Zarco, de zeevaarder

[p. 69]

11 Verkeken kansen

Zarco lag met zijn schip in de haven van Las Palmas, op een van de Canarische eilanden. Hij moest een lading suiker halen. Er lagen aan dezelfde kade ook drie Spaanse schepen. Dat was niet vreemd. Zowel Spanjaarden als Portugezen haalden geregeld suiker van de Canarische eilanden. En dat die schepen groenten, vruchten, brandhout en drinkwater innamen lag ook voor de hand. Hij zelf sloeg ook altijd victualiën in als hij hier kwam; ze waren op de eilanden goed en goedkoop.

Het trof Zarco echter dat er zovéél levensmiddelen op de Spaanse schepen werden gebracht en daaronder maar zo weinig suiker. Dit was geen vracht voor de gewone koopvaardij. Deze schepen proviandeerden op dezelfde wijze als Bartholomeüs Dias had gedaan, toen hij op zoek ging naar Kaap de Goede Hoop. Gingen zij op ontdekking uit? Dat hadden de Spanjaarden nog nooit gedaan. De Portugezen waren de enige ontdekkingsreizigers. Zarco wilde weten wat deze schepen van plan waren.

Hij informeerde bij de havenmeester. Die wist het niet; de Spanjaarden deden erg geheimzinnig. Dit maakte Zarco nog nieuwsgieriger. Hij vroeg aan een paar Spaanse matrozen op de kade waar de reis naar toe was. Zij mochten het niet zeggen, was hun antwoord.

Toen was Zarco vast besloten dat hij het te weten zou komen.

Hij wandelde de stad in. In een taveerne zag hij enkele Spaanse bootsgezellen zitten. Hij voegde zich bij hen, begon een praatje over koetjes en kalfjes en tracteerde hen op wijn. Na een paar bekers werden ze spraakzaam. Ja, ze waren op een grote reis, een ontdekkingsreis zogezegd. Ze moesten Indië zoeken, maar langs een andere weg dan de de Portugezen. Ze gingen niet naar het zuiden, en daarna naar het oosten, maar het westen in. Dat was een rare kant uit, vonden zij. Want Indië lag toch in het oosten. Als zij naar het westen voeren gingen zij dus in de verkeerde richting. Dat was de signor toch wel met hen eens? Maar hun admiraal had het zich nou eenmaal zo in het hoofd gezet.

‘Wie is jullie admiraal?’ vroeg Zarco schijnbaar achteloos.

Dat was ene Columbus... Christoffel Columbus; hij kwam uit Genua.

[p. 70]

Zij vonden het een gekke vertoning dat een Genuees het bevel had over een Spaanse vloot, maar die man scheen een wit voetje te hebben bij koning Karel...

Zarco bestelde nog een beker wijn voor elk van de gezellen. ‘Nee, ik zelf niet,’ zei hij tot de waard. ‘Wat moet ik betalen, alles bij elkaar?’ Hij stond op om weg te gaan.

‘Bedankt, signor, u bent royaal,’ zeiden de matrozen, gretig drinkend. ‘Hee, gaat u nu al weg? We praatten zo gezellig... Eh, wil de signor vooral niet verder vertellen waar wij heen gaan? Die Columbus is er vreselijk geheimzinnig mee. Hij zou ons straffen als hij hoorde dat wij het u gezegd hebben. We komen er toch niet, hoor, in Indië niet. Wie kan nu naar het westen zeilen en aankomen in het oosten? Die Columbus is een rare kwast.’

Zarco ging weg, uiterlijk bedaard, inwendig brandend van opwinding.

Columbus!... Hij had veel van hem gehoord. Lang geleden had de Genuees in Lissabon als klerk gewerkt en daarna als onderkoopman een paar reizen gemaakt met Portugese schepen naar de westkust van Afrika en Guinee. Vervolgens had hij op Madeira gewoond, van welk eiland hij was teruggekeerd naar Lissabon. Dat laatste was in de tijd toen Zarco voor het eerst als knaap in de hoofdstad kwam. Columbus had toen toegang gezocht tot koning Johan II en hem voorgesteld voor Portugal een reis te maken naar Indië, dwars over de Atlantische Oceaan, door het westen naar het oosten. Koning Johan had dat plan niet zo raar gevonden als de Spaanse bootsgezellen. Hij wist dat de aarde een bol was. En Columbus had nog andere argumenten voor de mogelijkheid om naar het westen varend Indië te bereiken dan de theorieën van de natuurkundigen over de bolvorm van de aarde. Op het strand van Madeira had hij na zware westerstormen hout gevonden van een soort als in Europa en Afrika niet voorkwam, heel licht en hol. En ook een paal, besneden met merkwaardige figuren. Dat hout moest, redeneerde hij, afkomstig zijn van de overkant van de oceaan. Daar was dus land en er moesten mensen wonen die hout bewerkten. Columbus koesterde geen twijfel, dat was Indië. En zoals dat hout van Indië naar Madeira kon drijven, zo moesten schepen naar Indië kunnen varen dwars over de oceaan.

Koning Johan had wel oren gehad naar de plannen van Columbus. Hij wilde echter eerst afwachten wat de reis van Bartholomeüs Dias, die juist in voorbereiding was, zou opleveren. Toen deze terugkwam met de

[p. 71]

ontdekking van Kaap de Goede Hoop had de koning geen belangstelling meer voor andere plannen. De weg naar Indië was gevonden. Hij had Columbus afgescheept.

Sindsdien was de Genuees uit Lissabon verdwenen.

Nu vond Zarco hem hier, in Las Palmas, met drie Spaanse schepen, op weg om Indië te ontdekken in naam van koning Karel, terwijl Portugal, dat de weg gevonden had, hem niet gebruikte! Lissabon moest horen dat Spanje Portugal de loef afsteken ging! Misschien zouden die dommelige harlekijnen van het hof dan eindelijk wakker worden.

Hij dreef de mannen die zijn schip belaadden aan. Een stevige beloning stelde hij in uitzicht als ze binnen de normale tijd het schip vol hadden. Intussen keek hij met argus-ogen naar de Spaanse schepen. Hij zag Columbus op het halfdek van zijn admiraalsschip, temidden van zijn officieren. Zij bogen zich over kaarten. Zij stonden met z'n allen om een globe heen. Columbus werkte met een passer.

Zarco popelde. Zou de Genuees gaan strijken met de prijs die Bartholomeüs Dias bijna had bereikt? Zou Spanje de schatten binnenhalen die voor Portugal voor het grijpen lagen? De Portugezen hadden zeventig jaar gezocht en eindelijk gevonden. Het was ruïneus als het loon daarvoor hun zou ontgaan.

Zarco's schip was vol. Onmiddellijk voer hij uit. Columbus verliet tegelijk met hem het eiland. Zarco zag de Spaanse schepen verdwijnen naar het westen. Hij liet alles bijzetten om snel naar Portugal te zeilen.

In Lissabon terug ging Zarco met haast naar Pero de Alquemer. Zijn vriend was echter pas vertrokken voor een zeereis en zijn vrouw zei dat het weken zou duren eer hij terug kon zijn.

Zarco stond in twijfel wat te doen. Op Pero wachten duurde te lang. Dan zou Columbus vast de eerste zijn. Zou hij zelf naar het paleis gaan om de hovelingen toe te schreeuwen dat zij de prachtige kansen van Portugal verknoeiden? Hij was een jong, eenvoudig zeeman. De hoge heren zouden hem niet eens aanhoren, en als ze dat al deden zouden ze hem wegjagen zodra hij hun een verwijt maakte. Hij besloot Bartholomeüs Dias in te lichten. Dan kon die doen wat gedaan moest worden.

Zarco reisde naar Zagres; daar woonde de ontdekker van de Kaap. Hij vertelde hem van Columbus' reis.

‘Zo, heeft hij te Las Palmas ververst,’ zei Dom Dias na het verhaal. De plannen van Columbus waren hem bekend.

‘En blijft u hier maar rustig zitten?’ vroeg Zarco verontwaardigd. ‘Laat u zo maar toe dat die Columbus u de loef afsteekt?!’

[p. 72]

‘Ik ben twee maal naar het paleis geweest,’ antwoordde Bartholomeüs Dias. ‘Eens om de heren te herinneren aan de opdracht van de koning aan mij voor het maken van een nieuwe reis. Zij hebben mij toen met smoesjes afgescheept. Pas ben ik er weer geweest om hen te zeggen dat Spanje nu met de eer en winst gaat strijken. “Geef mij schepen, geef mij geld, geef mij een machtiging van de koning, en ik zal hem nòg voor zijn,” heb ik gezegd. Zij konden het niet doen, beweerden zij. Ik eiste daarop toegang tot de koning. Zij weigerden. De koning was te ziek. Toen ik aanhield stelden zij de paleiswacht op om mij de doorgang te beletten. Ik heb gedaan wat ik kon.’

Zarco was briesend op de harlekijnen aan het hof. ‘Wat moeten we nu?’ vroeg hij wanhopig aan Dom Dias.

‘Afwachten,’ zei die stroef.

Zarco maakte een reis naar Guinee. Het was zeilen van plaats naar plaats om overal lading op te doen. Soms voer hij een riviermond in, vaak bleef hij liggen op de ree. Alleen in Elmina was iets dat op een haven leek. Het lossen en laden gebeurde met behulp van prauwen. Het was omslachtig werk dat veel tijd kostte. Daar kwam nog bij dat Zarco vaak lang moest wachten op goederen die waren toegezegd maar nog niet aan de kust waren aangekomen. Hij lag ergens op een rede dagenlang te wachten op een partij ivoor die diep uit het binnenland onderweg was en maar niet kwam.

Daar werd hij gepraaid door een schip, rechtstreeks uit Portugal gekomen. ‘Columbus heeft Indië bereikt,’ deelde de schipper mee.

Zarco kreeg een schok. Hoe kort was het geleden dat hij de Genuees van Las Palmas had zien uitzeilen? Was hij nu al uit Indië terug? Het scheen hem onmogelijk.

‘In acht maanden was hij uit en thuis,’ zei de schipper.

Zarco stond verbijsterd. De reis van Bartholomeüs Dias had haast twee jaar geduurd en hij had Indië niet eens bereikt. En nu Columbus in acht maanden heen en terug?

‘In zes weken heeft hij de oversteek van de Canarische eilanden naar Indië gemaakt,’ wist de schipper te vertellen.

Er was weinig bekend over de westelijke helft van de aardbol. Maar de natuurkundigen waren het er allen over eens dat de afstand van Europa naar Oost-Azië door het westen heen geweldig moest zijn, nooit in zes weken te bezeilen. Zarco kon niet geloven wat de schipper allemaal berichtte.

[p. 73]

Deze zei dat het toch zo was. Als onomstotelijk bewijs dat hij in Indië was geweest had Columbus bewoners van de door hem ontdekte eilanden naar Spanje meegebracht. Indianen werden ze genoemd. Ze werden rondgevoerd door heel Spanje en in iedere stad tentoongesteld. En overal werd groot feest gevierd omdat de Spaanse kroon het rijke Indië had gevonden.

Toen moest Zarco het wel geloven. Hij was diep verslagen. Terwijl sinds de ontdekking van de Kaap door Bartholomeüs Dias het rijke Oosten voor de Portugezen voor het grijpen had gelegen, ging Spanje met de buit strijken. Het was de schuld van de ellendige hofkliek...

Toen zijn schip eindelijk geladen was ging Zarco op thuisreis. Voor verse victualiën deed hij de Canarische eilanden aan. De haven van Las Palmas lag vol forse schepen. Het was Columbus, voor de tweede maal op weg naar Indië met een vloot van zeventien bodems en twaalfhonderd soldaten, die Indië onder het gezag van Spanje moesten brengen. Columbus werd bewierookt in Las Palmas. Men noemde hem de Admiraal var de Oceaan.

Het werd Zarco groen en geel voor de ogen.