Logo DBNL
Quasi-socialisten. Hollanders te Antwerpen. Deel 1 (ca. 1907)

Quasi-socialisten. Hollanders te Antwerpen. Deel 1

(ca. 1907)–E. d'Oliveira–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

VII

In 't heldere manelicht, over 't veerkrachtige pad langs 't park, dat doodstil lag, was-ie dien avond stil-peinzend naar huis gewandeld. Maar toen ie, frisch nog van de kalme nachtlucht, levendig aan 't vertellen ging, was-ie verlegen-teleurgesteld, Lena's gelaat strak te zien blijven en d'r oogen heel dof. Hij dacht er niet over na in 't eerst, en ijverig praatte verder over z'n vele indrukken, maar ze antwoordde niets, en d'r smalle gezichtje trilde bedwongen. Toen vroeg-ie wat d'r scheelde, en stil begon ze te weenen; d'r tranen tipten op 't tafelzeil... Wat mankeerde d'r toch; was ze ziek, was d'r wat gebeurd, meschien 'n kwaaie brief gekomen van z'n ouwe? Ze schudde stil d'r hoofd,... kreunde... en begon toen te snikken: Nee, nee, dat was 't niet... begreep-ie dan niks?... Hoe was 't mogelijk dattie dàt niet zag... O wat was-ie toch ongevoelig... o God, o God,... moeste de bure 't 'm dan komme zegge?... dat z'n vrouw zich iedere dag zat te verknieze... en iedere avond... terwijl hij maar uitging... naar vergaderinge en partijen... Verlucht snikte ze nu luider... handen voor oogen, nagels in voorhoofd geklauwd, hoofd langzaam schuddend heen en weer; naar boven blikkend... O God! wat was ze toch 'n ongelukkig schepsel... was ze maar nooit gegaan naar die vervloekte pes'stad... Hoe kwam ze d'r uit, hoe kwam ze d'r uit... Was ze mar dood!

David was niet ontroerd: ze zat zoo ver van 'm af. Vaag voelde-n-ie, dattie zich misschien zou laten meeslepen als ze d'r armen om z'n hals geslagen had, en als d'r tranen warm-vochtig waren gevloeid langs z'n wangen, en zilt op z'n lippen,... nu hoorde-n-ie 'n vreemde stem, die drong niet tot 'm door... en luchtigjes nam ie 't gevalletje op... Nee maar, hij begreep heelemaal niet waar ze zech zoo drùk om maakte... As d'r 'n kind was afgestorve, dan zou-die zegge: ‘fiat’... dààr hielp niks an, daar was niks an te verandere... maar hoe kon ze nou zoo mesjoghe zijn, om te gaan grienen over iets dat best verhollepe kon worre?... Was-ie dan zoo'n pesman... had-ie dan niet alles voor d'r over? - Hij

herinnerde zich, nog 'n reep chokola te hebben, op de winkel van 'n arme stakker gekocht... ‘Kijk, zòò dacht-ie nou an d'r, altijd... hìj was uit geweest, zij moest ook wat hebbe...

En ze glimlachte even, d'r groote oogen nog glinsterend van tranen, en ze legde d'r smalle handje op z'n arm.

Zoo,... nou was ze weer in de orde... nou zou-die 'r nog wat zegge... Madam Izakson... waarom schmonselde ze nou zoo? ze wist toch nog niet wat-ie wou zègge!... d'r was heelemaal geen rede voor, zoo waar zou-die gelukkig worre en zij ook... Madam Izakson speelde zoo mooi piano, wou-die zegge.

Lena schmonselde door... nee, hij kon d'r niet fange... wat had Madam Izakson gezegd?

No, as ze 't dan mit alle geweld wete wou, of ze de andere week Dinsdag-middag 's bij d'r kwam...; ze most 's zien hoe dat mensch woonde... ze zou d'r ooge uitkijke...

Lena's gezichtje was weer opgeklaard, heelemaal. Zòò moest-ie 't hebbe... hij was nou niet in 'n stemming, om gegrien om zech heen te zien... En in z'n luchtige blijdschap liet-ie 'n plannetje los, waar-ie allang over had loopen te piekere... hij zou heel voorzichtig zijn... oppasse dattie niet te véél zei. Kijk, ze moest nou niet denke, dattie zoo'n egoïs was, en niet an d'r dacht... maar hij wou d'r niet spreke over 't middel voor d'r kwaal, omdat 't toch te duur was, en dan zou ze zech maar zonder rede vroolijk make... Maar as de verdienste wat beter ginge, dan zouë ze probeere 'n goeie meid te krijgen... die kon dan 's avonds bij de kindere blijve en zij konne dan same uitgaan... Nou, hoe had-tie an der gedacht? De waarheid! was-ie nou geen prent van 'n fent?

Leentje was nu dubbel gelukkig. D'r zou dan eindelijk ook voor haar 's 'n beetje plezier komme, dat was heerlijk, en ze droomde al wech in wandelen door schitterend verlichte straten... Maar dat was 't voornaamste niet... Hoe had ze daarnet eigenlijk kunnen lachen voor dat stukkie chokola... ze begreep 't niet... Vast kwam 't door d'r zenuwachtigheid... ze was toch geen kind, dat me tevreden kan stellen met wat lekkers... Hij behandelde d'r dikwijls zoo kleintjes... 'n Oogenblik had ze zwijgend, vol weemoed-zwelling, gevreesd, dat ie d'r verdriet nou wèèr zoo opvatte... geloofde dat zij... volwassen vrouw... zat te huilen om 'n kleinigheid... O, dat had d'r zoo'n pijn gedaan... ze had altijd zoo gehoopt, dattie in d'r zou waardeeren de kalme flinkheid, waar ze in alle stilte naar trachtte... Was 't niet vrouwelijk veel te dragen zonder 'n kik te geven?... O, ze had 't d'r eer, d'r vrouwe-eer gevonden, bij d'r twee bevallingen d'r tanden op elkaar te klemmen, en niet te klagen over de helsche marteling, die geen enkele man wist...; nu te worden aangezien voor 'n zwak kinderachtig schepsel, dat huilde voor niets, en met lekkers getroost kan worden... zou àl

te smadelijk geweest zijn... Gelukkig, hij had beter begrepen ditmaal! En ze legde d'r handje weer op z'n arm en was blij...

Ze begreep niet, dat David d'r zou zijn te voet gevallen in heete bewondering, indien ze van pijn had geschreeuwd en gekrompen. Smart die hij kon voelen, of zien, of hooren - roerde 'm altijd diep. Andere smart drong niet tot 'm door... hij kende ze òòk niet bij zich zelf... wist niet dat ze bestond bij anderen. Zoo ging d'r stille helde-moed langs 'm heen, ònbegrepen. Zoo dikwijls had tengere Lena zich afgevraagd, hoe 't kwam dat hij niets waardeerde, wanneer ze 'm ter wille was in z'n woeste geslachtsdrift, waarvan ze geen genot had en niets als pijn...

Maar nu was ze blij, ze was 't zoo spoedig... en d'r kleine handje op z'n arm deed hèm zacht aan... nu hij zoo stil was innerlijk en van gemoed zoo licht.

 

Hij kon dien nacht niet in slaap komen. Hij lag in z'n bed te woelen, probeerde zich kalm te houden, maar voelde z'n beenen onwillekeurig bewegen en z'n teenen plotseling stuiptrekken. Dan keerde hij zich weer op d'andere zijde, deed z'n oogen dicht: hij wìlde slapen. Maar dan kwam onrustvol peinzen: hij vroeg zich af hoe 't toch mogelijk was, dat-ie langzaam-aan onder den indruk was gekomen van al 't vreemde, dat-ie dien avond gezien had,... en dat ie beneden bij m'neer zoo spoedig thuis was geweest,... en dan streelde hem een vreemd parfum... gek, waar had-ie dat meer geroken?... O, 't briefje... daar had-ie toen niets van gemerkt... Nu herinnerde hij zich dat die licht-bedwelmende geur ook gezweefd had in 't studeervertrek... en hij zag Madame weer in d'r fluweelen gewaad... kussend 't vrouwenkopje op de gravure... en hem vertellend van den manlijken man met donkeren baard... de schilder Krol leek daar immers zoo op? Ja... Hij zag Krol voor 'm staan, z'n rechte neus vuurrood,.. en die veranderde weer in den Beeldhouwer met z'n ordelooze blonde haren, en z'n kroesbaard en z'n blauwfluweelen broek, o! heel wijd, die deed schijnen z'n gang traag en waggelend... Hoor, hij schaterde en z'n blauwe oogjes glinsterden van genot; ze keken 'm zoo vreemd aan, er lag 'n tintelende, zotte levensvreugd in... Toen pakte David 'm bij z'n arm en samen zwaaiden ze over de straat... ze namen heel wijde stappen, rekten hun beenen uit... trachtten òp te loopen tegen 'n helling, maar kwamen niet verder... De beeldhouwer lachte met z'n wijn-dronken oogjes... en hing zwaar aan z'n arm... hij kon 'm niet meekrijgen,... tegen de helling op... en beiden stonden ze wijde stappen te nemen zonder te veranderen van plaats... 't was beangstigend... Plots viel-ie den kroezigen zotten beeldhouwer om den hals en zoende 'm... z'n harde baard kittelde z'n lippen...

Hij was weer wakker en lag met z'n mond tegen Lena's haar.

Hoe was-ie d'r toch toe gekomen, tegenover vreemden in eens zoo openhartig te worden over de Bond?... Hij verwonderde zich... 't was toch niet mooi van 'm... Maar hij zou 't weer goedmaken... zeker, weer goedmaken... hij zou hard voor de Partij werken... Op vergaderingen spreken... artikels schrijven... God wie hield 'm daar vast?... 't Was de tooneelspeelster, Hanna.... wat wilde ze toch metter vinger?... ze wees... wees... o ja!... 'n rijtuig met groote zwarte paarden... kijk ze draven!... wie zat d'r in? 't was 'n open bakkie... d'r in zat de schoolmeester met z'n gouden lorgnet... hij zong en zwaaide met z'n arm... Naast 'm zat Lena... Godverdomme nee!... Bom! met 'n schok was-ie weer wakker.

Toen zag-ie den komponist weer... de Rus met z'n dik zwart haar... en in z'n mond... wipte 't sigaretje op en neer... regelmatig, in de maat... Je kon op de maat marcheeeren... één twee, één twee... wat klònken z'n stappen op de keien... Toen werd-ie vreeselijk woedend op den Rus... hij vloog op 'm af... maar kwam niet van z'n plaats... ‘Godverdomme, je hebt 't geld van de Partij gestolen, pestkerel... pas op! ik bega daar 'n ongeluk an je...’ dat zei-die allemaal in 't Russisch, ...hij sprak vloèiend Russisch:... dachte jullie dat Davidje 'n uil was?... zooals... die vervloekte schoolmeester? Maar de Rus wipte de maat met z'n sigaretje... Loopen, loopen!... één twee... één twee... hoor, z'n passen dreunden... Toen ging de vent met z'n zwarte haren piano spelen... David schudde de maat met z'n kop... Jezes wat 'n meschòghene maat... je most er je kop bij draaien, draaien;... nou werd-ie duizelig... en de muziek roerde in z'n ingewanden... hij moest braken... waarom rookte die vent ook zulleke stinksigarette! Bah! hij moest braken, 't kwam!... Bom! Hij schokte wakker en betastte de deken... Goddank alles was droog... wat zou Lene wel van 'm denke!... Nee, hij zou zich wel vergisse... want hij dròòmde nòg... klonk niet de muziek van de Rus nog door? Wat zal 'k nou doen... doen?... weer mit m'n kop draaien?... Nee, nee... 't Wàs geen droom... in 'n droom vraag je zoo iets niet... 't wàs geen droom... geen dròòm? nee... kon dat dan niet?... ‘Krijg 't apelazeres vent’, zei-die opeens tegen zich zelf... ‘leg je zelf niet te beflllikkere’... Maar die toeteretoe dan?...

Plots sperde hij z'n oogen wijd-open, was koud, frisch, - sprong fiksch uit bed... duizelde... en, was in één stap bij 't venster... Toen week-ie ontzet weer terug...

- O, Lene, Lene, wor wakker, de wereld vergaat... o God! wat mot d'r nou van ons worre... God is al angekomme! ze gaan 'm hale... van ...van de trein... mit muziek... en Jeizele1) loopt voorop... in 't wit...

- Mit de laatste... trein? bromde Lena in d'r slaap.

Toen kwam Davidje Péereboom weer in 'm terug. Hij sloeg zich voor 't hoofd:

Adenom! hoe kòm ik bij de meschoghaas?1) Lene, kom 's kijke... 't is waarachtig de moeite waard...

Lena sprong op den grond, kwam naast 'm staan... rilde van kou; hij sloeg z'n arm om d'r hals... en zoo keken ze samen naar buiten.

...'t Was in de straat...; in de koud-sombere, mist-modderige nachtstraat waren al de huizen verlicht... met flikkerende kaarsen... spierwit... die deden wit schijnen de vensters, en de zeer blanke gordijnen... feestelijk licht in de sombere gevels... en flikkerende kaarsen stonden voor de open deuren... Meiden, op z'n Zondags gekleed, strooiden roode bloemen en groen eikeloof... en tintelende witte papiersnippertjes... en handen vol wit zand; dat viel, en werd door de modder drekkig doorweekt en verzwolgen.

En vaag - in de verte nog - klonk 'n vreemd-weeke muziek - geremd soms door dompe slag op trom... bòm-bom-bom... en dan weer stijgend, door de strakke nachtstilte golvend, hartstochtelijk juichend... heel-droef toch;... daartusschen luidden bellen,... men dacht soms van rinkelende arre-paarden... zwegen weer... muziek was juichend weergekeerd... loom knalde trommelslag.

Toen kwamen mannen in 't wit, met statigen stap... droegen bellen en lantarens,... in de stroef-bruine modder knielden de menschen voor de huizen -... Mannen in lange witte waden met kale gelaten en hoofden geschoren, bloot... en lange rijen van koorknapen... half wit... hoofden bloot... zingend plechtig lied... met hoogheldre jeugdstem, - door den nacht brekend als val van vlokken witte sneeuw... en dan mannen in 't zwart met koperen instrumenten... hun roode vingers drukten op de geele hoornen doffige kleppen neer...

Voor 't venster stonden David en Leen, rillend van kou... hij arm om d'r hals...

De muziek... de scherp-schetter-juichende muziek uit koper... doorbroken van langzaam tromgeplof... en belgerinkel even... De vensters wit-flikkerend verlicht... en vòòr d'r deuren de menschen geknield in 't slijk...

 

David voelde dat-ie wel graag woedend zou willen worden... Hij zou dan maar al vast 'n redevoering houden...: Kijk, hoe ze daar knielen, op hun knieën, mit hun sjabbes-pakkies an, op hun knieën... is 't geen schànde?

Lena gaapte, wilde wech, maar hij hield d'r stévig vast.

- Ja... ik merk 't wel... u wilt... u wilt me ontloopen, ontkòmen, vlieden, vluchten... maar nee..., maar nee, o nee, u mòet 't zien, wáár-

nemen, aan... aan... schouwen, tot 't laatste toe, hoe ze daar knielen, tot 't laaste toe... in hun sjabbes-pakkies, in de modder...

- Kom stel je nou niet zoo an, verschwartzte nar, ga nou slape, morge moet je vroeg op...

- Vrouw, je bint, je bint verstoke van alle sosjaal gevoel. Verrstòke, zeg ik. Maar wacht maar, ik zal je krijgen... krij-ij-ijgen. Ja...! As ik je krijg, o, wee je gebeente...

Toen stapte hij in bed, verkleumd, en sliep tusschen de warme lakens onmiddellijk in.

 

Den volgenden dag werd-ie veel te laat wakker, huiverig, gedrukt. Verdwenen was z'n lichte luim van gisteren, hij was moede en onderging gedwee het mistig-sombere weer; alles maakte 'm traag, lam. Er was 'n smartelijke drukking op z'n oogballen, en dat maakte 'm naar-soezerig. Z'n lenden schenen gebroken, z'n knieën knikten door, in 't loopen. Z'n denken ging loom, met moeite, deed 'm pijn; 't leek 'm 't knersende loopen van 'n oud raderwerk; alles scheen verroest, aaneen gekoekt; ieder oogenblik vreesde hij dat 't zou stilstaan, dat-ie barstende, mokerende hoofdpijn zou krijgen. Als hij nu maar 's 'n tijdje an niks kon denken, rusten kon; maar neen, traag-treiterig, onder stekende smart, kropen z'n gedachten voort. Hij zocht... zocht naar de oorzaak van z'n loomheid. Alles scheen omgekeerd. Hij liep door de straten, zonder iets te zien. Geluiden hoorde hij, maar heel ver-wech. 't Gedruisch op de fabriek, de wentelende raderen, 't gegier op de schijf van 'n ruitje dat niet ‘loopen’ wilde... anders maakte 't 'm zenuwachtig, deed 'm òpspringen van drift... nu liet 't 'm onbewogen. Hij luisterde er naar, onophoudelijk, en langzaam drong 't tot 'm door, en 't bedwelmde 'm soms voor 'n tijdje... Dan maakte hij zich vrij uit betoovering, met 'n rùk, nam werk weer op, - droomerig; soesde weer wech; niks lukte 'm, en... hij bleef zoo beroerd kalm! Nee, 't moest nou maar uit zijn, 't was nòu mooi geweest! En hij trok z'n bank weer bij, zette zich, met stijle, zinlooze begeerte om wakker te blijven; hij wierp z'n tangen om, met harden slag, verboog de dopsteelen met uitzinnige drift, sloeg in evenwichtlooze krachtgebaren, met z'n sleutel de vonken uit z'n tang... Wat mankeerde 'm toch...? Tot 't licht opging en de stekende glans lokte z'n staar-blikken, en ze niet meer los liet,... hij droomde weer...

D'r was 'n nieuwe slijper naast 'm komen zitten, 'n magere vent, met fiksche wakkere oogen. In z'n nauwsluitend werkbuis, had-ie iets zeer verstandigs over zich. Hij had David al 'n tijdje zitten aan te kijken. Die deed zoo ‘oardig’.

- Zekers op schok ghewest vannacht?’

Maar David hoorde 'm niet. 't Leek wel, of 't in z'n hoofd nog even verward toeging als gisteravond. Hij zag maar steeds de

lachende saters-oogen van dien artistieken beeldhouwer. En soms betrapte hij er zich op, dat hij probeerde nèt zoo te kijken, zoo vol tintel-vreugdigen wijnroes. Zulke oogen had-ie nog nooit gezien, ze waren zoo vreemd... 'n moment had-ie ze valsch en onrein gevonden, en graag zou hij dat gevoel weer terug hebben, om ze van zich àf te kunnen stooten, - want overal vervolgden ze 'm. Ze lonkten 'm toe, en schitterden warm-genoegelijk, en dan was d'r weer 'n ernstige, diepe Zaligheid in... de blik van 'n denker, die heeft gevònden! En dat blozende lachgelaat verscheen 'm, omkransd door kroezig blond... 't vleesch leek vol jeugd-sap en zonder die oogen... zou 't kinderlijk zijn. Dan voelde-n-ie plots den harden kroesbaard aan z'n lippen en schrok. Wat overkwàm 'm toch?

Dan werkte 'n volgend moment in 'm nà: de bange indruk van de nachtprocessie: de juichende muziek met de eentonig ploffende trommen en de lichte straat met de flikkerende keerskens, de lichtblanke vensters met neergelaten gordijnen, en de menschen: knielend in de modderige nachtstraat. O, wat waren ze te beklagen, die stommelingen, die hun nachtrust opofferden om 'n paar volksvergiftigers te zien voorbijwandelen! Hoe bestònd 't, in de negentiende eeuw, in Europa, dat menschen zich op den grond wierpen voor ménschen? Hij zag ze weer liggen in de modder; scheen niet de verstomping van hun biddende gelaten? Hoe lang, hoe eeuwig lang, zou 't nog duren, eer die beklagenswaardige pilaar-kussers, die stomme afgodendienaars, zich oprichtten uit hun verslaving, en zelfbewust voelden, dat alleen in 't socialisme menschenheil ligt? Hij had zoo'n medelijden met die onwetenden, en hij meende, dat dit médelijden hem telkens zoo deed soezen, vond in z'n loomheid slechts overweldigenden weemoed.

'n Oogenblik was hij voldaan, nu eindelijk 'n oorzaak gevonden te hebben, maar lang duurde 't niet; want zelfs de gedachte, dat hij tegenover die arme slokkers z'n plicht zou doen, - de partij zou-die aanzette tot vuriger propaganda, 't leek goddome wel of die kerels maften! - zelfs 't aureool van volksbevrijder, dat ie meende te zien om z'n eigen hoofd, was niet in staat hem op te wekken. Troosteloos traag woelden z'n gedachten, gedempt golfden de grijze geluiden om 'm heen, om z'n kop, om z'n dof-soezenden kop.

Toen-ie eindelijk buiten kwam, was 't wéér opgeklaard. 't Woei, verkwikkend frisch; ijle wolkjes schoven over den maanbestraalden hemel; velden van koele sterren flonkerden er tusschen. De nieuwe slijper, Frâäns werd-ie genoemd, liep 'n end met 'm op.

David, wat nuchterder, luchtte z'n hart. Vond Frans 't ook niet verschrikkelijk, die menschen daar zoo in de modder te zien liggen? Och, Frans vond 't zoo erg niet. Men moest niet denken dat dat allemaal pilaarbijters waren. D'r waren 'n massa liberalen tusschen. Ja 't was zoo sterk, dat de rijken onder de liberalen, die allemaal

ijverden voor de ‘wereldlaike school’, hun kinderen bij de ‘bruurkes’ ter school lieten gaan. D'r waren wel heel overtuigde socialiesten, die hun kinderen hun eerste kommune lieten doen. Dat was sleur. Onder de katholieken wàren er zoo veel niet, die oprecht ‘geloofden’. Neeë, als de sòcialiesten moesten wachten, totdat niemand meer ter kerke ging, dan moesten ze nog verdùveld lang geduld hebbe.

David vond die manier van redeneeren heel verstandig... voor 'n Belsj. Nou wou-die 'm meteen 's vragen hoe hij dacht over die fijne ridder van 'n vakvereenigingsleider, die 't in 't openbaar met 'n meid hield, ongezjeneerd met t'r rondree' in 'n open bakkie.

- Och, wat zal 'k oe zegghe’ vond Frans. Schoon wat 't niet, daarmee was-ie t'akkoord... moar men moest toch niet denken, als dat de meeste Bondsleden doar... enfin, ge wet... aanstoot aan namen. Zij verlàngden niet, dat hunne leiders engelen ofte heilighen waren, ze waren zelf ook mengschen, en konden heel goed begrijpen dat 'ne mengsch er 's ‘oit den bând spron-ch’. Er werd natuurlijk wel over geklapt, maar 't stond de propagânde toch niet zoo in d'n wegh als David dacht... in g'heel of ten diele niet’.

David moest 'm gelijk geven. Waar nog zoo bedroevend veel menschen in de drek kropen voor 'n pastoor in 'n wit hemd, daar mocht men blij zijn, kerels te vinden, die zich voor de vrijmaking van de arbeiers wilden opofferen. 't Ging niet aan, de lui, die je met veel moeite in 'n vakvereeniging had gehaald, nu maar direkt mit allerlei idealen op 't lijf te vallen, door ze te spreken over geheelonthouding en wat daarmee samenhangt. Je joeg d'r de kerels de schrik mee op 't lijf. Ze begrèpen je tòch niet. 't Moest langzamerhànd komen, geleidelijk, van-zelf. Dat je de menschen zoo maar kon òmtooveren, was 'n sprookje. Haal ze in de organisatie, leer ze de klassestrijd begrijpen, de rest moet met de jaren komen. In de Hollansche Partij, met z'n groot gehalte aan ‘intellektueelen’ werd, - dit merkte David nu op eens - veel te veel mit die soort dinge geschermd, vooral in Amsterdam. Wou Frans gelooven, dat ze je mit de vinger nawijzen, als ze je achter 'n potje bier zien zitten? Nee hoor, hier in Antwerpen had-ie geleerd, dat je 'n heel goed partijgenoot kon zijn, al drònk je 's 'n pintje. Geheel onthouding, viggetariër zijn, rein-leven, heel mooi voor hoogstaande mensche, schoolmeesters en zoo, maar 't was glad verkeerd, je alles te ontzeggen, as je lichaam soms naar prikkels vroeg. Nee hoor, hier in Antwerpen waren de lui joviaalder; hier moest je je teminste niet schame, as je soms 's zin had 'n schuine mop te vertellen. Niet dat hij dat zoo plezierig vond, of 't zoo dikwels dee, maar juist daaròm moest 't iemand niet voor 'n doodzonde angerekend worde, às je 't 's dee.

En David zag weer vòòr zich: 't roodsappige gelaat van den beeldhouwer, met den kroezenden baard. O, nu begreep-ie ze beter,

de lichtlachende oogen, de tintel-lachende, in roes juichende blauwe sater-kijkers, en nù wist-ie ook hoe 't kwàm, dat ze zoo'n indruk op 'm hadden gemaakt, en hem overal bij-bleven. Was 't niet 'n vòòr-voelen van de waarheid, die eindelijk in 'm door-brak, die lang had geweifeld en dikwels gekeerd was, maar nu vol en gelukbrengend, deel van 'm was geworden? O vreugde, hij wist 't nu, plots, maar voor goed, hij had 't in zich als 'n eigen tikkend horloge, als 'n lief boek, 'n pak chokola; 't was iets bewegends, liefelijks, zoets;... uit die blauwe genots-oogen tintel-lichtte, edel en lokkend, 't volle heerlijke leven, 't blije ongedwongen, ongebònden uitleven van ziel en zinnen, juichend overgegeven, niet meer vreezend de tuchtiging van 'n valsche moraal, die gemaakt was misschien voor hoogstaande menschen, maar niet voor hem. Hij wàs nu eenmaal niet voor zedepreeker in den wieg gelegd, hij stond nu eenmaal niet zoo hoog, maar daar treurde-ie niet om: O nee! Want nu ging-ie blij genieten, wat ie lang had ontbeerd, en wat die anderen nooit meer kregen.

Wat bedoel je eigelijk Davidje? Weet je 't zelf wel? Dat vroeg-ie 'n oogenblik later...

Of-ie 't zelf wist? Nee, niet heelemaal, maar toch begreep-ie d'r veel van:... 'n Golving van dik-Vlaamsche bewoordingen kolkte om 'm heen; 'n lollende zang drong kloppend in z'n ooren, en voor z'n oogen bewogen op laaienden vlammengrond rooie lachkoppen, met open-trillende neusvleugels, en schitterende plezier-oogen.

Hij zou naar ze toe gaan, naar de Vlaamsche makkers, en van ze leeren: 't andere, joviale, uitbulderende lachleven. Van àvond nog zou-die gaan. Hij zou zich onder hen werpen als 'n nieuwe guitige kameraad, en genieten mèt hen onbeschaamd: naakt onder de naakten. En voortaan zou-die leven met donkeren blos op z'n kaken, en op z'n lippen breed-gullen lach... lach van genot, maar lach ook van spot, bijtenden spot en schimpend medelijen voor de arme stumpers met water-en-melk in d'r aderen, die door 't leven slabakten met strakke tronies. Kijk toe, kijk toe! hoe ze daar gingen, die slappe strompelaars, die makke blauwkousen, schijnheilige jongejuffrouwen, mummelende ouwe-hoeren. Te làng had-ie zich, al was 't twijfelend, een van de hunnen genoemd. Wech nu van z'n blikken weken ze; hij keek ze kapot, hij trapte ze voort, en lachte ze schaterend na... En vrij, warm van blij bloed, en van verlangen losvoetig, huppeldanste hij juichend tegemoet: de laaiende vreugdevuurgloeden die lokten, daar dichtbij-zoet.

 

Lena had den heelen dag voor zich heen gepeinsd. Zou er nu 'n einde komen aan d'r kluizenaarsleven? Ze was die Madam Izakson zoo dankbaar, dat ze hààr ook 's uitgenoodigd had. Ze verlangde er zoo naar, eens te spreken met 'n fijn-beschaafde vrouw. Niet

dat ze bang was, ook maar iets van de ruwheid over te nemen, van ‘die vrouwen hier’. D'r afschuw zat er te diep in, de indrukken die ze in de eerste weken, versch en vreemd tegenover ze staande, gekregen had, verloor ze zoo spoedig niet. Ze kon best begrijpen, dat 'n ander volk 'n andere manier van leven had. Hààr opvattingen zouden hier òòk wel heel vreemd worden gevonden. Daarom leek 't haar onrechtvaardig, zich in haar oordeel zoo maar op eerste indrukken te verlaten, en toen ze wat kalmer was geworden, had ze getracht ernstig over 't ‘leven-hier’ na te denken. Maar haar gedachten konden in haar opvattingen geen verandering brengen... 'n Vrouw moest vròuw blijven. Wezens die in 'n kroeg bier gingen zuipen, spraken met grove mannestemmen, piesten midden op de straat... dat wàren geen vrouwen... Nee, Lena was geen ‘vrouw voor hier’, daar liet ze zich niet afbrengen. Koppig hield ze d'r aan vast, en dikwels was dit eene zinnetje alles, wat ze antwoordde op David's opsnijderijen... Als ie d'r bewijzen kon, dat ze verkeerd had gezien... goed... dan zou ze 'm gelijk geven, maar niet eerder...

Nu zou ze weer 's in aanraking komen met 'n beschaafde vrouw, met wie ze kon uitspreken... een met 'n eigen gedachteleven. Als David nu maar vrède met d'r hield... hij hield 't met de meeste menschen niet lang uit... Ze hoorde 't 'm nog zòò zeggen: Al mot 'k met de heele wereld overhoop legge... ik flap mijn meening d'r overal uit... of 'k over 'n persoon goed denk of kwààd, dat is mijn 't zelfde... ik zeg 't 'm ronduit in z'n smoel... mijn overtuiging is me alles... En inderdaad, hij làg met de heele wereld overhoop... Zelfs met z'n eigen vader hadt-ie gebroken... ze had alle moeite gedaan, om 'm terug te houden... maar 't was onmogelijk...; dat-ie de kindere niet wou late besnije... dat was z'n recht... en hij had groot gelijk,... maar voor wat diende 't, 't overal rond te bazuinen... waarom moest-ie 't honderdmaal an z'n vader zeggen? Hij kon toch wel vooruit weten, dat 'n ouderwetsch mensch 'm tòch niet zou begrijpen?... Wie had 'r per slot van rekening de last van? Zij, en nog 's zij:... David was de heele dag op de winkel... maar zij zat thuis, en hààr was de ouwe man ieder oogenblik 't hoofd vol komen kletsen... Ze had niks gezegd... vond 't billijk, dat zij leed voor zijn overtuiging... op geen een tooneel was ooit vertoond, wat zij had geleden. Op 't laatst moèst ze 't 'm wel zegge... 't werd d'r te machtig... Toen had-ie 't uitgemaakt... op z'n gewone geweld-dadige manier... Van smoessies hield-ie niet... as de ouwe man weer 'n voet over de drempel zette, zou ie 'm de deur uitsmijten, kort en goed... De vader had zich nooit weer vertoond, maar van tijd tot tijd kwamen er brieven van hem, gekrabbeld met beverige ouwe-manne-hand, vol joodsch-felle vervloekingen over den afvalligen zoon, en

z'n vrouw die 'm sterkte in z'n ‘risjes’; aan vloeken geloofde ze niet, maar toch... als, kort na 't ontvangen van 'n brief, ze zich in d'r vinger sneed, of 'n kind viel... dan zei 'n vage stem in haar: ‘Dat heeft je schoonvader je gevloekt’... Waarom sloot-ie toch geen vrede met de ouwe?... Over dat niet-besnijen was-ie nu allang heen, wàt graag zou-die z'n kleinkindere 's zien, hij verlangde alleen dat David 't eerste woord sprak... Maar die wilde d'r niks van weten... Wat had-ie met die ouwe vent van noodig? Had-ie misschien wat an 'm te danken? Ja, z'n vervloekte geilheid, z'n heet vleesch... maar daar was-ie 'm niks erkentelijk voor... As hij òòk 's rondliep, oud voor z'n tijd, met 'n paar krukken, en loopende oogen, halfblind, rot - heelemaal op van 't uitgaan en 't pierewaaie,... dàn zou-die zegge: ‘Heb dank, o fader!...’ niet eerder.

Nu was Lena maar bang dat-ie 'r wat op zou vinden, om ook met d'r nieuwe vriendin ruzie te maken... en hààr te verbieden, natuurlijk, ‘nog langer met dat krepuul om te gaan...’ Hij hàd d'r immers al hàlf-meschoghe gevonden... Zoo had-ie d'r in Amsterdam ook van 'n deel van de buitenwereld afgesloten... Hier zou zoo iets nòg verschrikkelijker zijn...

'n Ongeduldig verlangen beving haar nu:... dan toch maar 's één enkel maal met d'r gesproken te hebben... niet meer... Zou d'r 'n briefje voor d'r komen... zoo'n fijn zacht-blauw briefje... voor haar alléén nu,... net zoo'n briefje as Daved had ontfange?... Was de brievebesteller nog niet in de straat? Even kijken; ja, daar kwam-ie, met z'n hooge hoekige pet en de vierkante tasch voor z'n buik... aan de overkant smeet-ie 'n brief in de deuropening, ging verder... voorbij... Zou die vent zich vergist hebben... brief achtergehouden?...

Ze ging weer aan 't werk, maar ze kon niets àf krijgen: Bij 't minste geluid schrok ze op, en snelde met kloppend hart naar de voordeur... kwàm 'r dan niets? Of zou ze zich verbèèld hebben, dat-'r iets in de bus was gegooid... Ze hoorde de geluiden van de menschen die op straat passeerden... Luisterde ze dan zòò scherp...? Er moest toch iets komen, ze had 'r 'n voorgevoel van:... de lucht om d'r heen deed 't d'r beklemmend weten... d'r moest iets komen... Tot 'n buurvrouw onverwacht de deur opende, en binnekwam... Ze schaamde zich... zou die op d'r gezicht kunnen zien, dat ze zoo kinderachtig stond te wachten... hoopte op iets dat 'r zou verlossen...? Dan liep ze maar gauw even de straat op, om zich den schijn te geven dat ze juist uitging voor 'n ‘kommissie’... Maar dat hielp niks... de vrouw had 't tòch gezien: ze had 'r zoo spottend aangekeken... En als ze weer terugkwam, en zag twee breed-vette vrouwen met malkanderen staan redeneeren... dan was't over hààr... over die ‘zottin, die geen minuut op d'r stoel kost blijve zitte’... Dat maakte d'r nòg

zenuwachtiger... ze voelde dat de twee goedmoedige dikke wijven d'r nà-wezen als ze ademloos de trap opklom... en dat ze lachten achter d'r rug... Dan ging ze stil - verslagen in d'r keukentje zitten, de voeten op 'n sport van den stoel, handen in den schoot gevouwen... vàst-besloten nu, kalm te blijven, geen onwillekeurige bewegingen te maken...

Maar alles popelde in haar... en ze kreeg buikkramp en huiverde... Dan verbeeldde ze zich, dat 't jongste kindje binnen op z'n pootje zat te kluiven... en dan had ze weer 'n reden om òp te staan... maar 't bleek inbeelding: broertje lag rustig te slapen... en ze zei: zie je nou wel?... dat was wèèr 'n beweging zonder dat je 't wilde... je bent je zelf niet-meer meester... je zenuwen spelen met je, doen wat zij willen... Nou, vooruit dan maar, 't was toch ook geen schande zenuwachtig te zijn, als je iets verwachtte... Wàt verwachtte ze dan in 's hemelsnaam? 't Briefje van Madame Izakson?... Nee, daar zou ze zich niet zoo druk om maken,... ze verwachtte mèèr... er zou iets groots komen, o ze wist 't nu zoo zeker... Manuel vroeg d'r wat... ze merkte 't niet... wèèr was 'n brievenbesteller voorbij gegaan... zonder wat te brengen... 't kwàm maar niet... Maar ze glimlachte heel-even... dat was niet erg... dan kwam 't 'n volgend maal vàst... hooger dan de lippen zou 't water niet stijgen... En was 't nu niet tot de lippen?... Was d'r één in die groote stad... in die wemelende stad met z'n onafzienbare dakenmassa... die zòo angstig, - zoo fijn-luisterend, - op verlossing zat te wachten als zij?... Nee hoor, de volgende post zou zeker verlossing brengen: 'n heel blije tijding, die d'r hielp uit d'r verdriet, voor àl-tijd... Ze stelde zich voor - een brievenbesteller... vierkante envelop in z'n hand, lorgnet op z'n rooien neus... vergelijkend in op- en neergaan van kop met hooghoekige pet: 't nummer op 't adres... en 't nummer op d'r deur... - ‘Peereboom, ies dat 'ier?’... - Hè, was-ie daar niet?... - Ze voelde 'm door de deur heen... snelde naar voren... niets!... Of - zouden de buren 't briefje misschien gehouden hebben... niet wetend dat 'r zulk 'n schat in stak...?

Eindelijk hoorde ze David de trap op-bolderen... en schrok: wat zou-die zeggen van d'r gezicht... waar je de onrust en de verwachting op kon lezen?... En opeens begon ze heel druk te redeneeren met Manuel...

- Lena, zorg dat 'k gauw wat te ete krijg, 'k mot vanavond na 'n fergadering... 'n heele belangrijke,... 'n propaganda-uitstap in de achterbuurte... kan 't onmogelijk verzuime...

Alwèèr? dacht Lena.

- Hoe is Manuel van daag geweest... het-ie weer de beest uitgehange?... Goed opgepast?... zoo,... kom dan 's hier beste jonge... as je zoo zoet bint geweest...

- D'r is nog niks gekomme van Madam Izakson.

... Dan heb 'k wat voor je meegebracht... hier... wat zeg je nou? Is dat geen lekkere chokkolat... eh! Zà-de-gà 'n wais manneke1)?... En hoe staat 't met mijn andere zoon... Slaapt-ie... nò, dan zal 'k 'm maar mitrust late... En hoe is 't met jòu gegaan vandaag. Moe? Lààt dat ferfloekte gewerk toch, 't wordt toch weer vuil... je bint d'r pozitief te zwak voor... Nee, nee, ik wil 't niet hebbe... Weet je wat?... geef me 's pen en inkt... zoo... we zalle d'r nou maar in een door 'n end an make...

Met dikke klad-letters schreef David:

Wordt gevraagd 'n deftige werkster voor halve dagen. Hoog loon. Schrijven D.P. bureel van deze gazet.

- Zie zoo, nou 's zien wat 'r op kòmt. Dan krijg jij ook 's 'n beetje frijheid...

- 'n Deftige werkster?

- Ja zeker, ‘deftig’... hè-je weer wat an te merreke? Dat zègge ze hier nou zoo. Maar daar zijn ze hier niet minder om... in geheel of ten deele niet, zulle!... komt 't niet op 't zelfde neer of je zegt 'n ‘knappe’ werkster of 'n ‘deftige’ werkster? Bi-je daar soms minder mensch om? O, ik dàcht soms. Nou, dat papiertje neem ik strak mee de weg uit; morgen staat 't in de ‘Nief Gazet’,... o, 't aangeweze blad voor zulke zaken... en overmorrege ga jij met de kindere naar 't bureel de brieve hale... Ziezoo, dat zaakie hebbe we alweer opgeknapt... Ja, 'k kan dat daar zien, dat me eenige vrouw die 'k op de wije wereld heb, zich dòòdwerkt... daar mot je mijn nèt voor hebbe!

- Wat zal 'k bij 't brood hale...

- Och maak je niet druk, ga nou mar niet de straat-op... Zalle we 's 'n keer nìks bij 't brood hebbe, sjat me wat!... Weet-je wat? Hier hé-je ‘'n 'alf frengeske’2)... neem d'r mar wat foor vanavond... foor jou en de kindere...

 

'n Oud vettig fietspetje op, z'n zijden halsdoek los om, broekspijpen opgeslagen... zoo liep David dien avond uit. Nu zou-die 's joviaal en kameraadschappelijk omgaan, met de ‘Vlomsche’ partijgenooten...

Z'n woeste, heete gedachten van vòòr 't eten kon-die echter niet terugvinden. Z'n hoofd werkte trager:... 'n paar dik besmeerde boterhammen, 'n portie lekker-opgebakken aardappelen, twee koppen melkchokola - hadden z'n maag verzwaard - hij voelde 't liggen -

en z'n denken was slapen gegaan... Wèl was-ie verhit, en hij vond den helder-frisschen wind 'n beetje naar... Enfin dat zou-die wel wechloopen...

De Offerandestraat lag donker-glibberig vòòr 'm; kleine plasjes tusschen de beslijkte keien vormden gelig-belichte modder-spiegels, waarin de wind soms 'n rimpelige vore brak... Om de lantarens waren grijnzerig-gele lichtvlekken, schemercirkels... aan de grenzen door modder spatterig opgeslorpt.

Kroegdeuren zag je soms luchtig open-draaien - even werd je zinken toog gewaar, waar-tegen leunden goed-ronde gasten, hand aan 't oor van d'r pint - dan draaide deur weer toe met 'n dompige bons op 't kussen.

Roode lantarens lokten hier en daar; somber was hun weerkaatsing: dof bloedrood in 't gelige spelende modder-lichtleven.

Langzaam-aan slenterden de donker-gekleede jonges met donkerblauwe lakensche petten, sigaretten rollend, voort, - en half nààst, half àchter ze, de breed-geheupte meiden, in glimmig zwarte voorschoten, roomgele doekjes en hooge vuil-blonde haartorens, waaronder schemerde 't opvulsel zwart. D'r opgebolde heupen wiegden in 't waggelend gaan heen en weer, en uit d'r koppen puilden de donkere oogen glim-loerend, zonder lid, onbeweeglijk lokstarend als slange-oogen. Als d'r een voorbij was, wasemde er plots 'n vetwarme amandelgeur uit d'r vleesch...

De stroom schoof traag voort over de gladde trottoirs, en wierp zich in de verblindend lichte poorten der danszalen, waar schitterden rood-blauw geslepen draai-schijven, met platte facetten, door spiegels spring-lichtend weerkaatst. Draaiden soms open de dubbele deuren, sloeg naar buiten 'n golf van zoem-schetterende walsmuziek, - en in de blindend lichte, spiegel-gladde zaal, zag je 'n eindelooze kring van paren in dichte omarming, wentelend rond met stijf gezwaai van zwarte rokken.

David voelde 'n verwachtingshitte door al z'n leden koken, en met geweld schudde de muziek alle slaperigheid van hem. Koortsgloed kwam op z'n wangen en gretig, oogen wijd open, snoof hij lucht op. Trotsche gedachten in dronkene verwarring pakten zich samen, drukkend tegen z'n voorhoofd en z'n weeke slapen pijnlijk, z'n neusgaten gingen trillen, z'n mond trok open tot breeden lach en met hoofd zachtjes schuddend, neuriede hij de dans-wijsjes luid mede.

Vele danspaleizen openden hun verblindend-lichte poorten. Uit sommigen zag je de meiden en jonges weerkomen, schuddend-slenterig, de meid met d'r voorover-hellenden haar-tol die d'r slange-oogen beschaduwde, aan den arm van ‘heuren vengt’ nu, van 't dansen hijgend verhit. Enkelen laveerden de straat over naar banketbakkers-winkels met miezerig-grauwe étalages - door 't schreeuwende licht van de wellustpaleizen overstemd, - en daar

slokten ze lange moten van 'n bruine podding op, - het taaie, zalvige goedje kleefde aan tanden en vingers.

Uit het juichend heldere licht nu, trad David in 'n smallere dwarsstraat, afstootend somber; de keien waren er koud-bemodderd, en hij merkte nu, dat de Danshuizenstraat heet had gegloeid. 'n Ontmoedigend-kille wind woei 'm tegen. De woningen waren er laag, de kroegjes stonden er brutaal open. Groote bierglazen, met òvervloeiende schuimkuiven, waren grof op de ruiten gekladschilderd. Hier en daar zag je er aan 'n tafeltje 'n paar zitten, die hartstochtelijk kaart speelden, haren verward; d' een den ander vorschend starend in de oogen, van uit hoog-geheven hand plots neer-flappend, op 'n versleten stukje vloerkleed, de vettige rood-en-zwart bevlokte speelkaarten. Neuzen tegen 't venster gedrukt, stonden havelooze kinderen, met bloote blonde koppen, toe te zien.

'n Walchelijke rotte-visch-stank dwalmde uit een der huizen. 't Was 'n sparig-verlichte winkel: 'n hol lokaal, met grauwe wanden; er stond niets als 'n toonbank, waarvan de verf was versleten. Daar kochten uitgedroogde schonkige wijven, met half-zwangere buiken: gedroogde visch van 'n vette winkelierster, met brutaal-zwarte oogen, en in d'r nat-zwarte haar vergulde kammen gedrukt.

Het smalle hobbelige straatje, donker bijna, voerde naar 'n hol, eenzaam plein. In 't half donker effen zwart, kwam aangezwaaid 'n dronken kerel. 'n Breede vrouw hing aan z'n arm, trachtte met vol gewicht van d'r lijf 'm in balans te houden, als z'n uitgemergelde gestalte dreigde over te slaan. Ze kwamen aan den rand van 'n trottoir in 't glim-gelige lichtveld van 'n lantaren. De man had gerimpeld stoppel-gezicht. Z'n bemodderde klak zat scheef op z'n haren, 't voorhoofd was in denktrek, de oogen stonden oolijk-waterig; 'n kort steenen pijpje hing tusschen z'n tanden, kop omgekeerd, steel spatterig bemorst door natten knevel, lodderde mee in z'n zwaai-gang. De vrouw liet 'm los, en hij greep den lantarenpaal, kwakkelend op onzekere beenen... Vrouw deed d'r hand onder opgetipten rok, hurkte neer, één been op trottoirband, hield vóór en achter d'r rokken van 't lijf en piste ruischend in 'n plas. De vent, dommelijk lachend, liet de pijp vallen, die brak in blanke scherven; en geleund tegen lantaren uit alle macht, pet nòg schuiner geschoven, streelde de vrouw op d'r wangen, met rug van z'n morsige hand. Damp wolkte van onder 't wijf. Verlaten lag 't holle, sombere plein.

David steeg 'n heete walging naar 't duizelende hoofd.

Stil sloop 'n zwarte kat langs den huizenkant, voetje voor voetje, staart in 'n flauwe bocht omlaag; en z'n harige huid voelde David strijken langs z'n teere slapen, huiverig wee...

Zwak getoeter, kort-afgestooten, kinkte uit 'n zijstraat, en 'n vent met korten jekker, dof-glanzende beenbeschermers, vierkante pet-

klep, stapte 't plein op, hoorn aan lippen; droeg 'n zwaar pak kranten. Vallen liet-ie de toeter, die in eens stilhing aan 'n koord om z'n hals; zette beide handen aan mond en galmde:

- Dè... Gazet van van Aantwarrepe;... leest... de verschrrrikkelaike mòòrd... bloodig messen gevecht... van Mortsel... - vier slachtoffers... Dè... Gazet van Aantwarrepe. - leest... de verschrikkelijke moorrrd... toe-toe-toe... toe-oe...

Haastig stapte de vent 't plein rond, in 't voorbij-gaan bladen afgevend en centen aannemend... Uit ieder huis kwamen drie, vier vrouwen, haren langs 't hoofd waaiend... liepen den leurder achterna, bestòrmden 'm, hielden 'm vast soms met gestrekte armen, als bracht hij schatten, en keerden langzaam weer, met half verkreukte krant in d'r vuist gegrepen; twee bleven staan onder 'n lantaren en trachtten te lezen 't door eigen kop beschaduwde papier.

De vent stapte gretig 'n andere straat in, toeterend en dan weer uitgalmend de ‘verschrikkelaike moorrd,’ met rollende r's en triestigdiepe stem...

De duistere smalle straatjes, de luguber-walgelijke pis-scène waren koel op David geslagen, hadden gedreven de opgaande gezangen van koortsige levenslust uit hem. Ontmoedigd, verschrikt, was-ie door de morsige krot-ellende geslopen.

Nu zwol plots in hem 'n hevige toorn, die klopte kokend door z'n slapen. Zoemende geluidsgolven kolkten om z'n kop en braken in z'n rol-tuitende ooren. En treiterend klonk in de verte de languit-gehaalde galmstem van den krantenleurder. Wat hadden de menschen gretig gegrepen, elkaar bijna uit de hand gescheurd: 't giftige duivelsblaadje, hùnkerend naar 't bloedige moordbericht!... 'n Paar bezopen verworpelingen, onontwikkelde boeren, van geslacht op geslacht dom-gehouden en bijgeloovig gemaakt door niet-begrijpende dienaars van de zwarte papenhorde, die rouw-somber drukte op 't heele lànd, - 'n paar stomme dutsen hadden bloed gewild in hun dronkenschap, zooals 'n speelsch kind zoet-goed wenscht, en ze hadden hun lierenaars getrokken en rond gezwierd; en gezien: bloed. En 't opgesmukte verhaal van hun demonische vechtdorst, lieten hun listige beheerschers in den zwarten rok nu dienen als lokmiddel voor hun steedsche lot-genooten die, verre nog van solidariteitsgevoel, er met bevende grijpklauwen op aanvielen, en mèt 't verhaal van broederbloed, sleepten in hun huis: 'n uitgelezen verzameling van met koele geslepenheid verzonnen leugens, er op berekend, hun eenvoudige zielen te omvatten, te veroveren, omnevelen... O! hij zag ze zitten aan hun ontverfde tafels, onder hun schemerende lampen, gebogen over de bladen, door-spellend kolom na kolom, gesteld in kinderachtig-onbeholpen schijnende leugentaal, die hun bezielde en gloed ontstak in hun moede oogen, gloed waarachter broedde fanatieke haat; bijgeloovige afschuw hield ze

terug van hun strijdende mede-arbeiders, suggereerde hun onmenschelijk-koude spot, op organisaties die ze nooit gezien hadden en nooit begrepen... Zoo werden dag aan dag de papenblaadjes huiverend gelezen, hielden de werkmenschen terug van verzet, en bestendigden den toestand van stompe berusting, berusting die soms inééns opging in zuiperswaanzin of wellustige moordzucht, en zoo stof leverde voor nieuwe, schreeuwende loktitels...

Nog toeterde de krante-vent ver-wech...

En in z'n verbeelding zag David grijnzen achter iedere deur van arbeiders-woonkamer: 't volle baardlooze gelaat van 'n paap, en in al die tronies loenschten oogen, waaruit lichtte groene helleglans, en op al dat roode, haarlooze vleesch rimpelde ònder-menschelijke grijns...

Was dàt nu 't lustige volle leven, dat hij vermoed had achter de rijk-lichtende danspaleizen?

David liep de straat uit, - en stond in eens voor de poort van 't Volkshuis. Vanaf 't balkon wapperde 'n vlag, 'n rooie scheen 't, maar besmookt en groezelig, zooals 't heele buurtje,... niet: kersrood, gevend helder-bloeiende vreugdige hoop.

't Was maar 'n smal huisje, één venster breed, en heel boven op den top, half verschemerd in 't donker, stond 'n stok die droeg 'n lompe vrijheidsmuts.

Aan iedere zijde van 't gebouwtje 'n kroeg, laag en breed-uit;... gek!... 't scheen David, dat die twee kroegen zich wilden vereenigen, zich bewogen naar elkaar toe... en persten samen 't schriel-smalle Volkshuis...

Maar er voor was 'n opeengepakte menschenkluit in voortdùrende golving, stoof soms uiteen met benauwend gedrang op de trottoirs, wanneer 'n tràm er razend doorheen-sneed.

Een sterke groep muzikanten kwam uit 't smalle poortje, blinkende instrumenten tegen zwarte kleeren; de menschen weken opzij, de muzikanten stelden zich op. Toen ontstak men aan alle kanten koperen petrol-fakkels, en op de gelaten der bewegende mannen danste plots 'n rosse gloed; de fakkeldragers stelden zich op, spontaan, en marcheerden tot voor de muzikanten. 'n Ongeduldige roffel klonk van 'n strakgespannen trom. Mannen met brandende kaarsen liepen rond, de luchtige vlam met d'r volle hand voorzichtig beschermend, en ze verlichtten plotseling: feestelijk wit schijnende transperanten, waarop met groote blokletters stonden korte gezegden: ‘De Socialisten komen’, ‘Weg met de Bloedwet’, ‘Leve het Algemeen Stemrecht’. In hun doorschijnende, plechtige lichtuitstraling, deden ze David denken aan... ja, aan wat ook weer?... aan de neergelaten gordijnen, toen de nachtprocessie voorbijtrok.

Iemand stak 'm 'n hand toe. 't Was Frans, de slijper, met 'n gloed-nieuwen hoed op en 'n strakwit boord. Op z'n beschaafd gelaat lichtte de rossige weerschijn van de fakkels.

- Ehwel Peir'boom, 'oe ies't jonge, kom-d' oek 's zien? Elvier, 'ier 'edde Ghezel Peir'boom van 'olland, Ghezel Peir'boom, m'n waif.

Uit de verward-donkere menschenklit kwam nu ook de zwarte hypnotiseur, dien David zich van z'n voordracht herinnerde.

- M'n noam ies Delville. Hoe ies 't, kom-de oek 's zien? Ik moet oe nog wèl m'n kompliment moake voor à schoonen dieskoers.

En telkens kwamen anderen uit de massa, onbekenden, mannen en jonges, in strakgespannen boezeroens, en staken 'm zware, vereelte pooten toe, eenvoudig zeggend: ‘Maekker’.

Dàt beviel David: 't klonk 'm zoet in d' ooren. Zoo behòòrden partijgenooten met elkaar om te gaan. En dan, wat was-ie toch gauw bekend... 'n populaire held voelde hij zich.

Wat afgezonderd van de massa, in de dwarsstraat stonden eenzaam: Makkie en z'n vrouw, Mie Barrikade, en an d'r arm hing roodharige ‘Gezel Gijs’.

- Welkom! kraste Makkie's stem. En:

- Zoo, zoo, heeft u 't ook eens gewaagd, dàt heeft lang geduurd, voegde z'n vrouw er bij.

Dejongh, heelemaal scheef, boven alle anderen uitstekend, kwam ook aangesjokt.

- Partijgenoot Peereboom? geloof ik. Mijn naam is Dejongh.

'n Hollander. Dàt was plezierig. Ging-die ook mee in de stoet? Nou, dat wist Dejongh nog niet. 't Was zoo 'n smerig buurtje. Nee hoor, hij geloofde, dat 't daar niks pluis was... Zou je nou denken dat-ie 'n paar weken geleden, gezel Verkerken stomdronken in dat straatje had gevonden?

David vond 't vanavond echter niet plezierig, te roddelen. Hij had 'r behoefte aan, de Partij te voelen als één vast geheel. Of Verkerken hier in de buurt was? Hij kon zich die man nou heelemaal niet meer voorstellen.

- Nou, as je over de duvel spreekt, dan trap je-n-'m op ze staart, hè? Daar gaat-ie.

De reporter, met z'n warrigen baard, ingevallen wangen en koortsoogen, wandelde voorbij.

- Gezellé! op rijen asteblieft... Allé-nà ghezellé-é... zoo schreeuwde z'n schorre stem.

En David zag regelmatige, rechte rijen zich vormen, met gelijke tusschen-afstanden. Mannen met glimmende bandelieren scheef over borst, namen de schuddende transparanten, die hingen op lange stokken, en plaatsten zich hier en daar in den stoet.

- Allé, gij daar met ouwen clairon, blaast 'ne keer taptoe astebleeft!

En daar schetterde de trompet: tétététê... ta, tétététê... ta, têtêtêtê... tà... Frans bromde mee: Rotte petatte, rotte petatte...

't Werkte op David als krijgsmuziek. Hij begon geestdriftig te beven. O, nu zouden ze gaan, over 'n minuut, de sombere straatjes

in, en d'r verstompte bevolking opwekken uit d'r dommel! Vóór hem schitterden kopere' instrumenten, om 'm heen overal waaide van de toortsen rosse gloed, kleurde rood de gezichten der mannen, werd door de spelende oogen helder weerkaatst. En achter hem, tot heel ver in de straat, stond de schaar opgesteld, regelmatig, in indrukwekkende slagorde. Tusschen de menschen-rijen lichtten verspreid de schijnend-witte transparanten, feestelijk. ‘Leve het Algemeen Stemrecht’ las David vlak achter 'm. Naast den stoet jonge mannen, met groote pakken manifesten over den arm. En daarboven, van 't balkon, de rooie vlag, wapperend... klàpperend... Werd bij 't dansende licht der fakkels z'n kleur niet frisscher, helderder, vol jeugdige vreugde?

Vóór 'm maakte de donkere krottenstraat zich zwart open. Even lichtte de toortse-gloed bij de ingang.

David keek de duisternis in. Hoorde hij de armenbuurt niet klagen, steunen?...

Daar roffelden brutale trommels scherp op in de straat.

- Vooruit! schreeuwde Verkerken.

En met plotseling machtig gedreun van voeten op keien, wierp de stoet zich 't smalle straatje in. Vóór hem, zag David schouders rytmisch bewegen op en neer, en 'n rechte rij van loopende beenen. Achter hem dreunde regelmatig gepas. De vensters van de lage huisjes gingen open. Hier en daar liet 'n mensche-kop zich ros belichten,... de haren bleven dof-borstelig, bleek...

De jongens gingen alle huizen binnen, lieten geen voorbijganger met rust, dwòngen de menschen hun manifesten aan te nemen... Sommigen verscheurden ze, zonder ze in te kijken, zenuwachtig trekkend rimpels om mond.

Plots 'n plof op de groote trom, en daar barstte, kaatsend tegen de wanden der smalle straat, 'n machtige marsch-muziek. David merkte, hoe de menschen vóór 'm mekaar 'n arm gaven, en dicht opéén drongen. Heerlijk zwaar dreunden d'r stappen, snel pasten ze vooruit, door de schetterende muziek gedragen. Midden tusschen de muzikanten liep 'n man met 'n liervormig instrument, waaraan wapperden vuurrooie paardestaarten. 't Was 'n soort glas-piano, en met z'n nijdig-zeker hamertje tikte hij er duvelsch snel 'n tinkelende melodie uit, die gaf aan 't geschetter van 't koper 'n frisch-en-vol leven. Dat maakte de menschen koel-opgewekt, bracht om hun mond 'n lach... De muziek vertraagde onmerkbaar, 't marschlied maakte 'n overgang; toen schetterde, voor David onverwacht, de Internationale. En uit volle borst zong hij mee, oogen half-toe van genot:

 
Ontwaakt verworpenen der aarde,
 
Ontwaakt verdoemde' in hongers sfeer!

Was 't niet goddelijk, geheel in overeenstemming met de verschrikkelijke armenbuurt waar ze in vuille krotten bijeen kropen, de verworpenen, verdoemden? Plechtig daalde in David de wijding van 't lied. Nooit had ie 't zoo gevoeld als nu, nooit... En voor 'm, en achter 'm, en naast 'm trilden diepe menschenstemmen, hoofden werden omhoog geheven, hoeden huppelden zwart boven de massa. Muziek zweeg. Alleen de glas-piano tinkelde mee in edele zuiverheid. En de mannestemmen bleven, zwollen, en vulden de nauwe modderstraat met 'n vol koraal, dat golfde plechtig omhoog en ruischte breed-statiglijk, als in 'n kerk...

Maar vroolijk werd 't nu, want terwijl de muziek weer schetterde 'n opwekkenden marsch, die de mannen nieuwe kracht gaf, en de piano-man snel tinkelde; kwamen uit de dwarsstraten zwermen van meiden, met room-kleurige doekjes, en die gaven elkaar armen, en dansten naast en vóór de stoet, zich hoog-opgooiend, kleeren zwierend, woest kankaneerend met schijn van wel-gevormde beenen en witte rokken, en plots zich werpend in zwermen, dwars tusschen de rijen door, schaterend, en snel huppelend, omringend de zwarte, dreunende massa met zacht-witte fleur-zwierige mensch-guirlandes...

- Daar hedde de beere, zei Frâanske

De buurt werd wakker. Uit alle vensters zag men lijven steken. Soms schreeuwde 'n vent handen aan mond.

- Leve de sjossjelieste!’

Maar de meeste kijkers zwegen, bedrukt en onwelwillend. En als de muziek niet meer klonk, en onder eenvoudig tromgeroffel de stoet verder marcheerde, hoorde men uit de vensters dreigend fluiten. Soms gleed David bijna uit, over dikke glibberige vuilnishoopen. Dat gaf 'm dan telkens 'n schrik; en 't hoonend fluiten, dat gierde uit de krotten, maakte 'm nijdig. Als hun onderdrukkers, hun vergiftigers, voorbij gingen, dàn staken ze kaarsen aan, maar als hun bevrijders tot ze kwamen, konden ze zich geen eens stilhouden. Schande, schànde! Hij zwaaide z'n vuist naar boven, maar Frans hield 'm tegen. Daar kwam toch niks van in'ois.’1) Gelijk had-tie: die menschen wisten nu eenmaal niet beter.

Hier en daar gingen, in de rooie daken, schuine vensterkens wijd open, en 'n tros van drie, vier kinderkoppen stak er uit. Kleine knuisjes zwaaiden. Aardig, die kinderen! vond David. ‘Dà's nà venaant’2) ze konden soms iel viel last gheive zei Frâänske. Hièld Frans dan niet van kinderen? ‘Dàt zie-de van'ier! lachte z'n vrouw, toonend grof valsch-schijnend tandvleesch, ‘z'ne kinnekes maakt 'm bai 'nen aandere.’ En Frans schaterde in de fakkelgloed. ‘'t Ies toch nie-waor zekers?’ moest David nu wel vragen. 't Kwam 'm

zoo ongelooflijk voor. Voorbehoedmiddelen, dat kon-ie begrijpen, dàt was noodig, hij deed 'r zelf òòk aan, maar zóó iets! Onmogelijk. ‘Vaneighes, schaterde de vrouw weer, en aan den arm van d'r gebuur hing ze voorover om David goed aan te zien, ‘als 'm mai moar gheruust laat’... En door al die confidenties brutaal geworden, vroeg David, of ze ‘d'r’ dan niet an dee'... ‘Vàneighes’, Maar zjaloersch was ze niet... Hij kreeg d'r geen hoogte meer van. Wat 'n raar mengsel waren die lui toch! Zich opofferen, door modder en vuil de achterbuurten instappen ‘op propagâände,’ idealistisch dus; en thuis in de grootste onzedelijkheid leven, zonder er zelf iets van te weten... Waren die menschen dan zóó onbewust... had al hun idealisme hun dan nog niets, geen vleugje, van 'n hoogere moraal gegeven? Maar hadden ze dan wel besèf van de vuile achterbuurt-ellende, van de dierlijke verstomptheid, waarin ze licht moesten brengen? ‘Sjossjaliezm, dà's in de polletiek; dà hèt daar nikske nie in te zien’ legde Frâänske vrijmoedig uit.

Midden op 'n zwart-kil pleintje stond de troep stil. Wat waster an de hand? ‘Ze ghoan 'n pint paekke’, zei Frâänske. Kom-de ook 's mee?’ Maar David bedankte, hij dronk nooit 'n druppel alkohol... ‘Wij ook niet, verwonderd antwoordde Frans, ‘den alkool dat ies zjuust ghelaik kokend lood in àu moàgh’... Maar bier dan?... O, zag David zóó nauw? Dan was-ie toch heelemaal mis. 'n Goei pint... dâ-gêeft à force, daar wörde strois1) van. David dronk ze dan zekers alleen maar ‘van den langen arm’?2) D'n doktoor had 't zelf gezeed, in bier zit ‘ghienen alkool’. Dan koste evengoed geen petatte3) ete, want dààr werd den alkool van ghemokt... En Frans volgde z'n vrouw 't stamminéke in.

Op den hoek van de straat stond 'n ouwe zatlap tegen de ‘sjossjelieste’ te betoogen. Hij had spierwit haar, 'n helder-grijzen puntbaard, 'n kalm eerwaardig gelaat... Maar hij zwaaide koddigbreed z'n armen door de lucht, en maakte telkens beentje-over. Als hij weer stond, z'n heupen in lodderige schudding, bracht-ie z'n gekromden wijsvinger bij z'n oor, boog z'n hoofd wat op-zij, en filosofeerde door z'n neus...

‘De sjossjelieste... dat zaine allemaal smei-eirlappe... Ja!... des brigands, des coquins, des... des... pickpockèts... Ouüi... Leefde van 't blood... njâââ! en 't zwiet... des sueurs... de l'ouvrier... Donnez-moi des... des... njâââ!... des stekskes... et je... njâââ! en in ‘d'n Wârker’ zal 't brâände... dees' naecht... encore... njâââ!... cette nuit... potverdoeme... Ce Terwagne... Ter... Ter... wâänj... diejen dieke schoele... potverdoeme... z'ne peire... njâââ!... was'nen âärm sloeber... 'laik 'kiek... njâââ!... 'nen bienhouwer... charcu-

tier... potverdoeme... en nàu... njâââ!... ies 'm doktoor... docteur... potverdoeme... raidt per voituur... jâââ!... bloas oit!... mi' kaoet...-oetschoe... wiele,... omdat z'ne billekes... jâââ!... pòtverdoeme... z'ne billekes... niet zoue zeer doene... pòtverdoeme, kom boìte... smeirlap... ik zal oe kletse gheive... potdorie... rooi' schoele!...

De man verloor z'n evenwicht, zwaaide slap over de keien, gleed uit,... maar werkte zich weer op...

- Dat 'm boite komt... nom de djuu... ik zal 'm gheive... sacrénom... n'n telloor1)... njâââ!... un plat... mì gast 'oisnonnekes... dan kan 'm kontengt zain... zulle!... njâââ!... 'k zal 'm z'nen nèk omwringe... diejen rooi' doktoor... A bas l'Inter... ter... njâââ!... Internationale... Vive Leopòl... den... njâââ!... den Keunink...

En de socialisten, die 'n kring om 'm heen hadden gevormd, schàterden, en klapten in hun handen.

- 'iel zjuust, Jefke, dàt was 'nen schoonen dieskoers’.

Maar de ouwe smeet z'n hoed in de modder, wees met bevende hand naar z'n grijze haren, boog z'n kop in peins-houding voorover, wees naar den grond en begon te zingen, tranen in z'n flauwe oogen, snikken in z'n stem:

 
Wie recht... njâââ! en wet... la loi... en Vreëede mi-int... njâââ!
 
Z'ne vorst eert... vive den keunink!... en z'n lând...

Hij maakte weer beentje-over, stampte met z'n slappe beenen, en kwam ten slotte in evenwicht.

 
... den keu-eu-nink... en z'n lââând...
 
Neme in 't ordeleger... l'armée, vive l'armée!... plats...
 
En houde... moe-oe-diegh... stând.

Toen nam-ie met veel inspanning z'n bemodderden geblutsten hoed, en schobberdebonkte onzeker 'n donkere dwarsstraat in. David zag'm nog laveeren, schuin de keien over, glijdend, struikelend van links naar rechts,... tot ie tegen 'n muur ging staan, z'n rug schurkend.

In de verwarring, verwachtend dat 't nog wel lang zou duren, waren eenige vrouwen 't pleintje overgestoken, en hurkten neer, rokken uitgespreid...

Er werd weer taptoe geblazen, de stoet marcheerde terug, met walmende toortsten en schetterende muziek, en helder geklinkkank van glaspiano.

Maar David liep lusteloos mee, schuifelend, uit den pas, door volgers op z'n broek getrapt. En 'n eindje verder stapte-n-ie op-zij. Hij kon niet meer; melancholie verlamde z'n armen, z'n beenen, z'n lenden,... maakte z'n gedachten zwaar, machteloos. Versuft liep-ie naar huis, langs de helle danshuizen nù nièt, zocht instinktmatig stille straten, vond in hun sombere verlatenheid z'n matte ziel weer, en z'n weëe teleurstelling in hun kille wind...

Die duistere krottenwijk, stinkend van verrotting, en van hopelooze ellende zacht kreunend... en de galmende krante-vent... toe-toe-tôe-oe..., bestormd om z'n gifblaadje... en in dat rotzwarte...: die lillende verbijsterde, snik-vol zingend van z'n koning... grijze haren door den nachtwind licht bewogen... dan waggelend wech... steunschurkend tegen 'n muur, zwaaiend z'n dom-slappe armen in onwijze gebaren...

En dit alles omvat door de mistklamme nacht... zwarte nacht... demonische gruwelnacht... met dierlijken wellust, en ònder-menschelijke ellende in al de triestig-grauwe woningen..., waar schemerige lichtjes flikkerend weenden.


Vorige Volgende