Logo DBNL
Schets van de geschiedenis van 't toneel in de Maasgouw voor de Franse Revolutie (1961)

Schets van de geschiedenis van 't toneel in de Maasgouw voor de Franse Revolutie

(1961)–Jef Notermans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

School-en Jezuietendrama's.

Gezien 't overschrijden van de ruimtelimiet moeten we ons de grootste beperking opleggen bij 't bespreken van 't schooldrama in onze Maasgouw alsook bij 't vermelden van 't Jezuietentoneel tot aan hun fatale opheffing in 1773.

Klooster- en kapittelscholen, naderhand stedelijke onderwijsinstituten onderwijzen de artes liberales, de vrije kunsten d.w.z. de wetenschappen die passend zijn voor jongelui die niet op handenarbeid zijn aangewezen. Deze artes honorabiles of pulchrae zijn: muziek, dichtkunst, welsprekendheid, spraakkunst, geschiedenis en wijsbegeerte.

In de Romeinse tijd en de middeleeuwen splitste men de artes magnificae in 'n trivium (= dialectica, grammatica en rhetorica) en 'n quadrivium (= arithmetica, astronomia, geometrica en musica). Dit zevental vormde op de universiteiten de z.g. facultas artium (liberalium).

Door 't humanisme en de renaissance kreeg vooral 't latijn op de scholen 'n leeuwenaandeel bij 't onderwijs. De rectoren en magisters waren zó bedreven in de Oude Talen, dat het gewoonte werd, jaarlijks 'n drama te schrijven en dit door de discipelen te laten opvoeren. Vanzelfsprekend verstond 't gewone volk daar niets van. Men speelde derhalve alleen voor degenen die 't latijn beheersten. Behalve 't verwerven van bedrevenheid in 't gebruik van deze taal stond de autoriteiten voor de geest: de jeugd op te voeden. De Broeders van 't Gemene Leven hebben van 't schooldrama als pedagogisch middel druk gebruik gemaakt, vooral in de zestiende eeuw. Vermaardheid verwierven G. Gnapheus, Macropedius (= Lancvelt)1) en Schonaeus (= Van Schoon).

In ons stroomgebied is tot de internationale literatuur doorgedrongen 'n rector van de Maastrichtse latijnse school: Ischyrius, of te wel Christiaan Sterke.

Met zijn Homelus, waaraan de moraliteit Elckerlyc ten grondslag ligt, heeft hij z'n naam vereeuwigd2).

Vanaf 1555 grijpen de zonen van Ignatius van Loyola in Europa toneelbeoefening als opvoedkundig middel aan.

'n Recente dissertatie, verdedigd aan de Universiteit van Nijmegen, toont in ‘Het Jezuietendrama in de Nederlanden’3) overtuigend aan, welke onafgebroken invloed op de jeugd door 't toneel is uitgeoefend.

De schrijver, Dr. Leonardus van den Boogerd, behandelt de aktiviteiten in 'n dozijn Jezwietenkloosters van de zuidelijke Nederlanden, o.m. Leuven, Maastricht en Roermond, terwijl hij uit 't Franssprekend gedeelte o.a. Luik, Namen, Dinant behandelt.

Wij bepalen ons tot de aanduiding van enkele opvoeringen in onze Maasgouw.

In Maastricht werden opgevoerd in:

1568 David en Nabal.
1589 Bekering des jongelings door Sint Jan.
1591 Verbanning van Sint Chrysostomus.
1598 Petrus en de Tollenaar.
1599 Verovering van het Heilig Kruis door Heraclius.
1600 Geschiedenis van Sint Alexius.
1614 Verovering der Arke door de Philistijnen, opgevoerd door de Retorica.
1614 Terugvoering der Arke, opgevoerd door de Poesis.
1615 Achab.
1616 Vertooch van ses Japonische Martelaers, Simon met Johanna syne moeder ende Agnes syne huysvrouwe, Joannes met Magdalena syne huysvrouwe ende Lodewycxk en syn soonken van seve jaren.
1617 Tragicomedie Joseph.
1622 Apotheosis oft Canonisatie van de H.H. Vaeders Ignatius de Loyola ende Franciscus Xaverius.
1629 Certa ad honorem semita illustrata virtutibus S. Nicolai Mirensis.

Onderbreking tengevolge van 't z.g. Hollandse Tijdperk4).

1682 Ursicius.
1688 Innocentia puerilis in Puero Spirensi Pro Jentaculo Caeleste Convivium a Jesulo refrente.
1693 Curtius amens patriae Christi armans naturae humanae.
1694 Joseph Aegypti Prorex, dramatragicus.
1700 Otto Derden Keyser, door P. Linckens S.J., prof. te Maastricht.
1722 Justus et Pastor.
1728 Fuga mundi in Bernardo et fratribus.
1729 Paulus fugiens.
1730 Iphigenia.
1730 Mutus Daemonium habens.
1736 Herodus den Grooten.
1755 Fames Samariae, tragicomoedia.
1755 Rusticus in urbe famulans, comoedia.
1755 Eumulus ludus Hiemalis, comoedia.

De zwanezang zingt 't roemruchte Collegium in

1773 Abel5).

Door 't Jezuietencollege te Roermond (waar de Societeit in 't voormalig bisschoppelijk paleis 'n onderdak vond in 1611), dat onder zijn docenten zag schitteren de wereldvermaarde grondlegger van de wetenschappelijke hagiografie, Jan Bolland, en de beminnelijke dichter Adriaen Poirters, zijn slechts anderhalf dozijn toneelstukken bekend geraakt.

1617 Trebellius, Koninck van Bulgarien.
1620 Barlaam en Josaphat, coninck van Indien.
1622 Apotheosis ofte Canonizatie des H. Ignatius de Loyola.
1622 Thomas Morus, composita a Rhetoribus.
1638 Joannes Calybita, geschreven door J. Bidermann S.J.
1640 Ludi saeculares.
1653 Ebrietas sanguinolenta Michaelis in Oriente imperatoris Crudeli talione vindicta.
1658 Trebellius, coninck van Bulgarien (reprise van 1617).
1659 Exemplar divini pastoris.
1660 Alexander Soone van Alexander, Koninck van Schotlandt, gheluckiger door het Ryck te derven, als te be-erven.
1688 (?) Isabella, dochter des coninckx van Castilien, Coninghin van Engelandt, geschreven door P. de Wolf S.J. (1638-99).
1688 Den H. Propheet Daniël.
1689 Blijde wederkomste van den H. Landelinus tot synen Oom den H. Hubertus.
1694 Joseph van syn Broeders ghekent.
1728 Cyrus Persarum rex.
1730 Baltasar, treurspel.

Misschien tussen 1694 en 1728 zijn deze niet gedateerde stukken gespeeld:

David profugus.
Gloriosa e regno fuga in Alexander Scoti ac Regis liberis.
Mathilde et Alexandro.

In 1692 speelde men Maria Stuart, geschreven door de Vlaamse Jezwiet Adr. Cosyns (1658-1711). 't Spel is opgedragen aan de bisschop van Roermond, Reinaldus Cools.


Vorige Volgende