Europa. 25 interviews over de toekomst van de Oude Wereld

[p. 215]

Willy Brandt

Willy Brandt werd op 18 december 1912 in Lübeck geboren. Bij het aan de macht komen van de nazi's vluchtte hij in 1933 naar Noorwegen. Tijdens de oorlog leerde hij Bruno Kreisky in Stockholm kennen en vormde hij samen met Alva en Gunnar Myrdal de Kleine Internationale. In 1946 keerde hij als journalist voor Scandinavische bladen naar Duitsland terug. In 1948 vinden wij Brandt in functies bij de spd in Berlijn terug. Van 1958-1963 is hij voorzitter van de Berlijnse spd. In 1966 heeft hij het tot burgemeester van West-Berlijn gebracht. Terzelfder tijd is hij benoemd tot minister van Buitenlandse Zaken. In 1969 wordt hij gekozen tot Bondskanselier. In 1971 ontvangt hij de Nobelprijs voor de Vrede in Oslo. In 1974 treed hij af als bondskanselier in verband met een spionageaffaire waarbij de Duitse Democratische Republiek is betrokken. In 1975 wordt hij in Mannheim herkozen als voorzitter van de spd.

Bent u tevreden over de ontwikkelingen in het kader van de ‘Ost-Politik’? Ik stel deze vraag vooral om van u te horen wat u vindt van de Sovjet aanpak.

Het antwoord op de vraag kan geen volmondig ja en geen ontkennend nee zijn. Niemand verwachtte dat de Ost-Politik de communistische regeringen omver zou werpen of dat het de problemen die er in de loop der jaren tussen Oost en West zijn gerezen, even uit de weg zou ruimen. Wel is het zo, dat de Ost-Politik een belangrijk aandeel heeft gehad in vermindering van de spanningen in Europa. Het resultaat is een zekere mate van normalisatie en dat betreft niet alleen Berlijn. Samenwerking is verbeterd, vooral op economisch gebied. Daar ben ik tevreden mee. Er blijven nog serieuze problemen bestaan waarmee minder voortgang is geboekt dan noodzakelijk was, vooral op militair gebied. Daar kan ik me niet bij neerleggen. Ik heb echter nooit tot de mensen behoord die de moeilijkheden hebben onderschat. Ost-Politik was de Duitse bijdrage aan een internationaal proces en maakte deel uit van de ondernomen stappen naar een wenselijke duurzame ontspanning. Gesteld dat het binnen tien jaar mogelijk zal zijn om de enorme hoeveelheid wapens in Midden-Europa te verminderen, dan is dát er het bewijs van dat we op de goede weg zijn om te proberen Europa vreedzamer en minder gevaarlijk te maken.

Een Sovjet-commentator zei mij dat conservatieve Sovjet schrijvers vervangen moesten worden omdat zij bij hun analyses van de betrekkingen met West-Europa ervan uitgaan dat die overschaduwd worden door Duits revanchisme, wat in tegenspraak was met de bestaande werkelijkheid. Geven juist een aantal westerse media niet nog altijd negatieve beschouwingen over de Sovjet buitenlandse politiek zonder

[p. 216]

dat iemand hier iets aan kan veranderen?

Ik geloof dat het niet goed is de pers als geheel een verwijt te maken. We moeten goed begrijpen dat de confrontatie tussen Oost en West die enkele tientallen jaren heeft geduurd niet zonder invloed is gebleven op de psychologische omstandigheden die in aanzienlijke mate meningen en houdingen in zowel Rusland als het Westen hebben bepaald. Het is heel belangrijk om geen gevangene van het verleden te worden en om tegelijkertijd geen illusies te koesteren.

Veel kranten van het Westen blijven herhalen dat ze teleurgesteld zijn over de resultaten en de follow-up van de conferentie in Helsinki.

In de eerste plaats verwijs ik naar wat ik zojuist heb gezegd. Na tientallen jaren van confrontatie moeten we niet meteen na een topconferentie ongeduldig worden. Maar wel moeten we doorgaan met druk uit te oefenen om de overeenkomsten van Helsinki geleidelijk aan gerealiseerd te krijgen in alle landen die ze ondertekend hebben. Ten tweede: in 1977 vindt er in Belgrado een conferentie plaats waar deskundigen zullen nagaan wat er tot dan bereikt is.

Alléen na afloop van deze conferentie zullen wij kunnen beoordelen waartoe de tekst van Helsinki kan leiden. Tijdens een gesprek, dat ik in Helsinki met president Kekkonen voerde, heb ik hem gevraagd hoe hij erin is geslaagd om met de Sovjet-Unie een verhouding van werkelijk vertrouwen op te bouwen. U hebt zelf langdurig met Sovjet-leiders van gedachten gewisseld, vooral met partijleider Leonid Brezjnev.

Premier Kosygin was mijn partner toen we in augustus 1970 het verdrag van Moskou tekenden. We hebben toen ernstig, open en vruchtbaar gesproken. Het is waar dat ik later vele uren lang ook interessante en vriendschappelijke gesprekken heb gevoerd met Leonid Brezjnev. Ik heb veel geleerd van zijn manier van denken en van zijn interpretatie van de wijze waarop de vrede verzekerd kan worden en waarop de samenwerking tussen Oost en West vergroot kan worden. Ik geloof ook dat hij aandachtig luisterde naar mijn uiteenzettingen. Op die manier ontstond er een sfeer van persoonlijk vertrouwen ondanks van elkaar verschillende standpunten betreffende belangrijke onderwerpen. Ik denk dat dit wederzijds begrip in internationale kwesties heel belangrijk is.

François Xavier Ortoli meent dat 1976 het jaar wordt van de grote discussie over de toekomst van Europa. Hij stelt voor dat de sleutelwoorden voor dit gesprek worden gekenmerkt door een globale aanpak, unanieme besluitvorming en souplesse. Bent u nog steeds gematigd optimistisch (zoals in Newsweek van 24 maart 1975) over dit

[p. 217]

belangrijke Europese gesprek en welke richting zou het volgens u uit moeten gaan?

In de eerste plaats ben ik het eens met degenen die hopen op een meer duurzaam en organisch proces van Europese eenwording. Het waren zowel economische ontwikkelingen als politieke gebeurtenissen die er in enkele lidstaten toe leidden dat ons gezamenlijke werk geen vorderingen maakte. Grote gezamenlijke inspanning zal nodig zijn om in meer of mindere mate die conclusies uit het rapport-Tindemans waar te maken, of er moet een nieuwe, degelijke analyse worden verricht over wat mogelijk is en wat niet. Het zou een heel belangrijke stap betekenen als de eerste verkiezingen voor het Europese parlement in 1978 kunnen plaatsvinden. Ik ben niet optimistisch wat dit betreft. Maar ik hoop dat er een nieuwe impuls komt voor dit ‘grote Europese debat’, zoals u het noemt, zelfs als de resultaten ervan pas in 1977 merkbaar zullen zijn. Het is mijn vaste overtuiging dat de verschillende volkeren willen dat Europa éen wordt. Het is de plicht van de regeringen hen de wegen en middelen te wijzen. Het zou de regeringen aan het verstand moeten worden gebracht dat hun mensen lege en voze formules beu zijn.

Denkt u aan een toekomstig Europa dat zich uitstrekt van Lissabon tot de Oeral met geleidelijk minder invloed van het Amerikaanse continent (de Verenigde Staten en Canada) of verwacht u dat het Atlantische bondgenootschap bestand zal zijn tegen alle getijstromen van de geschiedenis die een tegengestelde beweging zouden veroorzaken?

Uw vraag betreft Europa in tweeërlei opzicht: de Westeuropese integratie en de Oost-Westsamenwerking. Dit impliceert beschouwingen op de halflange en zelfs de lange termijn. Maar zelfs in de verre toekomst geloof ik niet en wil ik niet dat Europa geïsoleerd raakt van de Verenigde Staten en Canada. Isolering zal geen antwoord zijn op een toekomstige wereldpolitiek. De ‘getijstromen van de geschiedenis’ waarover u het hebt zullen niet zeer spoedig hun loop veranderen. West-Europa heeft behoefte aan veiligheidsovereenkomsten binnen de Atlantische gemeenschap, Europa als geheel heeft behoefte aan goede samenwerking.

Uw vriend en collega Olof Palme (Zweden heeft na de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie en Israël het hoogste defensiebudget ter wereld) heeft over de absolute noodzaak van een krachtig defensieapparaat gesproken. De jonge generaties schijnen zich sterker te keren tegen militaire discipline en militaire instellingen (ook in Amerika). Wat is uw standpunt in deze?

Sommige mensen menen misschien dat de politiek van vermindering

[p. 218]

van spanningen de militaire maatregelen minder belangrijk maken dan vroeger. Maar dat geldt misschien voor de verre toekomst. Op dit moment is dat niet het geval. Om misverstanden te voorkomen zouden we éen ding duidelijk moeten stellen: de politiek die gericht is op ontspanning zou niet mogelijk zijn geweest als zij niet vergezeld was gegaan van en gebaseerd was op militaire veiligheid. Een bepaald evenwicht van de macht is (onder de gegeven omstandigheden) een onmisbare voorwaarde voor afspraken die de vrede moeten handhaven. Mijn vriend Olof Palme zou het hier mee eens zijn. Hij heeft bovendien te maken met het probleem van actieve neutraliteit.

Niet zo lang geleden waarschuwde André Malraux opnieuw: ‘Er bestaat niet zoiets als Europa, het heeft nooit bestaan. Het is de laatste van de grote mythen...’

Het is waar dat Europa een unieke geschiedenis heeft die dit werelddeel een onvergelijkelijk en zeer individueel profiel heeft verleend. Maar Europa moet meer zijn dan ‘de laatste van de grote mythen’. Europa moet gestalte geven aan een nieuwe, gezamenlijke identiteit - niet als een smeltkroes, zoals de Verenigde Staten, maar als een familie van staten die hun eigen nationale culturele waarden behouden. Als Europa een belangrijke rol in de wereld wil spelen, moeten de bewoners van Europa zich bewust worden van hun gemeenschappelijke verantwoordelijkheden.