Een ochtend in Bahia

[p. 76]

Simancas

augustus 1966. Tussen Valladolid en Salamanca liggen twee plaatsen: Simancas en Tordesillas. In Tordesillas werd Johanna de Waanzinnige bijna vijftig jaar gevangengehouden; in Simancas worden Spaanse archieven tot 1830 bewaard, en goed ook. In de witte hitte die uit het lege landschap aan komt zetten ga ik een brede, hoge trap op. Ik bel aan een poort, maar er gebeurt niets. Weer teruglopend kijk ik naar het onneembare kasteel achter zijn muren. Het blijft onverbiddelijk, maar een bestorming is eenvoudiger dan ik dacht: als ik duw wijkt de poort, en ik sta op een plotseling koele binnenplaats. Nu kan ik niets anders meer doen dan doorlopen, trappen, deuren. Tenslotte stuit ik op een man die mij naar twee vrouwen brengt die in een veel te donkere kamer zitten te werken achter grote papieren. Het heeft iets van een merkwaardig toneelstuk. Ik fluister mijn bedoelingen, zij hun bedenkingen. Een krankzinnige stilte houdt ons allen bezig. De man staat te wachten, ik zit nu, de ene vrouw werkt door, de andere denkt er over na of ik de archieven van de Spaanse koningen mag zien. Zoek ik iets? Nee, ik zoek niets, geen verdrag, geen brief. Wat zoek ik eigenlijk wel? Bewaarde, ingemaakte tijd, maar dat zeg je niet en ik zeg dat ik wil kijken. Dat is een rekbaar begrip, ik mag kijken.

Dan word ik een figuur uit een vertelling, of liever, mijn gids wordt een figuur uit een sage, want wij trekken nu samen het kasteel in, en zijn rol is heel anders dan de mijne, ik ben niets, hij is gids, ik kijk alleen maar. Daar is een heel, oneindig Spanje, uitgemond in dit westelijke landschap, waarin dit kasteel, waarin de geschiedenis, elk woord, elke letter, van dit land bewaard worden. Hij spreekt alleen maar Spaans en zo trekken we er in. Ik kan niet uitleggen wat daar zo eigenaardig aan is, maar twee mensen die elkaar niets te vertellen hebben is een vreemde optocht, en die zijn we nu. Hij opent deuren, doet lichten aan, wijst op boeken en ik beaam dat ze daar staan. Er staan veel boeken. We gaan trappen op en af, ik probeer een systeem te ontdekken achter deze orgie van papier, en het is er. Er zijn kluizen van oorlog en vrede, en bij oorlog staat hij stil, pakt een willekeurige dag van een willekeurige oorlog, eeuwen geleden en geeft hem aan

[p. 77]

mij. Daar sta ik. Het is een getekend, onleesbaar schrift, ik zie wat cijfers, die bladzijde vertegenwoordigt bloed en dood of juist een pauze daarin, maar één ding is zeker, wat mij hier nu aangereikt wordt zal misschien over 93 jaar weer uit de kast gehaald worden en dan omdat iemand er om vraagt, dit is toeval: het is juist deze bladzij, instant-tijd, bewaard, gestold, die ik van hem krijg, en ik tuur naar de onleesbare uren en geef ze hem terug, het is onoplosbaar.

Wij lopen nog wat door en dan gebeurt er iets verschrikkelijks, hij opent een deur van een zaal en daar zitten geleerden te werken. Het zijn er drie, en hij laat ze me zien, ik bezichtig ze. Zij bezichtigen mij niet. Er hangt in die zaal een overdonderende stilte. Zelfs het kraken van de houten, zeer glimmende vloer onder mijn schoenen is stilte. En het zetten van een handtekening onder een formulier waarin ik iets beloof is stilte. Het zijn buitenlanders, zegt hij, die aan studies werken, want ook voor de geschiedenis van andere landen is dit archief zeer gezocht. Het is het best bewaarde, en alle ambassadeursrapporten van al die eeuwen, die de toestand in andere landen beschreven, zijn voor de vreemdelingen zeer belangrijk. Vijf miljoen documenten zijn er, zegt hij, en we verlaten de zaal waar niemand ooit gemerkt heeft dat we er waren.

Nieuwe kluizen, nieuwe zalen. Vlees gesmolten, beenderen verpulverd, pennen weggegooid, oorlogen verloren en gewonnen, alle koningen en hun volk verdwenen, en daar staan ze: vijf miljoen documenten, handelingen, contracten, rapporten, bezweringen, vonnissen, kadasters, perkamenten met tekens er op, die geldige tijd waard zijn, en zo lang of zo lang geleden weer ingewisseld kunnen worden voor angsten, bloed, verwachtingen, martelingen, moord, geluk, liefde, oorlog, vooroordeel, haat. Het heeft niets melancholieks, het is de werkelijkheid, zoals de onze. Alleen niet gelijktijdig.

De gids brengt me in de zaal van alle Spaanse steden, en geeft me het kadaster van Cuenca. Ik kijk er in en geef het terug en zeg dat ik genoeg gezien heb. Hij brengt me tot aan de poort en doet hem open. Buiten schittert het licht waar ik nu niet meer tegen kan. Ik stap er in. Als ik omkijk is de poort alweer gesloten. Ik laat Spanje achter en ga er in. Beneden aan de trappen komen vrouwen met stenen rode kruiken water putten uit de bron.