Het inwendig leven van Paul

[p. 70]

XX Paul bezoekt God in een ‘Salon d'Art Religieux’

Paul ontdekte zijn ziel als een ruige wrat na een bezoek aan een officieel ‘salon’ van ‘Christelijke kunst’. Schilderijen, etsen, prenten, beelden, paramenten. Gansche zalen. Christelijke kunst moet alleen ontstaan uit de begeerte Gods en voor een Gods-oordeel zelf zal een kunstenaar beschroomd zijn: deze idee had hem binnengeleid.

Toen Paul op zijn mansarde-kamertje terug kwam gevoelde hij den indruk: de duivel had de fijne wanden zijner ziel besmeerd met excrementen. Och, zijn ziel: een ruige wrat. Hij knielde voor een stoel onder het kruisbeeld. ‘Bevestig elke schoonheid in uw vrees, mijn God, geef verstand, neig elk hart tot uw getuigenis; mijn gemoed was verstrooid aan den ingang der hel; deedt Gij dan geen slot aan hun handen en geen doof-stolp over hun verstand? God, mijn God, dat niet uw teeken is uit hun mond’.

Tijdens zijn magere lunch - het was een Vrijdag na Allerzielen - herinnerde hij zich met tegenzin de

[p. 71]

‘christelijke kunst’ van het pas verlaten ‘salon’; ja, duidelijk zag Paul het. In de eerste zaal links de zwarte krijtteekeningen van een gekend ‘mystieker’; zelfs niet eens ‘would be mystiek’, noch ‘pseudomystiek’, wellicht ‘mysticisme’, want de negatie der christelijke theologische mystiek. Christus: een idioot waterhoofd met ledige na-dronkenschap-oogen; ‘pietas’. Christus en de Heilige Moeder: versufte slaap-hoofden. Quietisme of nirvanisme? Dit soort kunst was de inelkaarstorting, de verwildering der christelijke norm en sterk-misleidend; de droomvormen van een cocaïne-eter die af en toe ‘zijn’ Christus ondervindt.

Paul glimlachte: hij zag voor zich het werk van een ‘onmachtige’ die ongeveer zonder fout het kristelijk hellenisme van Puvis de Chavannes had nagebootst; ook een rubber-elastische Kristus-figuur: een jood-moor baardloos: zonder geestelijke waarheid noch inhoud. Iets verder een zoete Christus-met-kinderen, reuzedoek, in bloemflauwe tonen, als met teere kleursuiker geschilderd: een kinderachtige

[p. 72]

Christus. En ginds: gruwelijke profanaties, ‘geslachte’ Christussen-aan-het-kruis en allerleelijkste mombakkessen van het gelaat des Heiligen Verlossers; nergens iets van onmiddellijk expressionisme; de artistieke middelmatigheid van deze ‘christenen’ bepaalde zich tot episode en anecdote met conventionneelen inhoud van den dag.

Geestelijke misvorming der katholieke norm was daar naast het schilderwerk van iemand die gansch het geloof tot een folkloristisch curiosum herleidde en de waarde der religie terugbracht tot het paternosterbolletje, het Scherpenheuvel-vaantje en de bijgeloovige tronies van speciale boerentypen.

Ook een visionnaire architekt-schilder van een gedroomde villa-kerk: een christelijke leugen die de realiteit van Berlage prefereeren doet want deze zonder ‘bijbedoelingen’.

Paul ontfermde zich over twee bibelot-schilderijtjes - elk een handpalm groot - die waren vol christelijke zuiverheid en onbeschadigden eenvoud: verbeeldingen ongeveer van kinderen met hun engel-

[p. 73]

bewaarders in een rustig sneeuwdorp; ook een Jezusintrede in een hedendaagsch Jerusalem. Waarom werd het Gods-gebod der ‘gesneden beelden en gelijkenissen’ niet op de overige schilderijen toegepast? Eigenlijk kon dit niet: een echt christelijk kriterium ontbrak geheel aan de inrichters, aan de aannemingsjury en ook evenveel aan deze ‘christelijke kunstenaars’.

Paul lag dien avond vroeg te bed en bedroomde ijverig de reden der tegenwoordige onmacht in de christelijke kunst: onwetendheid des geloofs. Er was geen kennis van het Woord Gods, geen dagelijksch gebruik der heilige Eucharistie, geen geestelijke ondervinding van den Bijbel-inhoud; het formalisme was de knaagworm; ook het subjectivisme-van-het-individu dat de excentrieke uitdrukking voor de ware hield uit gebrek aan theologisch leven.

Hoe schoon, dacht Paul, zou een synthetisch universalisme der christelijke kunst zijn! De oer-kern des Alvaders benaderen door Christus-Jezus! Niets anders dan het eenvoudig inzicht! Daarna de eenvoudige uitdrukking-zonder-individualistische trucs.

[p. 74]

Paul staarde met sterke geloofsoogen naar de blauwe vensterruiten waarachter het zilver kraalsnoer der sterren hing als een luisterrijke Rozenkrans; hij verkoos uitsluitend met God, de Kerk en de Natuur te leven in afwachting van den Heiligen Geest en dezes nieuwe kunst. ‘Vide humilitatem meam, Domine’, bad Paul, want hij wist daarnaast dat goede kunst slechts uit sterken deemoed voortkomt.

Doorheen zijn gebed een stoomboot floot eenzaam op de rivier: de zware brom-snaar van een cello.