Schets van de geschiedenis van 't toneel in de Maasgouw voor de Franse Revolutie

[p. 73]

Wat speelde men indertijd in Valuas' stede?

Martin Jansen heeft in De Maasgouw, 1881, 513-514, geschreven over 't ‘Kerkelijk Drama te Venlo, in de middeleeuwen’. Men is geneigd als voornaamste mededeling te beschouwen, dat de magistraat zo gul was: twee kwart wijns werd de schoolmeester geschonken in 1405.

'n Andere mildheid dateert uit 1441 en 1464. Ditmaal zijn 't de regisseur-schoolmeester en zijn gezellen die beloond worden voor 't opvoeren van ‘Die Verrisenisse Onses Heren’. De ‘peymeister’ keert hun voor 't spel op de oude markt drie Rijnse goudguldens uit.

In 1462 is 'n ‘Susannenspoel’ opgevoerd. Door wie? Op welke dag? Binnen of buitenshuis?

't Zelfde jaar betaalde 't stadsbestuur voor hun toewijding tijdens carnaval 'n aantal ‘gogelheden ende speelluden die op taefelen spoelden ende mytten swerden dansden’.

Liefst 93 man ‘int harnas’ trokken mee in de plechtige Sint Willibrordusprocessie ten jare 1521, waarmee 'n toneeluitvoering gepaard ging. Aan Meyster Johan Van Werrenborch was de organisatie toevertrouwd, die gebruik maakte van apostelen en patriarchen.

Vermoedelijk is in de Goede Week 'n passiespel gespeeld. De magistraat steunde dit financieel, ook al i.v.m. 'n nieuw kruis van twaalf voet!

Derick Walbeck ontving in 1524 voor 't spel, dat hij moest ‘toesetten ende ordineren’ elf gulden. Zijn helper kreeg drie gulden achttien ‘albus’.

Iets later streek Thysken van Aicken vier gulden op vanwege werkzaamheden. Dit slaat op ‘de Patriarchen ende Apostelen’.

De werklui die ‘dat heilige graf gehiedt hadden’ werd twee gulden uitbetaald.

In 1526 was er nogmaals 'n spel van 't Heilig Graf. Die zich daarvoor hadden uitgesloofd, konden zich laven aan 'n vat bier.

Tijdens 'n processiespel in 1526 was er muzikale begeleiding, bestaande in 't blazen op 'n meegevoerd orgel!

In vrij dorre aantekeningen staat te lezen:

Ithem van ‘Abrahams Spul’: vyff gld., 11/2 ton biers ad 12 franse blancke. ‘Van unser L. Frouwen Gruyt’: 61/2 sh. brab., 1 oert.

Ithem Sybert aen den spul te repariere gewerckt 4 dagh: 16 ryder sh.

Ithem verlacht ain karden (= koorden, J.N.) sackbant: 4 albus.

Ithem den voirman van den niewen Spull: 4 ryder str. vazit(?) 11 ryder gulden 1 sh. 1 heller 24 gld. 17 sh. 11/2 art.

1565.	Opvoering van ‘Unser Lieve Vrouwen Gruth’. Opvoering van ‘Bethlehem’ ind ‘van die Wisselbanck’.
1547.	Wederom gespeeld de Passie van Christus en 't Kerstspel van Bethlehem.
1547.	‘Die vanden Wisselbancken inden Tempel, daer uith gedrieven ementes et vendentes’ (kopers en verkopers, J.N.).
1547.	‘Van Abraham ind die Apostelen mitten Propheten’.

[p. 74]

Venlo's Valuas en gemalin.

[p. 75]

De technicus Kerstgens Schriefers, de ‘bildensnider’ werd uit de gemeentekas betaald: 8 gld. 14 sh.; zijn medewerker Thysken van Aicken kreeg 5 gulden. De costumering van de profeten, zijnde zes nieuwe rokken, kostte vermoedelijk 'n behoorlijke som, daar Rutgen den Maelre de kledingstukken met bloemen van damast opsmukte en van Griekse sierletters gebruik maakte. De instrumenten die de apostelen droegen, werden door Rutgers eveneens aantrekkelijk voor 't oog verfraaid.

1552.	Opvoering van ‘den nijen spoell van onsre Lieve Vrouwen’.
1552.	Opvoering van ‘den spuel Bethlehem’.
1555.	Spel van Abraham.
1555.	Reprise van ‘den nyen spoell van onsre Lieve Vrouwen’.

Volgens 'n brief van Boermans, archivaris van Venlo, 2-1-1928, behelzen de stadsrekeningen verder geen uitgaven i.v.m. toneelaktiviteiten.

't Is stellig 'n Kerstuitvoering, waarop 'n anonymus zinspeelt in 1544.

Hij noemt een en ander 't ‘Spuell Betlehem’.

Met Maria Boodschap (25 maart 1558) speelt men 't stuk ‘De Angelica Salutatione’. 't Is denkbaar, dat studenten dit in 't latijn hebben uitgevoerd. Voor de bevolking kan 't vertaald zijn in ‘de Boodschap van de Engel Gabriël’.

Van de stadsrekeningen plukt men geen poëtische bloempjes.

Zakelijk zeggen ze:

1558.	Vanden spuel darinne Joseph van (sic) Lieve Vrouwe trowt^1). 15 stuiver 3 oort. Den priesteren ind scholmeister geloent 6 gld. 17 st.
1558.	Kerstgen Schryfers: vanden Spuel Betlehem, 2 tonnen biers, 4 gld. 16 st.
1559.	Ithem meister Sybert op unse kermiss Vanden Spuell, 11 gld. 10 ryder st. voir de gld. Ithem eyn ton biers ad 24 franse blancke, van Abrahams spul, 5 gld.; 11/2 ton biers 12 fransse blancke, noch 3 van Cynen. Ithem meyster Sybert 4 daegen gewerckt: 10 fransse st. vande Salutatione Angelick, 1 sgelr. snaphaer, facit 24 gld. 5 st.
1560.	Sybert Kynen up St. Johans kermis: 11 gld., de fd. ad 10 ryder st. Noch ein tonn dobbel biers ad 24 fransse blancke.

In ‘de Maasgouw’ van 30-6-1881 tekent Martin Jansen aan, dat 't Verrijzenisspel in de verre omtrek van Venlo de aandacht had getrokken.

Misschien tengevolge daarvan werd 't ook gespeeld te Geldern in de jaren 1439, 1443 en 1445.

Heeft Hasselt tot in 1961 op de Virgo-Jessefeesten z'n Lange Jan in ere gehouden, Venlo heeft dat gedaan met 't echtpaar reuzen Valuas en gemalin. Men zou verwachten, dat aan zo'n koppel ook geverfd en geschilderd is in de late middeleeuwen. Vergeefs heeft men naar vermelding daaromtrent gezocht. Zolang raadsverdragen en stadsrekeningen van Venlo niet integraal gepubliceerd zijn, is 't ondoenlijk de geschiedenis van 't letterkundig leven na te gaan.

1) Mogelijk hebben ze dit in Roermond gezien en overgeschreven.