Uilkema, een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934. Deel 2

[p. 56]

[Havelte]

[p. 57]

KU-22 (22 oktober 1920)
Havelte (Dr.)
boerderij van W. Trompetter

1:400

Deze dwarsdeelboerderij trof Uilkema aan in de gemeente Havelte. Hoewel de plattegrond op het eerste gezicht sterk aan het vorige voorbeeld doet denken, was het feitelijke gebruik van de ruimten hier geheel anders. Ondanks dat de deeldeuren zich in de zijgevel bevonden was de middenbeuk toch volledig open gebleven. De plaatsing van de deeldeuren had hier dan ook vermoedelijk meer te maken met de situering van de boerderij dan met de indeling ervan; vlak achter het gebouw stond nog een andere boerderij en een uitrit aan de achterzijde was daarom wellicht niet mogelijk. Afgezien van de deeldeuren in de zijgevel betrof het hier dus toch een boerderij van het middenlangsdeeltype; de middenbeuk was open gehouden als werkruimte of deel en de stallen lagen in de zijbeuken. Beide stalrijen hadden de grupstalvorm; de mest werd afgevoerd via mestdeuren in de zijgevel. Uilkema noteerde dat de lange stal plaats bood aan twaalf koeien. Het voorste gebintvak achter het woongedeelte bleef open; daar vond men de karnmolen, dicht bij de zuivelruimten in het voorhuis. In de verbrede zijbeuk bevond zich daar de gebruikelijke spoelruimte (hier ‘karnkamer’ genaamd) en een anderhalve meter diepe melkkelder met opkamer daarboven. De muren van het bedrijfsgedeelte waren, blijkens de foto's die Uilkema hier maakte, opgebouwd uit een lage bakstenen grondmuur met daarboven hout. Bij het volledig stenen voorhuis was één van de zijbeuken gedeeltelijk komen te vervallen; alleen6 de bedsteden waren aan deze zijde nog buiten de woonkamer uitgebouwd. Het gehele gebouw zou, naar Uilkema noteerde, blijkens een soort ‘uithangbord’ aan de gevel uit 1744 dateren.

Naast het hoofdgebouw stond op het erf nog een vrijstaande schuur waarin het hooi werd bewaard en een schaapskooi. De éénbeukige hooischuur had volgens Uilkema's aantekeningen ‘Saksische’-ofwel ankerbalkgebinten, waarbij hij nog noteerde dat in twee gevallen de gebintbalk ontbrak. De houten wanden hadden een grondmuur van een halve meter hoogte. De aan de buitenzijde van steunberen voorziene, grotendeels stenen schaapskooi had blijkbaar maar één gebint, met één stijl in de zijmuur en de andere op een hoge gemetselde poer. Deze ruimte was in zijn geheel in gebruik als potstal; de winning van schapemest was in Drenthe vanouds zeer belangrijk voor de akkerbouw op de arme zandgronden.

[p. 58]

[p. 59]

KU-23 (9 november 1920)
Havelte (Dr.)
boerderij van W. van Eijk

Deze tweede opmeting uit Havelte doet, wat het bedrijfsgedeelte betreft, op het eerste gezicht sterk denken aan het vorige exemplaar, KU-22. Ook hier lijkt op de lijntekening de middenbeuk als open deel in gebruik te zijn, terwijl de deeldeuren in de zijgevel zitten en de achtergevel vrijwel geheel gesloten is. Op het veldwerk staat echter vermeld dat in dit geval de achterste twee vakken van de middenbeuk wel degelijk als tasruimte voor hooi werden gebruikt. De excentrische plaatsing van de deeldeuren wordt daardoor veel begrijpelijker: de achtergevel werd nu als het ware door de hooistapel geblokkeerd. De koestal paste met voergang en al in de zijbeuk, wat mogelijk was

1:400

doordat het gehele gebouw een vlakke dakhelling had en opvallend breed was voor zijn hoogte. Achter de veestanden lag een grup en een gangetje van waaraf de mest rechtstreeks via deurtjes in de zijgevel naar buiten kon worden geschept. De karnmolen was waarschijnlijk pas later door een muur afgescheiden van de rest van het bedrijfsgedeelte; deze ruimte werd door de bewoners nog aangeduid als ‘karnhoek’. De oorspronkelijk op deze plaats aanwezige gebintstijl was verwijderd en de gebintbalk was opgelegd op de halfronde muur. Vanuit deze karnhoek was de melkkelder toegankelijk, evenals het daarboven gelegen opkamertje. De overige woonruimten stonden via een deur in de scheidingsmuur tussen voor- en achterhuis rechtstreeks in verbinding met de deel.

Behalve het hoofdgebouw stonden hier ook nog een paar bijgebouwen op het erf: een bakhuis en een tweetal dwarsdeelschuren. Deze grotendeels éénbeukige schuren (volgens notitie met ankerbalkgebinten) werden vooral voor hooiberging gebruikt, maar bevatten daarnaast ook een diepe potstal. Aan het bakhuis schijnt Uilkema in eerste instantie bij de opmeting maar weinig aandacht te hebben geschonken en dat thuis bij uitwerking van het materiaal te hebben betreurd. Op het veldwerk voegde hij later nog een notitie toe op basis van schriftelijke informatie van de boer: ‘..Boven de haard - één meter daarboven - zit de oven, als een koepelachtig gebouwtje er achteraan - 1,5 M. lang, zooals Van Eijk later geschreven heeft..’. Over het complex als geheel noteerde Uilkema nog op één van de foto's: ‘..boerderij met schuren typisch voor Havelte..’. De boerderij zou in opzet uit 1740 dateren.