Uilkema, een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934. Deel 2

[p. 630]

[Clinge]

[p. 631]

KU-300 (29 oktober 1926)
Clinge (Zld.)
boerderij van C.E. van Putte

1:400

De opmerkingen op de veldwerktekening betreffen in dit geval vaker de dialectbenamingen voor de verschillende boerderij-onderdelen dan dat zij iets meedelen over het gebouw zelf. Uit de dwarsdoorsnede blijkt echter dat het hier een schuur betrof met ankerbalkconstructie, iets dat in Zeeuws-Vlaanderen nog wel voorkwam, maar in de rest van Zeeland zeldzaam was. Het gebinttype met zijn dubbele gebintbalk werd hier echter door Uilkema vastgelegd zonder verder commentaar en hetzelfde geldt voor de indeling van de plattegrond. Toch valt daarover wel iets meer te zeggen. De stal bevond zich bij deze boerderij namelijk niet - zoals in Zeeland gebruikelijk - in lengterichting in de zijbeuk, maar deze lag in dwarsrichting van het gebouw. Het vee stond in twee rijen opgesteld aan weerszijden van een dwarsdeel, die als voergang diende. De stallen waren van deze deel afgescheiden door een binnenmuur, die tot een hoogte van 1 m uit baksteen bestond en daarboven uit een 1,50 m hoog houten schot en was voorzien van voederluiken en een voerbak of ‘kribbe’. Daarvóór stond nog een rij stalstaken voor de bevestiging van het vee. Buiten naast de stal lag de gebruikelijke grote mestvaalt, met aan de andere zijde een bijgebouw met varkenshokken. De tweede dwarsdeel in de grote schuur diende als dorsvloer; daarbuiten lag de dorsmolen, waarvan de as door middel van een cirkeltje op de tekening is aangegeven, links van de deeldeuren. Voor in de schuur bevond zich tenslotte de aangebouwde wagenstalling, die aan beide uiteinden open was, wat behalve een goede ventilatie ook een handige doorrijmogelijkheid voor de wagens verschafte. Woning en bedrijfsgedeelte waren bij deze boerderij volledig gescheiden. Het niet bijzonder oude woonhuis lag op enige afstand van de schuur en had een in grote lijnen symmetrische opbouw met de voordeur in het midden van de gevel en een doorlopende gang daarachter. De zolder was bestemd voor graanberging. Aan de achterkant was een bakkeet aangebouwd, waar 's zomers ook werd gewoond; 's winters huisde men in de keuken. Uit Uilkema's aantekeningen valt op te maken dat de beide voorkamers in gebruik waren als pronkkamer, ofwel ‘beste kamer’.

[p. 632]

[p. 633]

KU-301 (29 oktober 1926)
Clinge (Zld.)
boerderij van F. Vermeulen

1:400

Deze boerderij werd opgemeten op dezelfde dag als het vorige exemplaar, KU-300. Uilkema had hier beslist een goede dag, in Clinge. Betrof de andere boerderij, op de positie van de stal na, nog een min of meer gebruikelijk type, het hier afgebeelde keuterboerderijtje was ècht een opzienbarende vondst. Het betreft hier namelijk een boerderijvorm die in veel opzichten door latere onderzoekers zou worden beschouwd als het prototype van het oude Zeeuwse huis! Het lage, langwerpige gebouw was éénbeukig van opzet en had een hoofdconstructie met trekbalkgebinten. (Hoewel op de tekening geen doorstekende ankerpennen te zien zijn, is de informatie onvoldoende om uit te maken of het hier om ankerbalk- of om tussenbalkgebinten ging.) Woning en schuur waren even hoog, met doorlopende nok. Alleen het woonhuis had volledig stenen muren, het bedrijfsgedeelte was nog grotendeels van hout, op een lage voetmuur. De kapconstructie bestond uit schaarspantjes van kromhout met rondhouten gordingen. In de indeling valt op dat het woongedeelte binnen de beperkte traveediepte al vrij ver was onderverdeeld. Men had hier een ‘keuken’, de voornaamste woonruimte, waarin zich de aan de voorgevel gelegen stookplaats bevond, een tweede vertrek (‘kaômer’), dat vermoedelijk als ‘nette’ kamer diende, een portaal dat ‘achterkamer’ werd genoemd en een diep keldertje met daarboven een slaapvertrek. Vanuit de achterkamer kon de uitgebouwde bakoven worden bediend, die buiten op 1 m hoogte onder een afdakje lag (zichtbaar op de foto). In het bedrijfsgedeelte, dat niet binnendoor in verbinding stond met het woonhuis, waren drie verschillende gedeelten te onderscheiden, nog afgezien van de aan de achtergevel aangebouwde wagenschuur. Direct achter de scheidingsmuur met het voorhuis bevond zich de paardestal met de daarvoor gelegen voerruimte. De koestal lag in het achterste gebintvak. Deze kleine stal lag, evenals die voor de paarden, in lengterichting van het gebouw en werd aan de voorkant begrensd door een muurtje met daarop een houten schot met voerluiken. De stal had een vlakke stand met ondiepe giergoot en een voerbak of krib en bood plaats aan drie koeien naast elkaar, zonder tussenliggende schotten. In het middelste vak van de schuur bevond zich de dwarsdeel, die hoofdzakelijk dienst deed als dorsplaats en een lemen vloer had. Vóór de koestal lag nog een kleine ruimte die als tasvak werd gebruikt voor graan. Ook op de zolderbalken kwam hooi, stro of graan. Toch kon de oogst hier maar voor een deel binnenshuis worden opgeslagen; alles wat daar niet meer bij kon kwam buiten op het erf in ‘stapels’ (rond) of in ‘mijten’ (vierkant), op een onderlaag van takkenbossen.