Zarco, de zeevaarder

[p. 61]

9 Kaap de Goede Hoop

De thuiskomst in Lissabon viel Zarco tegen. Het fort van Belem, dat hen bij hun vertrek met zijn kanonnen had vaarwel gewenst, schonk nu geen aandacht. Van de vele schepen die zij op de Taag passeerden hees niet een de vlag. Op de kaden ging het lossen en laden in het vaste tempo door en had niemand oog voor hen.

Toen zij wilden afmeren aan een open plek aan de Taagkade hield een waterklerk dat tegen. Zarco riep naar de klerk dat zij de Kaap hadden bezeild, maar dat scheen de man niets te zeggen. Hij wenkte naar een ander schip dat achter hen aankwam. Deze Guineevaarder, beladen met ivoor, was in zijn ogen blijkbaar belangrijker dan de beide vuile, zwaar aangegroeide karvelen met rapperig tuig en zwaar verstelde zeilen, die kennelijk ongeladen waren en wier bemanning er uitgeput en haveloos uitzag. Hij wees hun een plaats aan in de rommelhoek tussen andere aftandse schepen. Daar maakten ze vast aan halfvergane meerpalen. Het scheepsvolk moest bij het aan wal gaan door slik en modder waden om op een begaanbaar pad te komen.

Bartholomeüs Dias zond een bode naar het hof om het resultaat van zijn reis te melden.

Die boodschap veranderde opeens alles.

Herauten van de koning reden rond door Lissabon. Op de kaden aan de Taag, op alle straathoeken en pleinen en bij de poorten van de stad staken zij de trompet en aan het toestromende volk verkondigden zij luid dat Bartholomeüs Dias en de zijnen de onbekende kaap op de zuidpunt van Afrika hadden gevonden en bezeild.

De havenmeester van Lissabon kwam persoonlijk op het admiraalsschip om duizend verontschuldigingen aan te bieden voor het onbehoorlijke gedrag van zijn waterklerk en aan Dom Bartholomeüs te verzoeken of hij ligplaats wilde kiezen aan de koninklijke steiger recht voor het hart van de stad.

Terwijl een hele vloot van vletten de schepen naar hun nieuwe ligplaats boegseerde, werden op alle schepen in de haven, Franse, Hollandse

[p. 62]

en Engelse zo goed als Portugese, de vlaggen gehesen en losten de forten vele schoten tot hulde aan de kaapvaarders.

De bootsgezellen beleefden de vreugde waarop zij in de Algoabaai reeds hadden gevlast. Zij flaneerden door Lissabon in nieuwe kleren en met zwierige mutsen op, die op last van de koning aan hen waren verstrekt. Ze werden door iedereen bewonderd en ze hadden maar te kiezen uit de knapste en aardigste meisjes, want allen wilden dolgraag met zo'n kranige matroos op stap.

Koning Johan nodigde Bartholomeüs Dias met zijn naaste medewerkers in zijn paleis. Met de admiraal, kapitein Infante en Pero de Alquemer gingen de stuurlui mee, derhalve Zarco ook. Zij waren in gala. Hun buizen en broeken waren van rood, blauw en paars fluweel. Hagelwitte en kunstig gestreken plooikragen droegen ze om de hals en kleurige sjerpen over borst en schouder.

Met het hoofd in de nek, trots op de prestatie die zij geleverd hadden, liep Zarco in de kleine stoet over het grote paleisplein. Hij was veruit de jongste onder zijn collega's. Soms keek hij schuin naar Bartholomeüs Dias die aan het hoofd ging. Diens gezicht was stroef en hij zag links nog rechts. Van het gejuich van het volk dat zich op het plein verzameld had, scheen hij niets op te merken. Zo wàs de admiraal, koel en gesloten.

De koning ontving de ontdekkers in de troonzaal.

‘Majesteit,’ begon Bartholomeüs Dias, ‘ik kom terug met lege handen. Geen goud, geen zijde of porselein, geen specerijen van het oosten breng ik voor u mee. Wij hebben Indië niet bereikt.’

Zarco luisterde onthutst. Waarom somde de admiraal op wat zij niet hadden bereikt en verzweeg hij het succes dat zij wèl hadden behaald?

De koning was blijkbaar ook verwonderd. ‘Ge hebt toch Afrika omzeild en de Onbekende Kaap gevonden?’

‘Dat hebben wij, majesteit,’ gaf Bartholomeüs Dias toe. ‘Maar in dat diepe zuiden ontmoetten wij koude en duisternis. Er woeien woeste stormen en er bruisten wilde stromen. Op de uitreis zijn wij dertien dagen voortgedreven door een storm, waarin een van onze schepen is vergaan en op de terugreis zijn wij bijna te pletter gelopen. De vaart rondom Afrika zal zorgelijk en zwaar zijn. Kaap der Stormen heb ik de ontdekte kaap genoemd.’

Zarco werd door de wijze waarop de admiraal verslag uitbracht meer ontmoedigd dan door de aanvankelijk lauwe ontvangst in Lissabon. Moest het reisrapport zó luiden? Zij waren, al was het dan met moeite en tegenslag, toch voorbij de kaap gekomen. De weg naar Indië lag open!

[p. 63]

‘Ziet ge weinig kansen voor de vaart op Indië?’ vroeg de koning op teleurgestelde toon.

Bartholomeüs' voorhoofd vertoonde een diepe frons. ‘Zal dat ooit goed gaan dan moeten we eerst zeelui hebben die uit ander hout zijn gesneden,’ sprak hij bitter. ‘De bemanning heeft geweigerd naar Indië door te varen toen ik dit beval.’

Zarco schrok. Zat het gebeurde na de Algoabaai de admiraal nog zó dwars? Hij had gemeend dat het incident gesloten was sinds de scheepsraad een wettig besluit had genomen, en dat de angel weg was sinds het scheepsvolk de admiraal geprezen had voor zijn voortreffelijk zeemanschap bij het ronden van de Kaap op de thuisreis.

De koning toonde zich onaangenaam verrast. ‘Is er gemuit?’ vroeg hij.

‘Daarover wens ik mij niet uit te laten,’ zei Bartholomeüs Dias stroef.

‘Wat is er voorgevallen?’ vroeg de koning aan kapitein Infante.

De kapitein wilde niets ten ongunste van zijn admiraal maar ook niets tegen de bemanning zeggen. Hij aarzelde.

‘Geef uw kijk op de zaak, zoals ik de mijne heb gegeven,’ zei Bartholomeüs Dias koel.

Toen vertelde Infante van de beproevingen op de reis. Van de honger en dorst die zij geleden hadden door bedorven voedsel en ondrinkbaar water; van de hitte in de stiltezônes bij de linie. Bij de Oranjerivier was het de mannen te veel geworden, maar ze hadden zich laten leiden door hun onverzettelijke admiraal. Daarop waren de verschrikkingen van de dertiendaagse storm gevolg. Na het ronden van de Kaap meenden ze dat zij hun plicht hadden vervuld. Maar weer hadden ze erin toegestemd de reis te vervolgen toen de admiraal dat eiste. Infante roemde de volharding, de energie en de wilskracht van Bartholomeüs Dias, maar hij kon het de bemanning niet euvel duiden dat zij, toen er zich aan de oostkust van Afrika opnieuw allerhande tegenslagen voordeden, bezwaren maakten. In een ordelijke scheepsraad was gesproken over voortgaan of terugkeren. Daar was het besluit gevallen: we gaan huistoe.

Pero de Alquemer voegde hieraan toe hoe op de thuisreis Bartholomeüs Dias zich voortreffelijk had gedragen. ‘Toen ik, verlamd door spit, te kooi lag heeft hij vlak langs de Kaap gestuurd, het kritiekste moment van de gehele reis. Hij slaagde!’

‘Wat is uw mening over een vaste vaart op Indië?’ informeerde de koning bij de opperstuurman.

‘Het kan, majesteit,’ antwoordde Pero de Alquemer. ‘Het kan onder

[p. 64]

dezelfde admiraal. Het kan met dezelfde bemanning. Dom Bartholomeüs Dias moge mij vergeven dat ik hierin met hem van mening verschil. Maar er zijn andere schepen nodig. Deze schepen waren te klein en te licht gebouwd voor de ruwe zeeën van het zuiden. We konden ook niet genoeg victualiën bergen. Wanneer u betere schepen beschikbaar stelt, tweemaal zo groot als deze en sterker, dan zal Dom Bartholomeüs ons vast in Indië brengen.’

Koning Johan wendde zich tot de admiraal. ‘Zijt gij bereid een nieuwe reis te maken, nu inderdaad naar Indië?’

‘Ik volg elk bevel dat uwe majesteit mij geeft.’

‘Ge zult grotere en sterkere schepen hebben; ik zal order geven ze te bouwen. Maar ge zult het moeten doen met dezelfde mannen. Durft ge dat aan?’

‘Ik zal alles doen wat uwe majesteit beveelt,’ herhaalde Bartholomeüs Dias, even gehoorzaam maar ook even koel als steeds.

De koning haalde de schouders op. Deze man was een brok steen. Hij wendde zich tot de groep. ‘Kom mee. Wij vieren de ontdekking van de Kaap.’

De koning ging hen voor - Bartholomeüs Dias aan zijn zijde - naar een andere zaal, waar een feestelijke tafel stond aangericht. Zij aten kostelijk wildbraad, fijne groenten, heerlijk fruit, en dronken van de beste Portugese wijnen uit glazen van het kostbaarste kristal.

Koning Johan dronk op Bartholomeüs Dias, die aan zijn rechterhand zat, om hem te huldigen als ontdekker van de Kaap.

‘...Ik prijs uw energie en uw volharding, waardoor gij hebt bereikt wat niet een van uw voorgangers in zeventig jaar bereiken kon...’

Bartholomeüs Dias keek recht voor zich, even stroef al steeds.

‘...Ik aanvaard uw reisbericht,’ vervolgde de koning, ‘als een getrouw rapport van uw tocht en goede leidraad voor nieuwe reizen. In één opzicht ben ik het evenwel met u oneens...’

Er trok een rimpel in het voorhoofd van de admiraal.

‘...De naam die gij aan de zuidpunt van Afrika gegeven hebt aanvaard ik niet...’

Bartholomeüs Dias klemde de kaken op elkaar. Zo onaandoenlijk als hij zich mocht voordoen, hij was naijverig op zijn eer. En het was het voorrecht van iedere ontdekker wat hij ontdekte te benamen.

‘Kaap der Stormen hebt gij hem genoemd. Maar gij hebt door hem te ontdekken goede hoop gegeven. Daarom zal hij niet Kaap der Stormen heten, maar Kaap de Goede Hoop...’

[p. 65]

Op het strakke gezicht van de admiraal was niet te zien of het koninklijk besluit hem zinde of griefde.

‘...En gij zult,’ besloot de koning, ‘opnieuw uitgaan en langs die kaap naar Indië zeilen.’

De gasten klapten in de handen. Op het bewolkt gelaat van Bartholomeüs Dias brak eindelijk een glimlach van voldoening door.