De Parijse beroerte

[p. 13]

III

Armandus Johannes Kardinaal Hertog Richelieu provisor van de Sorbonne heeft dit gebouw gesticht deze tempel opgericht, 1642 staat er op het fries boven de kapel. Daarboven rijst de opgeblazen koepel, waaraan twee grote zwarte vlaggen wapperen. De galerij voor de ingang rust op zandstenen zuilen, een beetje goudkleurig in de zon, waarop grote portretten zijn geplakt van Marx, Lenin en Mao, mensen die Richelieu niet gekend heeft.

Vanaf de trappen, waarop eenlingen lezend, schrijvend of starend gedrapeerd zitten zie ik het aan, de agora, het forum, de binnenplaats van de Sorbonne, en een van de meest onvoorstelbare plekken op de wereld. Onvoorstelbaar, en onbeschrijflijk. Een volk van jeugd beweegt hier door zichzelf, bezig met een revolte en een revolutie die niemand die hier geweest is ooit zal kunnen vergeten, maar waarvan de uitslag vandaag meer dan ooit onzeker is geworden. Alle muren zijn volgeplakt met manifesten, gezegdes, oproepen, spreuken, mededelingen, constateringen van elkaar omarmende of tegenstrevende groepen. Het is de as van een fervente, gelukkige kosmos waar de vreemdeling verbijsterd in rondzwerft, niet wetend waar hij moet beginnen.

Een mechanische stem roept over de zoemende menigte ‘Kameraden, er wordt een vrijwilliger verzocht om met een auto naar de zo en zo fabriek te rijden om eten aan de stakers te brengen’. Achter een tafel deelt een beeldschoon meisje, uit Elle weggelopen maar nu zonder het masker van gebeeldhouwde afwezigheid traktaten uit en zamelt tegelijk sigaretten en geld in ‘voor stakers en gewonde kameraden’. Een ding is zeker, revolutie maakt vrouwen mooier. Als schitterende actieve vlinders vind je ze bij alle ordediensten, achter bureaus, debatterend op het podium van het amfitheater, tussen de demonstranten.

Die nacht is het voor het eerst donker in het amfitheater, maar er zitten wel mensen. Ik zie peuken gloeien, onderscheid de vormen van slapende mensen, hoor in de marmeren gangen gepraat en geloop alsof er mensen over een graf lopen. In andere, kleinere zalen gaan de debatten onverminderd door. Liefde en geweld worden om beurten gepredikt, en wat nog steeds opvalt is de tolerantie, ook bij de meest tegenstrijdige uitspraken. ‘Laat de kameraad uitspreken, daar heeft hij recht op.’ ‘Het is een mening, hij mag zeggen wat hij wil.’ Iemand die dwars door een sociologisch debat tussen een lange, schitte-

[p. 14]

rende neger op een balkon en een scherp formulerende doctrinaire communist beneden, een pleidooi houdt voor Bretagne wordt beloond met het gezamenlijk zingen van een Bretons volkslied, waarna de discussie weer snel doorgaat. Het is warm, het is vol. Onder alle discussies een angst, dezelfde, wat gaat er gebeuren? Iemand laat een eerste editie van de France Soir zien: een foto van oprukkende tanks rond de stad. Ik wandel opnieuw het labyrint in, de geordende chaos van een totaal bezet gebouw, waar elke zaal, elke kamer in beslag is genomen door een comité, of ingericht is als slaapzaal, kinderbewaarplaats, ziekenhuis, plaats van samenkomst voor Grieken, Algerijnen, of ‘zij die in gebieden onder Franse invloed leven’, - een samenleving zonder directe leiding die zich voedt, werkt en slaapt.

Het is werkelijk te veel, ik schrijf spreuken over van de muren, maar als ik een boek vol zou hebben zou er al weer een nieuwe bijgeplakt zijn, muurkranten verschijnen, iemand schrijft met een grote stift ‘Zij die revoluties maar voor de helft af maken doen niets anders dan een graf voor zichzelf graven’. Ik slaap de vijf, zes uur die iedereen hier zichzelf toestaat en ga dan terug, juist op het moment dat weer die koele meisjesstem de namen van het nieuwe ministerie voorleest. Bij Debré minister van buitenlandse zaken gaat een donderend gejoel op, bij Couve de Murville financiën een homerisch gelach. Ik zit wat in de zon op de trappen, zie een ambulance met schril gefluit wegrijden, een meisje naast me met een insigne van de ordedienst op haar borst leest in een Griekse grammatica, een man daarnaast in de Nouvelle Humanité, de pratende menigte stroomt en wervelt uit gangen en poorten naar weer andere meetings of taken, iemand komt me halen om naar het Bureau de Presse te gaan, en daar, zoals overal valt het op: het wonder van zulke jonge mensen achter reusachtige bureaus, jongens en meisjes die autorisaties uitschrijven, passen, stempels - vooral voor de fotografen, want daar is iedereen bang voor, en na gisteren nog banger: men wil liever niet herkend kunnen worden, de wrede foto's van het politie-optreden die op de binnenplaats zijn opgehangen vertellen waarom.

Tegenover me wijst de zonnewijzer een of andere tijd aan, er boven staat in het Latijn: ‘Als schaduwen zo zijn onze dagen’ en ik bedenk plotseling dat er tussen al deze mensen veel zijn die bereid zijn om zich letterlijk dood te vechten voor wat ze nu aan het doen zijn.

[p. 15]

Iemand belde me vanochtend op en vroeg ‘Wat denk je nu, wat gaat er gebeuren, een burgeroorlog’. Ik heb gezegd dat ik het niet wist, en ik weet het ook niet. Alles hangt nu van de arbeiders af. De zon schijnt, er is geen politie te zien, de bomen zijn groen, de terrassen zijn vol, elke gedachte aan oorlog of geweld is absurd, ik kan het niet geloven. Maar vanochtend zag ik hoe er stenen gehesen werden op het dak van het Odéon. En ik zag die foto met tanks. Maar niemand weet het. Sirius schrijft in Le Monde dat de gaullisten moeten bedenken dat men de vrijheid kan doden terwijl men denkt haar te beschermen en dat bepaalde vormen van ‘civisme’ snel rijmen op fascisme. Een ding is zeker: als er niet meer gebeurt dan een aantal universitaire hervormingen, en een ander aantal materiële verbeteringen voor de arbeiders, als de structuren van deze in zijn eigen vuile badwater rondzwemmende maatschappij niet werkelijk veranderen blijft een totale generatie zitten met de grootste morele kater die er deze eeuw voor een overlevende generatie geweest is, maar wat heet, kater, het zal een monster zijn van gebroken elan, van gefnuikt idealisme. Een monster dat op een dag onder hele andere vormen een beestachtige rekening van vernietigde hoop zal presenteren.

Ondertussen wacht iedereen. De regering, de arbeiders, de studenten, de gaullistische nationalisten die gisteren al hun macht en majesteit gedemonstreerd hebben op de Champs Elysées. In een gaanderij van de Sorbonne hangt een recept voor bommen. Een kleine dikke neger met een Loemoemba-baardje neemt het over in zijn eigen kookboekje. Er naast staat een gedicht over de traangastranen die de wereld zullen overspoelen en voor eens en voor altijd wassen. Dromen! Over de dode dromen van anderen, de lange, bruine marmeren platen met de namen van in de oorlog gesneuvelde studenten - en dat zijn er honderden - hangen bladen vol luchtige spreuken. 13: Alle bestaande opvattingen zijn verouderd en moeten opnieuw overdacht worden. 14: De verandering is niet een doel in zichzelf: tussen de verstarring en de agitatie is er voldoende ruimte voor diegenen die zich de moeite willen geven om na te denken. 27: Eten, en elke dag rusten. 50: En dat alles opdat we gewoon onszelf kunnen worden.

Ik schrijf het over en lees onder de laatste spreuk nu niet meer in ballpoint maar in gouden bebeitelde letters: Gestorven voor het vaderland 1914-1918.