Een ochtend in Bahia

[p. 111]

Eduard Elias

januari 1967. Zaterdagavond was ik bezig met het sorteren van mijn post - dat wat ik nog wel en niet meer hoefde te beantwoorden. Bij wèl was een mooie antieke kaart van Eduard Elias, zoals hij me die een paar keer per jaar stuurde, een vakantiegroet, een compliment als een stuk hem erg bevallen was, een wens. Zo'n kaart had bijna altijd een ouderwetse stijl, een manierisme waarin hij zich graag verhulde, een ironie die als een elegant rookgordijn om hem heen moest hangen, maar die hem nooit verborg. Ik hield van die stijl, zoals ik van de man hield. Even nadat ik de kaart nog eens overgelezen had (hij eindigde met de woorden ‘is de hartewens van wie zich noemt uw, u innig verkleefde Eduard’) belde een vriend op om te zeggen dat Eduard Elias, op weg naar Tunis, in de trein gestorven was. In het harnas, noemt men dat. In het geval van Eduard betekent het, dat er nog een aantal stukken van hem op verschillende redacties klaar liggen, en dat hij zaterdag, in een zeer elegant harnas zoals altijd, op de trein is gestapt om nieuwe stukken te gaan schrijven. Of iemand die hem niet kende geraden zou hebben wat hij was en deed weet ik niet. Hij was een mooie man, de laatste jaren door ziektes ouder geworden en vermagerd, maar altijd iemand waar vrouwen hun hoofd voor omdraaien, een melancholieke kosmopoliet. Opgegroeid tussen de toekomstige steunpilaren van de maatschappij, in die broeikas van het corps-studentendom, Minerva, heeft hij zijn eigen jachtvelden gekozen, juist in de marge van die maatschappij, met vertedering, maar niet veel, en vaker met niet zo milde ironie en van grote afstand kijkend hoe zijn vroegere makkers de hem oninteressant voorkomende toppen beklommen. Van ‘het student’ dat sommigen hun leven lang onuitstaanbaar bijblijft en er eeuwigdurende twintigers van maakt, had hij alleen een ver verwijderde herinnering overgehouden die goed paste bij zijn mimicry, evenals erg mooie dassen en erg mooie hoeden, een wezenstrek die hem niet belette overduidelijk de VVD uit te stappen toen er in die kringen voor zijn gevoel met de V van Vrijheid geknoeid werd.

Hij woonde in Wassenaar, maar op dinsdagmiddag was hij altijd in Amsterdam. Ik zag hem dan wel eens

[p. 112]

in het Américain. Hij kwam altijd joyeus binnenstappen, de Jewish Chronicle, de Times of allerlei andere buitenlandse bladen onder de arm, we dronken wat en praatten, over onze reizen, over het vak, want het schrijven van kronieken is een vak dat een band schept tussen mensen, en dan ben ik nog maar de minste onder mijn broeders, met mijn onaanzienlijke frequentie. Eén keer ben ik bij hem geweest op zijn sociëteit in Den Haag, de Witte, een tochtje naar een ander tijdperk. Ik herinner me, misschien totaal ten onrechte, grote duistere hallen met zeer oude, lezende of slapende mannen waarover hij allerlei anekdotes vertelde. We gingen ergens in een hoek zitten, en tot mijn grote democratische schrik pakte hij een klein koperen belletje op en rinkelde ermee en riep zacht maar duidelijk verstaanbaar door de eindeloze ruimtes: ‘bediende!’ Ik kon me niet voorstellen dat er op zo'n kreet in deze tijd nog iemand zou komen, maar na een tijd verscheen een in het groen gehulde figuur uit een kostuumstuk van Anouilh, duizend jaar oud en zeer beminnelijk. Het is waarschijnlijk de laatste keer in mijn leven dat ik iemand bediende heb horen roepen, maar hij had dan ook de plaats uitgezocht waar dat bij wederzijdse afspraak nog kon, en hij deed het met gratie.

Op oudejaarsdag schreef ik in mijn laatste stukje van het jaar over hem: ‘Eigenlijk is het voor hem elke dag oudjaar, zoveel afstand laat hij tussen zichzelf en de dingen waar anderen zich druk over maken.’ In zijn oudejaarsstuk in Elsevier mijmert hij in zijn Haagse hof de verlopen bladen van zijn agenda weg, de vergeten namen, de later zo onbelangrijk gebleken afspraken, de nooit meer te achterhalen initialen, al die dingen waar we bij onszelf op een stil moment over zitten te zeuren maar die wij nooit zo langdurig en zo onbeschaamd toe zullen geven, vergetend dat flinkheid tegenover de steeds onbelangrijker wordende tijd al even weinig uitmaakt als melancholie.

Goed, het is nu allemaal voorbij. Het kan hem nooit bij verrassing genomen hebben want hij had het altijd ingecalculeerd, het was de angst en de wet van zijn leven. In zijn laatste stukje in ‘Het Vaderland’, dat verscheen op de dag dat hij op reis ging èn stierf, schreef hij dat het over tien weken lente zou worden. Hij vindt dat een heel gunstig bericht naast alle ellende van elke dag, weidt erover uit, is gelukkig, over tien weken wordt het lente! Ik lees het stuk, ga mee

[p. 113]

met zijn vreugde, denk hoe triest het is dat hij die lente nu niet meer mee zal maken, en ben voor het laatst door zijn schijnvreugde bij de neus genomen, want de laatste zin van het stuk luidt: ‘En nog maar een kleine vijftig weken en het is winter.’

Het is niet ver gezocht om te zeggen dat dit hem tekent. Meer dan wie ook genieten van de lente en altijd weten dat het winter wordt, plus veel tijd om daarover na te denken en een pen die die ogenschijnlijk luchtige mijmeringen in een zo persoonlijke stijl op kon schrijven, dat alles maakte hem een unieke kroniekschrijver tussen de anderen, en een lieve en bijzondere man voor zijn oude en jongere vrienden.