zo is het nog steeds. Elk systeem is goed als de mensen die er deel van uitmaken goed zijn. Wat Nixon doet bevalt ons. Daarom hebben wij Nixon.
André Gide heeft eens gezegd, dat de oordelen die men koestert over allerlei zaken nog al eens variëren volgens een patroon van de tijd die men nog heeft te leven - of die men denkt, dat men nog heeft te leven.Ga naar eind7 Bent u thans dan totaal pessimistisch in uw oordeel over de toekomst? Er bestaat een kleine kans dat er een verandering plaats zal vinden. Wij hebben op het ogenblik een generatiekloof. De jongeren zien duidelijk in dat onze wereld idioot is. Zij weten niet wat zij dan wel moeten doen, maar zij wijzen deze wereld af.
Hebt u dat bij studenten opgemerkt? Niet bij studenten. Ik zie het bij de hippies. De hippies wijzen onze wereld af, omdat die onzinnig is. Zij kunnen hem niet aanvaarden. Als je geestelijk normaal bent, kan je onze wereld niet aanvaarden. Wat kunnen zij doen? De wereld afwijzen. Een van de problemen van onze maatschappij is dat zij een gerontocratische samenleving van oude mensen is. En het staat vast dat het verstand na veertig jaar geen nieuwe ideeën meer kan opnemen. Iedereen weet dat je jong rijs kan buigen, maar oude bomen niet.
Maar dat is niet waar. Immanuel Kant schreef zijn eerste boek toen hij vierenveertig was. Ja, maar hij had over die problematiek nagedacht toen hij jong was. Hij zette alleen maar op papier wat hij als jonge man bedacht had. Daar kan je geen verandering in brengen. Ik ben een uiterst actief wetenschapsbeoefenaar, omdat ik toen ik jong was geleerd heb dat wetenschap iets prachtigs was. Ik leefde voor de wetenschap. Nu besef ik dat wetenschap schadelijk is, maar ik schijn niet in staat om met mijn werk op te houden, omdat ik dat zo geleerd heb toen ik jong was. | |
[pagina 46]
| |
Maar de onderzoekingen, die u thans doet op het gebied van de kanker, zullen niet misbruikt worden. Zeker wel. Als ik het probleem van de kanker werkelijk zou kunnen oplossen, als wij wisten hoe wij kanker moesten bestrijden, zouden wij het ook chemisch kunnen namaken. Dan zou het PentagonGa naar eind8 het meteen voor zogenaamde zelfverdediging met tonnen tegelijk laten produceren. Er is nu eenmaal niets dat men niet zou kunnen misbruiken. Het hangt allemaal af van morele en ethische overwegingen. Onze huidige machthebbers schijnen deze overwegingen niet te kennen. |
|