Prozawerken in Maastrichtsch dialect

[p. t.o. 3]

ALFONS OLTERDISSEN 1865-1923

[p. 5]

Ter inleiding.

Goede wijn behoeft geen krans.

Olterdissen's werk spreekt voor zich zelf, kan het dus doen zonder loftrompet of reclametrom, instrumenten, wier geluid de schrijver trouwens zelf vermeed.

Iets anders is, uit des schrijvers eigen bouwstoffen een monument te stichten, dat hem zal eeren in lengte van dagen.

Het was dan ook eene uitnemende gedachte van het ‘Comité voor de Nagedachtenis van Alfons Olterdissen’, diens proza-geschriften te doen verzamelen en uitgeven - een daad van piëteit vooreerst, van verdienste niet minder, waar hier eene hoogst belangrijke bijdrage zou ontstaan voor de kennis van Maastricht's taalschat en folklore.

Volgaarne heeft ondergeteekende de opdracht voor deze uitgave aanvaard. De uitvoering daarvan was voor hem een voortdurende bron van genot.

Maar had Olterdissen zich dan niet reeds zelf dat monument gesticht? In zooverre niet, dat de onderdeelen, de bouwstoffen hier en daar en ginds verspreid lagen en door de meesten niet meer konden worden teruggevonden. De opstellen getiteld ‘Van Stad en Lui veur 50 jaor’ en ‘Mastreechter Type’ verschenen in den ‘Limburger Koerier’ in 1916 t/m 1918. Daarom moest vooreerst alles worden bijeengezocht om dan tot één groot geheel te worden opgebouwd. Daartoe werden wij in staat gesteld door de welwillendheid der N.V. Uitgevers-Maatschappij ‘Neerlandia’ en die ‘Drukkerij v/h Cl. Goffin’, die beide hunne auteursrechten op Olterdissen's geschriften belangeloos voor deze uitgave afstonden en waarvoor hun hier een bijzonder woord van dank wordt gebracht.

Wat deze uitgave zelve betreft, zij vooreerst opgemerkt, dat wij ons de vrijheid hebben veroorloofd, de schrijfwijze van het Maastrichtsch om te werken en aan te passen aan de daaromtrent heden ten dage vrijwel algemeen geldende opvatting. Dit lijkt misschien gemis aan piëteit jegens den auteur. Toch is dit niet juist. Olterdissen zelf immers was de eerste om te erkennen, dat hij aan de spelling nimmer bijzondere zorg placht te besteden, omdat hij daarvan nooit studie had gemaakt, maar vooral omdat hij uitsluitend bedoelde te schrijven voor zijne stadgenooten, die hem toch verstonden. Gaarne gaf hij zich op dit punt dan ook gewonnen en heeft hij ons persoonlijk meermalen verklaard, er geen bezwaar in te zien, dat zijne schrijfwijze, ook ten aanzien van zijn eigen werk, door eene betere, meer logische werd vervangen. Wat meer is, bij het bewerken zijner geschriften is ons herhaaldelijk gebleken, dat hij zelf de thans door ons gevolgde schrijfwijze nu en dan toepaste, zoodat men in den oorspronkelijken tekst voor elk bijzonder geval meerdere voorbeelden kan vinden.

Maken wij ons dus in dit opzicht tegenover den schrijver aan geen tekortkoming schuldig, van den anderen kant meenen wij meet de door ons gevolgde methode wederom een stap te hebben gezet in de richting der zoozeer gewenschte en zoo hoogst noodzakelijke eenheid van schrijfwijze onzer plaatselijke taal.

[p. 6]

Grondgedachte bij de gevolgde schrijfwijze was deze, het gesproken woord, zooals het in den Maastrichtschen volksmond zingt, zoo getrouw mogelijk weer te geven en daarbij zooveel doenlijk gebruik te maken van Nederlandsche klankteekens om eerst, wanneer deze te kort schieten, bij naburige talen te leen te gaan. Om deze reden wordt nimmer geschreven bäkker, hoewel afgeleid van bakke, doch bekker (bakker), niet schat (met Duitschen Zischlaut), maar sjat (naar analogie van meisje enz.), niet auch, maar ouch (ook), daarentegen wel pötter (putter), körref (korf).

Gestreefd is voorts naar eene zoodanige schrijfwijze, dat ook de niet-Maastrichtsche lezer de uitspraak der woorden vrijwel kan benaderen. Ware echter deze uitgave uitsluitend voor taalkundigen bestemd, zoo zoude het plicht zijn geweest, de phonetische schrijfwijze tot in hare uiterste consequenties door te voeren, hetgeen ongetwijfeld den vakkundigen lezer zoude ten goede gekomen zijn. Nu echter Olterdissen's geschriften in de eerste plaats hun weg zoeken naar den leek, hebben wij die consequentie niet aangedurfd, doch aan de eischen. vaneen gemakkelijk leesbaren tekst aanmerkelijke concessies gedaan.

Zoo zijn de teekens ter aanduiding van het eigenaardig Maastrichtsch muzikaal accent, den sleeptoon, vermeden, zoo werd de toonlooze eklank niet door ə maar door de gewoone enkele e aangegeven. Vermeden is voorts het veelvuldig gebruik der G, daar dit letterteeken in den tekst min of meer storend werkt. Daarom wordt zij niet gevonden in woorden met anticipeerende assimilatie; wij schrijven dus wel: danzde (danste), redzde (van retse, wegkapen), blevde (van blaffe), doch niet leGde maar lekde (van lekke, likken). Slechts waar de klank onmogelijk door eene k kon worden weergegeven, werd de G behouden, dus: liGGe (liggen), zèGGe (zeggen), bröGGe (bruggen) enz.

Zoo is ook ter wille van de leesbaarheid de verandering van beginconsonnanten (sandhi) slechts doorgevoerd ten opzichte der woorden met d, derhalve: waos tiech, op te, doch niet steeds ten opzichte der z en is de verscherping der eind-consonnanten vermeden, dus niet - zooals consequent zoude zijn -: iech dooch et (ik deed het), maar: iech doog et. Of een woord moet geschreven worden met eindletter b of p, d of t, g of ch is afhankelijk gesteld van de vraag, welke letter er gehoord wordt in meervoudsvormen of werkwoord-infinitieven; daarom dus: knab (suikerballetje), mv. knabbe, iech doog (ik deed) mv. ze dooge (zij deden), er weurd (hij wordt) mv. ze weurde, er woort (hij werd) mv. ze woorte, er hoort (hij hoorde) mv. ze hoorte, stöb (stof) ww. stöbbe (afstoffen, stof veroorzaken), stöp (stoppen) ww. stoppe (van een stop voorzien). Op dezen regel doorgaande zou dus nu ook moeten geschreven worden: bröG (brug), möG (mug), röG (rug), zèG (zeg), wijl het meervoud klinkt: bröGGe, möGGe, röGGe, ze zèGGe, doch, zooals boven reeds gezegd, maken wij hier ter vermijding der G wederom eene uitzondering en schrijven: brök, mök, rök, zèk.

Voor de spelling der vreemde woorden is de voorkeur gegeven aan die, welke de uitspraak door het Maastrichtsche volk het meest nabijkomt; met name wat de uitgangen -atie, -itie, -otie en -utie betreft wordt met de

[p. 7]

schrijfwijze -aassie, -iessie, -oossie en -uussie het rekken der voorlaatste lettergreep duidelijker weergegeven en tevens aangeduid, dat er van een t-klank in dergelijke woorden in het Maastrichtsch geen spoor te vinden is - in tegenstelling met de uitspraak door vele Noord-Nederlanders aangenomen.

Om duidelijk te maken, dat de Fransche uitgang -eur niet - zooals veelal in Nederland - met den eu-klank als in neus wordt uitgesproken, wordt die uitgang weergegeven door -ör.

Waar ook reeds in het Nederlandsch de c in zooveel woorden door eene s werd vervangen (porselein, prinsen, sigaar) is hier die vervanging overal waar zij als eene s gehoord wordt, consequent doorgevoerd. Zoo dikwijls in een vreemd woord de oorspronkelijke spelling behouden bleef, werd dit woord tusschen aanhalingsteekens geplaatst.

Wat de verklaring der vele eigenaardige Maastrichtsche woorden en uitdrukkingen betreft, hebben wij, na grondige overweging van de vooren nadeelen der verschillende gebruikelijke methoden, de voorkeur gegeven aan het groepeeren in ééne Alfabetische Woordenlijst van alles, wat, naar wij meenden, verklaring behoeft en deze lijst laten volgen achter den tekst. Alle woorden en uitdrukkingen, die in den tekst cursief gedrukt zijn en wier beteekenis niet reeds terstond uit den samenhang blijkt, zijn in die Woordenlijst terug te vinden, welke ruim 1200 woorden bevat.

Voor de uitspraak der verschillende klinkers, tweeklanken en medeklinkers evenals voor de beteekenis der verkortingen verwijzen wij naar de bladzijde aan de Woordenlijst voorafgaande.

De opstellen ‘Van Stad en Lui veur 50 jaor’ werden door den schrijver slechts genummerd zonder nadere aanduiding van hun inhoud. Wij hebben gemeend goed te doen door ieder opstel van een kort opschrift te voorzien om het nazoeken gemakkelijker te maken.

En hiermede vertrouwen wij deze uitgave aan den lezer toe.

Het leven van Alfons Olterdissen (12 December 1865 - 24 Februari 1923) is één voortdurend streven geweest om de liefde tot zijn vaderstad, die hem geheel beheerschte, bij elke gelegenheid en onder allerlei vorm tot uiting te brengen. Mogen deze zijne geschriften ertoe bijdragen, den onvervalscht-Maastrichtschen geest, d.i. eerbied voor Tricht's beroemd verleden, liefde voor het Tricht van heden, belangstelling in zijn toekomst en in de handhaving van zijn overrijke taal, bij de burgerij levendig te houden.

‘Jao, diech höbs us aon 't hart gelege,
Mastreech, door alle iewe heer’,

zong onze ‘ Fons’ eenmaal in volle overtuiging.

Mogen alle Maastrichtenaren van nu en straks de snaren van hun gemoed op deze klanken afgestemd houden.

Maastricht, October 1925.

Dr. E. JASPAR.