Een ochtend in Bahia

[p. 71]

Burgos

augustus 1966. Van een schimmig geworden bezoek aan de kathedraal van Burgos herinner ik me plotseling, nu ik er weer, voor de zoveelste keer in sta, dat aanvankelijke gevoel van weerzin. Je staat in de massa's opgetaste ruimte en ziet niets, een donker hol met goud ingelegd, bewegingen van mensen om je heen, een scherp gefluister, geen hoogte, al is alles hoog genoeg. Eerst loop ik wat heen en weer, weet niet waar ik moet beginnen, alsof ik zou moeten beginnen, sla de opdringerige gidsen af. Uit het duister komen nu meer voorwerpen, beelden, af en toe doet een gids voor een andere groep een licht aan over een gouden altaar, ik loop erheen, het gaat weer uit, de hele ruimte blijft een rommelige, donkere lanceerplaats, gericht op een vertrek dat al eeuwen is uitgesteld.

Buiten staan de twee geciseleerde reuzenraketten te wachten, steen voor steen ‘gezet als een ring’ schreef Gauthier, en dat klopt wel. Pas toen de laatste, bovenste steen was aangebracht en ze dus nooit meer konden vertrekken wezen ze voorgoed de richting aan die het cliché van elke gotische kathedraal is geworden: naar boven. Maar ze gaan nooit weg, hoe bedrijvig het binnen ook is.

Het is tegen vijven, hier en daar gaan bellen, uit nissen en geheime deuren komen oude, oude kanunniken, schuifelend door het duister terrein als vleermuizen bekleed met de macht van Spanje, één blijft bij het trapje staan tot een ander hem er op helpt, en ze verdwijnen in het baldadig versierde koor en kleden zich aan met de stoelen, ik kan het maar net zien achter de tralies, een gemurmel, geritsel van grote bladeren, de tijd zelf zou zich hier even kunnen vergissen en een tijdje gaan slapen, dit is er allemaal al zo lang, dezelfde stoelen, dezelfde woorden, dezelfde, andere mannen op hun eiland.

Een nieuwe gids raakt me aan. Hij is nu eens echt wasbleek, een gelige, ongetrouwde hand wijst ergens heen, en ik geef het op en ga achter hem aan. Het is Peter Sellers. Honderd tics en manierismes, hij schuifelt, kucht, laat zijn hand op zijn rug klapperen, slaat zijn ogen ten hemel en lispelt zijn in trage olie gedompelde Frans over ons heen. Binnen het jaar zal hij sterven maar in de kathedraal rond blijven lopen en

[p. 72]

niemand zal het merken. Deuren door, gangen in, altaren, schatkamers, deze kerk is onophoudelijk. Wij kijken gretig, maar hij is onverbiddellijk, slepend draait hij zich om en gaat naar het volgende, geeft de eeuw, de maker, bij fijn gebeeldhouwde steen zegt hij dat het ‘als kant’ is, en waarachtig, het is als oude kant, maar wat is kant, het is een orgie van versierdrift, een fanatisme in goud dat hier in zwang geweest is, huiveringwekkend van overdadigheid, ook al door de zwijgende afgewende manier waarop dat gekrulde, gebeeldhouwde, gedraaide, gewentelde goud in het duister aanwezig is: hij doet een licht aan en het begint te gloeien, en hij doet het uit en het blijft achter, afwezig en machtig, horend bij de gerafelde stemmen die ergens in de verte elkaar psalmen toedienen, en nog erger, horend bij het landschap dat rondom de stad ligt, droog en kaal, zand, en god weet vanaf welke hoogte af ook goudkleurig, land waar niets op groeit en dat deze weelderige, oneetbare oogst heeft opgebracht, waarom? Daarom.

Als ik er uitga koop ik uit machteloosheid twee lange series prentkaarten om nu eindelijk eens iets te kunnen zien, maar elke dimensie is er uit, dan maar liever de halve zichtbaarheid, en ik ga weer terug naar het graf van de twee condestables, marmer als zachte witte klei, glanzend, bezig die twee bolwangige edellieden te bewaren, de krullen in hun jurken te bewaren, hun trouwe hond met al zijn krullen aan hun voeten te bewaren, alle parels op hun kronen te bewaren, 's nachts staan ze op en doen ze een dansje en rennen de gouden koningstrappen op en af of gaan op bezoek bij al die andere gouden en stenen gemaskerde doden, neuzen in de koffer van de Cid, eten een stukje goud, vliegen als grote witte raven door de eeuwige schemer en slapen in; gevangen in hun eigen marmeren plooien bij de eerste slag van de klok.

Meelopend met weer een andere gids kom ik in een zaal zonder ramen waar een schilderij van Memlinc hangt, Maria met het kind. Het is het roodste schilderij van de wereld, want zij draagt een kleed als een voortdurend vuur. Maar daarachter en daarnaast, die andere, hier nog zeldzamere kleur, het groen van het Vlaamse landschap, en ik merk dat het een vlaag van heimwee is waarmee ik dat volle, welvende, groene land (een veld met gekrulde bomen, zeegroene heuvels in de verte, een jager? met zijn springende honden in de groene wei, een helderblauw meer met zwa-

[p. 73]

nen, een boerderij met een open hek, een vruchtboom, een pad, een helling, twee hoge bomen) afzet tegen de droogte van het goud, goud dat de verleiding was van Spanje dat er op zijn beurt God mee wou verleiden - en dat het ongeluk werd van Spanje, omdat ze er de grond waar ze van moesten leven voor verwaarloosden. Ik weet nu ook wat ik niet zoek, en ga naar buiten, waar het licht is.