Janmaats en sinjeuren

Hoofdstuk II

De morgen nadat ze in Amsterdam is aangekomen, wordt Anna in een andere wereld wakker. Half wakend, half dromend ziet ze om zich heen. Wat is het vreemd! Waar zijn de gordijntjes, die altijd voor haar bedstee hingen? Waar is moeder, die altijd in de kamer was, wanneer zij wakker werd, bezig met broodsnijden of het vuur oprakelend onder de waterketel? Hoort ze vaders droge

[p. 14]

kuch niet in de bedstee naast de hare? En wat heeft ze een vreemd gevoel in haar hoofd, alsof ze op een schommel zit! Dit is de deining van het schip. Gisteravond, toen ze wakker lag in het vreemde bed, overviel het deinende gevoel haar en het is nog niet uit haar leden weg. Opeens plooit een glimlach om Anna's mond. Steven! zeggen haar lippen. De blos, die haar gister telkens heeft geplaagd, kruipt andermaal bij haar wangen op. Ze blijft soezen in de smalle bedstee. Hij was fors en blond, zonnig waren zijn blauwe ogen....

Schelle kinderstemmen. O ja, ze is in Amsterdam, in het hoge huis aan de gracht, bij oom en tante Hasselaer. En nu roepen de kinderen. Ze moet opstaan en aan het werk.

Onder het kleden blijft ze staan voor het smalle raam. Uit de hoogte ziet ze neer op de jonge iepen aan de gracht en op een blokkendoos vol spitse, rode daken. Hoe groot is Amsterdam en hoe hoog is haar kamertje, waarheen ze gisteravond langs drie trappen opgeklommen is.

Het werk roept. Ze moet de kleintjes kleden, heeft tante Hasselaer gezegd. Het wordt een vrolijk spel met het jonge volkje en bij het naar beneden gaan lachen ze Anna met z'n allen uit. Want ze daalt stap voor stap en zeer voorzichtig de vreemde trappen af en de jongens rennen naar beneden.

Ze wast de kinderen met water, zoals ze thuis zichzelf ook steeds gewassen heeft, maar Koosje klaagt, dat de handdoek zo hard en stroef is en dat het water helemaal niet schuimt. En dan ziet Anna hoe Dirk, de oudste jongen, een wolk van schuim op zijn bol gewreven heeft, hoe Evert stevig toetast bij de zeeppot en hoe Brechtje, de maerte, een flinke kluit tot schuim klopt in de teil, waarin ze de vaat moet wassen.

Gaat dat hier zo? vraagt Anna zich af, verspilt men hier zo ergerlijk die kostelijke zeep?

Die morgen vond Anna nog menigmaal reden om versteld te staan over de verkwisting van de Amsterdammers. ‘Geef me die kom met stijfsel eens aan,’ zei juffer Hasselaer, terwijl ze een stapel witgoed voor zich op de tafel had. Anna zocht en zocht.

‘Daar!’ wees haar tante ongeduldig.

‘Dit?’ vroeg Anna in opperste verbazing. Ze nam de schaal ter hand, maar reikte haar niet aanstonds. ‘Maar is dit dan niet de toespijs voor vanmiddag?’

Het was goed, dat op dat ogenblik Brechts aangezicht verscholen ging in een wolk van wasem, die uit haar tobbe

[p. 15]

opsteeg, want haar mond trok breed van een laatdunkende lach. Zo'n groen boerinnetje als hier in huis gekomen was.

Maar Anna kon niet begrijpen hoe stijfsel zo glad en blank kon zijn. En ze vond het antwoord pas toen ze hoorde, dat de stijfsel hier uit bloem van tarwe werd bereid in plaats van uit zemelen.

Anna durfde het linnengoed ternauwernood in de stijfsel dompelen, zoals ze de zeep haast niet tot schuim had durven kloppen.

Na zulke ervaringen kon ze zich nergens meer over verwonderen. Ze wist nu, dat er geen vergelijking mogelijk was tussen het platteland en Amsterdam. Ze keek ternauwernood vreemd op toen er 's middags bij het noenmaal rode wijn op tafel stond in plaats van donker bier, door vader zelf gebrouwen, zoals thuis. Ze keek ook niet verbaasd, dat er vruchten waren, ofschoon de tijd van de bessen nog niet was aangebroken. Maar ze vroeg zich wel af waar die grote, ronde appels met hun dikke oranje schillen toch vandaan mochten komen, zo vroeg in het jaar.

‘Uit Spanje,’ hoorde ze.

Uit Spanje! Even keek ze argwanend naar het fruit. Kon er uit Spanje iets goeds komen?

Na de eerste hap was alle twijfel weg. Heerlijk smaakten de oranje appelen.

Anna schreef naar huis over de Amsterdamse rijkdom, bewonderend en opgetogen, maar die brief viel ginder niet in goede aarde. Is het dus? Is het zo? antwoordde haar vader. Is daar zoveel verkwisting? Wordt de bloem van tarwe, die kostelijke spijs, verdaan, opdat de ijdelheid der vrouwen en van de mans zich bot kan vieren? Moge God Holland behoeden voor verdere weelde, opdat het niet valle in de zonden van Jerobeam, die zo spoedig volgden op de weelde van het vrederijk van Salomo.

Hasselaer glimlachte om die boetprediking van zijn zwager. Dat beetje tarwe, dat voor stijfsel werd gebruikt! Het was niets in vergelijking tot de vrachten graan, die uit Oostland werden aangevoerd. Er kwam veel meer tarwe in Amsterdam dan alle Nederlanders van de zeventien gewesten zouden kunnen eten. En dat er wijn gedronken werd in plaats van bier, dat sinaasappelen gegeten werden in de maanden, wanneer geen inlands fruit te krijgen was, dat rozijnen en krenten in het brood gebakken werden, het was eenvoudig een gevolg van de Amsterdamse scheep-

[p. 16]

vaart. Wanneer er zoveel uit Bordeaux en Lissabon werd aangevoerd, waarom zou de koopman daarvan dan niet eten, evengoed als de boer van de opbrengst van zijn land?

Weelde en verkwisting, die vond men bij hen en bij de andere oude Amsterdammers niet. Neen, dan moest men komen bij de immigranten, bij de kooplieden, die uit Antwerpen en La Rochelle, en andere steden van Frankrijk en Vlaanderen gekomen waren. In hun huizen schitterde alles van goud en zilver. Daar waren serviezen van het fijnste porcelein. De mannen liepen in fluwoel en zijde, de vrouwen droegen vliegers, helemaal van Brussels kant, de borststukken van haar keursen waren goudgestikt, ze hadden paarlen om de hals en edelstenen in het haar en om de polsen. Die zuiderlingen, dat waren pronkers en verkwisters, de degelijke Amsterdammers niet.

Anna wende snel aan het goede Amsterdamse leven. Het was prettig je te wassen in ruim zeep, zodat het wolkte om je wangen en je gezicht van gladheid blonk. Het gaf voldoening om de kornetten en plooikragen te kunnen strijken, nadat ze zo helder wit gewassen waren en zo glad gesteven. En het roerige troepje werd ze ook de baas, al viel dat in het begin niet mee. Want er zat temperament in het kroost van tante Bertha. De jongens hadden dezelfde vierige geest als hun vader en ze waren even tuk op vrijheid als alle Amsterdammers. Maar Anna kreeg de wind er onder, en nadat ze met haar volkje op de zolder, op de trappen of in de grote kamer aan de achterkant van het huis gedold had, konden de kinderen rond haar stoel zitten luisteren naar de verhalen, die Anna deed over weerwolven van de Drentse heide, over zeemeerminnen van de Zuiderzee, of over de strooptochten van boze Spaanse krijgers in het Overijselse. Dan luisterden Dirk en Evert, bengels van dertien en twaalf, even gretig als hun kleine zusjes, en als Anna ophield, bedelden allen of ze meer vertellen wou.

De drukte van de stad verwarde haar niet meer zoals de eerste dag. Ze mocht graag op de markt verkeren, te midden van het geroes van kooplui en boeren en van het gekakel van kippen en eenden en honderden vrouwen. Ze wist de vetste eenden en de fijnste vis machtig te worden voor de krapste prijs. De eerste maal, dat tante haar de deur uitstuurde om groenten, vis en vlees te halen, gaf zij haar stuivers en schellingen mee. Zoveel? had ze gevraagd.

[p. 17]

Ze meende, dat met dit geld wel voor het hele Amsterdamse weeshuis kon worden ingeslagen, want het waren munten, die aan de overkant der Zuiderzee alleen gebruikt werden om landhuur te betalen. Voor een duit en een oortje kocht men ginder al wat men nodig had voor een middagmaal, indien men althans geld gebruikte. Misschien lag het daaraan dat een stuiver grootgeld was voor Anna en een schelling haast een kapitaal, dat ze op de markt zo stevig wist te dingen en de beste waar wist te bekomen voor het minste geld.

Bont en druk was het leven in Amsterdam. In een warreling volgde het een op het ander. Hoe anders was het hier dan in Vollenhove, waar het leven voortkroop als een slak en vlak was als de spiegel van een stille vijver.

Ze dwaalde, op haar dagelijkse wandelingen naar de markt en met de kinderen, ook wel graag eens in de richting van de havens. Het lawaai van de werven leerde ze waarderen als het krachtige werklied van een levende stad. In het gejaag op de kaden vond ze nu gemakkelijk haar weg en tussen het kaai- en zeevolk mocht ze graag verkeren. Wanneer een bootsgezel, die wat lang in de taveerne had verwijld om zich daar schadeloos te stellen voor een reis met veel ontbering, haar soms wat al te dicht benaderen wou, dan wist ze hem met een scherpe tong en zo nodig met een vinnige oorveeg best van het lijf te houden.

Alevenwel, niet enkel om de schepen en het water, niet alleen om wapperende wimpels en zeilen, bollend onder een blauwe lucht met witte wolken, breidde ze haar wandeling uit tot het IJ. In de veelheid van indrukken, die ze had ondergaan sinds ze in Amsterdam kwam en waarbij de ene de andere wel ras verdringen moest, was er één scherp en helder gebleven, hoeveel ook vergleden en vergeten was: de jonge zeeman met de brede schouders en de blauwe ogen, die naast haar had gezeten op een tros op het Kamper beurtschip. Ze hoorde nog zijn heldere stem; ze zag nog zijn twinkelende ogen. In haar handen tintelde nog na zijn warme handdruk bij het afscheid en in haar oren klonk nog als muziek zijn: ‘Tot weerziens, Anna!’ Maar ze had hem nimmer weergezien.

Het is dwaasheid, dat ik hier loop, hield ze zich telkens voor, wanneer ze langs de kaden ging. Hij is hier niet. Hij zwerft op verre zeeën. Hoe zal ik hem ontmoeten tussen de duizenden bootsgezellen, die hier komen en gaan? Hoe zal ik hem vinden op een van de honderden schepen, die hier binnenvallen? En als ik hem zien zou, wat dan? Hij

[p. 18]

kent mij niet meer. Hij herinnert zich niet eens meer onze tocht. Wat is er geweest tussen ons beiden? Niets. Hij was vriendelijk en hulpvaardig voor me zoals hij voor iedere vrouw vriendelijk en hulpvaardig zal zijn. Stel dat hij mij herkende, dan zal hij me groeten, zoals hij me toen heeft gegroet, en gaan.

Het was dwaasheid dat ze zocht. En toch deed ze het. Toch gingen haar voeten telkens weer onwillekeurig in de richting van de haven. Toch zocht haar oog gedurig weer de schepen af. Toch stond, als zij 's avonds naar haar bed ging op het zolderkamertje van het huis der Hasselaers, de jonge zeeman voor haar oog. Zo trouw was zijn oogopslag, zo warm zijn stem, zo.... innig het afscheid. Dit kon geen ontmoeting voor één keer zijn geweest.