Europa. 25 interviews over de toekomst van de Oude Wereld

[p. 112]

Joaquin Ruiz-Giménez Cortes

Joaquin Ruiz-Giménez Cortes werd op 2 augustus 1913 in Madrid geboren. Hij studeerde filosofie en rechten. Later gevolgd door sociologie en politieke wetenschappen. Van 1939-1946 was hij president van ‘Pax Romana’, een organisatie van internationale studenten. In 1946 werd hij benoemd tot directeur van het Instituut voor Spaanse cultuur. In 1948 ging hij als Spaans ambassadeur bij de Heilige Stoel naar Rome. In 1951 benoemde generaal Franco hem tot minister van Opvoeding en Onderwijs. In 1956 wordt hij na het uitbreken van studentenonlusten vervangen door minister Fernandez Cuesta een trouwe Falangist. Ruiz-Giménez verlaat officieel de Franco-regering maar handhaaft zijn binding van procurador met de Cortes (het parlement). Vanaf de zestiger jaren bezint professor Ruiz-Giménez zich op een terugkeer naar de democratie in Spanje. Hij stichtte het blad Cuadernos para el Dialogo waarin christen-democraten en marxisten samenwerkten. In 1966 nam hij opnieuw het presidentschap van Pax Romana op zich. Momenteel is Ruiz-Giménez de leider van ‘Democratisch Links’. Hij is nog steeds hoofdredacteur van bovengenoemd blad en speelt in Spanje een belangrijke rol bij het herstel van de democratie. Tot de eerste democratische leiders die de nieuwe Spaanse premier Rodolfo Suarez ontving behoorden Ruiz-Giménez en Jose Maria Gil Robles, die beiden christen-democratische partijen leiden.

Men krijgt de indruk in Madrid dat de nieuwe Spaanse regering van premier Adolfo Suarez de 18e juli niet langer als een feestdag wil beschouwen.

Veertig jaren zijn er voorbijgegaan sinds de herinneringen aan de burgeroorlog vervaagden. Het is natuurlijk onmogelijk om te ontkennen, dat die bloedige oorlog heeft plaats gehad. Maar wij moeten thans verder zien dan dit historische feit en ophouden Spanje te blijven verdelen in twee Spanjes. Wij hebben meer dan ooit behoefte aan een verenigd Spanje waar alle burgers gelijke politieke rechten zullen hebben.

Dus uw land slaat dan toch eindelijk een bladzijde in haar geschiedenis om?

Momenteel bevinden wij ons in een overgangsstadium. Na veertig jaren van autoritair bewind, dus een dictatuur, is het niet eenvoudig het staatsapparaat met enige snelheid in een democratische bestuursvorm om te zetten. De koning en de regering zien zich voor een uitermate moeilijke taak geplaatst. Vooral, omdat zich binnen de grenzen van ons land nog tal van economische, politieke, militaire en sociale krachten bevinden, die tégen alle vormen van verandering zijn.

[p. 113]

Men krijgt de indruk dat de publieke opinie inderdaad massaal verandering wenst.

Zeker, daar hebt u gelijk in. Wij moeten de volgende aspecten onder ogen zien. Zeventig procent van onze 35 miljoen landgenoten is thans niet ouder dan veertig. Dit betekent, dat zij die ná beëindiging van de burgeroorlog werden geboren nu geleidelijk aan op vooraanstaande posten komen te zitten. Zij bezetten functies in ons universitaire leven of in de publieke sector. Zij hebben de verschrikkingen van die oorlog niet meegemaakt. Zij zijn in staat de samenleving objectiever te bekijken. Zij zijn dus ook minder emotioneel aan de burgeroorlog gebonden. Dit is belangrijk. Spanje ondergaat zeker veranderingen. De koning heeft zonder enige twijfel de bedoeling de democratie te bevorderen. Misschien zijn de twee eerste regeringen die hij heeft samengesteld wat te langzaam te werk gegaan. Zeker zijn zij te langzaam gegaan voor hen die gepassioneerd in ons land naar meer democratie verlangen. Dit te langzaam verklaart de spanningen die wij momenteel overal in het land waarnemen. Wat zeker is, is dat wij nu reeds veel meer tolerantie ontmoeten dan een jaar geleden. Twaalf maanden geleden vonden hier immers nog vele terroristische daden plaats, zoals het vermoorden van politiemannen, en executies. Wanneer wij 1975 met 1976 vergelijken is er reeds veel veranderd. Maar dit zijn voornamenlijk politieke en sociale veranderingen, en geen institutionele veranderingen. De Cortes (het parlement), de Raad voor het koninkrijk, de Raad voor de nationale partij, enzovoorts zijn instellingen welke door generaal Franco in het leven werden geroepen. Dit is een hard feit. Hierin is nog niets veranderd. Maar het is eveneens een feit, dat de publieke opinie zich in de richting van een uitbarsting begeeft.

Een professor aan de universiteit zei mij, dat als Juan Carlos i niet opschiet, dat hij het niet zou overleven.

Ik ben het hiermee eens. Ik ben van mening, met alle respect voor ons staatshoofd, dat hij een ernstige fout maakte met de keuze van de huidige premier Adolfo Suarez. Er wordt gezegd, dat hij geen andere keuze had. Want, zoals u misschien weet, volgens onze huidige grondwet kan de koning niet degeen, die hij zou wensen als premier aanwijzen. Hij moet een keuze doen uit de drie namen die hem door de Raad van het koninkrijk worden voorgelegd. Men zegt nu dat de beide andere mannen de zaken alléen maar verslechterd zouden hebben.

Dan had hij dus echt geen keuze.

Nee, maar hij had het recht alle drie de namen af te wijzen en om een nieuwe lijst te vragen. Hij zou dit drie, vier keer hebben kunnen herhalen. Daat staat tegenover, dat een dergelijke procedure mogelijk

[p. 114]

een constitutionele crisis zou hebben veroorzaakt, wat evenmin een aantrekkelijk perspectief bood.

Allereerst wordt van de regering Suarez verlangd, dat zij een algemene amnestie zal laten afkondigen. Dit is voor ons uitermate belangrijk. We hebben misschien maar zeshonderd politieke gevangenen in Spanje, wat vergeleken bij andere landen weinig is. Hiervan zijn een tweehonderd vastgezet voor het uitvoeren van terroristische daden. Vierhonderd van hen boeten voor hun politieke opvattingen of omdat zij illegale bindingen hadden met verboden politieke partijen, zoals de communistische. Anderen behoren tot autonome groepen als Basken en Cataloniërs, of zij zitten gevangen vanwege lidmaatschap van ondergrondse vakbonden. Maar dan zijn er bovendien duizenden Spanjaarden naar het buitenland gevlucht.

Hoeveel? Vijfduizend?

Veel meer, misschien wel 50000, op zijn minst. Zij wonen nu in Frankrijk, Mexico en vooral in Latijns-Amerika. Onder een amnestie zouden zij thuis kunnen komen. Er zijn ook nog veel leden van het verslagen republikeinse leger in het buitenland.

Dat zou inderdaad een nationale verzoening betekenen.

Het zou bovendien rechtvaardig zijn, omdat in het verleden mensen zeer gemakkelijk door speciale tribunalen of militaire rechtbanken konden worden veroordeeld. Miljoenen Spanjaarden hebben om deze amnestie gevraagd. Ook de kerk. De koning moet nu van zijn prerogatief gebruik maken en amnestie afkondigen.

Waarom heeft hij het niet al lang gedaan?

De koning diende eerst heel wat obstakels uit de weg te ruimen. Maar het zal nu wel gauw komen (de dag van dit interview was 21 juli 1976). De nieuwe Suarez-regering, die over het algemeen een zwakkere basis heeft dan de eerste regering van Juan Carlos i, heeft deze amnestieafkondiging eenvoudig nodig om aan geloofwaardigheid te winnen. Theoretisch gezien is de regering-Suarez minder progressief dan het vorige bewind, maar misschien zullen de omstandigheden het ertoe brengen meer stoutmoedige stappen in de richting van de democratie te ondernemen.

C. Berkhouwer, de voormalige voorzitter van het Europese parlement kwam vorig jaar uit Madrid terug overtuigd, dat democratie zou winnen. Was hij te optimistisch?

De toekomst zal het leren. Wij hechten bijzonder veel belang aan het legaliseren van de politieke partijen. De Cortes heeft hiertoe een

[p. 115]

wet bekrachtigd, doch met een groot aantal beperkingen. Waar wij bang voor zijn is op de eerste plaats dat men de communistische partij geen wettige status zal verlenen. Ik ben een christen-democraat en geen marxist, dit zij vooropgesteld. Maar het uitsluiten van de communisten schendt het recht van vrijheid van politieke partijen in Spanje. Het is bovendien een ernstige politieke fout, want indien men de communisten in de ondergrondse oppositie zou drijven dan zou deze partij een magische aantrekkingskracht verwerven bij de arbeiders, studenten en ook onder de jongere intelligentsia uit de beroepen.

U sprak met de premier twee dagen geleden.

Wij hebben gevraagd en gevraagd en gevraagd om concessies, steeds weer opnieuw. Maar het ziet er naar uit dat de militaristen en het leger hun been stijf houden op het punt van erkenning van de communisten.

Michel Rocard van de Franse socialistische partij benadrukte mij juist, dat men wenste te voorkomen dat Marchais en de zijnen in de oppositie werden gedreven.

Hetzelfde geldt hier. Stelt u zich voor dat er verkiezingen zouden komen. Dit zal dan in mei of juni 1977 plaatsvinden. Wij hebben nu reeds onderzoek verricht en steekproeven genomen naar wat er onder het publiek leeft. Veertig procent van de ondervraagden hadden geen mening. Twintig procent wilde geen mening geven. En van de resterende veertig procent constateerden we dat de christen-democraten op de eerste plaats stonden, gevolgd door de sociaal-democraten. Hierna volgden de liberaal-conservatieven, daarna de extreem rechtse conservatieven en tenslotte de communisten. Wij schatten dat de communisten 8 tot 10 procent van de stemmen zouden krijgen.

Zoiets als in Portugal.

Ongeveer. Daarom beschouwen wij het als een ernstige vergissing niet onze problemen met de steun van alle politieke groeperingen aan te pakken. Wij zijn er van overtuigd dat de overgrote meerderheid van Spanje links van het centrum staat. Over het geheel genomen zullen de uitkomsten van de verkiezingen een gematigd resultaat te zien geven.

Men staat altijd weer verbaasd over dit meten met twee maten bij het zogenaamd aanvaarden van democratische principes.

De oorzaak bij ons is gelegen in de vele mensen, die nog leven en vervuld zijn van herinneringen aan de burgeroorlog. Maar de meesten van hen zijn thans reeds zeventig jaar of ouder. Terzelfder tijd zitten een aantal van hen nog altijd in de Cortes. Zij blijven hardnekkig tegen deelname van de communisten aan het publieke scenario. Dan - en het

[p. 116]

spijt mij dit te moeten zeggen - ondergaan wij sterke druk van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Henry Kissinger blijft deze zaken voortdurend onderstrepen. U hebt gezien wat hij uithaalt ten aanzien van Italië. Dit betekent voor de Spaanse regering een werkelijk enorme druk.

Michel Rocard hoopt anderzijds dat Kissinger die nonsens zou blijven herhalen omdat dit alleen maar meer stemmen voor links zou opleveren.

Dat is waar, maar terzelfder tijd is het natuurlijk volkomen idioot. Dan bestaat er sterke druk uit bepaalde kringen van de kerk, die tegen deelname van de communisten aan het politieke proces zijn. Maar er bestaat natuurlijk een enorm verschil tussen een regering, die gevoerd wordt met aanvaarding van communistische principes of grondbeginselen, of dat men een regering verzoekt de communistische partij slechts te legaliseren. Wij zullen de communisten bestrijden. Wij zullen met hen debatteren. Wij zullen hun argumenten met dialectiek tegemoet treden, maar wij zullen hen eveneens absoluut aan het politieke proces moeten laten deelnemen. Wij zijn dus nog allerminst een democratie. Wij zijn pas op weg naar een democratie. Veel zal afhangen van de moed van de koning, bij het leiding geven aan dit evolutionaire proces. Zal hij zijn regering blijven aanmoedigen en stimuleren verder te gaan op deze weg? Ook al zou hij van de zijde van de uit de Franco tijd geerfde instituten hinder en last ondervinden, dan zal hij moeten blijven doen wat hij kan om veranderingen door te voeren. Hierbij vindt hij het gehele land achter zich. Dit is in ieder geval de enige methode om vooruitgang te boeken en een revolutie te voorkomen. Alle oppositiepartijen zijn tégen het gebruik van geweld. Nu hebben wij op 18 juli weer opnieuw een hele serie van bomaanslagen gezien. Wij zijn er zeker van dat dit niet van links is gekomen. Het is gewoon te opvallend dat alleen al in Madrid veertig bommen konden ontploffen zonder dat de politie éen der daders kon betrappen. Zoals u wel zult weten hebben wij in Spanje juist een hogemate efficiënt politieapparaat.

Zelfs de Nederlandse ambassade moest er aan geloven.

Dat was een provocatie. Wat men trachtte te bewerkstelligen is een tegenwicht tot stand proberen te brengen tegen een eventuele afkondiging van amnestie. En voorlopig is de bekendmaking hiervan ook weer uitgesteld. Men tracht het te doen voorkomen, of zij die vóor de amnestie zijn, deze bommen hebben geplaatst. Maar integendeel, de krachten die amnestie ondersteunen vermijden geweld in iedere vorm. Daarom, wanneer de koning en de regering maar de moed zouden hebben een amnestie af te kondigen en de militairen hun oppositie

[p. 117]

er tegen zouden laten varen, dan zouden wij ons op de juiste weg bevinden. De enige juiste weg.

Houdt u een staatsgreep van rechts of van het leger voor mogelijk?

Wij, politici, moeten altijd met een dergelijke ontwikkeling rekening houden. Denkt u maar aan wat er in Griekenland is gebeurd, toen de koning werd afgezet. Ik denk niet dat het waarschijnlijk is dat dit hier ook zal gebeuren, maar onmogelijk is het niet.

De koning is speciaal naar Washington gereisd om zijn democratische bedoelingen duidelijk te maken en men zou dus kunnen hopen, dat de cia deze keer haar neus niet in Spaanse zaken zal steken, à la Griekenland.

Nog een mogelijkheid voor een staatsgreep kan zich voordoen wanneer de economische situatie in het land zou blijven verslechteren, wanneer de werkeloosheid zou blijven toenemen, en de inflatie omhoog zou blijven gaan. Dán zou men in oktober of november 1976 een mogelijkheid van een staatsgreep niet mogen uitsluiten. Daarom is het van groot belang dat de koning en de regering hun dialoog met het Spaanse volk en met de democratische partijen en de vakbonden, die immers nog steeds ondergronds opereren, voortzetten. De vraag is hoe men een effectieve brug zou kunnen bouwen tussen de autocratische politieke situatie van weleer en een werkelijk democratisch bewind.

Spanje heeft een superarchitect nodig.

Inderdaad. We hebben verscheiden nuchtere architecten van een dergelijk kaliber nodig die vervuld zijn van oprechte bedoelingen. Ze zijn er. We hebben nu verscheiden jonge ministers en leden van de regering, die zich volkomen bewust zijn voor de noodzakelijkheid van deze dialoog. Ik denk in het bijzonder aan de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Marcellino Oreja Aguirre (41). Ook tussen de democratische oppositie bevinden zich tal van mensen vervuld van goede bedoelingen, die zeker een bijdrage zouden kunnen leveren om het tot stand komen van de democratie te bevorderen. Zelfs onder de communisten bevinden zich realisten, die zich bewust zijn, dat revolutie niet alleen ongewenst is maar bovendien niet mogelijk is, want de militairen en het leger zijn nog altijd buitengewoon sterk en bovendien zou het geen oplossing brengen. Wat wij nodig hebben is een vreedzame verandering. Ik ben geen pessimist of een fatalist. Ik ben van mening dat het zeer wel mogelijk zal blijken te zijn onze huidige moeilijkheden te boven te komen.

Spanje lijkt historisch gezien zo lang te zijn afgesloten geweest van de

[p. 118]

rest van Europa. Zijn de Spanjaarden werkelijk verlangend zich bij Europa aan te sluiten?

Ik zou willen zeggen, dat wij buitengewoon verlangend zijn ons bij Europa te voegen. De overgrote meerderheid van onze arbeiders en ons volk zijn zich zeer bewust van de noodzakelijkheid van integratie bij Europa. Hier zijn een aantal redenen voor. De belangrijkste is de economische situatie. Spanje en haar economie zullen niet tot volledige ontplooiing kunnen komen zonder aansluiting bij de eeg. Ook om politieke redenen hebben we die aansluiting nodig. Onze deelname aan de activiteiten van het Europese parlement zijn uitermate belangrijk. Wij zullen moeten deelnemen aan de verkiezingen voor het Europese parlement van 1978. Dit zou de stabiliteit van Spaanse politieke partijen slechts ten goede komen. Op het ogenblik hebben we in Spanje nog altijd drie socialistische partijen, drie Christen-Democratische partijen, enzovoorts. We hebben hier een twintigtal politieke groeperingen. Wanneer wij ons zouden aansluiten bij het proces van Europese verkiezingen, zou dit de Spaanse democratie verdere stabiliteit bieden. Het is absoluut noodzakelijk dat wij binnen Europa komen.

Is de publieke opinie hier voldoende van doordrongen en op voorbereid?

Nee. We zijn er eigenlijk helemaal niet op geprepareerd. Wij hebben in onze eigen partijkranten dit steeds benadrukt. Maar wij ontvangen geen steun van de radio of de televisie, die in staatshanden zijn. Spaanse politieke partijen hebben helemaal geen toegang tot radio en televisie.

De koning moet naar Straatsburg gaan. Dan begrijpen ze het misschien.

Nee, nee. Momenteel zegt de regering, dat de koning alles zal ondernemen wat noodzakelijk is om zich aan te sluiten bij de Europese Gemeenschap. Er zal geen tegenstand zijn wanneer men deze dèmarches daadwerkelijk onderneemt. Misschien dat nog enige extreem rechtse nationalistische groepen er tégen zouden zijn maar in het algemeen is men er voor in Spanje.

Spanje ondertekende de Slot-akte van Helsinki.

Ja, dat was vermakelijk. Want premier Carlos Arias Navarro heeft inderdaad die verklaring namens onze regering ondertekend. Van een juridisch standpunt gezien was dit belangrijk voor ons, want het verplicht onze regering haar binnenlandse wetten te verzachten, vooral wat de mensen-rechten betreft en de menselijke vrijheid. Nog een reden die belangrijk is voor ons om ons aan te sluiten bij Europa en die ik nog niet noemde is, dat wij ons dan zouden moeten onderwerpen aan de

[p. 119]

jurisdictie van het Europese Hof van Justitie. Wanneer de fundamentele rechten van onze burgers zouden worden geschonden, zouden zij zich tot het Hof kunnen wenden. Het zou het Spaanse volk in hun politieke activiteiten meer bescherming bieden.

En uw betrekkingen met Oost-Europa en de Sovjet-Unie?

Handelsbetrekkingen zijn vrij aardig ontwikkeld en vertonen de trend in opgaande lijn. Er is nu een samenwerkingsverdrag tussen Aeroflot en Iberia getekend en we hebben verbindingen met Moskou en Warschau. Ik geloof ook dat van de zijde van het publiek een groeiende belangstelling bestaat voor oostelijk Europa. Maar op het niveau van betrekkingen tussen staten hebben we nog geen diplomatieke betrekkingen met Moskou. Alleen met de Volksrepubliek China. We hebben een ambassadeur in Peking.

Dat slaat nergens op.

Ach, China is misschien ver weg en men wilde een tegenwicht scheppen met de Sovjet-Unie. Maar dat was de politiek van de regering-Franco. Ik weet, dat onze nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, volledige diplomatieke betrekkingen met bijvoorbeeld Roemenië tot stand wil brengen. Die zaak is in beweging. Wat veel moeilijker is is om de wettigheid van de Spaanse communisten te bewerkstelligen.

Bestaan er uitwisselingen met studenten in de Sovjet-Unie?

Nee. Er zijn mogelijkheden voor bepaalde kleine groepen toeristen om bijvoorbeeld Polen te bezoeken, maar nog zeer weinig gebeurt dit. Sommige van onze geleerden hebben de Sovjet-Unie bezocht en omgekeerd hebben Sovjet-wetenschappers congressen hier bijgewoond. Ik verwacht echter dat in dit soort uitwisselingen meer beweging zal komen wanneer eenmaal volledige diplomatieke betrekkingen met de Oostbloklanden zullen zijn geopend.