Uilkema, een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934. Deel 2

[p. 146]

[Beemster]

[p. 147]

KU-68 (28 mei 1921)
Beemster (N.-H.)
boerderij ‘Het Spaanse Huis’
van de Gebr. Dekker

1:400

Deze boerderij, die volgens Uilkema nog uit de 18e eeuw zou dateren, droeg de intrigerende naam ‘Het Spaanse Huis’, mogelijk naar de familie Spaans, die de boerderij lang bewoonde. Uit andere bronnen is bekend dat zich in het woonhuis op een deur of paneel een schildering van een Spaanse vrouw moet hebben bevonden. Uit Uilkema's notities is af te leiden dat deze afbeelding zich in de opkamer bevond; de schildering is thans echter niet meer in de boerderij aanwezig.

Het betreft hier een grote, langgerekte stolpboerderij met dubbel tasvak en uitgebouwde koehuisstaart. De stal, die ten tijde van de opmeting plaats bood aan 24 stuks vee, was grotendeels van steen; de stalgang, grup en ook het ‘stalhout’ onder de achterpoten van het vee waren van klinkers; de rest van de koestand was van aangestampte aarde. Uilkema noteerde dat de drinkgoot voor de koeien hier vroeger van hout was, maar inmiddels was vervangen door een stenen exemplaar. Elk voorjaar, als de koeien voor het zomerseizoen naar de wei gingen, werd de stal goed schoongemaakt en verfraaid met gele en groene plavuisjes. De schotten werden dan gewit en de koestijlen, waaraan de schotten waren bevestigd, werden ‘geblauwd’. Tussen de stal en de woonruimten langs de voorgevel bevond zich een vertrek dat zomerwoning werd genoemd. In deze ruimte, die een vloer zou hebben gehad van blauwe ‘estriken’ ofwel plavuizen, bevond zich tevens de toegang tot het woongedeelte. Uit de aanwezigheid van een stookplaats is af te leiden dat deze ruimte ook als keuken diende. De enige andere stookplaats bevond zich in de pronkkamer. In de zomerwoning werd vermoedelijk ook een groot deel van de zuivelproduktie verricht. Weliswaar droeg een kamer aan de andere kant van de stal, aan de achtergevel, de naam van zoutkamer, maar het ontbreken van een stookplaats geeft al aan dat daar niet de gehele kaasbereiding kan hebben plaatsgevonden. Vermoedelijk werd de kaas in de zoutkamer alleen gepekeld en bewaard; op de plattegrond staat de plaats van zoutkisten en kaasrek met een stippellijn aangegeven. Aan de andere kant van de zoutkamer lag de deel, met de grote inrijdeuren aan de achtergevel en de paardestal aan het andere uiteinde. Merkwaardig en zeer onhandig lijkt de plaats van de toegang naar de melkkelder, die in de paardestal uitkwam, ver van zomerwoning en koestal. Indien de tekening op dit punt correct is moet hier met de melk heel wat zijn afgesjouwd! Mogelijk was in de loop der tijd in indeling of gebruik het een en ander ingrijpend veranderd.

[p. 148]

[p. 149]

KU-69 (28 mei 1921)
Beemster (N.-H.)
boerderij van P. Otjes

1:400

Bij deze moderne stolp uit 1880 had men geen afzonderlijke ruimte voor de kaasmakerij. Ten tijde van Uilkema's bezoek werd hier trouwens helemaal geen kaas meer gemaakt; alle melk ging rechtstreeks naar de fabriek. Toen de boerderij werd gebouwd was dat echter nog niet het geval. Het kaasmaken vond toen blijkbaar plaats in het korte stalgedeelte langs de achtergevel. Voor dit doel had men daar speciaal een stookplaats gebouwd, waar de melk kon worden verwarmd voor het stremmen. Ook de gebruikelijke zomerwoning ontbrak. In de zomer, als het vee in de wei was, richtte men het voorste gedeelte van de stal in als woonruimte, het zogenaamde ‘stalletje’. Op het veldwerk staat een korte beschrijving van de veranderingen die men daarbij aanbracht in de stal. Men nam dan één van de koeschotten weg, zodat een ruimte ter grootte van vier standplaatsen vrij kwam. Over grup en stal legde men een houten vloertje met wollen lopers en bij de deur werden een paar tochtschotten neergezet. De ruimte werd ingericht met tafel en stoelen en hier woonde men dan in het zomerseizoen. De oude gewoonte om ook de rest van de stal te versieren (de ‘zomerstal’) was hier niet meer in gebruik. Men onttrok de stallen eenvoudigweg aan het zicht door in de grup een groot schot te plaatsen dat tot aan de zoldering reikte. In de winter, als het vee weer op stal kwam, huisde men in de aangrenzende keuken, de winterkamer, waar zich een stookplaats bevond en waar ook de bedsteden waren, die het hele jaar door werden gebruikt. Achter deze kamer bevond zich nog een woonvertrek dat alleen bij bijzondere gelegenheden werd gebruikt, de pronkkamer. Boven de keuken lag tenslotte op de zolder nog een slaapkamer.

In het hoofdgebouw bevond zich in opzet stalruimte voor 24 koeien. In de loop der tijd was het bedrijf echter geleidelijk uitgebreid, waardoor men genoodzaakt was geweest naast de boerderij een bijgebouw op het erf te plaatsen. Dit dateerde uit 1910 en bevatte stalruimte voor jongvee en varkens, een werkhok en een plaats voor wagenberging. In 1912 werd hier voor de energievoorziening een brongasketel geplaatst, boven een Nortonput van 120 voet diep, naar Uilkema op het veldwerk vermeldde. Ook deze put staat op de opmetingstekening aangegeven. In zijn hoofdstuk over de Noordhollandse boerderij zou Uilkema, die ook in moderne ontwikkelingen geïnteresseerd was, aan het gebruik van dergelijke gasketels een uitgebreide noot wijden.

Van deze boerderij is helaas geen foto bewaard gebleven.