Quasi-socialisten. Hollanders te Antwerpen. Deel 1

[p. 49]

V

In z'n proper sigarenwinkeltje zat Frans Dejongh achter de toonbank en rookte genoegelijk z'n pijpje. In z'n linkerhand hield-ie 'n exemplaar van 't ‘Volk’ en las met belangstelling 'n bericht over 'n vereeniging van ontslagen spoorwegbeambten, die men wilde oprichten, om de lui ‘an d'r pesjoentje te hellepe’. Jonge, jonge, dat kon nog's iets worre! Hij had al zoo dikwijls aan de Menister geschreve, maar ze hadden 'm altijd geantwoord, dat an z'n verzoek ‘geen gevolg kon worden gegeven’ of dat z'n verzoek ‘niet vatbaar was voor inwilliging’. Jezes, Jezes, zou je nou om soo iets niet de smoor inkrijge? Goddome nog toe, nou hadde ze-n-'m ontslage, zonder rede op te geve, ontslage uit z'n mooie assisentsbetrekking, an 'n druk stesjon, waar-die altijd trouw z'n plicht gedaan had; meer dan twintig jaar had-ie gediend bij de ‘Staat’, geleidelijk opklimmend, steeds gedwongen sparend voor ze pesjoentje, en nou dat-ie opeens op de keie stond, zonder middel van bestaan, kreeg-ie niks, geen rooie duit, hielde ze z'n spaarcentje in. 't Ware toch gewetelooze krenge, en as-ie ‘die fuile ploert Kuyper’ 's onder z'n ooge kreeg, Jeses-nog-toe, hij zou 'm rake.

't Korte pijpje, kop omlaag, steel naar buite wijzend, tusschen duim en vinger, 't tanige hoofd op borst gezonken, d'oogen scherp, uitvorschend; zat-ie na te denke, toen 't belletje - ting!.. 'm opschrikte en de opengaande deur 'n jongetje binneliet, dat voor ‘'nen alve soe sigharette’ kocht. Daar moest je voor klààr staan, voor die snotneuze; daar kon je je schoorsteen wel van late roke; de wissels stonden niet stil, hij kon net werken foor de leveranciers te betalen. Z'n kostganger had 'm ook al in de steek gelate; die was weer naar Holland gegaan, omdat se meissie soo naar 'm verlangde,... dat was maar goed óók foor die jonge; 't was 'n sul van 'n kerel, nooit sou die iemand kwaad hebbe gedaan, maar hij had zich hier fast en seker doodgedronke. 't Wás toch wat, dat se hier allemaal an de drank gonge! D'r was geen houe an! Lui die n Holland onthouwer ware geweest, sag je hier met 'n pint garste

[p. 50]

voor zich zitte. Waar sou 't 'm toch an legge?... As-ie nou maar weer gauw anne kostganger kwam, dan kon-ie 't zaakie weer stoppe. Die Lefie Frede, diè most wille; hij had nou toch al 'n keer of drie gepolst, maar je kreeg t'r nooit 'n beslist antwoord uit. Hij had 'm beloofd dat ze frouw Fegetarisch voor 'm zou koke, dat se meissie bij 'm mocht komme wanneer se wilde.... Anders 'n geschikte jonge, hoor! 'n mooi karakter, die leefde voor de Pertij, en se meissie: dito. Echt, ècht! soo'n jode jonge mitte roomsch meissie. En se verdroege mekaar soo goed, en se ware dól op mekaar. Die Lefie, dat was nou net de eenige, die se in de Pertij kon te woord staan, nèt de eenige Hollander waar se ontzach voor hadde... As hij sprak, dan luisterden ze, en d'r waren er die zich sjeneerden voor d'r pint biér, as hij na binne kwam. En se meissie, soo'n knappe tooneelspeelster; je hadter motte zien in ‘Op hoop fà Seïge’ voor die fisjerswéduwe spele... Goddomme, hij was nou toch geen jonge juffrouw hè, maar je kreeg d'r werachtig tranen van in de ooche... En dàt sach je óók niet dikwijls hier in Antwerrepe, dat 'n meissie soolang goed bleef... Jeses 't was me 'n sootje hier mit de meide. Weet-je wat hij, Dejongh, soms wel 's bij sich self dacht?... dat t' r'n tròep Hollansche jonges hier kwamme, enkel en alleen omdat de meissies hier soo licht in 't gewicht ware... Maar die Hanna, dat was 'n echte eerlike meid, dààr had nou iederéén eerbied voor...

Jémenikkie, daar ginge ze same voorbij...

Dejongh stoof naar buite... de winkelbel klingelde.

Ja hoor, daar had je ze; Hanna mit d'r mooie zwarte jepon en d'r bonte mussie op, hoog en fier, mit d'r mooie krullekop, en Lefie an d'r arm, 'n beetje kleiner, breed gebouwd voor se jare, - hij was pas 'n jaar of twinteg, - mit se baardje en se slappe hoed... Jeses, dàt paartje, daar had-ie nou recht s'n draai in!... Maar dat sikkie, dat stond 'm toch niks, dat most-ie àf late schere... Wacht, effe segge...

- Pst, Pst, Lefie’.

Se hóórde niet, se hadde prèt same; je most altijd lache as je die twee sag ankomme... en toch soo ernsteg...

- Pst, Pst!

Aha, daar keke se om! Wat kón die mooie Hanne toch frijndelijk knikke. Nét 'n konenginnetje.

- 'k Kóm daar, riep Levie over de straat.

Se ware same naar Holland geweest, daar woonde sijn ouwers. Hij was al 'n jaar of fier hier, 's kijke? nee... drie jaar. In 19-2 wassie gekomme, toen se de Hollansche klup hadde opgericht. Toen was 't net 'n kind; uit alle macht hadtie geprotesteerd, toen hij voorstelde de annachiste, de rrekels uit te sluite... Goed se woord doen kon-ie, dàt was waar... ‘'t Zijn me kameraden zoo goed as jij, hadtie gesegd, ‘as je ze overal buitesluit, dan leere ze nooit, hoe de Partij in mekaar zit. Dan blijve ze eeuwig schelden en

[p. 51]

lasteren op iets waar ze niks van wete. Op die manier maakte je ze hoe langer hoe onverzoenlijker’. Stilletjes grinnekend, had Dejongh vermoed, dat 't 'm niet zoozeer te doen was om die arme stumpers van annechiste niet buite de klup te houwe... Nee, Lefie had nog muiseneste in se kop, Lefie hing nog tussje hange en wurrege... Hier in se winkel was 't jochie van sefetien jaar as 'n Turrek te keer gegaan, tege 't ‘Volk’ dat Frederik van Eeden belasterde, en allerlei leuges van 'm vertelde. ‘Konde ze 'n tegestander dan niet bestrije zooals-ie wàs, zooals ie in werkelijkheid leefde? Of ware ze daar misschien te zwak voor?’ Dejongh hadter 'n loopie mee genome. As hij cente had, dan zette-n-ie alle annechiste oppe groote schuet, mit ‘de Ouwe Man’¹⁾ as kaptein, en dan moste se allemaal an land geset worre op 'n onbewoond eiland in de stille Suitsee, en Faneede... die most President worre!.. Jeses Kristes, daar had die mesioggene jonge trane fan in s'n ooche gekrege... Maar hij had 'm trouwhartig op se schouwers geklopt. - ‘Ik bin al 'n ouwe rot, Lefie, hadtie 'm getroost, ik bin al jare in de bewegeng, dikke friende geweest mit ‘de Ouwe Man’ en mit Cornelesje... maar ik heb ingesien, dat alles wat se fertelle dat is goed en wel voor de studéérkamer, maar in de praktijk hebbe de arbeiers d'r niks an; 't is kulkoek... Noù was Lefie d'r allang anders ofer gaan denke; 't was 'n echte studiekop, alle krante las-ie; hij wist feel meer as Dejongh, maar die had 'm toch de eerste stoot gegefe, en daar was-ie grootsch op...

De bel klingelde weer en ‘Lefie’ kwam naar binne; hij zag d'r frisch uit, maar vermoeid, met kringen om z'n oogen. Z'n baard, van onderen rossig en opzij gitzwart, was netjes gekamd; z'n boord hagelwit; onder de mouwen van z'n donkergrijze overjas kwamen nog eventjes de randen van manchetten scherp afsteken.

- Dag ouwe heer, hoe staan de zaken? Wat hê-je voor nieuws sinds ik naar de Buitebezittingen ben geweest?

Hij sprak beschaafd, en liet geen letter wech van z'n scherp afgeronde woorden.

- Nou, d'r salle we 's bij gaan sitte. Dat is heel wat. Wî-je misschien 'n koppie thee?

- Graag.

- Frau, riep Dejongh de gang in, geef m'neer Frede 's 'n koppie thee, en mijn ook. Lefie, kom je misschien efe achter zitte?

- Nee, dank u. Ik heb koppijn, en ik heb gemerkt dat de lucht van uw winkel me beter maakt. Nu, wat zegt u van die eer? - Maar wat ziet ù er gek uit. U hebt iets vreemds aan u, maar wat 't eigenlijk is... wacht, ik zie 't al, u doet konkurentie an, aan m'n baardje... Nee hoor, 't staat u niets...’

Dejongh glimlachte fijntjes. Z'n kin was bezet met blond-en-witte

1) Domela Nieuwenhuis.

[p. 52]

stoppels, z'n wangen waren geel-grauw, ingevallen, diep doorgroefd, slap. Z'n blauwe oogen stonden waterig in zwarte holten; z'n kortgeknipte dienstkop begon te grijzen; z'n wenkbrauwen waren dun, en naar buiten opgewipt. Uit z'n ambtenaarstijd had hij in z'n blik iets uitvorschends overgehouden, en z'n dunne, omlaaggerichte knevel gaf 'm 't voorkomen van kranig oud-officier.

- Weet-je nou, foor wat ik 'm laat groeie? zei-die goeiïg. ‘Nee? Nou dan zal 'k 't je 's sègge. Dat doe 'k voor me poessie, me goeie poesjie, die kan d'r mee spele...

Levie keek zacht fluitend over de vitrien naar buiten. Verschrikkelijk tragisch, die man in de kracht van z'n jaren, - 'n flinke veertiger, - die ontslagen was uit 'n verantwoordelijke betrekking, omdat-ie in 't hartje van 't donkere Brabant de onbegrijpelijke moed getoond had, de ziel te zijn van 'n groepje kordate spoorwegmannen; en zèlf hun meerdere, er steeds 't vuur in had gehouden, om te strijden tegen de ‘Maatschappij’ en de ‘Staat’, die de keirels roekeloos exploiteerden en ze soms 36 uur achtereen op de ‘mesjien’ lieten staan; vreemd-weemoedig, dien vermagerden vent, kort geleden nog 'n onverschrokken klepper, nu sullerig-dwaas te hooren zaniken over ‘s'n poesjie’. O Kuyper, afzichtelijk orgaan van de moord-dadige wraakzucht der bourgeois, o duivel! met je vleezigen, kalen Nero's-kop! honderden van stoere, heete bloed-kerels, de oproerigsten, de besten, de héérlijksten onder 't spoorpersoneel, heb je zoo genekt, gebroken, ontmenscht... Kijk die Dejongh daar nou zitten, half verstompt, zich zelf niet meer kennend; met z'n lachwekkend-tragische stoppelkin, z'n korte pijpje en z'n ‘poesjie’...

De zwarte kat sprong onhoorbaar op de toonbank streelde den ópgebogen zijigen rug tegen de harige kin, en gaf kopjes, zacht krauwend, en slangde wonderlijk z'n lenigen staart.

- Kijk 'm; hoor 'm miauwe, ze geeft koppiesj, an 't basjie, hé poesj; dat heb ik d'r soo gewend. O, 't is soo'n lief dier. Kom, nou wech poesj; nou de baasj mit rust late. Soo’.

Dejongh's gelaat werd opeens strak, hij stak z'n kop vooruit, trok z'n voorhoofd in rimpels, kneep z'n oogen half-dicht, kiekelde geheimzinnig, en fluisterde:

- Sech, Lefie... hoor 's,... wist jij, dat hier in Antwerrepe nog inkwisiessie bestond?

Levie kende 'm door-en-door en wist dat z'n geheimzinnig doen inleiding was tot 'n roddelpraatje op ‘de Partij’.

- Nee, vertel eens. Je maakt me bang.

- Ja, de inkwisietsie, blies Dejongh 'm in d'ooren, ‘de inkwisietsie, uit de tijd van Fieleps de tweede’.

- Zoo? deed Levie nieuwsgierig.

- Toen werde ommers alle minsche ondersocht of se wel fan 't rechte geloof ware?

[p. 53]

- Ja en...?

- En as se nou nièt van 't rechte geloof ware werde se ommers verbràänd?

- Als m'n historische kennes me niet bedriegt...

- Nou, net soo gaat 't hier in Antwerrepe.

Dejongh deed 'n paar trekjes aan z'n pijpje, blies rook langzaam uit, en keek met kleine oogjes oolijkjes naar z'n bezoeker.

- Daar begrijp je seker niet feel fan, hè?

- Nee, om u de waarheid te zeggen...

- Nou, dan sal 'k 't je 's vertelle. Maar eerst 'n koppie thee! Frouw komt de thee haast?

‘Frouw’ kwam aangesloft, klein gekromd wijfje, met dun grijs haar, rooie opgebonden wangetjes, en vergroezelde handen.

- Soo, meneer Frede, is u weer terug? wanneer bint u hiergekomme?

- Zondag.

- Gunst nog toe! en soo lang niet hier geweest? Me man, die sei al, waar blijft die meneer Frede toch, die sie ik nie-meer. Gunst-gunst, en hoe is 't met uwes ouders?

- Gezond.

- En uwes Moe, het die nog soo'n hoofdpijn? 't Is toch godgeklaagd, soo as die d'r an lee. Ik see al tege me man, ik begrijp niet, dat die M' dam Frede soo e last het mit t'r hoofd. Ik bin nou al feel ouwer maar ik bin altijd efe frisch, hè? ik voel me net asse meissie van achtien jaar; 't is gerusjt.

- Ja Dejongh, je hebt m'-n-'n pracht van 'n vrouw, ouwe heer. Je mag d'r trotsch op zijn.

- Nou ja, dat is nou mar gekheid, maar ik foel me toch niks ouwelijk... Nou, ik ga maar weer an me werk.

En wech slofte ze, gekromd, de ronde schouders zwaaiend.

- Nou dan sal 'k je'r 's wat fertelle. Gisterafed was bestuursfergadering van de Noorder-Sektie.

- O, daar kom 't los.

- Wàcht nou 's effe. Al wie d'r was, Verkerreke niet.

- Zat?¹⁾

- Wàcht nou! Delville is voorzitter. Goed. Ingekomen stukke: 'n brieffie van Peereboom, dattie zich opgeeft as lid.

- Is dat die Peereboom uit Amsterdam, waar je wel 's van in 't ‘Volk’ leest?

- Precies.

- Is die dan hier?

- Of-ie hier is. Wanneer was 't? Eergisterafed had-je-n-'m motte hoore! Krinkels hettie 'rtusschen genome... de stukke flogen d'r af... Goed. Het iemand iets op gezel Peereboom an te merreke?

1) Dronken.

[p. 54]

fraagt de voorzitter nog. Nee? Dan is-ie angenome as lid van de Pertij; 't is 'n schoone aanwinst, segt-ie nog; hij verdient 'n goei noot voor z'n dieskoers van gistere. Nét... komt Verkerreke binne... ik voor mijn denk dat-ie bezope was... hij zag d'r uit! Wie is d'r als lid angenome? fraagt-ie. Wel, gezel Peereboom, van 'olland. ‘Wat, seit Verkerreke, diejen anarsjiest? Daar protesteer 'kiek tege. Jullie kent den dieje niet! Maar die hebbe we al nog 's 'ier gehad, over¹⁾ 'n jaar of tieng’. En of 'k nou al bij hoog of laag beweerde, dat Peereboom al jare lid van de Pertij in Amsterdám was, en flink proganda maakte, 't gaf me niks. Dàn moeste we eerst 's informeere of 'm geen schuuld had. Hoe fin je nou zoo'n inkwisiessie?

- 't Is me wat te zegge! En hoe is 't afgeloopen?

- Nou, later op de aved is Peereboom zelf op komme dage, mit 'n brieffie van Fan Kuykhof in se sak. Je had Verkerreke 's op se neus motte sien kijke.

- Zouen die twee de mieren aan elkaar hebbe gezien?

- Nou, over Ferkerreke is Peereboom niks te spreke, hoor. Soo'n suiplap, ‘daar wou-d-ie niks mee te make hebbe.

- Hij drinkt toch niet meer?

- Ja hij ziet je ankomme, hij is onthouer tussche twee pintjes in. Sints jullie naar Amsterdam ware, is-ie al twee keer zat thuisgebracht. 't Is Goddome schande, dat se soo een in de Pertij de eerste fiool late spele! Maar se sijn bang voor se groote smoel. Hij kan te feel uit de school klappe. Dat komt fan al die geheimhouerij. De grootste schandale kenne d'r foorfalle, zonder dat iemand d'r iets fan weet. As je 'n ingesonde stuk stuurt, gaat 't in de prullemand, en sóó blijft 't altijd mar voortdure’...

Levie speelde met z'n vingers tege 'n stapel sigarenkistjes. Ja, zoo bleef 't altijd voortduren, àltijd. Wel moest die ouwe 'n sterk geloof in 't socialisme hebben, nu hij er zich door misstanden in de Partij niet liet afbrengen. En wèlke misstanden! Niet uit te roeien waren ze, ze kwamen voort uit de aard van 't volk; hoe was 't mogelijk, dat er hier in Antwerpen nog niet was opgestaan 'n kòp, 'n leider, 'n man van stavast, die de eeuwig vergaderende en harrewarrende en kuipende kleine menschjes, die in de Partij 't hoogste woord voerden, met gebiedend gebaar en harten-veroverende overtuiging dwóng, te doen zooals hij, hij de man, wilde, voelde, dacht, in naam van de internationale Sociaal-Demokratie? Hoe kon 't dat deze sombere genietstad afgesloten bleef van de buitenwereld; niets wist van de wassende strijd en moed-gevende ervaring, van de langzame, maar juichend-gestadige stijging in kracht der andere steden over 't land, over de heele aarde? Dat waggelde maar voort in sleur, altijd in 'n kring, 'n kringvore, diep-suggestief gegraven door

1) Over = voor.

[p. 55]

vroegere geslachten, lomp, onwetend. Hoe kón men blind blijven voor die tot stinkende rotheid overgaande stilstand! Zie, ze vergaderden in hatelijk-leelijke zalen, versierd met gezwollen-romantische zinnebeelden, met schetterende wandschilderingen en langvergeten frazes, nooit gelezen, en waarvan trouwens niemand de draagkracht begrepen zou hebben; ze hokten samen, in kil-sombere kamerkens, waar niets sprak van broederlijkheid, waar niets opwekte, stemde tot taaie moed, tot innerlijk vertrouwen in de toekomst. De waard ging rond met 'n mand, vol pinten garsten; er werd gezope, - allez nog eene - en er werd gerookt, gerookt; scherpe, stinkende tabak, de zaal was één wolk van blauw-en-vuilbruin, - de koppen waren beneveld; men sjouwelde en parlementeerde, maar allen wisten even weinig, niemand bracht iets nieuws; men kwàm er niet om te beraadslagen, men wist niet wat 't wilde zéggen: 'n nieuw gezichtspunt openen, - men kwam er als in de kroeg, voor de gezelligheid, om z'n eigen stem te hooren; 't was 'n stamtafel, waar iedere nieuwe gast geweerd werd, en wat vreemd was, van buiten, was valsch en men wilde er niets van hooren... Hoe was er nu niet één, niet één enkele, die naar vergadering kwam met 'n frischgewasschen kop, en 'n heldere klare blik, en de wil nu eens kalm te blijven en de makkers eens wat nieuws te leeren? O, die helsche, kille, grauwe kamers in 't arbeidersgebouw met d'r harde stoelen en d'r hoekige tafels en d'r dampende kachels en d'r walmende gaslichten en d'r geeuwende, afstootende soberheid; soberheid niet uit zelfbedwang, maar soberheid omdat men niet wist, niet voelde: wat waren voor oog en hart en verstand, frissche kleuren en zuivere lucht en helder licht en edele vormen...

En in Amsterdam sprak men van ‘stoere Vlamingen’ en, ‘fiksche onverzettelijke Belgen’ en men wist niets van die wanhopige stilstand, meende dat alles goed ging, in 't Zuiden, waar men zoo warm van bloed was; en men kwam op bezoek bij de ‘Zuidelijke broeders’ en zag netjes-schoongemaakte gebouwen en luisterde naar schreeuwende cijfers van brood-omzet, en er was niemand, die begreep, dat juist die mooie gebouwen, die symbolen van ideaallooze zinnelijkheid en ingekankerd Katholiek ongeloof, - de lompe mannen en vrouwen vastkètenden aan den kouden grond en eenzijdige stofvergoding, van alle geestelijkheid ontdaan...

Gedurende de jaren, die hij in Antwerpen had door-leefd en door-werkt, had hij al heel wat Hollanders gezien, die met frissche luchthartigheid in de Partij waren gegaan, om 't zaakie eens eventjes op te knappen... maar je zag ze allemaal terug komen, soms na de eerste vergadering al, verschrikt alsof ze 'n spook hadden gezien; of met lompe miskenning van de ernst-volle werkelijkheid, schuddend van lach...

O! De velen die dan langzaam-aan hun ideaal verloren, en weer

[p. 56]

terugvielen in cynische onverschilligheid; en de velen, die zwak, alleen rondzwervend in de onbegrepen, van sensueele genietingen vergiftigde stad, zonder steun, zonder raadsman, zonder sterkend voorbeeld, wéér-keerden naar hun oude fouten; weer zwelgden in spel of drank of wijven;... waarvan hun organisatie hun zoolang had teruggehouden...

Ze strekten zich diep in z'n gedachten, de bleeke slachtoffers, de sombere verwrongenen, die in vermeend genot en lang-gewenschte losbandigheid vonden: ondergang of dood...

Zoo kort geleden nog, die Bles. Hij had niet van 'm gehouden, had zich nooit aangetrokken gevoeld tot 't modegekje, maar hij had gewèènd, woest geweend en stil getreurd, dàgen lang, innig als geen anderen die zeiden den doode bemind te hebben, - want hij had begrepen: hoe; en hij zag niet de doode: dat bloeiende vleesch, plots verscheurd en vergrauwd; die zinnelijk-schitterende oogen, opeens verglaasd en gebroken... want hij voelde in klaar verstand koel-bezonken: Den Dood. En hij wist de rommelende treinen, die uit Amsterdam voerden het uitgebraakte teveel naar deze duistere onbegrepen Doodenstad...

- Dejongh, daar moet nu toch 's eens voor goed 'n end aan komen. Late we nou toch 's overleggen, misschien kunnen we samenwerken met Peereboom.

De ‘ouwe heer’ had gepeinsd. Z'n pijpje was gedoofd. Schemering was gevallen, ongemerkt...

- Hè? Wàt seg je?

Maar Levie zei 't niet opnieuw. want hij herinnerde zich, dat hij nog vele keeren in 't sigarenwinkeltje had gestaan, om te ‘overleggen’. Er waren al zooveel mooie plannen opgemaakt, maar de gebroken man had geen energie meer, en geen taaiheid, en was telkens bezweken wanneer ‘de gezellen’ met niet-begrijpende vijandigheid op de twee ‘'ollanders’ waren aangevallen. In 't openbaar optreden, 't bedorven zootje openstellen voor de ontsmettende zuivering der publieke opinie, - dàt mocht niet, want dan kwam je met de poliecie in aanraking. Vreemdelingen mochten zich niet ‘in de polletiek moeien’ - en van de internationale band tusschen de verschillende ‘Partijen’ begreep de Poliecie nóg minder dan ‘de gezellen’.

Ze waren alle twee uitgemijmerd. Dejongh stak licht op.

- Kom 's mit me mee naar achtere, 'k mot je 's wat late sien, zei-die. Ik zal me dochter 's evetjes op de klante late passe... Lien, Lien...

- Verdikkie, dat is waar ook. Daar valt me opeens wat in. Ik heb in Holland 'n goeie kennis van je gesproken.

- In Amsterdam?

[p. 57]

- In Holland, zeg ik. Nou ik zal u maar niet langer laten zoeken. Ik heb uw zoon Dirk gesproken. Hij stond in Rozendaal op de machine, en toen-ie me zag, kwam-ie naar me toe. Hij heeft me 'n boodschap voor u meegegeve, maar die kan ik wel bij me houwe, want hij heeft na de middag vrij, en hij zou hier komen.

- 't Sjal me ook wat zijn.

- Nou, 'k wéét niet. Niet dat u u ongerust moet maken, maar laat u door mij gezegd zijn: neem 't niet te licht op.

- Kom nou maar mee naar achtere, daar hê-je Lien al. Nou hoe siet se d'r uit?

- Beter. Niet meer zoo bleek als eerst. Komt ze nou meer in de lucht? Jà, zeker?

- Dat schikt wel. Wat Lien?

In de rommelige achterkamer brandde 'n potkacheltje. 'n Versleten karpet lag op de naakte vloer. Broeken, jassen, rokken, schoenen, hoeden; waren slordig neergeworpen op stoelen. Op den schoorsteen 'n wekkertje met één wijzer, 'n glazen inkpotje zonder deksel, 'n roodkoperen miniatuur-doofpotje, en op de hoeken met vale blommen beschilderde vazen, waarop paarse spiegelbollen. Vóór den schoorsteen 'n Japansche theetafel, dik onder 't stof, met 'n dof-nikkelen komfoortje. Er tegenover: Dejongh's schrijfbureau met den studeerstoel er voor. Dat waren ‘kedeau's van 't perseneel bij se 25-jareg jubeléëm’.

Aan die schrijftafel stelde Dejongh z'n eindelooze stroom van verweerschriften, ingezonden stukken en ‘brechures’ op, die hij echter zelden afstuurde; gewoonlijk bewaarde hij ze, voor ‘as 't weer 's te pas kwam’.

Lang, mager, in 't oogvallend scheef, kwam-ie achter Levie aangesjokt. Hij gaf zich de moeite niet meer, z'n knieën te strekken.

- Ga effetjes sitte, dan sal 'k 't je derekt late sien.

Terwijl Levie 'n vuil boezelaar, 'n zwart vest en 'n vaatdoek, alles platgezeten, van 'n stoel ruimde, sjokte de ‘ouwe heer’ 't kamertje weer uit, en kwam spoedig terug met 'n gloednieuw grijs pak over den arm.

- Wat seg je nou van soo'n kostuumpie?

Levie had geen verstand van dat soort zaken, maar bereidwillig nam-ie 'n puntje van de broek tusschen duim en vinger en betastte 't nadenkend.

- Dat is goed spul, zei-die, toen 't lang genoeg geduurd had. ‘Eerste kwaliteit.’

- Dat sou 'k ook denke. En wat denk je nou, dat 't me kósjt?

- Nou, laten we zeggen, 'n frank of vijftig, zestig.

- Dan bin 'k d'r teminste niet an bekocht... Geen centiem kosjt 't me.

[p. 58]

- Jezes man, waar is die winkel, waar ze zulke koopjes hebben. Daar moet ik op af! Krijg je d'r misschien nog 'n half pond puike boter op toe?

- Nee; dat is alleen voor arreme slachtoffers van de spoormagnate... zoo heete ze ommers?

- Heeft Brammetje Kuyper berouw gekregen, en wil-ie 't weer goed maken?

- Dat mosjt 's waar weze. Nee, 'k zal je 's fertelle hoe de vork in de steel sit. Verleje week komme 'n paar klowers bij me, Issereliete, daar 'k nog al 's wat sigare an verkoop. Dejongh segge se tege me, je pakkie begint te slijten. Dat sal waar weze, seg ik, 'k draag 't al van verleje jaar Pasche. Meneer Dejongh, seit 'r een, ik mot u 's wat frage. Hij neemt me inne hoekie. Meneer Dejongh seit-ie in de stiekemte, as 't je beleedigt mot je 't ons niet kwalek neme; sou 't je sjekeere as wij je 's 'n mooi pakkie liete anmete? Sjeneere seg 'k, om den drommel niet, geef maar op; wàt graag hoor. Ik schaam me d'r niet foor, dat 'k 'n arreme luis bin. Ik denk natuurlijk dat 't 'n mop is, maar 'n half uurtje later komt de kleeremaker, 'n Isserliet van om de hoek, die komt mit stale. Meneer Dejongh, ik kom u de maat neme, seit-ie. Nou, ik natuurlijk niet lui, ik heb me de mooiste stof uitgezocht, die ik kost finde, gistere issie komme passe, en fanmorge is 't thuis gekomme... Mar je mot je niks make wete hoor. Se wille-n-'t stil houe...

Levie had er met z'n meisje al meer dan eens over gesproken, den man 'n nieuw pakje te laten aanmeten. Maar zelfs Hanna, die anders nog al vrijmoedig was, had 't 'm niet durven aanbieden. Ze vreesden 'm te beleedigen. En daar stond ie nu met de gekregen kleeren over den arm; 'n oolijken lach op z'n gerimpeld gezicht.

- En je mot sien hoe 't me sit... as geschilderd... zoo noeme se 't ommers? En de kleur die staat me! zei-die, 'n broekspijp voor z'n opgeheven been houdend... Nou ik bin d'r wát mee in me schik... ho-oor!

God, God, dat-ie al zóó ver wech was had Levie nooit kunnen denken... Geen spoor van gêne, niets als 'n vrije, ongedwongen glimlach. Goed, gaf Levie antwoord op 'n stem in z'n binnenste die 'm tegensprak; goed! partijgenooten die schatten geld verdienen, móeten wat over hebben voor 'n arme slokker, die z'n broodwinning was kwijt geraakt door z'n overtuiging. Die had 'r recht op. Maar dan moest-ie 't ook zoo vóelen, dan moest-ie zich beroepen op solidariteit, op verplichting die kameraden tegenover elkaar hebben. Dàn zou alles in orde zijn... Maar die glimlach, die stompe armelui's glimlach... Wat kan 'n mensch toch veranderen in 'n korten tijd! Van den winter nog, was-ie 'm op straat tegen gekomen, verkleumd, met natte voeten, rillend. Toen had-ie 'm meegenomen naar 'n koffie-

[p. 59]

huis, en 'm zooveel chokola laten drinken als-ie lustte. Maar toen had ‘de ouwe heer’ zich verweerd, voorwendsels gezocht om te weigeren, halsstarrig gezegd: ‘dat-ie nou toch geen jongejuffrouw was, en niet fan al dat zoete goedje hield’. En toen Levie, prettig-bewogen, 'm eindelik had geantwoord: Nou van 'n partijgenoot kan je dat gerust aannemen. Je hebt zelf zooveel voor de Partij gedaan... toen had de verkleumde vent zelf trane in z'n doffe oogen gekregen; ‘je bint 'n brave kerel’ had-ie bevend gezegd. En wat had Levie zich verkneuterd, toen Dejongh langzaam ontdooide, op z'n gemak kwam, de menschen om 'm heen kritiseerde en eindigde met 'n kalm scheldpartijtje op ‘die esel fan 'n Ferkerreke’... Maar die klovers konden niet veel voldoening van hun werk hebben. Wat was 't pakje meer als 'n dikke aalmoes, kruiperig aanvaard door 'n hongerige bedelaar, met de bijgedachte: ‘Jeses Kristes, wat gefe ze 'n boel!’

- As 'k d'r nou nog 'n nieuw doppie bij had, dan was ik 't heertje.

- Nou wat segt u fan me man se nieuwe pakkie?’ Z'n vrouw, gekromd, met d'r grijs haar en d'r rooie wangetjes, kwam even om de deur kijken, veegde d'r neus met rug van d'r groezelige hand. ‘Me man het toch nog meer goeie frinde assie dacht, find u niet?

- 'k Wou dat ik d'r 'n half dozijntje van dat soort had.

- Hi-hi-hi-hi, lachte 't wijfje; nou, ik ga mar weer an me werk.

- U schijnt 't druk te hebben fandaag.

- Me bedde staan nog ongemaakt. Ik ga maar weer gauw an de gang.

Levie dacht er fijntjes lachend over na, wat ze eigenlijk den heelen dag uitvoerde.

‘Ting’ de winkelbel ging over, stappen klonken door de gang, en hoog, 'n beetje gebogen, machiniste-pet schuin naar achtere, de fluweelen broek van onderen plots-wijd en spelend om de kleinschijnende voetjes, kwam Dirk uit 't donkere deurgat.

- Hé, hoe kom jij soo uit de lucht falle.

- Het meneer Frede u dan niks gezegd Fa?

- Ik dacht dattie an 't dolle was...

- Ik heb 'm alleen gezegd, dat u hier zou komen’ ging Levie aan 't uitleggen, 'k had de heele week geen tijd, en vanmiddag vond ik 't niet meer de moeite waard de boodschap nog over te brenge. - Dan zal ik jullie maar alleen late. Dat lijkt me 't beste, hé Dirk?

- U moet foor mijn niet weggaan. U weet tóch wat ik te zegge heb. Blijf' u maar gerust.

- Zoo je wilt’. Levie ging met z'n gelaat naar den muur gekeerd staan, handen in de zakken; verlegen.

De machinist zette zich bij 't schrijfbureau, naast z'n vader; maar hij nam géén kleeren van z'n stoel.

- Fa, ik bin expres van Rozedaal hier na toe gekomme om u te

[p. 60]

spreke. 't Is over Lien. Me kameraad is me ferleje week komme fertelle, dat se loopt mit Mie Sweers. Is dat soo?

- Ja geloof 't wel, zei Dejong flauwtjes. ‘Maar wat sou dat?’

- Wat dat sou, wat dat sou? De machinist stond bruut op, en liep 'n paar maal 't kamertje op en neer, de bruin-fluweelen broeks-plompen fladderend boven z'n leuk-kleine voetjes. En Levie plots 'n stoot in z'n rug gevend:

- Godsalmelasere, meneer Lefie, wàt dat sou. Hij is goe-oed!’

Kalm ging ie toen weer zitten, z'n fluweelen beenen languit. Hij zweette fijne dropjes. 't Stugge haar kwam onderuit z'n petje.

Dejongh rookte z'n pijpje, gemoedelijk.

- Mot ik dan expres 'n reis make om u te komme zegge dat die meid drie jaren in Middelburreg gesete het, as hoer! Kan u dan nog niet eens informeere mit wie uw dochter gaat?

Nu legde ‘Fa’ eindelijk 't pijpje neer.

- 'k Weet van niks. Is 'n meid van 23 jaar dan niet oud genoeg om op zech sellef te passe?

- Dat most u nou toch in Jeses kristes naam wel allang gezien hebbe. Eerst blijft ze 'n paar maande achter mekaar in huis zitte, wordt zoo bleek as 'n dooie, kompleet 'n lijk is ze geweest; en nou begint ze weer 'n beetje op te knappe, en direkt vindt ze d'r weer wat anders op om zech in de grond te bore. Mot se dan mit alle geweld naar de verdommenes?

- Maar weet je dat nou wel seker van dat meisje? Se siet d'r anders so frisch uit.

- Of 'k 't sèker weet, of 'k sèker weet. Klaas Visscher, die ken u toch wel? Nou die is in Middelburg bij d'r geweest. En toen het ze gediend in Goesj, en gescharreld mit Jan en alleman. En voor 'n paar maande was se nog in Rosendaal; en daar heb 'k 't sellef gezien, anders geloof-u 't meschien nog niet. Iedere Sondag was se mit 'n ander op schok, sonder mankeere.

En nou motse me suster op 't pad hellepe. Godverdomme - hij kwakte z'n pet tegen de vloer - slape jullie hier dan maar altijd door! Wat foere jullie hier toch uit!’ En op eens hol snikkend:

‘O, o, me suster mit 'n hoer...

‘Fa’, nu kwaad, vaalbleek, liet z'n arm slap over den leunstoel hangen, 't pijpje met kop naar beneden tusschen vingers; misselijk van 't rooken. Hij stond zwaar op, sjokte naar de deur, en riep dof:

- Frou, laat Lien 's effe binnekomme en pas dan effe op de winkel, hè?

- Is d'r wat an de ha-and?’ seurde 't wijfje.

- Nee 't is niets Madam; Levie ging voor de deur staan.

- Omdat 'k zoo hoorde schreeuwe... hield ze vol.

- We hadden 'n lolletje, dat moet óók 's gebeuren.

- O... soo...

[p. 61]

Levie voelde z'n hoofdpijn bonzend terugkomen. Vaag herinnerde hij zich, hoe hij Lien van de winter eens was tegenkomen, met carneval aan d'r vaders arm. En z'n vrees; toen hij zag, te midden van hel-kleurige kostuums en wemelende confetties en zwirrelende vuurroode serpentines... d'r bleeke gelaat, ongelooflijk!... wásbleek... doorzichtig.

- Wat gaat u nou doen? mompelde de machinist.

- Sal je wel sien’. Rechtop zat ‘Fa’ weer in z'n leunstoel.

't Was in 't kamertje stil. De machinist hijgde, tegen de schrijftafel gesteund. Het potkacheltje stond rood; 't werd snikkend heet. Door de halfgeopende deur sneed 'n luchtstroom, kil...

Lien kwam, schuifelend, keek naar den grond, handen onder boezelaar - wachtte... ongerust. - Dirk bewoog niet. Fa afgemeten:

- Doe de deur achter je dicht. Sóó, kom nou hier staan. - Waarom kijk je me niet an? Hê-je soms iets op je gewete wat niet goed is?

Dirk trok z'n beenen in, driftig.

- Nou, waarom geef je geen antwoord?

- 'k Weet niet...

- Dat maak je mij niet wijs. Mit wie binje in de laatste tijd omgegaan!

- Mie Sweers...

- En je sou niet wete... toe nou!... fertel dat nou an 'n ander hè? As je 't nog 's waagt me hier mit dat krrreng an de deur te komme, dan breek ik je je arreme en beene. Ik waarschuw je. Nooit spreek je weer 'n woord d'r tege... En maak nou maar dat je uit me ooge komt, marrrsch!...

- Maar...

- Niks maar. Hou je moeder niet langer fan d'r werk af. Snnij uit!

Lien drentelde wech, boezelaar voor oogen.

- Ziesoo, in orde.

Dirk sprong op.

- Maar wat mankeert u nou toch. In orde? Denkt u nou dat u d'r af bint mit 's flink op d'r te schelde? Godferdomme, as d'r gescholde mot worre, dan is 't toch zeker wel op u; waarom laat u d'r rondloope in 'n stad waar ze de weg niet ken; waarom past u niet beter op d'r? U maakt u d'r makkelijk af. Wat denkt u wel, dat...

- Nou je moei gehouwe, snotneus; weet je wel dat je je vader foor hebt!

- Me fader, me fader...

Levie hield 'm de hand voor den mond. Hij kon z'n oogen niet openhouden van de hoofdpijn, z'n wangen gloeiden; maar hij zette er zich met kracht tegen in.

[p. 62]

- Uw zoon wil zeggen, sprak hij kalm - zachtzinnig, dat er nog wat meer gedaan moet worden, - niet Dirk?

- Ja... huilde de machinist.

... mag ik 's voor je spreke?

Dirk knikte.

... 't spijt me nu verschrikkelijk, dat 'k van de week geen tijd had om bij u te komen, anders zou 'k u gezegd hebbe dat ik met uw zoon overlegd heb, om Lien 'n tijdje van hier wech te halen, niet Dirk?

Hoofdknik.

- Me dochter gaat me huis niet uit.

- Hou u nu kalm. U weet toch niet waar ik naar toe wil. Dirk z'n vrouw, uw schoondochter, moet over 'n maand bevallen. Die heeft natuurlek hulp noodig, en as Lien nu zoolang bij Dirk in huis gaat, zijn ze alletwèè geholpen. Meschien kan Dirk d'r dan buiten de kost nog iets laten verdienen ook. Is 't niet zoo Dirk?

- Mijn dochter gaat hier de deur niet uit. Of jullie nou hoog springe of laag springe, ze gaat me huis niet uit foor ze getrouwd is.

- Wat steekt daar nu voor kwaad in. Wees toch niet zoo ouwerwetsch.

- Ouwerwetsch of niet ouwerwetsch...

- Is 't dan beter dat me suster d'r as... Op 'n onfatsoendelijke manier uitgaat? Bij d'r eige broer? Ik begrijp werachtig niet...

- Om de voetveeg te worden van je frouw!

Dirk kwamen de tranen in de oogen. Z'n vrouw was maar 'n gewone ruwe arbeiersvrouw, en hij had moeite genoeg gehad om haar aan 't verstand te brengen, wat hij eigenlijk met Lien voor had. Ze moest 't begrijpen, anders liep 't toch op ruzie uit. En ze hàd 't ten slotte begrepen, en mooi gevonden; broerd nou, dat z'n vader d'r zoo miskende. Hij stoof op:

- Mijn vrouw, die is te minste nog slimmer as u, 't is zonde dat 'k 't zeg...

- Hou je smoel...

- Ik verdom 't...

Ze waren beide opgestaan, twee reuzen, vader en zoon, met handen betoogend, koppen naar elkaar toegekeerd, ‘Fa’ bleek, Dirk vuurrood.

- Ik zeg dat 't 'n schande is, dat...

- En ik zeg, dat je je smoel mot houe foor je fader.

Ze schreeuwden door elkaar, flapten er de woorden uit, zonder nadenken, twee vreemden, over alle gêne heen, zoekend elkaar te overbluffen met snel en snedig wederwoord.

Midden in 't geschreeuw kwam de hond luid blaffend binnenhollen,

[p. 63]

tegen de kijvers opspringen, zenuwachtig, gekwetst door de ruzie, angstig jankend, oogverdraaiend; en dan weer met beide pooten vooruit, schokblaffend.

Levie's slapen bonsden. 't Gaf zoo niets meer. Dirk moest maar wech. Dat zou lucht geven. ‘De ouwe’ had nu 'n schok gekregen, hij zou wel verder nadenken.

- Dirk, 't is je tijd. Anders ken-je vanavond je dienst niet doen’.

Hij raapte de pet op, trok Dirk bij z'n arm. Die liet zich gewillig meetronen. Ze kwamen, uit de benauwde kamer plots in de natte straat, somber-donker, ijzig koud. 't Regende zachtjes.

Ze liepen over de glimnatte keien met lange passen: twee donkeren; de forsche machinist en Levie klein en breed. Van gedachten beide vervuld, duizelend beide van verdriet, zoo diep als voor hun naturen maar mogelijk was. Dirk weemoedig denkend over z'n zuster, soms spijtvol doortrild van passie: hij had dìt moete zegge en dát moete zegge... Levie met weeënd hoofd, lijdelijk ondergaand z'n golvende schrikgedachte over de Doodenstad, waarop zich telkens stapelden nieuwe gruwelen; hij zag 'm als 'n rollende berg van sombre wolken, 't hing 'm akelig dicht over 't hoofd... De lucht die de menschen hier ademden was zwaar van demonische zinneprikkeling, van onbegrepen gruwel, van dood...

Bij 't station pakte hij den reus bij z'n vereelte hand-poot.

- Ik zal m'n best doen hoor. Ik krijg veel van 'm gedaan.

- Dank u meneer Lefie, bromde de machinist

Toen liep hij de steenen trappen op. Z'n bruin-fluweelen broek flodderde om z'n beenen.

Buiten viel de regen. De stad stond in droomgele, mist-omsluierde belichting. Rijtuigen rolden, trems belden, paardehoeven kletterden op de glimmende keien. De regen viel, viel...

Dwaalden door 't nat: zwarte vaag-begrensde gestalten, ineengedoken breed, glimwollige schimmen tusschen gele lichtvegen, betrilmist door vallende regen...