De Parijse beroerte

[p. 19]

V

Zes uur in de ochtend. Slaapwandelend opgestaan om met een paar Franse studenten en twee lectoren stakers te bezoeken in het Dertiende Arrondissement. Het is dinsdag, de dag waarop iedereen dacht, dat alles afgelopen zou zijn. Elke ochtend bezoeken verschillende studentencomités de stakingsposten, overal. Als het nodig is brengen ze eten mee, dat weer door andere actiecomités bij boeren opgehaald is. Een dodelijk vermoeide studente vertelt me, dat ze met twee anderen buiten Parijs in één dag tweeduizend kippen heeft opgehaald.

De stad is nog grijs en leeg. We komen bij de eerste post. Een paar man zitten voor de fabriek, een klein nevenbedrijf van Citroën. Een van hen is de vertegenwoordiger van de CGT, het communistische vakverbond. Er ontstaat een debat, hetzelfde van elke dag, hetzelfde dat iedereen bezig houdt: moet de revolutie alleen maar gaan over een aantal directe verbeteringen, die nu in zicht zijn, of moet de hele structuur van onderaf worden omgegooid. Een arbeider van een jaar of 55 hoort het een tijd lang aan en zegt dan: ‘Ik zal jullie eens wat zeggen. Toen jullie hier de eerste keer kwamen dacht ik, zes uur hier, dat betekent vijf uur opgestaan, dat is vroeg voor studenten, dat zal niet lang duren. Het duurt nu drie weken. Dat valt me mee. Veel van wat jullie te vertellen hebben lijkt me onzin, maar niet alles. Maar er moet heel wat gebeuren eer wij, oudere arbeiders, niet meer naar dat stuk ongeluk (lachend wijzend op de CGT-man) luisteren. Want wat denken jullie nu? Veertig jaar hebben zij in ieder geval voor ons gevochten, dat maak je niet zo maar ongedaan. Jullie willen verder gaan. Ik weet niet of het er in zit. Ik weet ook niet, hoe jullie het willen doen. De jongeren hier denken, dat het kan. We zullen zien. Maar het is goed, dat jullie komen. Misschien ben ik er te oud voor. Voor mijn generatie was het nog van de fabriek met een omweg naar het kerkhof. Alles wat het beter wordt is meegenomen. En het debat spint verder, daar en elders. De vakbonden willen in ieder geval van het moment profiteren om reële verbeteringen te krijgen. De studenten en jonge arbeiders zeggen, dat ze dat een secundaire zaak vinden, dat de verbeteringen sowieso toch in twee jaar weer op hetzelfde neerkomen. Zij willen niet eens meer meebesturen, maar zelfbestuur van alle fabrieken, een voor orthodoxe communisten zo ketterse gedachte, dat het uitspreken er van in alle communistische landen (behalve Zuid-Slavië) in

[p. 20]

schoonschrift op de index staat. Ik sta erbij en zie het aan, gesprekken in de ochtend, die niet wegdrijven in de rozevingerige dageraad, die in de herhaling van elke dag en op elke plaats en met andere mensen een vorm krijgen, waaruit van alles kan voortkomen. Zelfs Le Monde, die je met geen mogelijkheid een revolutionair pamflet kunt noemen, schreef: ‘In juli 1789 wist niemand dat de Bastille veroverd werd om de veertiende juli te vieren - wat betekent dan, in die context, de derde mei 1968, de dag van de val van de universitaire Bastille?’

De ochtend kruipt verder, we rijden van poort naar poort. Bij een klein privé-bedrijf wordt een eigenaardig ballet opgevoerd voor drie heren: zowel de eigenaar als de vakbondsman als de studenten hebben een traktaat bij zich en wisselen dat met knikken en glimlachjes uit. Daarna gaan de studenten terug naar de vergaderingen van hun actiecomités om rapport uit te brengen, want het mag dan een revolutie zonder gezicht zijn, zij die haar maken of voorbereiden, werken dag en nacht als waanzinnigen. Alle universiteitsgebouwen trillen van activiteit, beheerst door een minimum aan zichtbare organisatie en een maximum aan strategische intelligentie en tactiek.

Hoe waar dat is, staat op duizend bulletins op de aanplakborden te lezen. Ik koop een ochtendkrant, die zijn lezers aanraadt om nu eten te kopen. Er is maar 750 ton vlees aangekomen in plaats van 1091 en maar 27 ton vis in plaats van 146. De prijs van kalfslever is gestegen, maar konijnen zijn nog even duur als gisteren. Vraag vooral naar Marokkaanse tomaten (nogal plat) en wantrouw de Hollandse (ronder en mooier). En bedenk goed, dat er op deze wereld aardappels en aardappels zijn. Het bier wordt schaars en er zijn geen zwarte sigaretten meer. Wat er wel is staat doodstil te stinken op alle straten. Er zijn in Parijs meer auto's dan er straatoppervlak is en al die auto's staan nu op dat oppervlak. De politie, anders zo zichtbaar, is plotseling verdwenen. Seriële jankconcerten ontstaan, niemand komt één meter vooruit. Parijs vindt zichzelf terug, erger dan ooit. Ik rijd de Champs Elysées af in twee uur, krijg de neiging om mijn auto weg te gooien of op te vouwen of aan een stel spelende kinderen te geven, zie dan plotseling een gat, zet hem neer en loop de verdere kilometers naar mijn hotel, een voorbijganger in een onzichtbare omwenteling, want gewenteld wordt er nog steeds, dat is zeker.

Die avond ben ik voor het diner uitgenodigd door een

[p. 21]

witharige Angelsaksische dichter. Hij gebruikt een lam en ik gebruik een eend en hij vertelt me, dat er geen revolutie komt, want hij heeft thee gedronken bij een Rothschildt, die de communistische dichter Aragon goed kent en die heeft gezegd van niet. Zo zie je maar weer. Ik kijk in zijn werkelijk schitterend blauwe ogen, waarin de Spaanse burgeroorlog, een Stalinistische periode, een afscheid na Boedapest, het hele vertwijfelde bergpad van de Westeuropese intelligentsia uit de jaren dertig zichtbaar moeten zijn, want hij heeft met alles meegedaan. Maar ik zie niets. De nacht valt, hij gaat slapen want zijn voeten doen pijn en ik ga naar de Sorbonne. Op den duur kun je het niet meer laten. Maar mijn voeten doen ook pijn, iedereens voeten en ogen doen pijn. Uit een kleine zijzaal klinkt muziek en als ik naar binnen ga, zie ik de slachtoffers op de banken liggen, slapend in onzalige houdingen.

De zaal is gebouwd als een amfitheater, er valt neonlicht in door matglas, een griezelig spooklicht waardoor de slapers lijken opgebaard. Een neger speelt op de piano, een paar jongens met uitgeputte gezichten staan eromheen. De debatten in de zaal ernaast gaan door, want af en toe hoor ik door de muziek heen geroep en applaus. Een lang meisje in een paarse trui voor me leest een pamflet en valt langzaam in slaap. Ik buig me voorover en zie, dat het pamflet gaat over de commune van 1871 en bedenk ineens hoe vreemd het is, dat het verleden, de vroegere Franse revoluties veel werkelijker lijken dan wat er nu gebeurt; dat Thiers voorstelbaarder is dan de Gaulle en vraag me af of het komt door de ijle sfeer van afwachting, die er aan alle kanten nog steeds hangt. Boven het podium is een allegorische voorstelling geschilderd met lichamen van mythisch en bloot spek en van die vervelende vrouwen uit 1880 met een harp, die wel weer de Hoop zullen moeten verbeelden en regelrecht maar met trage tred door het beschimmelde gras op de opgaande zon aflopen. Ik merk, dat ik niet meer kan en ga naar buiten. Het stortregent over de lege binnenplaats, over de spandoeken en over het portret van Trotzki, over de zuilen, de trappen en de vlaggen. Het is drie uur.

In de hal hangt een nieuw bord: ‘Kameraden, de legitieme revolutie verleent hierbij amnestie aan alle gewapende strijdkrachten en ordebewakers van het land en verzoekt dezen zich zo snel mogelijk ten dienste van het land te stellen.’ Ik loop door de nu

[p. 22]

werkelijk omlaagdonderende regen terug naar mijn hotel, slaap, droom van een vliegtuig dat langzaam en verschrikkelijk brandend neerstort, word wakker, kijk naar de bloemengordijnen, waar het daglicht al weer wit doorheen steekt, en word opgebeld door iemand die me vertelt dat Kennedy is neergeschoten. Voor het tot me doordringt denk ik: ‘Maar dat is toch al een keer gebeurd’ en zie dan, God mag weten waarom, die documentaire voor me waarop Chamberlain met dat wapperende papiertje de vliegtuigtrap afkomt en zegt ‘Peace in our time’.