Janmaats en sinjeuren

Hoofdstuk III

Sinjeur en juffer Van Oss hebben hun vrienden genood op een feestmaal in hun nieuwe huis. De Hasselaers behoren tot de vriendenkring en ook Anna is gevraagd geworden. Juffer Hasselaer was ingenomen met die nodiging voor haar nichtje. Ze had met Anna nog iets anders voor dan dat ze hulp in haar huishouding zou zijn. Dat knàppe nichtje, met haar frisse wangen, haar helderblauwe ogen en haar kastanjebruine haar, welgevormd, bevallig en flink, was wat beters waard dan ze in Vollenhove of waar ook aan de overkant der Zuiderzee zou kunnen krijgen, In Amsterdam zou ze een partij kunnen doen. Wanneer zij haar slechts inleidde in de kringen van de Amsterdamse kooplui, zou er wel een jonkman opdagen. De invitatie voor Anna tot het avondje bij Van Oss paste in de plannen van juffer Hasselaer.

Anna zelf heeft zich zeer gestreeld gevoeld.

Ze zou in de kring van de voornaamste Amsterdammers mogen verschijnen; ze zou de dames van de grote kooplui ontmoeten in het nieuwe huis, dat sinjeur Van Oss pas betrokken heeft. Het is een huis, zoals er te Amsterdam nog nauwelijks een staat, breed en hoog, met schoon smeedwerk aan de muurankers en beeldhouwwerk in zandsteen op de gevel, een huis, veel breder en statiger dan dat der Hasselaers. Anna heeft eens de hoge stoep beklommen, ze heeft de klopper laten vallen op de zware eiken deur en een blik geworpen in de lange gang, koel en licht. Maar verder is ze niet doorgedrongen in de woning van de rijke

[p. 19]

zuiderling. En nu zal ze er binnengaan, nu zal ze de weelde der sinjorenstad in Amsterdam aanschouwen. ‘Je zult daar zien,’ heeft juffer Hasselaer haar nicht voorspeld, ‘dat wat jij bij ons weelde noemt de grootste eenvoud is.’

Dat ondervindt Anna inderdaad. De zware deur wordt voor de gasten geopend door een huisknecht in livrei. In de brede gang is de vloer van marmer en zijn marmeren richels in de gestucadoorde wanden aangebracht; er branden kaarsen in koperen lantaarns, ofschoon het pas begint te schemeren. En in de kamer, weids als een zaal, waar sinjeur en juffer Van Oss hun gasten ontvangen, is het licht als op de middag, zoveel kaarsen branden er op zilveren luchters aan de wand en op een grote kristallen kroon in het midden van de kamer. Een zacht bevend, gouden licht weerkaatst violet, groen, rood en blauw in het kristal der kroon; het schijnt op de tafel, die gedekt is met het fijnste Vlaamse linnen, het flonkert in het kostbaar glas- en zilverwerk en in het tere porcelein van het servies. Anna meende dat ze geleerd had zich over niets meer te verwonderen, maar nu ze dit ziet, wordt haar mondje rond en worden haar ogen groot. En zelfs juffer Hasselaer wordt stil bij deze weelde. Dit is iets ongekends voor het Amsterdam van 1587.

Van Oss ontvangt zijn gasten. Daar is Gerrit Bicker, bierbrouwer en kapitein der schutterij; daar zijn Jan Poppen, een Duitser van geboorte, rijk geworden in de Amsterdamse handel, Reinier Pauw, Jan Jacobsz Karel en Hendrick Arents Hudde, allen kooplieden in koren of hout, en allen tevens reders. Zij zijn gekomen in de donkere gewaden met de smetteloos witte, fijn gestreken, plooikraag, die de leden van de deftige koopmansstand in het noorden altijd dragen en ze steken daarin af bij de zwierige Van Oss, die naar de gewoonte der sinjorenstad een kleurig buis draagt van fluweel met sierlijk zilveren belegsel en een modieuze kraag, boven welke zijn glad geschoren gelaat scherp en energiek uitkomt.

Zijn vrouw is gekleed in een keurs van rose en paars met goud doorstikt; haar statievlieger is van blauw fluweel met rood satijnen voering. Boven de lage halsuitsnijding flonkert een halssieraad van paarlen; haar kanten kraag; van achteren hoog opgebogen, is van de fijnste Valenciennes; haar wijde hoepelrok geeft statigheid aan haar figuur. Met de flonkerende edelsteen in het hoge kapsel vormt zij een sterk contrast met de Amsterdamse vrouwen,

[p. 20]

meest in donkere kleding, met hooggesloten keurzen en een zedig mutsje op het hoofd.

Het is de tegenstelling tussen zuidelijke zwier en noordelijke eenvoud, het contrast tussen de burger van een stad, die eeuwen van weelde en voorspoed heeft genoten, en de mannen en vrouwen van een andere stad, die tot dusver altijd moeite en zorg gehad heeft en thans harder werkt dan ooit te voren om de kansen te grijpen, die zich aan de horizont vertonen.

Maar de Amsterdammers mogen dan al een ogenblik verward zijn door zoveel weelde en gratie, de maaltijd schaadt dat niet en de goede toon wordt er niet door gestoord. In de laatste twintig jaar hebben Amsterdamse kooplui geleerd zich te bewegen in vreemde kringen. Elk jaar doen hun schepen nieuwe havens aan; telkens komen zij met andere volken in relatie. En deze Vlaming is geen vreemdeling voor hen. Hij is een Gereformeerde, zoals zij; hij is een strijder voor de zaak der vrijheid tegen Spanje, zoals zij allen zijn. Hij is ook als koopman hunner een, een man van groten bedrijve, die zich te Antwerpen met de glasblazerij heeft geneerd en zich thans te Amsterdam op de rederij gaat werpen met een energie en durf, die de Amsterdammers met respect vervult.

Naar hem luisteren en met hem spreken doen allen graag. Van Oss vertelt aan zijn gasten van de Antwerpse nijverheid en nering; hij spreekt ook over de zware dagen van het beleg, waarbij hij kapitein was van de schutterij. Hij vertelt van de leiding, die Marnix van Sint Aldegonde als gouverneur der stad aan de verdediging gegeven heeft. Maar aldra gaat het gesprek over op de nering. Deze kooplui doen aan politiek, maar in de trafijk zijn zij toch beter thuis.

‘A propos,’ vraagt Van Oss aan Hasselaer, ‘heb je de rekening al opgemaakt van dat reisje naar de Witte Zee?’ ‘Dertig ten honderd,’ antwoordt Hasselaer vlot.

De Antwerpenaar grinnikt tevreden; de anderen kijken verrast. Een winst van dertig ten honderd op het kapitaal, gestoken in één reis, dat is ongehoord, zelfs in de goede tijd van tegenwoordig.

‘Zie je wel wat ik je gezegd heb,’ triumfeert Van Oss, ‘we moeten het verderop zoeken. Hoe verder weg, hoe meer winst er te maken is. We moeten ook op de Middellandse Zee gaan varen. Daar is nog veel meer te verdienen.’ ‘Dat wordt gevaarlijk,’ maakt de bedachtzame Hudde bezwaar.

[p. 21]

‘Gevaarlijk?’ vraagt Van Oss. ‘Voor jullie zeevolk toch niet! Jullie schippers varen naar de duivel in de hel als jullie het hun opdraagt. Het zal daar achter de Straat van Gibraltar heus niet erger spoken dan boven de Noordkaap.’

Gevaren van storm en stroom duchten de reders voor hun schepen niet. Hun schippers zijn zeelui eerste klas. Neen, achter de Straat van Gibraltar zit het gevaar niet. Maar in die Straat. Daar zijn de Spanjaarden en Portugezen.

‘Maak jullie je nu voor de Spanjolen bang?’ Er is een lichte spot in de stem van Van Oss. De Amsterdammers vinden, dat Antwerpen te spoedig aan Parma overgegeven is. Zij lezen de sinjoren soms de les over gebrek aan moed. En nu aarzelen ze zelf!

‘Als het nu moest,’ zegt Reinier Pauw, ‘als we in de Middellandse Zee moesten wezen, dan stuurden we onze schepen, en onze schippers zouden varen. Maar het hoeft immers niet. We kunnen de Levantse waren ook nog krijgen te Lissabon en Cadiz. Waarom zullen wij dan ons goede geld wagen aan een roekeloze onderneming? Loopt het mis, dan kunnen wij naar onze duiten fluiten.’

‘En als het goed gaat.... dertig ten honderd op een reisje naar de Witte Zee! En de Middellandse Zee geeft méér,’ verzekert Van Oss. ‘Er is in Griekenland, Turkije en Italië veel meer te halen en te brengen dan in Rusland.’ Het avontuur lokt aan. Maar het risico stoot af.

‘Je durft niet, vrinden,’ bestraft Van Oss de Amsterdammers. ‘Je durft je kapitaal niet inzetten voor een riskante onderneming. Doorgaans hebben jullie wat op Antwerpen te vitten. Nu zul je zien, dat zuiderlingen durven. Als jullie dan niet meedoet, dan reed ik alleen een schip uit naar Italië.’

De oudere heren praten over oorlog, scheepvaart en handel. De oudere dames luisteren juffer Van Oss uit over de gebruiken en genoegens van de weelderige Scheldestad. Ze spreken over Antwerpse en Amsterdamse predikanten, en daarna belandt het discours bij de linnen en wollen stoffen uit de Haarlemse en Leidse weverijen, die allengs beter worden maar nog niet kunnen halen bij hetgeen voorheen te Brugge en Valenciennes vervaardigd werd.

En de jongelui zoeken elkander op. Er zijn meer meisjes van het slag van Anna Eltink, er zijn ook jonge mannen uit de kringen van de grote Amsterdamse kooplui, en onder hen bevindt zich Arent Grotenhuys, een jonkman van twintig, wiens vader grote zaken doet in koren en

[p. 22]

haring. Onder de maaltijd heeft hij schuin tegenover Anna gezeten. Een fris ding vond hij haar in haar eenvoudig kleed van wit en zwart met een rode schorteldoek. Hij moest telkens kijken naar het springerige, kastanjebruine haar, dat uit het simpele mutsje sprong, heur donkere wimpers en haar frisse kersenmondje, naar de kuiltjes in haar wangen, die zich verdiepten als ze lachte. Grotenhuys had jaloers gekeken naar de jonge officier aan Anna's linkerhand, die met haar praatte en tegen haar lachte, die haar wijnglas voor haar vulde en haar hielp bij het aansnijden van een kalkoen. Na tafel evenwel, toen de gasten zich bewogen door de ruime kamers, sprak Grotenhuys haar aan op een ogenblik, dat ze alleen bij een venster stond, en terwijl hij dat deed, werden de kuiltjes in haar wangen dieper en parelde haar lach. Ze bloosde bij zijn complimenten en sloeg haar ogen zedig neer. Hun gesprek werd gestoord toen andere jongelui zich bij hen voegden. Nu praatte Anna weer met de officier. Tegen hem lachte ze ook, merkte Grotenhuys, met diepe kuiltjes en een blos. Wat deed zo'n officier op een partij van kooplui? Hij droeg nu wel zijn nieuwe uniform, een buis van rood en geel, dat uitliep in een ganzenborst; hij had mouwen met wijde spleten en paarse kousen; hij was zelfs de grootste praalhans in de hele kring, maar met dat al bleef hij toch een soldaat. Het kwam door Van Oss, dat er officieren genodigd waren. In Antwerpen had men altijd bij het leger opgekeken, in Amsterdam niet. Daar stonden de kooplui nummer een, de zeelui volgden op een afstand, soldaten kwamen in de laatste plaats.

Maar naderhand kreeg Arent toch weer gelegenheid om Anna aan te klampen. Juffer Hasselaer zag ze samen in een wijde nis bij een der ramen, halfverscholen achter draperieën. Ze merkte, dat beiden lachten en dat Anna's wangen hoogrood waren en haar ogen straalden. Toen lachte Bertha Hasselaer - Eltink ook. Dat ging goed op deze eerste avond; het ging uitstekend zelfs. Anna maakte kennis met Arent Grotenhuys. Een betere partij was kwalijk denkbaar.

Achter de lantaarns van de wakers gingen de Hasselaers na het einde der partij naar huis. De mannen lichtten sinjeur en de juffers telkens bij als er een kuil in de straat was en zij waarschuwden voor een grote plas. En behalve op de weg letten de wakers ook op de mensen, die als schimmen opdoken uit het duister en daarin spoorloos weer verdwenen. Waren daar geen schavuiten

[p. 23]

bij, die een rijke koopman en zijn familie wilden overvallen?

Juffer Hasselaer liep naast haar nichtje. ‘Hoe is het je bevallen?’ vroeg ze fluisterend.

‘Heel goed,’ antwoordde Anna. ‘Het maal was heerlijk, en het huis prachtig. Die kroon, dat porcelein en dat kristal. En wat een zilver! Juffer Van Oss zag er uit als een prinses.’

‘En de jonkmans?’

‘Ik heb naast een charmante officier gezeten.’

‘Je praatte daareven met Arent Grotenhuys? Hoe vond je hem?’

Daar zei Anna niet veel op.

‘Heeft hij je gevraagd of hij je nog eens weer ontmoeten mocht?’

‘Ja,’ bekende Anna.

‘Je bent een geluksvogel,’ fluisterde juffer Hasselaer. ‘Hij is rijk.’

Anna zweeg. Ze vermoedde het wel, Arent Grotenhuys was een begeerlijke partij. Ze had best gemerkt, dat andere meisjes naijverig naar haar keken, toen Arent Grotenhuys haar telkens zocht. En haar jonge-meisjes-hart was licht en blij geworden. Maar nu de nachtwind haar gloeiende wangen verkoelde, dacht ze weer aan iemand, die ze tijdens het feest en door de opwinding van de zware wijn vergeten had, aan een stoere, jonge zeeman met heldere ogen en een warme stem, die eens gezegd had: ‘Tot weerziens, Anna!’

‘Juffer, pas op!’ waarschuwde de man met de lantaarn. Anna was bijna in een diepe kuil gestapt. Met een haastig sprongetje kwam ze er droog over.