De Parijse beroerte

[p. 10]

II

Het is nacht, het is drie uur, maar overal staan nog groepen mensen te praten in de buurt van de Sorbonne en het Odéon, waar de marathondiscussies binnen onverminderd doorgaan. Sinds men weet dat de Gaulle zes uur lang met verschillende militairen gesproken heeft is de stemming onzeker. Een enkeling spreekt over een rechtse staatsgreep maar wordt weggelachen. Iedereen rekent op een fundamentele verandering maar weet niet hoe die eruit zal zien. Ondertussen zit de tovenaar in zijn buitenhuis en denkt na, of al niet meer.

Een krantenverkoopster in het blauw komt met de eerste editie van Paris-Jour. De kop: ‘Vandaag wordt alles beslist’. Door de straten zonder auto's loop ik naar het Odéon. Een jongeman in het middengangpad van het theater leidt het gesprek. Het blijft schitterend: Iemand spreekt vanuit één van de gouden loges, de mooie en ernstige, de eindelijk niet meer verveelde gezichten zijn die kant opgeheven, de argumenten stromen heen en weer in het langste gesprek ter wereld dat nu al dagenlang 24 uur per etmaal doorgaat. Pragmatici zullen zeggen dat je met praten en dromen geen land kunt regeren, dat zal wel, maar waar geen droom meer is en geen nieuwe impulsen meer zijn, wanneer niet één keer iedereen, zonder uitzondering, de kans krijgt om alles te zeggen en er alleen nog maar geluisterd of gehoorzaamd kan worden, heerst het bederf, om niet te zeggen de dood in de pot. Nooit meer, ook niet als dit allang afgelopen zal zijn, zal ik dit theater nog als een ‘gewoon’ theater kunnen zien, want dit beeld is onvergetelijk, dat wat al die ouderlingen bedoelen als ze zeggen dat er geen ‘menselijk contact’ meer is, nu, hier is het dan, dag en nacht, tussen jong en oud, arbeiders en studenten, mannen en vrouwen, economen en sociologen, soms onzinnig, meestal gearticuleerd, gefundeerd.

Als ik de Fransen ooit benijd heb is het nu, en met een jaloezie die op liefde lijkt ga ik naar bed en hoor nog net voor ik inslaap iemand met een metersdik spaans accent beneden op het plein roepen ‘Vive les anarquistas!’

De volgende ochtend ga ik naar de Renault-fabrieken. Eindeloze grauwe kazernes, de fortachtige hallen waar mijn prachtige auto gemaakt is. Rode vlaggen. Veel spreuken. Ik rijd naar de Place Jules Guesde, in Billancourt. Bij de nauwe fabriekspoort zitten een paar arbeiders. Ik zeg dat ik de fabriek wil bezoeken. Een man gaat met me mee en brengt me naar het ge-

[p. 11]

bouw van de Sociale Diensten van Renault, een verouderd soort kantoor, saai en bruinig. Boven een glazen loket staat ‘Vakantiekolonies’, daaronder ‘Kerstboom’.

Een vrouw neemt me over en brengt me bij een kleine dikke man achter een bureau. Ik kan nu niet in de fabriek. ‘Morgenochtend om 8 uur is er een meeting, dan wel. Zo maar een beetje door de lege fabriek hier lopen heeft geen zin, bovendien zijn er altijd nog fabrieksgeheimen.’

‘U bent al medebestuurder’, zeg ik en hij lacht, maar niet erg. Hij vertelt dat er 32.000 stakers zijn bij Renault en dat ze voorlopig te eten hebben. Of dat zo blijft weet hij niet. Op studenten heeft hij het duidelijk niet erg begrepen, maar hij zegt dat er nu toenadering is. In ieder geval moeten we afwachten wat hij (de Gaulle) vanmiddag te zeggen heeft. En dat doet iedereen, voor de zoveelste keer, afwachten wat hij te zeggen heeft. Ik ook.

Ondertussen drink ik iets op het pleintje voor de fabriek, een plein waar ik anders in mijn leven niet geweest zou zijn, en waarom ook? De fabriek is triest en lelijk en ziet er uit als een fabriek in een neo-realistische Italiaanse film, de jaren '40. Ik hoor arabische stemmen, zie een paar arbeiders op het dak. Over de vuile letters ‘Renault’ is een bord gehangen: ‘Onze duizend francs, niet minder - onze veertig uur, niet meer - pensioen met 60 jaar’, het zijn redelijke eisen, ze zullen het krijgen, prijzen zullen stijgen, over twee jaar is alles bij het oude, de maatschappij zal niet veranderen.

Er hangen duizend verschillende affiches, aankondigingen, oproepen, proclamaties, gedrukt en met de hand geschreven. Ik kijk door een kier in de fabriekspoort - een paar man zijn aan het ping-pongen op een lege binnenplaats. Dat is alles. Een klein pleintje. Esdoorns. Zeven cafés met namen als ‘De Koffiekoning’ en ‘Aan de oevers van de Loire’. Straatvuil. Tralies voor de fabrieksruiten. Decor van tienduizenden levens. Een stakingsbord in het Portugees.

Langzaam, om benzine te sparen, rijd ik terug naar Parijs, neem een paar lifters mee, en zet mijn auto precies om half vijf neer naast het Théâtre de l'Odéon. Een droge stem zegt door de autoradio ‘Over enige ogenblikken spreekt de president van de republiek’. Er volgt landelijke barokmuziek, die correspondeert met een onhandig geschilderde landelijke danspartij in de ruiten van het restaurant naast me. Haydn

[p. 12]

trippelt onbezorgd voor de Gaulle uit. Op straat staan mensen stil met transistors.

Dan komt die stem, dezelfde van altijd, een beetje hooggeknepen nu, kwaad. In een paar minuten is het allemaal gezegd. Niet weg, hij niet en Pompidou niet. De man die gebogen aan mijn ruit heeft meegeluisterd springt rechtop en schreeuwt zo hard hij kan ‘de schoft’ en dat is het dan - alle frustratie, alle mogelijkheden van vijandige berusting en opstand zijn besloten in die ene schreeuw die door de straat ketst. Hij is dus niet weg.

Gisteren schreef ik ‘dat hij er al niet meer was’, dat was gisteren. Toen kon men nog denken aan een democratische regering van Mendès-France en Mitterrand. Mis.

Alsof er geen enkele andere keus is dan tussen zijn alleenspraak of een communistische dictatuur trekt hij nog één keer alle registers van zijn heilige orgel open en speelt voor de derde keer in zijn leven het lied van de grote redding. Zijn gehoor is verbijsterd, angstig, woedend, gerustgesteld, krijgslustig. In welke mate zullen we zien in de dagen die komen. Er zijn veel spoken uit veel flessen gelaten. Het is de vraag of ze er met de bekende toverkunst weer in willen, of zelfs maar kunnen. Voor het verlengen van voorbije tijden zijn in de geschiedenis weinig andere remedies gevonden dan intimidatie aan de ene kant, angst aan de andere. En het zijn de kracht en de angst die nu gemeten worden.

‘Drie keer,’ schrijft Roger Priouret in een extranummer van L'Express dat voor het eerst weer gedrukt is zoals tijdens de algerijnse jaren, ‘heeft de euforie, de stemming van geluk kort geduurd, en was de afloop bloedig. Dat was in 1789, in februari 1848, en tijdens de Commune van 1871’. Of 1968 een jaartal in die rij zal worden kan vandaag niemand zeggen.