Een ochtend in Bahia

[p. 89]

Lissabon II

augustus 1966. Voor vandaag heb ik besloten mij uit de wereld terug te trekken en die tijd door te brengen in de Koloniale Tuin. Het is er heet genoeg voor, zelfs lopen is al te veel, en daarom ga ik bij een poeltje liggen waarin een neuriënde man met veel voldoening en een stokje de kikkers opjaagt. Er hangt een zoetige geur, allerlei tropische vogels die ook, net als ik, in het buitenland zijn, geven een liefdadigheidsconcert, ik zie een bamboebos, hoog en spits, ik zie een struik vol bloemen die door het bloed zijn gehaald, in de vijver bewegen gouden vissen, een grijzende heer betast, onder een araucaria cunninghammii gezeten, de blauwe rimpels onder zijn ogen in de zakspiegel van zijn geliefde, een andere Portugees tuurt door een monocle in een dik boek, en achter ons allen staat het standbeeld van Don Bernardino Gomes 1768-1823 vanwege alles wat hij voor de wetenschap en de mensheid gedaan heeft.

Ik ben in de tropen. De bomen zijn dramatisch en schieten zichzelf de lucht in, of grijpen met gevaarlijke handen naar beneden. In de vijver ritselt het water en ik heb zin om een Chinees gedicht te lezen, maar ik heb er geen bij me, en om er een te maken is het veel te warm. Op een koele gaanderij zitten een aantal studenten naar mij te kijken, en ik loop er langs en kijk naar hen. Boven hun hoofden staat op de grijze muur geschreven i MEI STAKING VRIJHEID VOOR DE GEVANGEN STUDENTEN! en dan bedenk ik dat er nu, op dit ogenblik, terwijl de witharige Salazar zijn hond streelt, aan een roos ruikt, een hapje rijst eet of zijn handtekening zet onder een decreet, in ditzelfde land allerlei mensen in de gevangenis zitten en de vreemde Delgado dood en verminkt ergens in de Spaanse aarde bederft, maar dat zijn demagogische opmerkingen.

Ineens heb ik geen zin meer, ik ga er uit en rijd door de hele geschiedenistent naar de Taag, misschien dat het daar koel is, maar het is er niet koel. De Infante Dom Henrique deint zachtjes voorbij in het hagediskleurige water, aan de overkant liggen zilveren olietanks, kleine coasters leunen tegen verroeste loodsen, ik lees plakkaten over de Eer van het Vaderland en het Portugese Bloed en vraag me af waar het schip ge-

[p. 90]

bleven is waar ik tien jaar geleden mee naar Suriname gevaren ben en dat hier midden in de rivier voor anker ging. Twee grijze oorlogsmuizen varen de kant van de zee op, maar dat doen ze al eeuwen, alleen de modellen raken steeds meer achter.

Een zilveren jet stijgt op en maakt een bocht over de rivier en vliegt weg, steeds zilverder wordend. Ik, van mijn kant, boor een nieuwe tunnel naar het verleden in het koetsenmuseum, een zaal vol in onbruik geraakte statiekoetsen waarin in vervlogen eeuwen vorstelijke personen en pauselijke gezanten rondgereden werden, handkussen of stokslagen uitdelend aan het samengestroomde volk. In de koets van Philips de Tweede zit, onder een rood fluwelen kussen, een gat waardoor zijne majesteit zich kon ontlasten, en ik vraag me af wat het achter de koets rijdende krijgsvolk daar voor verhalen op gemaakt heeft.

Nog verder: het museum van Marine, de bewaarzolder van een sentimenteel mens, alles is er bewaard, het zou me niets verbazen als er onder het gebouw nog kelders waren met nimmer weg te werpen spijkers uit de vijftiende eeuw, maar ook boven is er meer dan genoeg, elk vergankelijke erekruis van elke vergane officier is bewaard, en zo heb ik, naast een onafzienbare horde scheepsmodellen ook een maquette aanschouwd van het laatste schip dat heldhaftig Goa verdedigde (en verloor) alsmede een oorkonde, nog in deze eeuw aangeboden aan zijne excellentie de Gobernador General van Angola, Commandante Filomeno da Gâmara Melo Cabral, die achter een ruitje bewaard wordt samen met een vloot eretekens die hij niet mee heeft kunnen nemen naar de eeuwige jachtvelden. Kruisen, vlaggen, uitzinnige ijdelheid en echte geschiedenis, de tijd dat dit een volk was dat zichzelf de zeeën opjoeg om de wereld te ontdekken, dat dan ook deed, maar aangetast door syphilis en andere zaken van het goudzoeken terugkwam en aan de landerige Taag tot een kwijnende omkijkerigheid verviel waar het zich, zo lang dit regime duurt, in ieder geval niet bovenuit zal werken.

Ondanks alle schijn hangt er iets noodlottigs over dat hele land, alsof het onmogelijk zou zijn zich tegen de klemmen van het regime te verzetten. Pas als je meer gegevens hebt over de methodes van deze dictatuur en zijn PIDE - de geheime politie - weet je dat het minder met noodlot dan wel met een genadeloze methodiek in stand gehouden wordt. Aan de buitenkant is van dat alles niets of niet veel te zien. De zee spoelt

[p. 91]

pittoresk tegen de kust, in de bergen wandelen schilderachtige vrouwen op schilderachtige blote voeten in schilderachtige vodden achter schilderachtige ezels, port is lekker, sardines zijn lekker, de zon is lekker, en wat er niet lekker is, is onzichtbaar, zei de moralist, en begon over te lezen wat hij geschreven had.