Uilkema, een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934. Deel 2

[p. 500]

[Wapserveen]

[p. 501]

KU-239 (augustus 1924)
Wapserveen (Dr.)
boerderij van G. Jousma

1:400

Deze boerderij zou dateren uit 1721 en Uilkema noteerde dat het hier een naar zijn mening nog grotendeels onverbouwd voorbeeld van het traditionele streektype betrof. Alleen het voorhuis zou ooit eens zijn gemoderniseerd; de rechter zijbeuk zou daarbij zijn voorzien van een verhoogd gedeelte met in de muren opgelegde balken, dat een melkkelder en een opkamer bevatte. De oude grote woonkeuken was echter nog intact, zonder dat er, zoals zo vaak gebeurde, een gang van was afgescheiden. De voordeur gaf rechtstreeks toegang tot de voornaamste woonruimte. In het achterhuis was de 8,70 m brede middenbeuk nog volledig in gebruik als open deel, met de deeldeuren in de achtergevel. De in de zijbeuk gelegen koestal had al wel de vorm van een grupstal maar vertoonde nog een aantal oude kenmerken. Zo bevond zich hier achter de grup langs de zijgevel in plaats van een kruigang alleen een balk; van de bewoners vernam Uilkema dat ook de grup zelf en het achterste gedeelte van de koestand vroeger geheel van hout waren geweest. In de andere zijbeuk, tegenover de grupstal bevond zich een potstal voor jongvee en een paardestal. Achter het bedrijfsgedeelte was in lengterichting een tweebeukige hooischuur aangebouwd, die door een deurtje naast de grote deeldeuren een interne verbinding had met het hoofdgebouw. Het hooi kon hiermee binnendoor naar de stal worden gebracht, wat in ons klimaat een niet te onderschatten voordeel is. Deze aangebouwde schuur had twee dwarsdelen, aan weerszijden van de beide hooivakken. In de zijbeuk lag een potstal voor jongvee, met in de gevel kleine lichtopeningen met schuifjes, die Uilkema blijkens een notitie op het veldwerk sterk deden denken aan wat hij op dit gebied in Zeeland was tegengekomen. Op het erf stond verder aan de kant van het woonhuis nog een vrijstaand bakhuisje met uitgebouwde oven. Naast het bedrijfsgedeelte lag de hier algemeen voorkomende ‘potstal’: een vaaltstal, die tevens als algemene mestbewaarplaats diende (‘..hierin wordt de mest uit de koestal en uit de paardenstal en de varkenshokken gebracht..’). De mest werd in deze potstal gebracht door vier brede mestluiken, die 70 cm boven het maaiveld in de zijgevel zaten, aan de kant van de koestal. De potstal werd twee maal per jaar uitgemest: in september/oktober en in februari. In de herfst kwam de mest op het bouwland, in het voorjaar hoofdzakelijk op het groenland, naar Uilkema aantekende.

[p. 502]

[p. 503]

KU-240 (25 augustus 1924)
Wapserveen (Dr.)
stal van P. Oosterveld

1:50

Naar alle waarschijnlijkheid werd Uilkema door de bewoners van de vorige boerderij doorverwezen naar het adres waar hij deze stal kon documenteren. Bij de vorige opmeting had hij dit staltype namelijk ook al gezien, maar dan in gemoderniseerde vorm en hier kon hij dan een geheel onverbouwd voorbeeld bestuderen. De detaillering van de hier getekende koestal komt inderdaad volledig overeen met de notities die Uilkema op het vorige veldwerk maakte over de oorspronkelijke staat van het daar aangetroffen voorbeeld. Had men daar inmiddels het stalhout onder de achterpoten van de koeien vervangen door een bakstenen rollaag, hier bestond deze nog steeds uit een gehalveerde boomstam (het ‘grupholt’). Ook de brede en zeer diepe grup had hier nog houten zijwanden en werd aan de achterzijde, langs de zijgevel, begrensd door een tweede balk. De afzonderlijke mestgang ontbrak hier nog, evenals de voergoot. Over de constructie van dit staltype schreef Uilkema op het veldwerk: ‘..Vroeger maakte men een grup als men de koeien ook 's nachts ging stallen (in de herfst). Dan zat de stal reeds vol mest. Men schepte dan een gruppe in de mest, lei een “grupholt” en plaatste daar een paar paaltjes onder en klaar was Kees. Om de 1,5 M. bevestigde men een paal onder het stalhout. Die kwam te liggen in het zand van de grup en liep naar de onderkant van de zul. Een en ander om te voorkomen dat het grupholt uitschoot in de gruppe..’. Bij de op de doorsnede eveneens aangegeven achterplank langs de zijgevel tekende hij nog aan: ‘..Later aangebracht. (...) Oorspronkelijk was het looppad er niet. Dan moest men op het grupholt om de mest uit te scheppen, eens per week. Om de 3 koeien zit een “koedeur” voor de mest..’. Uilkema kenschetste tenslotte op het veldwerk deze stal als geheel als ‘Oud-Saksische stal’.

Dat het hem hier zuiver en alleen om de stal te doen was, mag blijken uit het feit dat de rest van de boerderij noch werd opgemeten, noch gefotografeerd. De enige aanwijzing over het gebouw waarin de betreffende stal zich bevond luidde: ‘..Hier is nog de leemen vloer. Het huis is lang geleden “Zuiderzee-type” geworden..’, waaruit kan worden afgelezen dat het hier een boerderij betrof waarvan de deeldeuren ooit waren verplaatst van de achtergevel naar de zijgevel en die dus naar alle waarschijnlijkheid de tasruimte op de grond in de middenbeuk had. De stal moet zich, zoals ook de tekening trouwens al duidelijk maakt, in een van de zijbeuken hebben bevonden, vermoedelijk aan de kant tegenover de deeldeuren.