Een ochtend in Bahia

[p. 81]

Alcanices-Quintanilha

augustus 1966. De laatste, lege hoek van Spanje en geen verkeer meer. De wegen op de kaart zijn geel en wit en in de gidsen worden ze afgeraden. Als ik in Zamora aankom is het siësta. Een aanval van de Noormannen heeft de bewoners uit de stad verdreven, maar ook de Noormannen zijn al weer weg, en ik ben helemaal alleen in Zamora. Op een terras onder een galerij zit een dode boer een glas brandewijn te drinken, vlak naast hem stort de zon neer op het hoofdplein, een middeleeuwse hond loopt boven op zijn eigen schaduw, en verder gebeurt er niets. De tijd wordt hier nog met de hand gemaakt en er is erg veel van.

Een half uur later ga ik er uit, op weg naar Portugal - maar wat de Spanjaarden betreft gaat die weg nergens meer heen, hij verdwijnt in een ander rijk en wordt dan ook steeds slechter. Mensen zijn er helemaal niet meer, wel bloemen en roofvogels en dan ineens, in het niets, Gevaarlijke Werken. Ik stap uit, maar zelfs bij de Gevaarlijke Werken is er niemand te zien. Aan de ene kant van de weg komt het zwarte water tot aan het niveau van de weg, aan de andere kant vergaat een bruine rivier diep beneden ons. De weg is een dam, een krachtcentrale en overal staan zilveren staketsels, waar de wind doorheen gaat en omdat er niemand is jaagt die Mars-achtige nederzetting angst aan, maar niet veel angst.

Van nu af aan wordt het landschap rotsiger, vreemder, onmogelijker. In welke tijd ben ik nu, als ík het tenminste nog ben, want in een veld draaien mannen, op een slee achter twee wijdhoornige ossen gezeten, oneindige cirkels in het gemaaide koren. Tussen de twee dieren zit, aan de slee bevestigd, een lange stok, uit de verte hoor ik de mannen schreeuwen, en er flitsen zwepen door de lucht. Schapen, een hond, een herderin. Achter deze taferelen gaat het landschap eindeloos door.

In de dorpen die nu komen lopen de ossen door de randstraten. De vrouwen hebben doeken om, de mannen herdersstokken in hun hand en grote zwarte hoeden op. Hier komen nooit toeristen. Links ligt de Sierra de la Culebra, daarachter moet Portugal liggen, maar ik ben ergens waar Spanje noch Europa mee te

[p. 82]

maken hebben, een landstreek die zich niet alleen in afstand maar vooral in de tijd van al het andere verwijderd heeft. Ik blijf door de leegte rijden, wachtend op de grens, en als ik er eindelijk ben is het de grens tussen twee Zuidamerikaanse republieken, nergens, een ijzeren ketting over geen weg gespannen, en ik sta er voor stil en stap uit.

Een man komt naar buiten en staat mij langdurig aan te kijken. Ik weet dat het heel lang zal gaan duren. Na mij is hij weer uren alleen. Gretig pakt hij de papieren en verdwijnt in zijn huisje, verrukt met zijn tong klakkend. Ik loop rond in de hitte, de stilte, ruik aan een paarse bloem die nergens naar ruikt, hij komt terug, haakt de ketting los, sleept hem met geschraap van ijzer over de grond, ik mag gaan en rijd door niemandsland en kom na een tijdje bij de Portugese douane. Hier staan meer mannen, hun onbeschrijfelijke uniformen hebben de smaak van een verkeerd stuk geschiedenis, van fusillades in grensdistricten van Colombia. Ik voel me onbehaaglijk en neem dat mezelf kwalijk. Eén komt er naar me toe. Het uniform is grijzig, van een stofjasachtige materie. Koppelriem, revolver. Hoge, idiote pet zoals de Belgische gendarmes. Maar het ergste, in die hitte, zijn de zware, leren beenstukken. Ineens keert het hele moment zich tegen me, ik wil helemaal Portugal niet meer in, maar ik ga achter hem aan, mee naar binnen, hij gaat met een vuile, korte vinger langs alle letters van het paspoort. Een jongeman komt binnen en vraagt of ik geld wil wisselen, of heb te wisselen. Ik geef hem mijn heilige dollarcheques, en de grote Umwertung vindt plaats, verdwijn Lage Angsten! Ik heb mijn onschendbaarheid getoond, zelfs in deze republiek mag ik binnen.

Het is zoals waar ik vandaan kom. Andere, dezelfde mannen zitten hier gevangen om andere, dezelfde redenen, aan het hoofd van de Staat staat een andere, dezelfde man, hier heersen dezelfde en andere gebruiken. Ik kom buiten, ze staan om mijn auto heen, als een escorte, wijken opzij. Ik verricht de gebruikelijke handelingen die een geheimzinnige bijbetekenis krijgen en lever me dan weer aan het landschap over. Zij blijven achter in hun put van vergetelheid en niemand heeft ooit meer iets van ze gehoord. Ik ben in Portugal, voor de zoveelste keer.