Een ochtend in Bahia

[p. 142]

Santiago

september 1967. Als je wat langer in Santiago de Compostella blijft lijkt het alsof je je terugtrekt in een of andere grot van de tijd, een hol van antieke dagen die door een vreemd overlevingsmechanisme nog in zwang zijn. Om ook eens wat onzinnigs te zeggen: ik heb dat altijd in steden waar geen trottoirs zijn. Het ontbreken van trottoirs laat de paleizen en kloosters zonder enige afleiding uit de aarde omhoog stormen, je hebt maar met twee elementen te maken: de stenen waar je op en die waar je langs loopt, een vereenvoudigde wereld, die dan ook nog in een ver, mistig, westelijk Ierlandachtig Spanje is neergezet. Vroeger, meer dan duizend jaar geleden regende, zoals nu, een lichte Atlantische regen op de pelgrims die in lange kettingen en karavanen uit alle delen van de wereld hierheen kwamen, of, zoals mijn Spaanse reisgids het lyrisch opsomt ‘pelgrims uit alle landen ontmoetten elkaar op de lange voetweg naar Santiago-het feodale Bourgondië en Aquitanië, de Provence en de Languedoc van de troubadours, de burgers van Vlaanderen en het Rijnland, stedelingen uit de gotische wondersteden van het Ile de France, mannen uit het ruwe Bretagne, het groene Engeland, het mistige Wales, het betoverde Ierland en uit de ijzeren Duitse landen... alles kwam samen bij het graf van de onthoofde apostel...’ En ook ik, duizend jaar later, kom er samen. In de duistere kathedraal een gesuis, geslis, en gefluister alsof er duizenden aanwezigen zijn die niet praten.

De kerk is hoog en sober, maar dan ineens, voorin, barst het los, goud, zilver, engelen, beelden met in het midden, onbeweeglijk en tevreden als een boeddha, de gouden Sint Jacob. Achter het hoofdaltaar is een hol gebouwd, een gouden schatgraverskamer, die je alleen maar van rechts kunt benaderen. Ik klim de versierde trap op en kom achter het beeld terecht. De vrouw voor me kust het, snel, en fluistert iets. Ik ga op mijn tenen staan en zie wat het beeld ziet, een verre ruimte waarin hier en daar een bazuinstoot daglicht naar binnen valt en waarin mensen zonder duidelijk patroon heen en weer dwalen. Achter het beeld staat een volautomatische priester, als ik hem nader steekt hij, terwijl hij door blijft lezen in een geheimzinnig boekwerk, de grote tinnen schaal naar voren en trekt

[p. 143]

hem weer in als mijn geldstuk er op klettert. Aan de andere kant daal ik weer naar beneden juist terwijl de orgelstemmer zijn waanzinnige geluiden op het kerkvolk begint in te jagen, dat zich daardoor niet laat storen. Zoals alle grote kathedralen lijkt deze op een groot station waar elk moment iets vertrekt met onbekende bestemming. Twee vrouwen moeten afremmen voor een priester die plotseling knielt, een man zit recht voor een biechtstoel geknield, de zichtbare priester ondersteunt zijn zeer witte hoofd met een langwerpige hand, overal wonen Spaanse dames flarden mis bij. Achter het hoofdaltaar zegt een priester plotseling in het Spaans ‘gij zijt het zout der aarde’ en op datzelfde ogenblik breekt buiten de zon achter een wolk vandaan zodat ik samen met drie nonnen in een ijzeren lichtkring sta, wat ons heel goed afgaat. Een paar altaren verder draagt een oude man de mis op. Hij is geheel alleen, zelfs zonder misdienaar. Achter hem op de grond, op een koperen grafplaat liggen twee bossen gladiolen, schuin neergelegd, met de stelen in zilverpapier gewikkeld. Hij draait zich om en spreidt zijn armen uit naar het volk, maar ik alleen ben het hele volk, wij kijken elkaar aan terwijl hij mij zijn Latijnse zin toewerpt, er is iets heel treurigs aan zijn eenzaamheid.

Later, in de nacht, als het een beetje regent om mij te gerieven, en als de wapperende geesten van voorbije pelgrims door de glanzende straten gaan die ze nog kennen omdat ze niet veranderd zijn, wandel ik de stad nog een keer rond. Tegen de kathedraal, maar flauw verlicht, de gotische engelen, heiligen, koningen, hun gezichten onuitlegbaar van een oosterse sereniteit, en daarnaast, op een leeg plein, het geluid van een gitaar en af en toe een vlaag gezang. Ik zou er naar toe willen gaan, maar de zangers zijn met zijn tweeën en ik laat ze alleen. In plaats daarvan ga ik een klein café binnen en zie de bokskampioenschappen van Spanje op de televisie, een middeleeuws toernooi. Want de oudheid, een mooi woord, de oudheid is nog steeds niet voorbij, en zeker niet in Santiago.