Uilkema, een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934. Deel 2

[p. 44]

[Ruinen]

[p. 45]

KU-16 (oktober 1920)
Ruinen (Dr.)
plaggenhut van S. Slomp

1:200

1:400

Anders dan men afgaande op het primitieve uiterlijk van dit gebouw wellicht zou vermoeden, werd deze hut van leem en plaggen pas in 1920 gebouwd. Een timmerman zal hier niet aan te pas zijn gekomen; dergelijke plaggenhutten, de huizen van de allerarmsten der plattelandsbewoners, werden meestal eigenhandig gebouwd. De constructie is dan ook uiterst eenvoudig, van een gebint kan men hier eigenlijk niet spreken. De aanwezige houtconstructie van dunne rondhouten stammetjes zal voornamelijk hebben dienst gedaan als stijl- en regelwerk voor de binnenwandjes en als ondersteuning van een slietenzoldertje. De daksporen, die in de nok aan elkaar waren gespijkerd, rustten hoofdzakelijk op de lage plaggenmuurtjes van bijna een halve meter in doorsnede. Het dak was gedekt met plaggen en heide op een laagje stro. Opvallend is dat men het woongedeelte aan de buitenkant heeft geaccentueerd (of heeft men getracht het armzalige bouwmateriaal hier te camoufleren?) door dit gedeelte te witten. De zijmuren van het voorgedeelte waren tevens iets hoger opgetrokken dan van het achterhuis. De enige toegang lag in de zijgevel; men kwam via het achterhuis binnen. Daar bevond zich de stal (gezien de geringe welstand van de bewoners zal de hele veestapel vermoedelijk uit één geit hebben bestaan), een bergruimte voor ‘sjudden’ (plaggen, die als brandstof dienden voor het open vuur) en een werkruimte. De afscheiding tussen woon- en schuurgedeelte bestond volgens aantekeningen op het veldwerk uit ‘wand’, een term die bij Uilkema duidde op een vlechtwerkconstructie, al dan niet voorzien van leem. Ook de tussen de beide vensters aangebrachte rookafvoer was van vlechtwerk, dat in dit geval zeker beleemd moet zijn geweest. Boven het woongedeelte lag nog een zoldertje, dat als volgt was opgebouwd: ‘..in het geheel liggen er 20 slieten, dik 3 cM. diameter, met onderlinge afstand van 12 à 15 cM. Op de slieten ligt roggestroo. De zolder dient ter bewaring van hooi. Eerst ligt op het stroo nog een laag plaggen van 10 cM. dik..’. Behalve voor berging zal dit zoldertje ook hebben gediend als isolatie. Op de plattegrondtekening zijn drie bedsteden en een al niet veel groter kamertje van de middenruimte afgescheiden. Afgaande op de interieurfoto moet de opmeting zijn gemaakt tijdens de laatste fase van de bouw; de op de tekening aangegeven afdichting was nog niet voltooid. De invulling van horizontale twijgen zou vermoedelijk nog van een leemof kalklaag worden voorzien. Onder de bedsteden lagen volgens Uilkema ‘keldertjes’ ofwel iets verdiepte bergplaatsen, waarschijnlijk voor aardappels. De bedden, die blijkbaar rechtstreeks tegen de vochtige plaggenwanden aan kwamen te liggen, moeten een buitengewoon ongezonde slaapplaats zijn geweest.

[p. 46]

[p. 47]

KU-17 (1 maart 1920)
Ruinen (Dr.)
boerderij van H. Alberts

1:400

Deze opmeting heeft Uilkema weinig moeite gekost; de lijntekening is gebaseerd op een door een bouwkundige vervaardigd ontwerp voor een nieuwe boerderij. Al in het begin van zijn onderzoek had Uilkema van een timmerman uit Havelte het nuttige advies gekregen om bij de verschillende gemeenten die hij bezocht te vragen naar bouwtekeningen en deze te kopiëren. In dit geval had dit blijkbaar resultaat opgeleverd.

Het ontwerp toont een Drentse boerderij van een vrij recent type, dat grote opgang maakte in de loop van de 19e eeuw. In tegenstelling tot de oudere boerderijen met hun afzonderlijke hooischuren had men hier alles onder één dak verenigd. De indeling wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van een dwarsdeel en door de hooiberging op een gedeelte van de middenbeuk. Bij dit ontwerp uit 1920 waren aan dit concept enkele nieuwe aspecten toegevoegd. Zo was de in de zijbeuk gelegen koestal geen potstal meer, maar een grupstal met mestgang en staldeuren in de zijgevel; langs de achtergevel bevond zich een overdekte mestbewaarplaats en een ruimte voor wagenberging. De constructie van het bedrijfsgedeelte was echter nog volledig opgezet volgens het oude principe, met ankerbalkgebinten en sporenkap. Van een werkelijk nieuw twintigste-eeuws ontwerp was dan ook geen sprake, slechts van een wat geactualiseerde versie van het bestaande streektype. Dat het hier ging om een niet bijzonder welvarend, vrij klein bedrijf blijkt onder meer uit de geringe omvang van de boerderij met zijn bescheiden stal- en tasruimte en uit de uiterst eenvoudige opzet van het woongedeelte. De hoofdtoegang lag in de zijgevel en kwam uit op de spoelruimte of pompstraat; een gang tussen de verschillende vertrekken of tussen woon- en bedrijfsgedeelte ontbrak. Enigszins ouderwets doet ook de geplande bedstedenwand in de kamer aan; in andere delen van het land ging men veelal in het begin van deze eeuw bij nieuwbouw over op het gebruik van afzonderlijke slaapkamertjes.

Of deze boerderij ook daadwerkelijk ooit werd gebouwd is niet bekend; een foto ontbreekt.