Uilkema, een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934. Deel 2

[p. 440]

[Oud-Beijerland]

[p. 441]

KU-210 (30 augustus 1923)
Oud-Beijerland (Z.-H.)
boerderij ‘Vredenburg’ van de Wed. de Reus

Deze boerderij uit de omgeving van Oud-Beijerland, die getuige het opschrift op een gevelsteen in opzet nog dateerde uit 1621, was in de loop van de meer dan drie eeuwen van zijn bestaan een aantal malen grondig verbouwd. Tijdens de documentatie van de schuur (de plaats van het voor de schuur gelegen woonhuis werd alleen gedeeltelijk in omtrek aangegeven) deed Uilkema veel moeite om uit bouwsporen de verschillende stadia vast te stellen. Dat dit niet eenvoudig was, is duidelijk te zien aan het veldwerk, waarop hij tijdens het opmeten zijn ideeën over de diverse verbouwingen noteerde. Bij latere bestudering van het materiaal voorzag hij de eerder gemaakte aantekeningen in



de kantlijn van commentaar als ‘..neen!..’ of ‘..neen! later!..’, etc. Uiteindelijk kwam hij in zijn hoofdstuk over de Zuidhollandse eilanden echter tot het volgende beeld van de geschiedenis van dit gebouw: ‘..Het woonhuis, vrij lang geleden vernieuwd, was oorspronkelijk aan de schuur verbonden. Karnhuis en karnmolen zijn bij de scheiding in de schuur gebleven, terwijl de melkkelder zich in de woning bevindt. (De boerin klaagde steeds over de ongerieflijkheid van deze toestand bij de zuivelbereiding.) Veel merkwaardiger evenwel dan deze verandering, zijn de sporen die een vroegere verbouwing achterliet in de gebintenconstructie der schuur. Zij bewijzen, dat deze daarbij een inrij ontving en een nieuwe stal. Dit werd mogelijk gemaakt door een aanzienlijke vermeerdering van haar breedte en hoogte. Het oorspronkelijke gebint - zie de doorsnede - werd gevormd door de stijlen A en







B met den gebintbalk C. Bij de schuurverbreeding zijn onder A en B nieuwe, 1.00 M. hooge taarlingen geplaatst en bij Y op een normaal voetstuk een derde stijl D. De ruimte tusschen B en D werd inrij, terwijl die tusschen D en den buitenmuur den koestal opnam; de laatste bevond zich tevoren dus op een andere plaats. Over de koppen van A, B en D kwam een lange bintbalk E met een daarop rustend “kapgebint”. Vanwege zijn wijdte en onvoldoende stabiliteit moest dit laatste later weer vervallen, waarbij het vervangen werd door het huidige “scheergebint” en nieuwe gordingen. Het bewijs voor de hier geschetste vergrooting is het volgende: oud zijn A, B en C; minder oud, maar onderling van denzelfden leeftijd D en E. Het scheergebint is echter weer jonger en zal in het begin der 19e eeuw zijn geplaatst. Als wij den oorspronkelijken toestand in dit gebouw in het oog vatten, dan blijkt dat de schuur tusschen de stijlen een breedte bezat van ruim 7.00 M. Deze stijlen, die op gewone taarlingen rustten en minder hoog reikten dan thans, veroorloofden bij den gegeven afstand een nokhoogte van omstreeks 9.00 M., waarmee een buitenstijlruimte van 4.00 M. gepaard ging. Behalve, dat van een inrij langs de vakken in deze schuur geer sprake is geweest en zij dus een dwarsen dorschvloer bezat, geeft haar plan aanleiding tot de volgende vraag: bezat deze schuur voldoende vakruimte bij haar weinig volumineuze gebinten, wier aantal bovendien door den lateren aanbouw van den achtersten paardestal in elk geval 1 minder was dan thans, en moesten hooi- en graanbergen het eventueel tekort aan ruimte aanvullen??..’. De conclusie zou luiden dat dit inderdaad het geval moest zijn geweest.

[p. 442]

[p. 443]

KU-211 (30 augustus 1923)
Oud-Beijerland (Z.-H.)
boerderij van P. Fonkert

1:400

Bij deze oude boerderij was het gehele hoofdgebouw inclusief het oorspronkelijke woongedeelte inmiddels als bedrijfsruimte in gebruik genomen. Het gebouw diende in deze vorm eerst als bijschuur bij een andere boerderij; later werd het bedrijf gesplitst en werd op dit erf een afzonderlijk woonhuis bijgebouwd. Het oude hoofdgebouw bleef in gebruik als schuur. Uilkema documenteerde alleen dit oude gebouw; het nieuwe huis gaf hij alleen in omtrek op de tekening aan. Hij noteerde hier: ‘..Het woonhuis is vroeger verbonden geweest aan de schuur, later nieuw - los geplaatst. Ter plaatse van de vroegere woning is den koestal ingericht, koetshuis en wagenschuur. De wagenschuur draagt de duidelijke sporen vroeger kelder te zijn geweest. Schuur heeft overigens het oude type bewaard, omdat ze lang afzonderlijk bij een andere boerderij is gebruikt, zonder woning, dus als hulpschuur..’.

Door het secundaire gebruik waren deze boerderij veel moderniseringen bespaard gebleven; de later gebruikelijke inrij langs de tasvakken werd hier bijvoorbeeld nooit aangebracht. De twee originele dwarsdelen, die tevens als dorsvloer dienden, bleven in gebruik en de buitenmuren bestonden nog steeds uit een lage grondmuur met daarboven een houten wand. Ook waren hier nog de oorspronkelijke ophogingen boven de dwarsdeeldeuren bewaard gebleven, waarvan Uilkema de vroegere aanwezigheid bij andere, verbouwde boerderijen in deze streek alleen nog had vermoed (‘..Uiterst zelden wordt deze vorm, die elders vrij talrijk is, nog in deze streek aangetroffen..’). Achter het voorste gedeelte van het gebouw, dat getuige het citaat een koestal, een koetshuis en een wagenschuur bevatte, telde de schuur achtereenvolgens een dwarsdeel, twee tasvakken, een tweede dwarsdeel en, langs de achtergevel en van de dorsvloer gescheiden door een hoge houten wand, stallen voor paarden en ossen. De tasvakken besloegen behalve de middenbeuk ook het grootste deel van één van de zijbeuken. De andere zijbeuk bevatte een jongveestal met een volledig vlakke, iets verdiepte stalvloer zonder grup. Boven de gebintvakken die niet als grondtasruimte waren bestemd, de dwarsdelen en de stalruimten, bevond zich een slietenzolder waarop eveneens een deel van de oogst kon worden geborgen.