Europa. 25 interviews over de toekomst van de Oude Wereld

[p. 47]

Jean Schwoebel

Jean Schwoebel, de diplomatieke correspondent van Le Monde werd op 10 juli 1912 in Mordelles (Ille-et-Vilaine) in Frankrijk geboren. Hij studeerde letteren en behaalde een doctoraat in de rechtswetenschappen. Hij won verschillende journalistieke prijzen en publiceerde een aantal werken, waarvan De pers, de macht, en het geld (Le Seuil) in 1968 wellicht het bekendste is geworden. Hij is lid van de Franse commissie voor de unesco. Hij was van 1953-1973 voorzitter van de raad van medewerkers van Le Monde. Hij is president van de Franse federatie van journalistenverenigingen.

Wat is er toch met Europa aan de hand?

Ik geloof dat we onderscheid moeten maken tussen Oost-Europa en West-Europa. Inderdaad ben ik met u van mening dat Europa als geheel een uitermate zorgelijke tijd doormaakt. Ik heb de duidelijke indruk, dat op een moment, dat Europa in haar geschiedenis het grootste aantal intelligente en heldere geesten bijeen tracht te brengen om passende oplossingen te zoeken voor onze economische moeilijkheden, dit Europa terzelfder tijd mensen bijeen brengt, die werkelijk iedere fantasie, en ik zou willen zeggen, edelmoedigheid, missen. Met andere woorden, op hetzelfde moment dat het schijnt, alsof Europa erin slaagt haar technische en economische vraagstukken, zelfs de allermoeilijkste van deze, op te lossen, op een moment in haar geschiedenis, dat de meeste delen van Europa een zeer hoge levensstandaard wisten te bereiken vergeleken bij andere delen van de wereld, op dit kritieke moment in haar ontwikkeling schijnt Europa niet in staat een geest van initiatief, of zelfs een geest van de meest elementaire moed en fantasie te kunnen opbrengen, ja zelfs de nodige edelmoedigheid te missen, die wij zo dringend nodig zouden hebben. Vandaar dus dat het mij opvalt bij de bestudering van de Europese politiek - en tenslotte is dat mijn taak deze politiek van dag op dag nauwkeurig te volgen - dat het blijkbaar niet mogelijk is dat mensen echt samen komen en gezamenlijke plannen adopteren, welke werkelijk een belangrijke allure hebben. Dit geldt niet zozeer de Europeanen alléen. We zien dit natuurlijk ook elders in de wereld gebeuren. Niemand schijnt in staat de oplossingen te aanvaarden die in overeenstemming zijn met de gigantische problemen die ons overal tegemoet komen.

Soms denk ik dat dit schrijnende gebrek aan werkelijk leiders ook in verband staat met het feit dat men de jongere generatie nauwelijks bij het besluitvormingsproces schijnt te betrekken.

Ik ben niet helemaal zeker of ik uw vraag precies begrijp, maar wat zeker opvallend is, is dat jongeren bijna nergens op de vergaderingen en bijeenkomsten, die ik in Europees verband bijwoon, zijn vertegen-

[p. 48]

woordigd. Het lijkt wel of er zich een soort sclerose ontwikkelt rond de machtscentra, zowel wat politieke als wat economische macht betreft, wanneer men de deugden en kwaliteiten van de jeugd onderstreept. Volgens mij is de invloed van de jeugd op de beslissingen inzake de toekomst van Europa juist hoogst noodzakelijk. De jongeren vertegenwoordigen immers die constante stroom van vernieuwing? Ik ben daarom van mening, en ik wil dit herhalen, dat zich zeer ernstige verschijnselen van weefselverharding (sclerose) voordoen juist omdat men deze onmisbare invloeden van noodzakelijke vernieuwing voortdurend schijnt te willen onderdrukken. Wat vooral in het huidige Europa volledig afwezig schijnt te zijn, ondanks juist de genoemde formidabele ontwikkelingen op wetenschappelijk en technisch gebied, zijn diepe menselijke kwaliteiten zoals durf, durf om iets te riskeren, en een gevoel van fantasie en werkelijke bestemming.

Het lijkt wel of nog altijd die mentaliteit van ‘après nous le déluge’ alles overheerst.

Ik ben het helemaal met u eens. Dit zijn geen uitzonderlijk optimistische perspectieven, ik besef dit. Zij die de teugels van de macht in handen hebben, met alle mogelijkheden die hen dit zou moeten bieden, schijnen alles te willen doen om te zorgen, dat zij die macht niet kwijt raken. Zij zijn het die er in belangrijke mate toe bijdragen, dat de uitdagingen, die de jeugd vertegenwoordigen, worden genegeerd. En dit symptoom constateren wij niet alleen ten opzichte van de jongeren, die u ter sprake bracht, maar dit geldt ook voor een groot aantal andere vraagstukken, die door sociale klassen aan de orde worden gesteld. Sociale gerechtigheid is immers een vraagstuk van een dergelijke orde? Ik heb de indruk, dat momenteel al deze factoren worden veronachtzaamd en verward. Toch ben ik ook weer niet helemaal een pessimist. We zitten in een overgangsstadium in de wereld. Het werkelijke probleem, dat ons allen aangaat, is het probleem van democratisering. We kennen in westelijke landen eigenlijk geen echte democratisering. Vanzelfsprekend geldt hetzelfde voor de oostelijke landen van Europa. Wij, in het Westen, zien ons geplaatst tegenover elitaire regimes. Het is zeer duidelijk, dat dwars door de geschiedenis heen de elite altijd werden geleid door hardnekkige pogingen aan privileges vast te houden. Zij voelen immers altijd, dat wanneer men aan hun macht zou knabbelen, zij hun positie zouden verliezen. Er is vandaag de dag in dit proces een nieuwe factor die meespeelt, namelijk de buitengewone expansie van de communicatiemedia. Vroeger kampte de elite niet met dit verschijnsel. Het was er eenvoudig niet. Ik denk vooral aan de audiovisuele massamedia. Meer dan ooit tevoren wensen de mensen mee te beslissen wanneer men besluiten neemt welke hun toekomst

[p. 49]

zullen beïnvloeden. Dit speelt op alle niveaus, in het gezin, in beroepskringen, op politiek niveau, zowel lokaal als internationaal. Alle mensen willen weten waar het om gaat en willen aan de besluitvorming deelnemen. Iedereen is er in onze dagen tegen, dat een kleine groep mensen de beslissingsmacht zou monopoliseren. Men zou deze lijn zelfs naar het gezin kunnen doortrekken, waar de vader immers in het verleden de dienst uitmaakte. Wij kunnen nu dezelfde veranderingen waarnemen in de machtsstructuur van de gemeenschap waar beroepen worden uitgeoefend. Iedereen wenst vandaag aan de dag mee te beslissen. Veel van onze huidige moeilijkheden zijn terug te leiden tot het feit, dat velen weigeren beslissingen te aanvaarden waarin zij absoluut geen stem hebben gehad. Naar mijn mening is het voornaamste vraagstuk in de toekomst de democratisering. Dit betekent, dat deelname aan besluitvorming een routine procedure zou moeten worden. Ik geloof daarom, dat het onjuist is om te zeggen, dat de wereld in haar geheel een algemene tendens vertoont in de richting van anarchie en chaos. Dit is gewoon niet waar. Waar wij momenteel eigenlijk in werkelijkheid mee te maken hebben is een ontwikkeling in de wil en de wens van de mensen, deel te nemen aan het samenstellen van een nieuwe orde waarin iedereen echt het recht zou ontvangen om deel te nemen aan de besluitvorming op alle mogelijke niveaus van menselijke activiteit. Ver van een pessimist te zijn, ben ik eigenlijk nogal optimistisch gestemd, omdat het schijnt dat de belofte van de toekomst zal inhouden, dat de mensen werkelijk in staat zullen worden gesteld hun eigen toekomst te helpen vormen.

Premier Leo Tindemans van België heeft ons in zijn bekend geworden rapport over de toekomst van Europa aangeraden, dat de landen van de eeg een gemeenschappelijke buitenlandse politiek zouden adopteren. Beschouwt u dit advies als realistisch?

Absoluut niet. Ik geloof namelijk helemaal niet dat een gemeenschappelijke Europese politieke benadering mogelijk is vooral wanneer men de huidige stand van zaken in ogenschouw neemt, zoals het er met de regeringen van de Negen voorstaat. En waarom niet? Heel eenvoudig, omdat de buitenlandse politiek van de eeg-landen op het ogenblik niets anders kan zijn dan een verzameling nationale egoïsmen. En deze nationale egoïsmen bestrijden elkaar met opvallende kracht, zoniet vandaag, dan morgen. Een gemeenschappelijke Europese politiek zal alléen dan mogelijk zijn op de dag dat Europa werkelijk zal begrijpen dat het met de rijkdom aan mensen en met de rijkdom aan materiële welstand die Europa kent, deze immense rijkdom met al haar middelen beschikbaar zou moeten stellen om de ellende overal elders in de wereld te bestrijden. Wanneer Europa dus werkelijk zou inzien,

[p. 50]

dat in een wereld, waar nog overal honger heerst, deze Europese rijkdom nodig is om te helpen. Dat de wereld onze actieve Europese hulp nodig heeft en dat hiervoor de allerhoogste graad van volledige fantasie van Europa en Europeanen verschrikkelijk noodzakelijk is. Met andere woorden: wij in Europa, te midden van een aantal zeer rijke landen, zouden als in de oudheid opnieuw door een soort geloof moeten worden bevangen, zoals wij dit manifesteerden in de tijd van de kruistochten. Wij zouden opnieuw een zeker gevoel van beschaving moeten scheppen, een zeker gevoel van cultuur, dat authentiek en echt zou moeten zijn en dat niet, zoals nu gebeurt, gebaseerd zou moeten zijn op de handhaving en bescherming van onze bevoorrechte levensstandaard.

Bent u van mening, dat oostelijk Europa met haar culturele erfenis, (men denkt slechts aan Tsjaikovsky, Tsjechov en anderen) een belangrijke rol zou kunnen spelen bij deze gewenste vernieuwing van een vernieuwde Europese beschaving en cultuur?

Ik beschouw Oost-Europa absoluut als een niet te onderkennen deel van Europa. Als er iets is wat ik zeer betreur, dan is het dat Europa al zolang uit twee gescheiden delen heeft bestaan. Om deze reden ook ben ik een vaste aanhanger van de geest van Helsinki (1975). En beslist niet voor de redenen, die doorgaans worden gegeven bij leden van de twee machtsblokken. Er wordt dan gezegd, dat Helsinki goed is voor détente, omdat de beide supermachten het eens zouden zijn over de noodzaak om de wederzijdse grenzen te bestendigen. Wat werkelijk belangrijk is in de zogenaamde geest van Helsinki is, dat wij een raamwerk hebben samengesteld, waarbij alle landen van Europa een middel hebben gevonden om samen te werken. Hier kan ik ook terugvallen op mijn eigen ideaal, wat ik de noodzaak tot democratisering heb genoemd. De Slot-akte die in Helsinki door 33 Europese landen samen met de Verenigde Staten en Canada werd ondertekend vertegenwoordigt de enige kans om te komen tot de democratisering van de binnenlandse betrekkingen van Europa als geheel. Dit betekent, dat een toekomstig Europa niet zal worden geleid of gedicteerd door de twee supermachten, de Verenigde Staten of de Sovjet-Unie, of bij kleinere machten als de Bonds Republiek, het Verenigd Koninkrijk of Frankrijk. Het is nu een noodzaak geworden, dat alle Europese landen in de besluitvorming deelnemen. Dat is de reden waarom men de Slot-akte van Helsinki dient te verdedigen. Er bestaat nog steeds een zeker scepticisme onder de westerse landen over Helsinki. Zelfs in de Sovjet-Unie toonde men terughoudendheid toen de datum van de Conferentie van Helsinki in 1975 naderde. Maar nu is het dan zo ver, dat alle Europese landen, ook de neutrale, de grote en de kleine landen, ik denk aan

[p. 51]

Oostenrijk, de Scandinavische landen, Zwitserland en Spanje, allen vasthouden aan de beginsels van Helsinki omdat het eenvoudig het enige duidelijke raamwerk is waarbij men in staat zal zijn zijn stem te doen horen en zijn wensen kenbaar te maken. Daarom ben ik van mening, dat in Helsinki het enige werkelijke waardevolle diplomatieke gebeuren plaatsvond in Europees verband sinds de tweede wereldoorlog.