Zarco, de zeevaarder

[p. 139]

20 De komeet

Terwijl de vloot van Cabral naar het zuiden voer vertoonde zich een grote, vurige staartster. Zelfs overdag was hij te zien en 's nachts trok hij een helle baan langs de hemel.

Het verschijnsel joeg de zeelui schrik aan. Een komeet voorspelde onheil, meenden zij. Zarco had op de zeevaartschool geleerd dat dit oude volksgeloof geen enkele grond had en hij probeerde de mannen te kalmeren. Dit lukte echter niet. Zelfs Cabral geloofde vast dat een staartster rampen voorspelde en deze moest wel ernstige rampen brengen. Hij was veel groter dan iemand er ooit een had gezien en hij vertoonde zich lang achtereen. Zarco sprak trouwens boven zijn hart uit toen hij verklaarde dat een komeet geen onheil bracht. Wisten de leraren van de zeevaartschool alles? Een komeet had altijd schrik verwekt. De Grieken en Romeinen waren er in oude tijden al bang voor. Diep in zijn hart was Zarco het ook.

Ondanks de komeet zeilden ze gelukkig. Van de Braziliëstroom gleden ze over in de westenwinddrift. Nu legde Zarco oost voor en hij hield die koers, ook toen de drift hen noordoost wilde trekken. Hij zou ervoor zorgen dat ze niet weer in Zuidwest-Afrika belandden, zoals hun op de vorige reis was overkomen. In één trek wilde hij voorbij de Kaap. Daarom hield hij de vloot op veertig graden zuiderbreedte. Het was er koud en de zee stond hol, maar dat was altijd zo op deze breedtegraad. Hun schepen waren op een ruwe zee berekend. Al rollend op de golven schoten ze goed op.

Naar het gegist bestek zeilden ze ongeveer recht zuid van Kaap de Goede Hoop, toen ze in een zware storm geraakten. De zeelui schreven hem toe aan de komeet. Nu kwam het onheil dat de staartster had voorspeld.

Met meer overtuiging dan enkele weken geleden weersprak Zarco hen. De komeet was al lang verdwenen. Een storm als deze had hij iedere reis op deze hoogte meegemaakt. Onder Bartholomeüs Dias zowel als onder Vasco da Gama en toen waren ze er met veel lichtere schepen toch goed doorgekomen.

[p. 140]

Het noodweer werd zeer zwaar. De Sint Petrus verloor verscheidene zeilen, een mast en enkele raas. De boorden werden zwaar gehavend en het schip sloeg lek. Ofschoon de gezellen als paarden pompten konden ze de Sint Petrus amper boven water houden. De bemanning leefde in doodsangst.

Ze kwamen er echter door: het admiraalsschip en de andere schepen van het eerste eskader ook. Het verband met het tweede eskader waren ze kwijt geraakt, maar daarover maakte Zarco zich geen grote zorgen. Met Pero de Alquemer als opperstuurman was dat in de beste handen. Langzaam, want alle schepen hadden zware averij, voeren zij naar Mosselbaai, waar afgesproken was dat alle schepen elkander zouden treffen.

Voor de derde maal was deze baai een haven van behoud na een zware tocht rondom de Kaap.

Zij sloegen aan wal tenten op, wiesen hun plunje en zichzelf, kalefaterden de schepen en namen victualiën in. Het een met het ander nam vele weken in beslag. Intussen keken ze uit naar het eskader van Bartholomeüs Dias.

De averij was hersteld, de victalieruimen waren vol. Nog steeds was het tweede eskader niet aangekomen. Het scheepsvolk praatte weer over de komeet. Zij waren wel gespaard maar het noodlot had de andere helft van de vloot getroffen. Zarco veronderstelde echter dat Pero de Alquemer, nadat hij verder naar het oosten was verzeild dan zij, de kust van Oost-Afrika hogerop had aangelopen. Dan was hij dus al voor hen uit. Hij stelde aan Cabral voor de reis te vervolgen.

Zij hieuwden de ankers, hesen de zeilen en voeren de baai uit met de wil naar het noorden te gaan. Toen ze koers zouden kiezen vertoonde zich diep in het zuiden evenwel een stip. Dat moest Bartholomeüs Dias zijn. Zij wachtten.

De stip bleef alleen. Het was dus niet het tweede eskader. Toch moest het een schip van hun vloot zijn, want andere scheepvaart was er niet in deze afgelegen zeeën.

Al wachtend raakte Zarco aan het twijfelen. Het naderende schip had een vreemdsoortige tuigage: twee korte masten en heel weinig zeil. Voeren er dan toch andere dan Portugese schepen in de omgeving van de Kaap?

Tenslotte bleek het inderdaad een schip van de eigen vloot te zijn en wel de Sint Andreas van het tweede eskader. Maar hij had een vreemd aanzien gekregen. Zijn grote en fokkemast was hij kwijt. Alleen het be-

[p. 141]

zaantje was behouden en daarnaast was een noodmastje opgezet, met waarloos doek getuigd.

Zij praaiden de Sint Andreas. De kapitein meldde dat hij zijn zusterschepen reeds in het begin van het noodweer uit het oog had verloren. Over hun lot kon hij niets zeggen.

Met behulp van de timmerlui van alle schepen werd het wrak van de Sint Andreas weer tot een schip gemaakt. Intussen keken ze steeds naar de andere schepen van het tweede eskader uit. Er doemde echter niets op uit de oceaan.

‘Een komeet voorspelt volgens jou geen onheil, stuurman,’ merkte Cabral wat schamper tegen Zarco op.

Zarco hield vol dat Pero de Alquemer naar een andere haven kon zijn gevaren, maar zijn hoop was flauw geworden. Ze zeilden naar het noorden. In de Algoabaai vonden ze het tweede eskader niet. Ook aan de Grote Visrivier en aan de Zambesimond troffen ze Bartholomeüs Dias en Pero de Alquemer niet aan. In Mozambique, Mombassa en Malindi vonden zij hen evenmin.

Toen was het laatste sprankje hoop verdwenen. Het tweede eskader was verloren, op de Sint Andreas na. Vijf goede schepen waren met man en muis vergaan, honderden zeelieden verdronken, ook Bartholomeüs Dias en Pero de Alquemer. Van de dertien schepen die uit Lissabon vertrokken waren hadden ze er nog slechts zes over, want ook het schip dat na de Kaap Verdische eilanden zoek was geraakt, was nooit meer opgedoken.

Kon Zarco nu nog volhouden dat een komeet geen rampen meebracht?

Op 13 september 1500 lag Cabral met zijn vloot voor Calicoet. Er waren zware verliezen geleden - zeven van de dertien schepen weg. Maar de overgebleven zes hadden de reis vlot volbracht, in minder dan de helft van de tijd die Vasco da Gama erover had gedaan.

Het zinde Zarco niet dat de admiraal in Calicoet wou binnenlopen. Hun vorige bezoek aan deze stad was stroef begonnen en geëindigd in gevechten. Hij was liever naar Goa gegaan. Gasparo da Gama, alias Abraham ben Mordechai herinnerde hem er echter aan dat het in Goa niet al te best was afgelopen, en Cabral besloot in elk geval te proberen tot zakendoen te komen. Wilde de zamorin dwars dan hadden zij niets te vrezen. Da Gama had met twee schepen de vloot van Calicoet verslagen, en zij hadden er zes.

[p. 142]

Zarco liet het erbij en de Jood ging als gezant van Cabral naar het paleis, waarvan hij terugkeerde met de mededeling dat de zamorin de blanke heren gaarne zou ontvangen, als het hun voegde morgen.

Zarco was zeer verrast. Toen hij de vorige keer contact had moeten maken met het hof was hij af gesnauwd en Vasco da Gama was diep vernederd door de zamorin. Hij vond de ommekeer verdacht.

De joodse tolk dacht er echter anders over. ‘Zal de zamorin geen spijt als haren op zijn hoofd hebben dat hij de witmensen heeft weggejaagd? Zal hij niet jaloers zijn op Goa? Zal hij uw gunst niet willen winnen?’

‘Het kan ook zijn dat hij ons in de val wil laten lopen,’ bracht Zarco in het midden.

‘Zal hij niet rillen en beven voor de schepen die donder en bliksem kunnen maken?’ vroeg Gasparo.

Cabral dacht dat de Jood het goed zag. Al wenste de zamorin de Portugezen naar de hel, zijn zucht naar handelswinst en zijn vrees voor hun kanonnen maakten hem handelbaar. En in een val zou hij niet lopen wanneer hij zorgde dat op de schepen een redelijke bezetting achterbleef die het geschut kon bedienen.

De volgende morgen trok voor de tweede maal in twee jaar een Portugese optocht met vliegende vaandels, slaande trom en schetterende trompetten door Calicoet. En Cabral werd niet vernederd door de vorst, zoals destijds Vasco da Gama.

Men liet zijn stoet niet wachten op een heet en stoffig plein. De poorten gingen dadelijk open. De bootsgezellen konden rusten in een fraaie tuin, onder palmen en bij springende fonteinen, waar bruine slaven hen koele dranken brachten. De overheid kon regelrecht de troonzaal binnengaan, waar de zamorin reeds op hen wachtte.

Wel uit de hoogte - dat hoorde blijkbaar bij zijn stand - maar aandachtig luisterde hij naar de toespraak van Cabral, die door Gasparo zwierig werd vertaald. En daarop werden de geschenken uitgepakt.

Zarco verkeerde in spanning. De vorige keer was deze presentatie op een fiasco uitgelopen. Fluweel en linnen waren de zamorin te min.

Dit keer keek de vorst amper naar het uitpakken. Als zijn blik een enkele maal naar de Portugezen ging was er een nauwelijks verholen minachting in zijn ogen.

Cabral had andere geschenken meegenomen dan Vasco da Gama. Een rijk versierde gouden schaal werd voor de troon geplaatst. De zamorin was duidelijk verrast. De barbaren uit het noorden hadden toch

[p. 143]

iets beters dan de lapjes waarmee Vasco da Gama hem had willen afschepen.

Maar er kwam meer. Was het steen? Was het glas? In de glans van de zonnestralen die in de zaal vielen leek het vloeibaar goud.

‘Het is barnsteen, majesteit,’ lichtte Gasparo toe. ‘Het wordt gewonnen uit de koude zeeën van de noordelijke landen.’

De zamorin was verrukt. Hij vond het barnsteen mooier dan de parels die zijn vissers uit de zee opdoken.

Na dit goede begin verliepen de onderhandelingen gunstig. De zamorin stond aan de Portugezen vrije handel toe. Op een verzoek van Cabral in de stad een factorij te mogen stichten zei hij voetstoots ja. Een vaste vestiging van de witte heren in zijn stad beschouwde hij als een teken van vriendschap, niet enkel nu maar tot in een verre toekomst. En die begeerde hij.

De factorij werd snel gebouwd. De handel liep voortreffelijk. Ruim vijftig Portugezen werden in de factorij gelegerd om, met de hulp van tientallen Indiërs, de produkten, die in overvloed werden aangevoerd, daar te sorteren en te verpakken alvorens ze in de schepen werden geladen. Er werd hard gewerkt. Cabrals vloot zou een lading krijgen die de stoutste verwachtingen ver overtrof. Zo was het alles botertje tot de boôm. Er dreef geen wolkje aan de blauwe hemel. Zarco's argwaan en zorgen waren volledig weggevaagd.

Op een vroege morgen werd Zarco uit zijn slaap gewekt door een man van de wacht, die zeer ontdaan praatte over moord en doodslag. Zarco kon uit zijn verward verhaal niet wijs worden. Hij stond op en ging naar het dek om te zien wat er aan de hand was.

Daar stond een jonge man, bebloed en hevig overstuur. Hij was als enige ontkomen uit de factorij, die 's nachts door soldaten van de zamorin was overvallen. Zwemmende had hij het schip bereikt. Al zijn makkers waren in hun slaap vermoord.

Cabral brieste van verontwaardiging over dit verraad. Hij liet zijn geschut losbranden op de schepen in de haven en op de stad. Verscheidene prauwen zonken; een aantal huizen in de havenwijk ging in vlammen op. Er ontstond paniek in Calicoet. Maar deze wraakoefening maakte de vijftig doden in de factorij niet weer levend, en met de handel was het afgelopen.

Gasparo da Gama was wanhopig. ‘Zal het niet mijn schuld zijn? Heb ik niet gezegd dat de zamorin te vertrouwen was? Heb ik niet aangeraden aan wal te gaan en betrekkingen aan te knopen?’

[p. 144]

Cabral nam het hem niet kwalijk. Hijzelf was sinds de goede ontvangst bij de zamorin ook vol vertrouwen geweest. Op zijn verantwoordelijkheid was de factorij gesticht. Liever dan na te kaarten over gedane zaken die geen keer nemen, wilde hij van Gasparo horen naar welke haven hij zou kunnen varen om de ruimen vol te maken.

‘Zal de edele heer niet naar Cochin gaan?’ zei de Jood. ‘Is daar niet goede handel? En is de radja van Cochin niet de grote vijand van de zamorin? Zal hij niet zaken met ons willen doen?’

Cabral bevond het in Cochin zoals Gasparo had gezegd. De radja was gebrand op handel met de Portugezen. Hij vroeg zelf aan Cabral een factorij te willen stichten in zijn stad, omdat hij met de witte mensen uit het westen niet alleen nu maar altijd zaken wilde doen.

Er waren in Cochin ruime voorraden van alle produkten die de Portugezen wensten. Ze deden er nog meer en beter zaken dan in Calicoet. De ruimen raakten vol. Zarco zei dat ze nu moesten stoppen. De factoors wisten echter niet van ophouden. Er waren zoveel specerijen van allerhande soorten. Die moesten mee. Als de ruimen vol waren moest er maar een flinke deklast op de schepen.

Zarco verzette zich. Dat was gevaarlijk. De schepen zouden topzwaar worden. Hij kon dan de verantwoordelijkheid voor een veilige vaart niet op zich nemen.

Cabral koos de partij van de factoors. In Lissabon verwachtte men dertien schepen met retourvracht. Nu er zeven verloren waren moesten de zes overige laden wat ze laden konden. Een rijke vracht moest het verlies van zeven schepen dekken.

Zo werd op ieder schip het kuildek volgestouwd met balen en met kisten en kwam er ook nog deklast op het voorkasteel.