Een ochtend in Bahia

[p. 106]

Spoken

november 1966. Gisteravond heb ik, ziek in bed, naar de Duitse televisie gekeken. Het flatgebouw waarin ik woon heeft een dusdanig hoge antenne opgericht dat ik Duitsland kan krijgen, soms helder, soms met een klein laagje poedersneeuw, wat lang niet altijd onaangenaam is. Het tweede deel van het programma was ook elders in Nederland te bezien, maar het eerste was zeker zo boeiend, omdat daarin de leider van de NPD, in Nederland de neo-nazistische partij genoemd, geïnterviewd werd. Dat ‘in Nederland’ zeg ik niet omdat het géén neo-nazistische partij zou zijn, maar omdat de Duitse omroepers en commentatoren van gisteravond dat woord doorgaans uit de weg gingen. Alleen een langwerpige, majestueuze tekenaar gaf de NPD-man zijn snor en zijn lok, en daarmee wisten wij dat zij het ook wisten. Het interview dat de heer (zoals wij altijd zeggen) Thielen aan de schenen gelegd werd loog er trouwens ook niet om. Ik moest plotseling denken aan de interviews die Koekoek op de avond van zijn overwinning werden afgenomen: machteloze boosheid van net niet handige vragenstellers die op de totaal onscrupuleuze boerenslimheid van de grote Edenaar afstootten. Hier ging het anders. De vragen waren messcherp - ze waren geladen en hard en toch werd de schijn van een normaal interview behouden. De heer Thielen had een spookachtige secondant meegebracht, die maar één keer iets mocht zeggen. De man had een tragisch, gegroefd gelaat, een zeer oud geworden Hamlet die het nog steeds niet zeker wist maar zich alvast bij een sterke partij had aangesloten. In een Beierse mantel gehuld zat hij wagneriaans in het beeld te turen, een mooi stukje duisternis. Aan Thielen zelf niets duisters, wel veel Duits. Een uit veel vlees vervaardigde kop, waarin door de juwelier met te veel moeite twee niet zo kostbare ogen gezet waren, die telkens langzame slagen maakten tussen het niets en de vragensteller. Zijn stem was hees en leek langzamer te gaan dan de mond. Zulke mensen worden niet door vragen verrast, en dat is dan meestal niet vanwege hun grandioze politieke bewustzijn, maar omdat ze verdomd goed weten wat er tegen hen in te brengen is. Er zaten dan ook twee uiterst fatsoenlijke schapen die het beste met alles en iedereen voorhadden en in hun partij alleen maar

[p. 107]

‘anständige Duitsers wilden hebben, die geen Verbrechen op hun geweten hadden.’

Dat zo'n zin met plechtige ernst wordt uitgesproken is al een teken aan de wand: het is een minimum eis, zou je zeggen, maar zij vonden het toch nog heel bijzonder, alsof ze zich levendig konden voorstellen dat je best ook wel een beetje Verbrechen gepleegd kon hebben. Een opwekkende avond was het al met al niet. Het beeld zwaaide heen en weer tussen München en Bonn, en omdat ik die afstand meerdere malen gereden heb zag ik in mijn verbeelding de oneindige stukken Wald ertussen, sombere bossen waarin zich niet veel afspeelt, landschappen en steden die samen met het land maken waar we allemaal met de ons eigen nederige ongerustheid naar kijken. Von Thadden heet Adolf maar is geen Hitler, Thielen ziet er uit als een 10% ontevreden trekker, een massieve Koekoek, maar zonder aanwijsbare paranoia kun je toch rustig vaststellen dat een vreemde, schreeuwerige, dwingende, duizendjarige de hele machine weer op gang zou kunnen krijgen, of niet? Iedereen is gewaarschuwd, en telt voor twee, en gezien de demonstraties in München, gezien de bijtende reacties van de commentatoren, zijn er in Duitsland ook veel die voor twee tellen. Maar er is ook nog geen magie opgelegd, geen mystiek aangewend, geen andere demagogie bedreven dan die van de platte ontevredenheid, er is nog geen Stem en geen Hand, geen leider, en of die komen lijkt de vraag, maar als ze komen, hoe sterk is dan de basis van het twintigjarige rijk? De bestuurders daarvan waren ook te zien, en voerden af en toe een flitsend, ijzeren steekspel op, waarbij Mende het mooist, (het mooi van de verliezer), en Wehner het indrukwekkendst was. Hij zit er bij als een keiharde, geniale, door Yrrah en harde jaren getekende man, en ik moet zeggen dat ik, zolang zulke heren er bij zitten, een redelijk vertrouwen in de toekomende dagen heb. Maar niet weg te wissen is dit: de spoken zijn er weer, er kan op gestemd worden en er wordt op gestemd, zeer lichamelijk zitten ze op het scherm van de Beierse televisie en dwalen rond door de bergen en dalen waar hun voorouders ook al met zoveel succes op de altijd een beetje openstaande deuren van de Duitse ziel geklopt hebben. In de afgelopen dertig jaar regeerde A. Hitler duizend jaar, K. Doenitz één dag, K. Adenauer een ouderdom lang en L. Erhard een sigarenkist leeg. Wij wachten op het vervolg, maar vooral

[p. 108]

op het vervolg van het vervolg. De fietsen hoeven nog niet te worden opgeborgen maar met Lages gaat het alweer een stuk beter.