Uilkema, een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934. Deel 2

[p. 192]

[Blerick]

[p. 193]

KU-90 (24 september 1921)
Blerick (L.)
boerderij ‘den Boekend’ van J. Geurts

1:400

Deze boerderij speelde, samen met de eerder besproken opmeting KU-87 uit dezelfde gemeente, een belangrijke rol in Uilkema's onderzoek naar de ontwikkeling in Noord- en Midden-Limburg. Bij deze beide kleine bedrijven was de ruimtebehoefte voor oogstopslag zo gering, dat een aparte oogstschuur niet nodig was. De kleine tasruimte kon eenvoudigweg achter de koestal worden aangebouwd, waardoor de boerderij zich ontwikkelde in de richting van het Brabantse langgeveltype in plaats van in die van de Limburgse gesloten hoeve.

Bij deze boerderij, die volgens Uilkema nog uit 1640 moest dateren, waren veel oude kenmerken bewaard gebleven. De constructieve opzet met ankerbalkgebinten was in het achterhuis nog volledig aanwezig. In het voorhuis hadden dragende binnenmuren de functie van de stijlen overgenomen; de oude driebeukige opzet was daarmee echter ook in de indeling van het voorhuis nog bewaard gebleven. Een van de zijbeuken bevatte een kleine melkkelder met daarboven slaapruimte onder het schuine dak; daarnaast lag een kleine ruimte voor huishoudelijke werkzaamheden. De pomp bevond zich in de woonkeuken tegen de voorgevel, evenals een aanrecht. Uilkema merkte op dat deze pomp in verbinding stond met de voor het huis gelegen put; zowel pomp als aanrecht zouden hier pas lang na de bouw van het huis zijn geplaatst. De andere zijbeuk was enigszins uitgebouwd, waarvoor het dak plaatselijk was opgelicht. Vanuit deze kamer kwam men in een nog lagere uitbouw, waar een groot ledikant stond. Het voorhuis werd van het achterhuis gescheiden door een brandgevel, die tot aan de gebintbalk bestond uit baksteen en daarboven uit leem. Ook elders in het huis was nog veel leemsteen verwerkt. Een deur in de brandmuur voerde vanuit de woonkeuken zonder enige overgang rechtstreeks in de circa één meter diepe potstal. Vanuit deze stal kon men via een tweede trapje tussen de koeien door de achter de stal gelegen dwarsdeel bereiken; de verbinding tussen woonruimte en deel liep hier dus dwars door de potstal. Uilkema noteerde dat de potstal slechts tweemaal per jaar werd uitgemest: in september, wanneer de rogge werd gezaaid, en in maart. Tegen het einde van een dergelijke periode zal men er vermoedelijk de voorkeur aan hebben gegeven om buitenom, over het erf naar de deel te gaan. Op de slietenzolder boven de stal werd het hooi bewaard; op de lagere zoldertjes boven de zijbeuken kwam stro, dat als stalstrooisel diende. Aan de andere zijde van de dorsvloer lag het tasvak waarin het ongedorste graan werd bewaard. Tegen de achtergevel bevond zich tenslotte nog een open aanbouw voor de berging van wagens en werktuigen.

[p. 194]

[p. 195]

KU-91 (24 september 1921)
Blerick (L.)
boerderij ‘Lokerse’ van J.v.d. Homberg

1:400

In tegenstelling tot het hiervoor besproken zeer kleine bedrijf, was bij de grotere Noordlimburgse hoeve meestal sprake van een afzonderlijke oogstschuur. Aanvankelijk stond deze geheel los van het hoofdgebouw, dat de woning en alle stalruimten bevatte. In een volgend stadium, zo betoogde Uilkema, kon hieruit echter een U- of uiteindelijk zelfs een carrévorm groeien, wanneer de varkens- en paardestallen uit het hoofdgebouw werden verwijderd. Deze werden dan namelijk meestal ondergebracht in afzonderlijke gebouwtjes die de beide grotere elementen verbonden. Vanuit deze gedachte beschouwde hij deze boerderij uit Blerick met zijn losse onderdelen toch als een voorstadium van de gesloten hoeveontwikkeling.

Woon- en stalgedeelte van het hoofdgebouw weken hier in indeling inderdaad maar weinig af van die in de eerder besproken aaneengebouwde complexen. Het woonhuis had de gebruikelijke driedeling met de middenkamer als centrale woonruimte. In deze ruimte kwam ook de zoldertrap uit, waarop Uilkema het jaartal 1728 ontdekte. Vanuit de woonkeuken voerde een deur in de brandgevel naar de stalruimte in het achterhuis. De stal was weer een potstal, waarin het vee naar een in dwarsrichting gelegen voergang toegekeerd stond, die langs de brandmuur liep. Het gangetje opzij van de stal diende als voergang voor de in de zijbeuk gelegen varkenshokken. Deze bevonden zich dus nog binnen de hoofdstalruimte, maar waren door een kort tevoren langs de potstal gebouwde muur al wel enigszins afgescheiden van de koeien. De doorsnede over het hoofdgebouw laat zien dat hier sprake was van een gebint met dubbele gebintbalk, waarvan de bovenste balk met het grote overstek vermoedelijk pas later was aangebracht, bij ophoging van het gebouw. Verder bevond zich hier een merkwaardige kapconstructie, waarbij het haanhout met de gordingen extra werd ondersteund door stutten vanaf de spantbenen.

De vrijstaande schuur was van het dwarsdeeltype en bevatte een dorsvloer met aan de ene zijde twee tasvakken en aan de andere zijde één. Naast de deeldeuren bevond zich de paardestal en aan de buitenzijde was bovendien nog een afdak aangebracht voor wagenberging. De draagconstructie van deze schuur bestond uit ankerbalkgebinten met schaarspantjes. Uilkema schreef bij de betreffende doorsnede: ‘..Hier en daar loopt van draaghout tot nokspar een keper (dakspanten) die verbonden is met de tegenoverliggende door een hanebalk (...) Maar vele daksparren loopen van muurplaat tot nok door en deze hebben die verbinding niet. (...) Op de doorsneden is deze afzonderlijke spanthistorie dus niet aangebracht..’.