Een ochtend in Bahia

[p. 83]

Serra do Marao

augustus 1966. Wie zal zeggen waarom sommige namen van plaatsen zo'n aantrekkingskracht hebben? Ispahan is er zo een voor mij, en Guadelajara, en de Hebriden, en het was hetzelfde met Bragança. De ligging heeft er mee te maken - in het noordoosten van Portugal, aan wegen die niet aanlokkelijk zijn, buiten elke normale route. En dan de klank: Brá-gán-zá. Vijf keer ben ik in Portugal geweest, en ik heb het nooit gehaald. Vandaar toch iets van spanning nu ik er - door wat van Egeraat een maanlandschap noemt - naar toe rijd. Langs de weg karren met wielen zonder spaken - dichte stukken hout. De wagens maken allemaal een hoog en snerpend geluid, maar ik heb niet kunnen ontdekken hoe en waarom. Het loopt tegen de avond, er komen mensen uit het maanlandschap met primitieve instrumenten, dus op grote verrassingen hoeven de maanreizigers niet te rekenen, tenzij ze er niet op voorbereid zijn dat er op de maan landbouw is en dat er olijfbomen groeien.

Waarom is het - zo dicht bij de grens nog - nu al zo anders dan Spanje? Is de grens dan inderdaad een waterscheiding, waarbij de hoofden zich twee verschillende kanten opdraaien: naar Lissabon, naar Madrid? De mensen zijn anders gekleed, somberder. En het is er stil, in Bragança, de stilte van het verleden dat niets meer terugzegt. Ik draai een aantal nauwe bochten naar het oerkasteel van de roemloos verdwenen Bragança-dynastie, en ook uit het kasteel is alle leven weggesmolten. Het staat nog steeds zeer dreigend op een heuvel, grauwe muren met kantelen, metersdik, maar het is een lege huls, binnenin groeit gras, staan wat krotten en spelen kinderen die zodra ze ons zien om bomboms komen vragen. Een verdoemde ezel draait een eeuwige ronde in een tredwatermolen, en dat is dat.

Bragança. Ik weet het nu, rijd door, kom nooit meer terug. Bij een garage waar ik stop zijn twee vossen aan de muur vastgebonden met halsbanden in een ijzeren ring. Iemand heeft kersen voor ze neergelegd, en rusteloos heen en weer sluipend voor de muur vreten ze die op, één eeuwige, dansende beweging, schuw en kwaadaardig. Die ezel, die vossen, en de vrouwen met blote voeten en enorme bundels afgesneden planten op hun hoofd, de ondergangs-

[p. 84]

brand van de zon boven al de zwarte bergen, de wagens met de dichte houten wielen, de rook die door de daken omhoogstijgt, want geen schoorsteen; ik weet dat ik voor de zoveelste keer ergens anders ben, maar het wordt nu te snel donker in Ergens Anders, in de lichten van de auto zie ik de prachtige plaatsnamen, Macedo de Cavaleiros, Mirandela, Barao de Forrester, en dan kom ik hoger in de bergen, bij Parada de Cunho en de herberg waar ik zal overnachten, in de Serra do Marao.

Er staan niet veel auto's. Achter het raam in de zaal waar ik eet zie ik wat flauwe lichten van het dal, ik ben de enige die nog eet, alle andere gasten zitten bij de televisie en na een tijdje voeg ik me bij hen, een glas Portugees vuurwater in de hand, Nederlandse man tussen whisky drinkende Portugezen, kijkend naar een lusteloos programma van een door de tijd aangevreten zanger die zijn van de dertiger Amerikaanse jaren afgekeken charme over het volk uitstrijkt, en dan ineens hoor ik, daardoorheen, het geluid van harde stemmen en een harmonika, ik ga naar het raam en zie een vuur en zie dansen, de koks, de obers, de kamermeisjes, alles danst, springt, zingt, hoge, harde bergliederen ter ere van de heilige Joao, Johannes, de patroon van Portugal.

Ik de indringer vraagt of hij het op de band mag opnemen, en dat mag ik, en daarom komt het dat ik het nu nog heb, die stemmen in de koude nachtlucht, het gehijg van het dansen, de verheerlijkte gezichten, het geknetter van het vuur. Een gast, die een beetje Frans spreekt, legt mij de teksten van de liederen uit, en dan beginnen ze weer, en nu, zoveel later, en ik hoef de band niet eens aan te zetten, zie ik hun gezichten, beschenen door het vuur, de wolken adem uit hun monden, en ik bedenk hoe wonderlijk het is - je komt zomaar, uit het donker, uit het niets, aanzetten en treft daar mensen die ook gedanst zouden hebben als je er niet bij was, het toeval zet je daar af en niet ergens anders, en nu schetteren de harde liederen in je oren, je zou wel mee willen dansen maar je kunt het niet, maar de vreugde is zo zonder enige beperking, dat het lijkt of ze met emmers over je wordt uitgestort.

Hoe meer ik er over wil zeggen, des te minder lukt het, want de termen die er dan komen zijn bij ons al versteend, de solidariteit die wij met anderen kunnen voelen is verstard tot een principe, een programmapunt - hier krijg ik het ruwe materiaal opgediend bij

[p. 85]

een flakkerend vuur, de koksmaat met zijn hoge muts trekt mij de kring in, en ik weet dat niemand mij nu zo vermoedt, dansend in een kring ergens hoog in verloren bergen, en op de een of andere manier doet dat er veel toe, want ik ben buitengewoon gelukkig, tot ik niet meer kan.