Uilkema, een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934. Deel 2

[p. 288]

[Bruntinge]

[p. 289]

KU-138 (1 september 1922)
Bruntinge (Dr.)
boerderij van de Wed. Pronk

1:400

Bij deze boerderij in Bruntinge moet Uilkema een paar bijzonder spraakzame bewoners hebben getroffen: het veldwerk staat vol met gegevens over de bedrijfsvoering zowel hier als elders, het gebruik van het gebouw en de samenstelling van Drentse boerderij-complexen in het algemeen: ‘..Korenmijt heet in Drente “miete” of “miet”. Als de miet klaar is (...) dan steekt men een stok in de top ter lengte van 1,5 M. 't Eind van de stok blijft 2 dM. boven de miet uitsteken en dan wordt deze bedekt met stroodak dat boven aan de stok bevestigd wordt (vastgedraaid). Zulk een miet bleef tot in den winter staan. Wordt de miet spoedig afgedorscht, dan krijgt hij een bedekking met “schut”. Schut is opharksel valt 't roggeveld, nadat de rogge in hokken is gezet.. (...) ..Bij groote boerderijen in Drente is meest een “brandschuur”; in het algemeen zit bij kleine huizen een “zuddenbult”. “Zudden” in Drenthe zijn brandzoden, dus heideplaggen met aanhangend veen, ontstaan uit heide.. (...) ..De deel was lang en groot, omdat men dan een groote “legge” kon “anlegge” (aanleggen), om die ineens af te dorschen. Dit spaarde tijd, omdat men dan een grotere hoeveelheid rogge ineens kon afdorschen, voor men de boel weer moest opruimen voor een nieuwe “legge”. Deze “legge” was ca. 1,5 dM. dik en was in ongeveer een uur afgedorscht. Vijf à zes man werkten daarover op een groote “boerderij”..’, etc. etc.

De boerderij zelf was van het al eerder gedocumenteerde Drentse halletype met middenlangsdeel, deeldeuren binnen een onderschoer in de achtergevel en afzonderlijke hooischuur. Opvallend was hier echter vooral het voorhuis, dat tweebeukig was en twee vertrekken achter elkaar bevatte. De ramen en de voornaamste toegang bevonden zich in de hoge zijgevel; de deur gaf toegang tot een portaaltje van waaruit beide kamers bereikbaar waren. Midden in de voorgevel lag nog een tweede deur, maar deze deed meer denken aan een bedrijfstoegang dan aan een woonhuisdeur; de voorgevel was verder bovendien nagenoeg blind. Van een zuivere bedrijfsruimte, bijvoorbeeld voor opslag, lijkt bij deze voorkamer desondanks geen sprake te zijn geweest; beide kamers hadden een stookplaats. In de door een schot afgescheiden lage zijbeuk vond men vóór een ‘bakkamer’ en een melkkelder (zonder opkamer) en achter een rij bedsteden en een spoelruimte. De melkkelder was bereikbaar vanuit het spoelhok en daardoor tevens rechtstreeks verbonden met de stalruimte.

[p. 290]

[p. 291]

KU-139 (1922)
Bruntinge (Dr.)
boerderij ‘Huis Dolving’ van G. Wilms

Deze uit 1728 daterende boerderij zou later zeer bekend worden en werd na Uilkema ook door verschillende andere onderzoekers opgemeten en bestudeerd en tenslotte verplaatst naar het museumdorp Orvelte. Uilkema's opmeting moet hier in grote haast hebben plaatsgevonden: de opmeting is slordig, bevat maar een fractie van de gebruikelijke bijschriften en ook de op het veldwerk aangekondigde doorsnede (‘..plattegrond en doorsnede van de huizinge van G. Wilms..’) ontbreekt. Wel maakte hij hier een paar fraaie foto's, onder meer van de zeer goed bewaard gebleven voorgevel met vakwerk en overkraging. Het woonhuis als







geheel toonde een stadium dat vooraf moet zijn gegaan aan dat waarin de vorige boerderij (KU-138) verkeerde: het voorhuis was hier al twee traveeën diep, maar had daarbij nog wel de beide zijbeuken behouden. Omdat de achterkamer zijn daglicht alleen via de zijgevel kon betrekken was de afscheiding tussen midden- en zijbeuk achterwege gebleven. De voor de vensters benodigde muurhoogte werd verkregen door de zijbeuk iets te versmallen en de gevel wat op te hogen; de zich oorspronkelijk op deze plaats bevindende gebintstijl was vervangen door een onderslagbalk. Boven deze balk was een zoldertje getimmerd: een ‘beuntje’, dat vanuit de kamer zichtbaar was. Beide kamers hadden overigens nog een lemen vloer en een stookplaats met open vuur. Bij de scheidingsmuur tussen woon- en bedrijfsgedeelte noteerde Uilkema (vermoedelijk op basis van mondelinge informatie door de boer) dat deze muur vóór 60 jaar nog een leemwand (waarschijnlijk een wand van beleemd vlechtwerk) was geweest. Het achterhuis had een 17,60 m lange en zeer brede open deel met potstallen aan beide zijden en oogstberging op de slietenzolder boven de middenbeuk. Achteraan was opzij van de onderschoer een ruimte afgescheiden die als varkenshok diende; aan de andere kant bevond zich een doorloop naar de achter aangebouwde hooischuur annex schaapskooi. Deze schuur was éénbeukig en voorzien van een dwarsdeel, hier ‘middelschuur’ genoemd. De wanden van de schuur bestonden geheel uit hout - zelfs de grondmuur ontbrak. Het dakschild aan de achterzijde, boven de open wagenberging, was gedekt met heide. De rest van het dak bestond uit riet.

1:400